Secrétariat Permanent de la  Centre d’Etudes des  Stratégie de Réduction de la Pauvreté  Langues Guinéennes  (SP­SRP)  (CELG)  Fe fal  k n mi xa politiki kima, mixiya kima,  E (cid:141) (cid:141) nae ra r  kiraya Lagin  kui  łE E E Marakolonyi, marasi a nun fe ralantanfe walise  Sosoxui daaxi  Naxan a sεbεxi: James G. BENNETT  Xui madangi: Djibril BATCHILY  Sanwiye kike 2005 2  Dunkedi (sommaire)  Masenyi xunso (introduction).............................................................................................3  Soso daaxi xunso (introduction à la version soso).............................................................5  1  Kolonyi f(cid:141)lE (les notions de base)...............................................................................7  1.1  YiriwE (le développement)................................................................................. 7  1.2  Setareya (la pauvreté)....................................................................................... 8  1.3  K(cid:141)nti (la statistique)......................................................................................... 10  2  K(cid:141)n(cid:141)mi xa politiki (la politique économique).............................................................11  2.1  K(cid:141)n(cid:141)mi xungbe xa politiki (la politique macro­économique)............................. 12  2.1.1 Yama naafuli (les finances publiques)............................................................ 13  2.1.2  Naafuli xa politiki (la politique monétaire)................................................. 14  2.2  BanxidEe rałErE ki (la politique sectorielle)....................................................... 16  2.2.1  B(cid:141)xi rawali (l’agriculture).......................................................................... 17  2.2.2  LEndisitiri (l’industrie)............................................................................... 20  2.2.3  Hayu fałi (les services)............................................................................ 21  2.2.4  K(cid:141)n(cid:141)mi rafalE (l’infrastructure économique).............................................. 22  2.3  Mangasanyi rałErE ki (l’administration publique).............................................. 23  2.4  Wali yEtE bE (le secteur privé).......................................................................... 23  3  Mixiya rałErE politiki (la politique sociale).................................................................24  3.1  Mixiya salonyie (les secteurs sociaux)............................................................. 24  3.1.1  Xuri (l’éducation)...................................................................................... 25  3.1.2  Sayinteya (la santé)................................................................................. 27  3.1.3  Yire rafalE a kira kima (l’infrastructure routière)........................................ 31  3.2  SosEti xunmakantafe (la sécurité sociale)........................................................ 31  3.3  Yama xa s(cid:141)sEti (la société civile) ..................................................................... 33  3.4  Mixi masalanyi (l’aspect genre)....................................................................... 33  4  BElExE so bore yira a duniya kima (la coopération internationale).............................34  5  B(cid:141)xi rałErE ki (la gouvernance).................................................................................34  Xibaru x(cid:141)ri tongode (principales sources d’informations)..................................................37  Taarixu (notes biographiques).........................................................................................38  W(cid:141)yEn x(cid:141)ri ya itongoxi (liste des mots­clés)......................................................................39  Buki xaranma xa lui (notes du lecteur).............................................................................42 3  Masenyi xunso (introduction)  Yi buki sEbEfe natE findixi xaaxili fife nan na yama ma, mixi naxae xirixi k(cid:141)n(cid:141)mi xa politiki  kirayama, mixiya kirayama, nae rałErEma kiraya naxan ma laginE kui. A gbengbenyi, l(cid:141)nni  fife buki xara mixiema, alako fee ralantan a nun marasi kiraya naxae birin xirixi b(cid:141)xi xa  yiriwE ra a k(cid:141)n(cid:141)mi nun a mixiya kima, a gbengbenyi kiraya naxan setareya gerema won  ma b(cid:141)xima.  Yi bukidi sEbExi a singe ra mixie nan bE, naxae won ma k(cid:141)n(cid:141)mi a nun won ma mixiya  kirayae sugandima, a nun naxae mixi naxae l(cid:141)nni fima yamama (mEri, Sali alimami, xibaru  falEe, xarande rabae, xuntigie), a nun mixi naxae xa wali findixi yama xa yiriwE x(cid:141)n, a  gbengbenyi lanxundE naxae ł(cid:141)x(cid:141)saxi mixi m(cid:141)(cid:141)xie xaranfe x(cid:141)n ; k(cid:141)n(cid:141) a birin xundusi xuntixi  b(cid:141)xi yama nan m, a lanma nE a xa a faxamu, a xa yare masigE mu rabama a xanbi. Na  xaaxili nan a xExi yi buki naxa madangi b(cid:141)xi xui gbeegbe.  Xi wali f(cid:141)lE xirixi łE suuli mał(cid:141)xunyi nan kui won ma laginE b(cid:141)xima (2000­2004). Na waxati  kui, yi buki sEbE dEmEri wuyaxi rabaxi nE, kiraya birin  x(cid:141)nma, setareya gerema ki naxE.  Wali raba tEmui, a f(cid:141)lE a nun a rał(cid:141)nyi, han laginE mangasanyi siga a fe tongo sanwiye  2002 ra, k(cid:141)nt(cid:141)fili gbeegbe nan lu a kui, a marakolon kima, a gbengbenyi fe naxae na a kui.  Hali a to sa lu tide yo mu na a falEma : yi sede ł(cid:141)x(cid:141)ya naxan a masenxi yi wali xa rayiriwa,  a nun a ralantanfe yi lanxundE naxan b(cid:141)xi xa naamunyi a nun a ifalafe, na naxa mafindi  lanxundE ra naxan lanma a xa setareya gerfe ifala b(cid:141)xi kui. k(cid:141)n(cid:141) sEnbE naxan yeti raso  alako yi lanxundE naxan setareya gerema laginE kui, han ti tooma tide mu s(cid:141)t(cid:141) a feme. Na  birin kui, na setareya sa naxae sannafalaxi yi b(cid:141)xi rayiriwafe a nun a adamaya rasabatife,  a nun yi bore to naxan sa yi lanxundE rayimixi won ma yi longorie kui, yi setareya gerefe.  Yi buki a masenxi nE, a mixi naxan yeti wama a yigi dinfe yiriwE a nun a daxamui kiraya ra,  e xa buxi yusife sEbE so. Yi buki sEbE kataxi nE sEti, a xa fatanfasife nun sofe a kui xunso,  bore kima a rawalima laginE kui kEła naxE k(cid:141)n(cid:141) na kui, a max(cid:141)rinyi ndee luxi nE sEti – nae  f(cid:141)lE tarixui kolonfe, e xa t(cid:141)nxuma sede a nun e yaxandi ki won ma longorie ra, a nun e xa  naamunyi b(cid:141)xi kui, a maniyExi nE alo nae birin lanma e xa findi xibarue nan na fefe mu  dangima naxae xanbi, faxamu kEłama yi l(cid:141)nnie xa fe kui. Na kui, yi buki findixi fe f(cid:141)lE nan  na, won lanma won xa naxae raba yi m(cid:141)x(cid:141)rinyie kolonfera.  A firinyande, yi buki naxa madangi won ma laginE xui saxan : sosoxui, fulaxui a nun  maninkaxui. Na xui madangi rabaxi won ma yi l(cid:141)nni kanyi naxae ł(cid:141)x(cid:141)saxi laginE xui xa fe  x(cid:141)n (CELG), yi xarande banxi konde xungbe naxan na k(cid:141)nakiri. Wali d(cid:141)x(cid:141)de wuyaxi nan a  niyE, alako yi xui madangi xa rafixE, a nun yi buki yusi lufe mixie bE naxae fama a  munafanyi s(cid:141)t(cid:141)de. E to mini yi buki xa fe rak(cid:141)r(cid:141)side yi xui d(cid:141)x(cid:141) saxanyie falade bE, e to nE  yi buki hanmEri naxan nu na e bE nun, na nan man yaati na. I man nu a mato, yi  marak(cid:141)r(cid:141)si a masenxi nE yaati a yi radiyo riralie nan tan yaati xiburu fima e ma, sa fatanfe  yiriwE kEłama a nun adamadiya rasabati ki b(cid:141)xi kui, yi yama naxae yi geeni s(cid:141)t(cid:141)xi  daxamui rayiriwa kima a nun adamaya, e birama na kira nan f(cid:141)xi ra.  Yi buki ratinmE ki a nun a fatanfasi ki, y marak(cid:141)r(cid:141)si kEłama, na fatanxi yamaanie xa yi  lanxundE nan na (GTZ). Yi lanxundE a masenxi nE a yi buki lanma a xa findi marakolose,  fe ralantanfe a nun marasi yi xuie falama dE naxE laginE kui : yi labesanyi ra, futa bElExEma 4  a nun maninka b(cid:141)xima. Yi buki madanfe laginE f(cid:141)t(cid:141)n bunyi xuie luxi yarema fe nan ma yi  tEmui.  Yi buki sEbEma bara a malimae birin nu wali sa – M. Peter HILLEN, yi naxan na xunyi ra  lanxundE naxan setareya gere masoma b(cid:141)xi kui ; na magoroxi won ma minisiri naxan  ł(cid:141)x(cid:141)saxi pilan x(cid:141)nma – Alahayi Mamdou SOW, pilan sekeretEri deta fori nan nu a ra,  naxan nu sabatixi won ma yi k(cid:141)n(cid:141)mi a nun naafuli ragata ki minisitEri sEtima­Ibrahima Sory  SANGARE, sekeretEri nan a ra naxan ł(cid:141)x(cid:141)saxi yi lanxundE naxan setareya gerema, na  rabafe ra – Cheick A. Tidiane DIALLO a nun Abdoulaye BEYE, xiburu fi nan na nae ra  naxae na yi lanxundE kui, naxan yengi saxi yi setareya gere masofe x(cid:141)nma – Mamadou  CAMARA, Abdallah DIALLO, Djibril BATCHILY a nun Mamadou Sima SYLLA, xarande  raba l(cid:141)nni fenyi nan na nae ra, naxae na yi laginE xuie xaranyi kolonfe, yi K(cid:141)nakiri xarande  banxi konde xungbe kui – Bernd HEINE a nun Matthias BRENZINGER, xarande raba  l(cid:141)nni fenyi nan na nae ra, naxae ł(cid:141)x(cid:141)saxi lafiriki l(cid:141)nni kolonfe ra yi xarande konde xungbe  naxan na Cologne, yamaani b(cid:141)xima – A nun Kathrin ROTHHAAS, mali nan a ra naxan na  yi lanxundE naxan xili « International Policy Advising » (IPA) , Cologne, yamaani b(cid:141)xima.  Naxae birin fe nde rabaxi yi bukife kui, muxu bara e rawali sa.  Muxu bara a natE, naxae yeti hayi biraxi yi bukima, a xa findi e bE s(cid:141)nEya ra, yEtE rayiriwE a  nun adamadiya kolonfe, sabui naxan a niyEma e xa kolon s(cid:141)t(cid:141) kirayama, yEtE rayiriwE  a  nun adamaya laginE b(cid:141)xi kui, a nun na dangi xanbi e xa faxamui s(cid:141)t(cid:141) e bore tagi.  Dr. James G. BENNETT  Université Cologne  Sanwiye kike 2005 5  Soso daaxi xunso (introduction à la version soso)  A madangife sosoxui, muxu wama nE sosoxui xa footexui sanx(cid:141)n koto, alako fEErE xa fi  sosoxuima, a xa dangi a xa naamunyi ra.  A gbengbenyi, muxu maiwuya (e naxan ma footexui"Composition et dérivation"), nan findi  sabui ra. Xa a sa a li na w(cid:141)yEn nEEnEe mu gE fixEde won xaaxilima, won e dE rad(cid:141)x(cid:141)ma  w(cid:141)yEn gbEtE naxae kelixi xui gbEtE naxae makolon a fałi ra xui falamae yi ra. Misaali ra, fe  falE ndee madangife alo e naxae ma footexui banque, syndicat, sida, V.I.H a nun nae  maniyE, madangixi sosoxui yi ki nE : banki, sEndika, sida, V.I H a nun nae maniyE.  A sEbE kima, won ma yi xui sEbE ki nEEnE, e naxan ma footexui alphabet national, a niya nE  yi xui madangi naxa s(cid:141)nEya. Xui naxan sEbEma a forima ki gbelen firin na, na naxa findi  gbelen keren na. Misaalira :  ny (nyökhörönyi)  →  ł (ł(cid:141)x(cid:141)r(cid:141)nyi)  kh (bökhi)  →  x (b(cid:141)xi)  ö (k(cid:141)n(cid:141)mi)  →  (cid:141) (k(cid:141)n(cid:141)mi)  é (yiriwè)  →  E (yiriwE)  Bore sEbElie mu masara ( alo yare yerelenyi a masenxi kEła naxE).  A rał(cid:141)nyi, muxu a kolon xaaxili rawali, pElEti mu a kui. Na nan ra, a mu findima małin  kEwali ra, xa k(cid:141)r(cid:141)si sa mini a kui, a madangi kEłama.  Djbril BATCHILY  Xui madangi  Université K(cid:141)nakiri  Sanwiye kike 2005 6  Sosoxui sEbE ki fori a nun a nEEnE (l’ancien et le nouvel alphabet de la langue Soso)  A fori (ancien alphabet)  A nEEnE (nouvel alphabet)  a  a  b  b  d  d  nd  nd  e  e  ë  ε  f  f  g  g  gb  gb  ng  ng  h  h  i  i  k  k  kh  x  l  l  m  m  n  n  nh  N  ny  ł  o  o  ö  (cid:141)  p  p  r  r  s  s  t  t  u  u  w  w  y  y 7  1  Kolonyi f(cid:141)lE (les notions de base)  1.1  YiriwE (le développement)  Yiriwatareya (le sous­développement)  Duniya xunx(cid:141)nyi kEłama, b(cid:141)xi yiriwatare lanxi b(cid:141)xi nan ma, naxan xa mixi keren s(cid:141)t(cid:141)se  xurun, dangi duniya xunx(cid:141)nyi daxi ra. A nun b(cid:141)xi naxan fan findixi k(cid:141)r(cid:141)b(cid:141)Era, b(cid:141)xi nan naxi,  naxan fan xa mixi nde keren keren xa s(cid:141)t(cid:141)se xurun han tongo suuli xundE, dangife naxan  s(cid:141)t(cid:141)ma duniya xunx(cid:141)nyi kEłama.  K(cid:141)n(cid:141)mi xa yiriwE (le développement économique)  Kiraya nan a ra, b(cid:141)xi dangima naxan na, a xa daxamuie xunmasafe nun fe naxae xirixi na  f(cid:141)x(cid:141) ra.  YiriwE x(cid:141)nkuye (le dévelopement durable)  A findixi yiriwE d(cid:141)x(cid:141) nde nan na, naxan findixi dulux(cid:141)t(cid:141) ra, a xa won ma too hayie fan, a mu  siga findi mant(cid:141)r(cid:141)li ra yaremakae bE; naxan findi e fan wax(cid:141)nma fee rakamalife ra. YiriwE  x(cid:141)nkuye findixi kira xunyi nan na, sosEti, k(cid:141)n(cid:141)mi a nun won nabilinyi, e xunsoma dE naxE.  Yi yiriwE x(cid:141)nkuye wama luuti xirife k(cid:141)n(cid:141)mi xa sEmbEsoe nan na, yama xa yare masigE, a  nun won nabilinyi makantafe nan na, a man xa na fe d(cid:141)x(cid:141) saxanyie munafanyi ralan e  borema. A diganxi ra, yiriwE x(cid:141)nkuye xa p(cid:141)litiki findixi tonbinyi d(cid:141)x(cid:141)fe nan na, alo kirayae a  nun tulise naxae a xEma xunlandE birin xa lan a yi, a gbengbenyi mixi naxae t(cid:141)r(cid:141)xi won ma  taa xunxurie kui, e lanma nE e xa sunbu, kelife a sansodema, a rałErE ki, a nun politiki  kiriya, a nun fEErE banxidE xunmatofe a ra.  Mixie xa yiriwE t(cid:141)nxuma (l’indice du développement humain I.D.H.)  YamanE lanxie e naxae ma footexui «nations­unies», e bara yi t(cid:141)nxuma ya ilan, alako e xa  ibunadamae xa yiriwE maniya yamanEe kui, mixiya mabiri, a nun t(cid:141)nxumae rakamalife a  naafuli kima alo e naxan ma footexui P.I.B. Adama die xa fe rasigE yare t(cid:141)nxuma a  sabatixi fe saxan nan fari: siimaya, l(cid:141)nnie alo forie xasabi a nun dinmEe xa xaranyi fe ra  b(cid:141)xi kui; a nun mixi keren xa s(cid:141)t(cid:141)E kelife gEsEgE, han nunmare l(cid:141)x(cid:141)E keren kui, too fa na dE  naxaE.  A bara rak(cid:141)r(cid:141)si alo b(cid:141)xie kui naxae k(cid:141)nti bara siga han b(cid:141)xi kEmE tongo solofere a nun  suuli. Adama die rasabati kEłama, LaginE nu na b(cid:141)xi kEmE tongo suuli nun solofereyande  nE, naxae birin k(cid:141)nti nu ralanxi b(cid:141)xie yama, łE 2001.  Setareya t(cid:141)nxuma (l’indicateur de la pauvreté humaine I.P.H.)  Na  t(cid:141)nxuma  k(cid:141)nti,  lanxundE  belebele  naxan  ł(cid:141)x(cid:141)saxi  yiriwE  xa  yare  masigE  x(cid:141)nma  duniyama (PNUD), nan a rabaxi. K(cid:141)no, a siga a salonyi ndee tongoxi ibunadama xa yiriwE  t(cid:141)nxuma nan kui (I.D.H.); alo i nu mixi kEmE tongo, mixi yeri faxama e mu łE tongo suuli  s(cid:141)t(cid:141).  I nu mixi kEmE tongo, mixi yeri mu soxi lek(cid:141)li, a nun won daxamui naxae s(cid:141)t(cid:141)ma yi k(cid:141)n(cid:141)mi  sababuie ra, e d(cid:141)x(cid:141)xi nE d(cid:141)x(cid:141) saxan: a singe i nu mixi kEmE tongo, mixi yeri mu n(cid:141)ma e xa 8  sayinteya tongode e yEtE kan na; a firinyande, mixi yeri fan mu n(cid:141)ma ye saniyEnxi yuside,  dinmE naxae mu łE suuli s(cid:141)t(cid:141)xi, balofe mu rakamalixi nae bE.  D(cid:141)x(cid:141) ki (la qualité de la vie)  Duniya igirife nde nan ra, naxan gere masoe bara raba b(cid:141)xi yiriwaxie kui, na siga keli e xa  xaaxili fałie tongoe sabuie ra, kasarE naxae bara rak(cid:141)r(cid:141)si yi rawali xunmasafe xa yiriwE  xunma.  Yare masigE santongoe (le taux de croissance)  A findixi masarE t(cid:141)nxunma nan na (a sa a xun , a ba a ra, xa na mu a ra, a lu a too ki)  waxati nde kui, i nu na t(cid:141)nxuma d(cid:141)x(cid:141) a kEmE xundE kima, a tide matoma a f(cid:141)l(cid:141)E nE.  Yare masigE santongoe, fonde gbo gbeegbe nan a kui: masarE raba nE, xa a mu raba,  kiraya mundun tongoma (xunmasa kima, xa na mu a ra, a baxi a ra ki naxE).  1.2  Setareya (la pauvreté)  Mixi d(cid:141)x(cid:141) ki, xa na mu a ra, mixi gbeegbe d(cid:141)x(cid:141) ki, naxae mu n(cid:141)ma e yEtE kan hayi fande.  ZE 1990 ra, banki m(cid:141)ndiyali a masen nE, a mixi yo mu n(cid:141)ma k(cid:141)biri dolari keren s(cid:141)t(cid:141)de  fEłEnyi kui, na findixi setare nan na. Kelife łE 1994 d(cid:141)x(cid:141)fe 1995, i nu LaginE yama mixi  kEmE tongo, i a lima nE mixi tongo naani tagi iba saxan (40,3%) na setareya kui nE tinbilin.  Alo i nu mixi keren tongo, a n(cid:141)ma dolari kEmE saxan nan s(cid:141)t(cid:141)de ł E keren kui. Na  waxatima, i nu siga LaginE fuge biri, i naxa mixi kEmE tongo, i a lima mixi tongo senni a  nun firin na setareya nan kui. I nu siga Futa, mixi kEmE yama, mixi tongo suuli a nun keren  nu na setareya nan kui. LaginE ye dE, i nu mixi kEmE tongo, i a lima mixi tongo naani a nun  firin na setareya kui. I nu siga LaginE f(cid:141)t(cid:141)n dE, i naxa mixi kEmE tongo, i a lima mixi tongo  saxan a nun saxan na setareya kui. K(cid:141)nakiri tan, xa i mixi kEmE tongo, i a lima mixi  solofere na setareya kui. A man naxa rasaxa, a donyi kEłama, i nu mixi kEmE tongo, mixi  m(cid:141)x(cid:141)yEn t(cid:141)r(cid:141)xi dangi birin na, barima na mixi kEmE xa donyi nu ib(cid:141) kEmE ra, e tan mu  d(cid:141)x(cid:141)de solofere yEtE yaati s(cid:141)t(cid:141)ma.  I nu banna mixie kEmE tongo, mixi m(cid:141)x(cid:141)yEn xa donyi findixi tongo naani a nun solofere nan  na yi mixi kEmEe yama. Setareya xa tilinyi, a nun a d(cid:141)x(cid:141)E m(cid:141)(cid:141)lie findi se nan na naxan  masarama. Nde bafe setareya ra, na findima dulux(cid:141)t(cid:141)E nan na waxati birin, katarabi fEErEe  łarintexima, naxan findi a xa fe geremasoe ra.  Setareya maniyE see (les dimensions de la pauvreté)  Xuri (l’éducation)  I nu setaree xa die mixi kEmE tongo, i a lima fo mixi m(cid:141)x(cid:141)yEn nun solomasaxan, nae nan  lek(cid:141)lima, a dinmEdie kEłama, i nu mixi kEmE tongo sekanyie xa die yama, i a lima mixi  tongo senni a nun naani birin na xaranfe. I nu xEsae gbansan xa die mixi kEmE tongo, mixi  fu a nun solomanaani nan na xaranfe (EIBC łE 1994­1995). 9  Sayinteya (la santé)  I nu setaree gbansan xa f(cid:141)xEdEe tongo, f(cid:141)xEdE kEmE yo kEmE, won nu f(cid:141)xEdE m(cid:141)x(cid:141)yEn  sugandi; na f(cid:141)xEdEe fan kui, i nu kEmE tongo, i a lima fo fu nun firin gbansan nan sigama  mangasanyi labitaanie kui. I nu sekanyie xa f(cid:141)xEdEe tongo, f(cid:141)xEdE kEmE yo kEmE, won nu  f(cid:141)xEdE m(cid:141)x(cid:141)yEn sugandi, na f(cid:141)xEdEe fan kui, i nu kEmE tongo, i a lima fo tongo suuli nun a  xanbi birin sigama mangasanyi labitaani kui.  DinmEe xa sayinteya xirixi di ngEe xa l(cid:141)nni nan na. I nu di wulu keren tongo, dimEdi kEmE  fu nun firin birin faxama nE. K(cid:141)n(cid:141), xa i siga di ngEe lek(cid:141)lixie tongo, dimEdi wulu keren yo  wulu keren, tongo senni nun keren nan faxama, E.D.S. łE 1999.  Setareya t(cid:141)nxumae (les facteurs de la pauvreté)  Setareya fatanma daxamui d(cid:141)x(cid:141) ki nan ma. Setareya kiraya nde LaginE, na fatanxi harige  rałErEfe banxidE keren nan kui, łE gbeegbe, alo singe. A bara rak(cid:141)r(cid:141)si, setareya fatanxi  harige taxunyi laxixEtareya nan na mixie tagi. Misaali ra, i nu LaginE yama d(cid:141)x(cid:141) kEmE,  K(cid:141)nakirikae mu d(cid:141)x(cid:141) m(cid:141)x(cid:141)yEn li, k(cid:141)n(cid:141), d(cid:141)kut(cid:141)ru xundE tongo naani a nun solomasaxan,  sasifamu xundE tongo suuli a nun keren, lEnfurimiye tongo saxan a nun solomanaani, xa i  siga na walikEe d(cid:141)x(cid:141) xundE kEmE, nae birin walima K(cid:141)nakiri nE.  I nu porodisi kiraya tongo, fatanfasi rabaxi nE taa xungbe nun taa xunxurie tagi, łErEse fan  na na xiraya nan x(cid:141)n ma. Taa xunxurie kui, i nu mixie d(cid:141)x(cid:141) xundE kEmE, fuyan tagi iba  naani (0,4%), woto na nae nan yi, K(cid:141)nakiri, fu a nun keren (11%), taa d(cid:141)nx(cid:141)Ee, senni (6%)  (E.I.B.C., łE 1994/1995). Turititareya a nun kunki masundi x(cid:141)r(cid:141)x(cid:141)E, nae fan findixi setareya  t(cid:141)nxuma nan na.  Naafuli doni daaxi, mangasan lingira kanafe, a nun fe fori, a nun fe nEEnE xa malanyi fan  bara rak(cid:141)r(cid:141)si alo setareya t(cid:141)nxuma.  Dangi bore ra (la disparité)  Lantareya bore tagi, misaali ra alo mixiya, lanlanteya a nun k(cid:141)n(cid:141)mi, a nun tagi rasa naxan  na taa xunxurie a nun taa xungbee tagi, a nun lantareya se s(cid:141)t(cid:141)E kui, a nun lantareya  xamE a nun ginE tagi.  Setareya raxurunfe kiraya (la stratégie de réduction de la pauvreté S.R.P.)  Kiraya naxan nde bama setareya ra, findixi koli nan na, naxan d(cid:141)x(cid:141)xi daxamui xa yiriwE  fari. A sEnbE findixi s(cid:141)t(cid:141)se xunlanfe nan na, a nun e raso fe ra yama wama naxan x(cid:141)nma,  a yiriwa kima. A nun sigirE sa setaree ma, ginE nun xamE ma, taa xurie kui, daxamufe mu  s(cid:141)n(cid:141)ya dE naxE. LaginE: D.S.R.P. wama nE taxunyi xa raba laxaxE kima, k(cid:141)n(cid:141), a xa xiri  yiriwE fee ra. 10  1.3  K(cid:141)nti (la statistique)  Mixie k(cid:141)nti (la démographie)  Mixie k(cid:141)nti findixi l(cid:141)nni nan na, naxan mixie xa fe kEła birin matoma (di s(cid:141)t(cid:141)E, siimaya,  ginEya nun xamEya, bari kEEdi, wali xundE, lingira masarE). L(cid:141)nni nEEnE nan a ra naxan  mixie k(cid:141)nti matoma, fatanfe ra daxamui ra a nun e d(cid:141)x(cid:141) ki. Mixi naxae ł(cid:141)x(cid:141)saxi na k(cid:141)nti  x(cid:141)nma, mak(cid:141)rE rabama, gboe nun hagigE kima alako e xa n(cid:141) mixie k(cid:141)nti kolonde tina.  Mixie birin nalanxi (la population totale)  Mixie birin nalanxi findixi mixie nan na naxae na b(cid:141)xi kerenma, k(cid:141)nti raba waxati.  LaginE  mixie  bara  siga  miliy(cid:141)n  solofere  tagi  iba  solofere,  xa  na  mu  a  ra  miliy(cid:141)n  solomasaxan tagi iba naani, łE 2002. Maiwuya łE keren kui sigama saxan tagi iba keren,  xa i siga mixie d(cid:141)x(cid:141) xundE kEmE, łE 2002.  WalikEe m(cid:141)(cid:141)li (la catégorie socio­professionnelle)  Mixi naxae birin wali keren nabama (xEsa, bElExE mafindi, lEndisitiri, mangasan wali) a nun  e lu tide keren na wali kui (patur(cid:141)n, kadiri, lanxundE, walikEe, xEsa rawalie), naxae na wali  yire, nae sigama mixi tongo senni, xa i siga e d(cid:141)x(cid:141) xundE kEmE.  XEsa rawalie birin, naxae e ł(cid:141)x(cid:141)saxi malefe x(cid:141)nma, a nun nae maniyE k(cid:141)nti bara siga  tongo senni, xa i siga yama birin k(cid:141)nti tongo. Na k(cid:141)nti ralanxie bara siga mixi tongo  solomasaxan, naxae na setaree ra, xa i siga mixi birin k(cid:141)nti tongo, i naxa a d(cid:141)x(cid:141) xundE  kEmE. Na k(cid:141)nti bara a masen, sEnbE xa fi taa xurie xa yare masigE x(cid:141)nma, alako, setareya  xurunma ki naxaE.  Taa gbo ki (l’urbanisation)  Taa gbo ki findi kiraya nan na, taa naxae nu xurunxi, e findi taa belebele ra. Na siga fatan  tuni masigafe taa xungbe, alako walife a nun duniya ragiri fałi xa fe ra.  Taa xungbe mixi (la population urbaine)  SigirE naxan fatanfasi rabama taa xungbee nun taa xunxurie tagi, fatanma b(cid:141)xie nan na.  Na sigirE siga fatan taa xa xungboe ma. Mixie bara lan a ma, a taa yo mixie dangi mixi  wulu keren na, xa na mu a ra, mixi wulu firin, na bara findi taa xungbe ra.  Mixie birin xa wuyE santongoe (le taux d’accroissement de la population totale)  Mixie birin xa wuyE santongoe findixi k(cid:141)nti nan na, naxan sama mixie xa gbo xun ma,  naxae na b(cid:141)xi keren ma, łE kui, xa i siga mixie birin d(cid:141)x(cid:141) xundE kEmE ma łE f(cid:141)l(cid:141)E. Na a  masenma nE, di xasabi naxan bara bari, a nun faxE naxan bara raba. K(cid:141)n(cid:141), mangasanyi  n(cid:141)ma kolonyi s(cid:141)t(cid:141)de mixi xasabi naxan bara so taa kui, a nun naxan bara siga. Mixie xa  wuyE t(cid:141)nxuma łE keren bun ma, xa na bara wuya, na t(cid:141)nxuma yaati raminima nE.ZE1998,  dunuya birin mixi k(cid:141)nti nu bara siga miliyari keren tagi iba senni, kelife łE 1980 han 1998.