2018 4 / 5 (103-120) FAİK AHMET BARUTÇU’NUN KALEMİNDEN II. İNÖNÜ MUHAREBESİ* Hazel KUL ** Hacettepe Üniversitesi, Atatürk Öz: 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi’ni İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, keyfi yorumlayan İtilaf Devletleri, 1 Kasım 1918’den itiba- Doktora Öğrencisi ren Türkiye’yi işgale başlamıştı. Bu gelişmelere İstanbul E-Posta: [email protected] Hükûmeti ve onun yanında yer alan basın sessiz kalırken Anadolu basını Millî Mücadele hareketine tüm gücüyle ORCID: 0000-0002-5161-9888 destek vermiştir. Millî Mücadele’yi destekleyen gazeteler- den biri de Trabzon’da yayımlanan İstikbâl gazetesidir. İn- giltere ve Yunanistan’ın yardımları ile teşkilatlanan Rum- lar, Trabzon ve yöresini de içine alan bağımsız bir Rum- Pontus Devleti kurmak için yoğun bir hazırlığa girişmiş- lerdi ve bunun en önemli ayağını da basın oluşturuyordu. İstikbâl, Rumların bu propagandaları karşısında halkı bi- linçlendirmek ve basın alanında onlarla mücadele etmek amacı ile kurulmuş bir gazete idi. 10 Aralık 1918-17 Mart 1925 arası dönemde yayın hayatını sürdüren gazetenin başyazıları, aynı zamanda gazetenin sahibi olan Faik Ah- met (Barutçu) Bey’e aitti. 10 Mart 1921-28 Nisan 1921 arası sayılarında Faik Ahmet Bey tarafından kaleme alınan ve II. İnönü Savaşı’nı konu edinen makaleler, çalışmamızın ko- nusunu teşkil etmektedir. Savaşın sebebi, gidişatı ve sonu- cuna yönelik öngörüler ile Avrupalı devletlerin bu süreç- teki ve sonrasındaki tutumunun ele alındığı bu makaleler, Anahtar Kelimeler: Basın, Faik Ah- m et (Barutçu) Bey, İstikbâl, Yunan, II. İnönü Savaşı’nın basına yansıması açısından önem arz II. İnönü etmektedir. THE SECOND BATTLE OF INONU WRITTEN BY FAİK AHMET BARUTÇU * Gönderim Tarihi: 16.04.2018 Abstract: The Allies which commented arbitrary to Armi- Kabul Tarihi: 29.05.2018 stice of Mudros was signed on October 30, 1918 had begun Hazel KUL KAREN 2018 / 4 / 5 104 the invasion of Turkey from November 1, 1918. While the Istanbul government and the press that support this gov- ernment were silent in the face of these events, the Ana- tolian press gave all the support to the National Struggle Movement. One of these newspapers was the İstikbâl that was published in Trabzon. Greeks organized by the aid of England and Greece was intensively prepared to establish an independent Greek-Pontus State which included Trab- zon and it’s around. The press was the most important step in this preparation. İstikbâl was a newspaper that es- tablished with the purpose of raising awareness of the people against these propagandas of the Greeks and fighting them in the field of press. The leading articles of the newspaper that between 10 December 1918-17 March 1925 continued to publication was written by Mr. Faik Ah- met (Barutçu) who was same time the owner of the news- paper. The issue of our work is articles that were written by Mr. Faik Ahmet between on March 10, 1921 and April 19 related the Second Battle of İnönü. These articles which related to the reasons for the war, progress of battle and its result, as well as the attitude of the European states in Keywords: Press, Mr. Faik Ahmet this process and afterwards are important in terms of re- (Barutçu) İstikbâl, Greek, Second flection on the press of Second Battle of İnönü. Battle of İnönü. Büyük devletlerin desteği ile 1830’da bağımsız bir devlet olarak ortaya çıkan Yunanistan, bu tarihten itibaren Osmanlı Devleti’ni olumsuz yönde etkileyen hemen her iç ve dış olayı fırsata çevirmiş ve sınırla- rını Türkiye aleyhine genişletmiştir. Bu politikanın son örneği ise I. Dünya Savaşı olmuştur. İtilaf Dev- letlerinin, özellikle İngiltere’nin desteğini arkasına alan Eleftherios Venizelos, Kral Kosntantin’i tahtın- dan uzaklaştırıp Yunanistan’ı savaşa sokarak en bü- yük düşmanı olarak gördüğü Türkiye’den yeni top- raklar elde etmeyi planlamıştır. İttifak Devletlerinin yenilgiye uğraması, Osmanlı Devleti’nin Mondros Mütarekesi’ni imzalaması, başta İstanbul olmak üzere Türkiye’nin her tarafında başlayan işgaller şeklinde cereyan eden gelişmeler, Yunan Başbakanı Venizelos’un savaşa girerken düşündükleri doğrul- tusunda ilerliyordu. Yaklaşık yüz yıldır Megali İdea doğrultusunda faaliyet gösteren İstanbul Fener Rum Patrikhanesi, Rum örgütleri ve Rum basını Venize- los’un Türkiye’deki en büyük destekçileriydi. Savaş sürecinde sessizliğe bürünen Rum basını, Mondros Mütarekesi’nin ardından yeniden canlan- mış, Anadolu’nun birçok yerinin İtilaf kuvvetlerince işgal edilmesinden de yararlanarak Hristiyanların 105 Faik Ahmet Barutçu’nun Kaleminden II. İnönü Muharebesi tehdit altında olduğuna dair yoğun bir propaganda yayınına ve Türklerin bölgelerinden uzaklaştırılma- 1 23456 sını istemeye başlamışlardı.1 Nitekim Mütareke son- rasında İngiltere ve Yunanistan’ın yardımları ile teş- kilatlanan Rumlar, Trabzon ve yöresini de içine alan bağımsız bir Rum-Pontus devleti kurmak için yoğun biçimde hazırlığa girişmişler ve basın üzerinden bu amaca yönelik faaliyetler yürütmüşlerdir. Bu yayın organlarından Epuhi ve Farosianadolis adlı iki Rum gazetesi Metropolithane tarafından Trabzon’da ya- yınlanıyor, Türklerin Trabzon’da hakkı olmadığın- dan, Trabzon’un Rumluğun merkezi olduğundan ve tarihin sesini işitmek zamanı geldiğinden bahsede- cek kadar ileriye gidiyorlardı. Üstelik Millî Mücadele karşıtı yayınları ile Selamet gazetesinin de varlığı Trabzon Rumlarına hizmet eder derecede idi. Bu sü- reçte millî hakları savunacak bir Türk gazetesinin bulunmayışı büyük bir eksiklikti ve mevcut koşullar altında yöre halkını uyanık ve canlı tutmak amacı ile savaş sürecinde susturulmuş olan Türk basının yeni- den canlandırılması gerekiyordu.2 Nitekim özellikle Avrupa’da yoğunlaşan Rum ve Ermeni propaganda- sına karşı koyabilmenin yollarından biri ve en etkili olanı basın idi.3 Trabzon ve çevresinde faaliyet gös- teren Rum-Pontus çetelerinin zararlı çalışmalarını engellemek, Türk istiklalini ve birliğini sağlamak maksadından hareketle Trabzon aydınları, 10 Aralık 1918’de sahipliğini Faik Ahmet (Barutçu) ve Yazı İş- leri Müdürlüğü’nü Ebulhamid (Hüsnü) Bey’in yap- tığı, halkı kurtuluş için mücadeleye çağıran beyan- nameleri ile Milli Mücadele’yi destekleyen gazeteler arasında yer alan İstikbâl4 gazetesini yayınlamaya başlamışlardır.5 Millî Mücadele dönemi süreli yayınları arasında önemli bir yeri olan İstikbâl,6 bazı değişikliklere uğ- ramakla birlikte, aralıksız yedi yıla yakın bir süre -------------------------------------------------------- 1 Koloğlu, 1993: 25. 2 Albayrak, 2010: 161-163. 3 Demircioğlu, 1998: 22-23. 4 Faik Ahmet Barutçu ve Mehmet Salih (Ongan) Bey, 10 Aralık 1918’de İstikbâl Gazetesi’ni çıkarmaya baş- lamışlardır. İlk dönemlerde Trabzon’daki Rumlara ait Mihallidi Matbaası’nda basılan gazete, 1920 yılından itibaren Faik Ahmet Bey’in babasının Sakız Meydanı’ndaki hanında kendi matbaasında basılmaya başla- mıştır. Cumartesi ve Salı günleri olmak üzere haftada iki defa yayınlanan gazete, 12 Mayıs 1920’den itiba- ren Çarşamba ve Pazar günleri yayınlanmaya başlamış, 27 Ocak 1921’den itibaren ise Cumartesi haricinde günlük, 30 Ocak 1923’ten itibaren ise her gün yayınlanmıştır. 17 Mart 1925’te Takrir-i Sükûn Kanunu ile kapatılmıştır. Bk. Aksoy, 1998: 28-34; Çapa, 1998: 14. 5 Albayrak, 2010: 165; Keskin, 2014: 185. 6 Çapa, 1992: 133. Hazel KUL KAREN 2018 / 4 / 5 106 Trabzon’un önemli bir gazetesi ve Karadeniz Böl- gesi’nin önde gelen yayın organlarından birisi ol- 78 muştur. Mevcut süreçte gazetenin başyazarı olan Faik Ahmet (Barutçuoğlu) Bey’in7 Millî Mücadele’nin seyrine özellikle de 15 Mayıs 1919’da İzmir’e Yunan- ların çıkması ile başlayan Türk-Yunan mücadelesine dair kaleme aldığı yazılar ayrıca önem taşımakta, II. İnönü Muharebesi sürecinde İstikbâl gazetesinde ya- yınlanan yazıları da çalışmamızın konusunu teşkil etmektedir. Bilindiği üzere Anadolu’daki milli kuvvetler karşı harekete geçmek için uygun fırsat kollayan Yunanla- rın, Çerkez Ethem ayaklanmasının da yarattığı bu- nalımdan yararlanarak henüz kurulmuş olan düzenli ordunun daha fazla güçlenmesine fırsat vermemek ve böylece Sevr’i zorla kabul ettirmek sureti ile bu anlaşmadan paylarına düşeni bir an önce elde etmek istemeleri I. İnönü Savaşı’nın nedeni olmuştu. Bu sa- vaş, aynı zamanda Yunanların müttefiklerine Veni- -------------------------------------------------------- 7 Faik Ahmet ( Barutçu ) 1894 yılında Trabzon’da doğmuş, Rüşdiye ve İdadi tahsilini Trabzon’da yaptıktan sonra İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne girmiştir. I. Dünya Savaşı nedeniyle öğrenimini yarım bı- rakarak Samsun ve Trabzon karargâhlarında görev yapmıştır. Mütarekenin ardından 23 yaşında terhis edilen Faik Ahmet Bey, Hukuk öğrenimini tamamlamak üzere İstanbul’a gitmiştir. İki ay gibi kısa bir sü- rede sınavlarını verip hukuk diplomasını alan Faik Ahmet Bey, Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemi- yeti’nin ilk yönetim kurulu üyeliğine seçilmiştir. 10 Aralık 1918’de kurduğu İstikbâl gazetesini cemiyetin adeta yayın organı haline getirmiş ve milli davanın zafere ulaşması için yazdığı makalelerle Milli Müca- dele’nin fikriyat alanındaki güçlü kalemlerinden biri olmuştur. Gazetenin 11 Mart 1925’te hükûmet tara- fından kapatılmasının ardından Faik Ahmet Bey, gazetecilik mesleğini fiilen bırakmış ve asıl mesleği olan avukatlığa geri dönerek Trabzon’da iki kez baro başkanlığı yapmıştır. Sahibi olduğu İstikbâl matbaasında bu defa da “Halk” adlı bir gazete çıkarmaya başlayan Faik Ahmet Bey, siyasi yazılar kaleme almamış, bu yasaklı durum 1939 yılında tekrar siyasete atılıncaya kadar devam etmiştir. 1939 yılında Trabzon’dan mil- letvekili seçilen Barutçu, 1954 yılına kadar fasılasız olarak Trabzon Milletvekili sıfatı ile görev yapmıştır. 1943 yılında CHP Genel İdare Kurulu’na üye seçilen Barutçu, 1945’te Nafi Atıf Kansu’nun Genel Sekreterliği döneminde CHP Genel Sekreter Yardımcılığı görevini üstlenmiştir. 11 Eylül 1947’den 1949 yılına kadar I. ve II. Hasan Saka kabinesinde Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı sıfatı ile yer almış, bu kabinenin istifasından sonra CHP Meclis Grup Başkan Vekili Şemsettin Günaltay’ın başbakanlığa getirilmesiyle açılan CHP Meclis Grup Başkan Vekilliği’ne seçilmiş, CHP’nin 1950 seçimlerini kaybetmesine dek bu görevini sür- dürmüştür. 1950-1954 arası dönemde mecliste muhalefet olarak yer alan CHP’nin Grup Başkan Vekilliği görevini üstlenen Barutçu, 1954 yılı seçimlerinde CHP’nin Trabzon’da seçimi kaybetmesi üzerine meclis dışında kalmış ve siyasi faaliyetlerini kurultay tarafından seçildiği Parti Meclisi’nde devam ettirmiştir. 1957 seçimlerinde Ankara’dan milletvekili olarak seçilen Barutçu, yeniden Grup Başkan Vekillliği’ne seçil- miş ve ölümüne kadar bu görevi sürdürmüş, 14 Mayıs 1959 günü vefat etmiştir. Barutçu, 2001: 10, 16, 1302, 1303; Demircioğlu, 2012: 173. 8 Yunan menfaatleri ve gücü, Anadolu’nun daha derinlerine sarkmaya elverişli değildi ve Venizelos bunu anlayacak kadar zeki ve tecrübeli bir devlet adamı idi. 1920 Yaz taarruzu ne askerlik ne de politik bakımdan hedefine ulaşamamıştı. Yunan ordusu taarruzun çok elverişli ve başarılı şekilde gelişmesine ve mevsimin uygun olmasına rağmen Afyon-Uşak hattında durmuştu. Taarruzun devamına cesaret edemeyen Venizelos iktidarda kalsaydı 1921 yazında bu sebeple yeni bir teşebbüse girişeceğine ihtimal verilemezdi. Zira Veni- zelos, Kral idaresinin Paris maslahatgüzarına yazdığı 30 Ocak 1921 tarihli mektupta; kendisi hükümet ba- şında olarak böyle bir durum karşısında bulunsaydı hemen Anadolu’daki işgal sahasını yalnız Yunanistan’a verilmiş bölgeye mahsus kılıp diğer yerleri boşaltacağını ifade etmiştir. Selek, 1987: 487. 107 Faik Ahmet Barutçu’nun Kaleminden II. İnönü Muharebesi zelos’un iktidardan düşmesinin8 Anadolu’daki sal- dırgan politikalarını etkilemeyeceğini göstermek is- 9 1011121314 temesinin de bir ürünü idi.9 Zira Yunanistan’da 14 Kasım 1920 seçimleriyle iktidara gelmiş olan kralcı- lar, İtilâf Devletleri’nin 3 ve 8 Aralık 1920 tarihli no- talarına10 karşın Aralık ayı başlarında yapılan genel oylama sırasında Konstantin’in ülkesine dönmesi yönünde olumlu oy kullanmışlardı.11 Böylece ikti- dara gelen Kral Konstantin ve yeni Yunan Hükü- meti’nin Başkanı Rallis,12 yeni bir saldırı ile kazanı- lacak olan zaferin bir yandan İnönü yenilgisinin iz- lerini sileceği ve henüz iş başına gelmiş olan Yunan kralının prestijini attıracağı düşüncesine ek olarak İtilaf Devletlerine karşı Sevr Antlaşması’nın kendile- rine verdiği yükümlülüğü yerine getirmekten yok- sun olmadıklarını göstermek ve onların güvencesini yeniden sağlamak için askerî saldırıda bulunmaya karar vermişti.13 I. İnönü Muharebesi’nin mahdut hedefli bir keşif taarruzu olduğunu müttefiklerine anlatması mümkün olmayan Yunan Genelkurmayı da aynı şekilde yeni bir harekât ile kral idaresinin prestjini kurtarmak gerektiğini düşünmekteyse de Mart 1921 taarruzunu müttefiklerce gerekli kılan -------------------------------------------------------- 9 Köstüklü, 2002: 172. 10 İngilizler yalnızca nota vermekle yetinmemiş, işi daha da ileriye götürüp kralın seçilmesi durumunda Yunanistan’a yapılan parasal desteğin kesileceği kararını resmi olarak Yunan Hükümeti’ne bildirmişti. Kara, 2009: 149. 11 Konstantin’in Yunanistan’a dönüşü sonrasında halk arasında kralın Anadolu’daki operasyonları sonlan- dıracağı ve orduyu terhis edeceğine yönelik kanaat hâkim olsa da büyük Yunanistan’ın kurulmasına önder- lik edebilecek yegâne kişinin Konstantin olduğunu düşünen kral taraftarları da vardı. Nitekim kısa süre sonra Konstantin taraftarlarının haklı olduğu anlaşılmış ve beklentilerin aksine kralın Anadolu’dan vaz- geçme gibi bir niyetinin olmadığı açığa çıkmıştır. Yapmış olduğu bir konuşmada İtilâf devletlerinin düşün- cesinin ne olduğu ile ilgilenmediğini, tek amacının büyük Yunanistan’ı yeniden inşa etmek olduğunu ifade eden Konstantin’in bu beyanatı İtilâf notalarına rağmen Yunanistan’ın hedefine ne kadar kilitlendiğinin ve yeni dönemde eski politikalarını sürdüreceğinin en büyük göstergesi olmuştur. Öte yandan İtilâf devletle- rinin ortaya koyduğu tepkinin Yunan kamuoyu üzerinde önemli bir tepki yaratmadığı ortadaydı zira Kasım seçimlerinin ardından Konstantin’in geri dönmesi için yapılan halk oylamasında 1.013.724 Yunan seçmen- den yalnızca 10.838’i krala karşı oy kullanmıştı. Ediz, 2015: 245-246. 12 Rallis, Müttefik devletlere eski hükümet tarafından verilen tüm sözlerin yerine getirileceği ve İtilâf Dev- letleri ile uyum içinde olunacağına dair resmi bildirimde bulunmuştu. Nitekim Yunanistan’ın Anadolu or- dusu Kurmay Başkan yardımcısı General Sarıyannis de bu konu hakkında şu bilgileri vermektedir: “1920 seçiminden sonra İzmir’deki kumandanlığa getirilen General Papulas, Atina’ya bir seyahat yaparak hükü- metle temas etti. Bu seyahatten dönüşünde o zamanki başbakan Rallis tarafından, hükümetin Venizelos si- yasetini takip ettiğini İngiltere’ye ispat için Anadolu’da bir taarruz hareketi yapılması lüzumunun kendisine tebliğ edilmiş olduğunu bize bildirdi.” Kara, 2009: 149-150; Selek, 1987: 488-489. 13 Tansel, 1991: 78; Öztoprak, 2014: 189; Ediz, 2015: 255. 14 Türklerle Fransızlar arasındaki barış görüşmeleri, Yunanlar tarafından güç dengelerinin değişmesi ola- rak yorumlanmıştı. Zira Güney Cephesi’nin kapanması ile birlikte burada bulunan Türk birlikleri Batı Cep- hesi’ne aktarılacaktı. Bu nedenle Yunan Kurmay Subayları, Türkler bu durumu avantaja dönüştürmeden evvel demiryolu ulaşımını kesmek amacı ile derhal bir saldırıya geçilmesi görüşünü öne sürmüşlerdi. Bu görüşe Sir Maurice Hankey’in yanıtı şu şekilde olmuştur: “Bugünkü koşullarda İngiltere bir saldırıda bulu- nulmasını örgütleyemez. Ama düşman bir yerde toplanmaya başladı mı bunun dağıtılması gerektiğini bütün Hazel KUL KAREN 2018 / 4 / 5 108 daha önemli sebepler vardı. Taarruz, siyasi mülaha- zalarla Londra’da kararlaştırılmıştı.14 Dış görünüşü 151617 itibariyle Türk-Yunan harbine son vermek ve Tür- kiye barışını yapmak maksadı ile toplanmış olan Londra Konferansı, adeta Türklerin Yunan ordusu vasıtası ile nasıl yenileceğini ve barış şartlarının Türkiye’ye nasıl kabul ettirileceği imkânlarını araş- tırmıştır.15 Faik Ahmet Bey’in bu konu ile ilgili düşünceleri, İs- tikbâl gazetesinin 14 Mart 1921 tarihini taşıyan 249 numaralı sayısında “Yunan Zihniyeti” başlığı ile yer almıştır. Yazısının girişinde Yunanları göz boya- makta mahir bir millet olarak niteleyen Faik Ahmet Bey, Londra Konferansı’nda yürüttükleri propagan- dalar neticesinde Avrupa’da ciddi destek bulan ve Avrupalı diplomatları, Türkleri Yunan kuvvetleri va- sıtası ile kontrol altına alarak Sevr Anlaşması’nı tat- bike imkân hazırlamak arzusuna düşüren Yunanis- tan’ın askerî kabiliyetlerini ve Yunan zihniyetini açıkça göz önüne sermesi bakımından bir ilke daha imza attığını ifade etmiştir. Londra Konferansı’nda Yunanistan’ın tutumuna ayrılan bu yazının deva- mında Türk davasının dinlenmesindeki ehemmiye- tin altını çizen ve ardından Yunanların tüm gayret ve emellerinin propagandalarının silinmemiş izle- rinden kuvvet alarak efkârı avutarak Türklere tema- yül eden efkâra aksi bir cereyan vermek olduğunu ifade eden Faik Ahmet Bey’e göre konferans nasıl ne- ticelenirse neticelensin asıl önemli olan nokta, Yu- nan zihniyeti ile Şark’ı asıl savaşa sürükleyen unsu- run gözler önüne serilmiş olması idi. Faik Ahmet Bey, ilgili yazısını şu sözler ile sonlandırıyordu: “Yu- nanlara haddini ve dersini vererek Anadolu seferinin Atina sokaklarında nümayiş tertibine benzemediğini kendilerine öğretebiliriz.”16 Faik Ahmet Bey’in bir sonraki yazısı 28 Mart tarihini taşımakta ve İtilâf Devletleri’nin konferansta Türk -------------------------------------------------------- askerler bilir.” İngiltere’yi resmen sorumluluk altına sokmamak koşulu ile Yunanları desteklemek isteyen Lloyd George, başarı olasılığı fazla ise yunanların saldırıya geçmesini istemekte idi. Ancak konferans gö- rüşmeleri uzadıkça böyle bir şeyi ifade etmek sorumluluğunu üzerine almaktan kaçınmış, resmi olarak da yalnızca Yunanlar için önemli olmayan konularda uzlaşmayı önermiştir. Ayrıca toplantının ilerleyen otu- rumlarında savaşı uzatma sorumluluğunun Büyük devletlere değil de savaş halindeki iki tarafa yüklenme- sini sağlamak için bir ateşkes teklifi ile birlikte Türk ve Yunan heyetlerine verilmek üzere İzmir’in özerk- liğini sağlayacak bir plan hazırlamaya koyulmuşlardır. Smith, 1978: 214, 215. 15 Selek, 1987: 586. 16 İstikbâl, 14 Mart 1921: 249/1. 17 Yunanlar, Türklerin sonunda yapılan önerileri geri çevireceklerini ve yalnızca zaman kazanmaya çalış- tıklarına inanıyordu. Bu sebeple Gounaris, konferansın son toplantısında Lloyd George’a Yunan taarruzu- 109 Faik Ahmet Barutçu’nun Kaleminden II. İnönü Muharebesi Heyeti aracılığı ile yaptıkları teklifin karşılığını al- mayı beklemeden17 Yunanların, I. İnönü Savaşı’na 1 8 oranla daha fazla bir kuvvetle 23 Mart günü Bursa ve Uşak yönünden başlattıkları taarruzu konu al- makta idi.18 “Yunan Taarruzu” başlığını verdiği yazı- sında Faik Ahmet Bey, artık taarruz güçlerinin kal- madığı ve Anadolu’da bir iş görecek düzeyde olma- dıklarına yönelik oluşan kanaati düzeltmek adına Yunanların Garp Cephesi’nde taarruza başlamakla birlikte çetin bir imtihana atılmış olduklarını ifade ediyordu. Yunanların mukadderat-ı milliyeleri ile si- yasiyelerinin bu imtihanın neticesine bağlı olduğunu söyleyen Faik Ahmet Bey’e göre, bu çetin ve mühim imtihan Yunanların Anadolu ve hatta Rumeli’deki vaziyetlerini tayin edecek, Yunanlar ya bir muvaffa- kiyetle söz konusu topraklarda bir süre daha tutuna- cak yahut bir mağlubiyetle Türk topraklarına ebedi- yen veda edip geri çekilmek zorunda kalacaktı. Yu- nanların akıbetini tayin edecek olan bu sürecin Türklerin de harice karşı olan vaziyeti üzerinde tesir göstereceğine değinen Faik Ahmet Bey’e göre taar- ruz için seçilen tarih bir tesadüf değildir. Zira Londra Konferansı’nda Türklere yöneltilen tekliflere henüz bir cevap verilemeden bu durum gerçekleş- miştir. “…Ayrıca Yunanları yeni bir taarruza sevk edecek sebep yoktu ve esasen böyle bir şeye kalkışa- cak olsalardı konferansta Yunan Heyeti’nin teklifinin ret olunması sonrasında bunu yapmaları gerekirdi” diyen Faik Ahmet Bey, bu gerekçeler ışığında Yunan- ların Anadolu’da sırf kendi istekleri doğrultusunda taarruza başladıklarını farz etmenin yanlış olduğunu dile getirmiş, müttefiklerce belirlenen Yunan işgal hududunun yine onların müsaadeleri doğrultusunda geçilmiş olacağını beyan etmiştir. Faik Ahmet Bey’e göre Londra Konferansı Türkleri oyalamak için ter- tip edilmiş ve Yunan taarruzu neticesinde mahiyeti netlik kazanmıştır. Zira Şark’ta Sevr tatbiki vazife- sini üzerine alan Yunanistan’ın düştüğü vaziyet İn- gilizleri de endişeye sevk etmiş, bu vaziyeti tamir ve takviyeye vakit kazanmak amacı ile bir sulh siyaseti -------------------------------------------------------- nun hemen başlaması gerektiğini ifade etmiş, Bbşkomutan da hemen cepheye hareket etmiştir. Ancak savaş Gounaris’in düşündüğü şekilde ilerlemeyince, Gounaris Londra Konferansı’ndaki tutumunun aksine şu ifa- deleri kullanacaktır: “Bu, bizim politikamız değil. Bu, hiçbir zaman bizim politikamız olmamıştır. Bizi bu noktaya getiren Venizelos’tur. Savaş, bize miras kaldı. Uzlaşmak için çaba gösterdim. Londra’da Lloyd Ge- orge’a danıştıktan sonra İzmir konusunda büyük ödünler vermeyi kabul ettim. Bunu, savaşı bitirmek ve üs- tesinden gelmek için yaptım. Ağa Han aracı oldu. Türkler birden fikirlerini değiştirdiler ve hiçbir şeyi kabul etmediler. Bu durumda ben ne yapabilirdim.” Smith, 1978: 217, 225. 18 Kocatürk, 1988: 246; Öztoprak, 2014: 221. Hazel KUL KAREN 2018 / 4 / 5 110 ile Türkleri oyalamaya çalışmış, sözde Şark sulhunu sağlamak için Londra-Paris arasında yazışmalar sür- 1920 müş ve Londra Konferansı’nı toplayarak işi bir müd- det de burada uzatıp Yunanistan için kâfi derecede vakit kazanılmış olduğunu hesap ederek Yunan or- dusuna taarruz emrini vermişlerdi.19 Operasyon baş- ladıktan hemen sonra Yunan Savaş Bakanı’nın Londra’dan alınan cesaretle bu işe giriştiklerine ve Gounaris’in İngiliz Hükûmeti’nin kendilerinden bek- lentisinin saldırı olduğuna yönelik açıklamaları,20 Faik Ahmet Bey’in bu yorumunun ne derece isabetli olduğunu gösterir nitelikte idi. “Sebeb-i Taarruz Ne İmiş” başlıklı yazısında Yunan Savaş Bakanı Gounaris’in Yunan taarruzunun sebe- bine yönelik Reuters muhabirine verdiği demeci konu edinen Faik Ahmet Bey’in ilgili açıklamalara yönelik yorumu şu şekilde olmuştur: “Yunan Harbiye Nazırı’nın naklettiğimiz sözlerinden anlaşılıyor ki Yunanlar, Türkleri hem Londra Konfe- ransı’nda öne sürülen teklifleri kabule mecbur etmek hem de milli haklarını müdafaa hususunda göstermiş oldukları faaliyetler neticesinde akıllarınca Türklere ders vermek maksadıyla Anadolu’da harbe tutuşmaya mecbur olmuşlardır. Şayet Türkler İzmir ve Trakya meselelerini gündeme getirmemiş olsalardı böyle bir taarruza kalkışmak için ortada herhangi bir sebep gör- meyeceklermiş. Fakat olmamış. Türklere Yunan ordu- suyla bir ders vererek Anadolu meselesini, Şark mese- lesini silah ve süngü ile halletmek icap etmiş. Şu hale göre Yunanlar bu taarruzu yalnız kendi hesaplarına matuf bir düşünce ile değil, aynı zamanda netice itibari ile yine kendi hesaplarına çıkan diğer bir düşünce ile İtilâfçıların maksadıyla hazırlamıştır… Bundan başka Türklere bir de Trakya ve İzmir konularında içerlemiş- ler! Güya Yunanlar buraları harp neticesinde elde et- tikleri için Türklerin taleplerini bir nev’i kafa tutma addetmişler ve bir daha İzmir ve Trakya meselelerini karıştırmamak için onlara hadlerini bildirmeyi zaruri bulmuşlardır! Yunanların İzmir ile Trakya’yı hangi harbin neticesi olarak ellerinde bulundurduklarını ga- liba Yunanlardan başka bilen yoktur! Bizim bildiğimiz, Yunanlar gerek İzmir ve gerekse Trakya’yı kendi kud- retleriyle değil İtilâfçıların yardımlarıyla işgal etmiş olduklarından Yunanlar kendi başlarına kalmış ve Türkler serbest bırakılmış olsalar da Yunanların bu iki Türk memleketine hiçbir suretle giremeyecekleri tabi -------------------------------------------------------- 19 İstikbâl, 28 Mart 1921: 261/1. 20 Ediz, 2015: 268. 111 Faik Ahmet Barutçu’nun Kaleminden II. İnönü Muharebesi idi. İtilâfçılar bunu bildikleri içindi ki Türklerin silah- larını ellerinden aldıktan ve İstanbul’da kendilerine 2 12223 yardımcı bir hükümet iktidara getirdikten sonra Yu- nanlara yol göstermişler ve Yunanlar da ellerini kolla- rını sallayarak İzmir ve Trakya’yı işgal etmişlerdi. Trakya’daki Türk kuvvetlerini Yunanlar değil Feritçiler içten vurmuşlardı…”21 29 Mart 1921’de kaleme aldığı yazısında Yunanis- tan’ın bütün mevcudiyetini alâkadar eden ve esasen Anadolu seferiyle ucu bucağı belli olmayıp kendile- rini nasıl bir akıbete sürükleyip götüreceği hiç de meçhul bulunmayan bu son taarruzun, Yunanis- tan’ın başına pek yakın zamanda büyük felaketler getireceğini22 ifade eden Faik Ahmet Bey’e göre, ge- rek Yunan ordusu gerekse Yunan halkı Anadolu ha- rekâtı ile başa çıkabilecek güçte değildi. Yunan halkı artık harpten usanmıştı ve dolayısıyla bundan sonra söz konusu milletin yeni bir ordu vücuda getirme ih- timali olmamakla beraber bugünkü orduları ise maddi ve manevi birçok zayiatla ordu olmaktan çık- mış bir hâlde idi. Öte yandan bu zamana kadar arka- larında hiçbir mukavemete tesadüf etmeyen Yunan- ların Anadolu’da pek çok yeri istila ettiğini ve bu du- rumdan kuvvet alan Yunan ordusunun da kendisini dev aynasında görmeye başladığını belirten Faik Ah- met Bey, I. İnönü hezimeti ile Yunanların havada ge- zen ve hülyalarla dönen başlarının hakikate çarp- ması ile madden olduğu kadar manen de sarsılan Yu- nan ordusu içerisinde harp etme fikrinden eser kal- madığını, sulh arzu ve cereyanının kuvvetlendiğini ifade etmekte, böyle bir ordu ile son taarruzuna baş- layan Yunanların akıbetinin ise kestirilemeyecek bir durum olmadığını belirtmektedir.23 30 Mart tarihli ve “Hal ve Vaziyet” başlıklı yazısında Faik Ahmet Bey, Garp Cephesi’nde başlayan Yunan taarruzunun müspet veya menfi neticesine göre Şark siyasetinin tamamen yeni bir boyut kazanacağını, zira İnönü’de çarpışanların yalnızca Türk-Yunan kuvvetleri yahut Türk-Yunan davası olmayıp bu da- valar üzerinden siyaset yürütenlerin de bu kanlı mü- -------------------------------------------------------- 21 İstikbâl, 3 Nisan 1921, No: 267, s. 1. 22 Venizelos’un en güvendiği arkadaşlarından biri ve 1919’da İzmir’e Yüksek Komiser olarak atanarak üç yıl bu görevde bulunmuş olan Aristidi Stergiades de Anadolu seferini “büyük bir siyasi ve coğrafi hata” olarak niteleyecek, Winston Churchill ise The Worls Crisis adlı kitabında “Wilson, Clemencaue, Lloyd Ge- orge ve Venizelos gibi ileri gelen devlet adamlarının böylesine bir aceleyle böyle kötü bir işe nasıl giriştiğini bugüne kadar hala anlayamadım” diyecektir. Pallis, 1995: 23. 23 İstikbâl, 29 Mart 1921: 262/1. Hazel KUL KAREN 2018 / 4 / 5 112 cadele etrafında çarpışıp durduklarını ifade edi- yordu ve ona göre itilafçıların Londra Konfe- 242526 ransı’nda bulamadıkları yahut bulmak istemedikleri Şark sulhunu tesis çarelerini Garp harekâtının so- nuçları şekillendirecekti.24 Türk milletini ne istedi- ğini bilmeyen ve bilmeyerek “geliyorlar!” denilen düşmana karşı silaha sarılan şuursuz insan kitlesi olarak gören ve bu düşünce etrafında son bir gay- retle ayaklandırabildikleri Yunan ordusunun Ana- dolu harekâtını neticelendireceğini düşünen İtilâf Devletleri’nin Türkler hakkında aldandığına değinen Faik Ahmet Bey, “Aldanıyorlar!” başlığını kullandığı yazısının devamında Avrupalı devletlerin aynı yanıl- gıya yakın geçmişte “Hasta Adam” olarak nitelendir- dikleri Osmanlı Devleti’ni paylaşırken de düştükle- rini ifade ediyordu. Bu hatanın farkına Anadolu ha- rekâtından sonra varan İtilaf Devletlerinin zannet- tiği gibi Türk Millî Hareketi birkaç vatanperver nü- mayişten ibaret değil, düşmanlarına karşı açtığı mü- cadelenin mana ve mahiyetini kavramış olan Türk Milleti’nin şuurlu hareketinden doğan bir kuvvetti. Buna rağmen son Yunan taarruzunu, “İtilâfçıların Türkleri mağlup etmenin imkânsızlığını bir türlü ka- falarına sığdıramamış olmalarının en açık göster- gesi” şeklinde niteleyen Faik Ahmet Bey, yazısını şu cümlelerle sonlandırmaktadır: “… İnsan, düşmanlarımızın şu son taarruzdan ümit ey- ledikleri şeylere bakınca dünya emperyalistlerinin büs- bütün şaşırmış ve sersemleşmiş olacağına hükmede- ceği geliyor. Çünkü artık onların da bilmeleri lazım ge- lir ki Türk davası, mukaddes bir fikir etrafına toplan- mış bir millet davası; Türk mücadelesi, bir fikir ve iman mücadelesidir. Türkleri mağlup etmek, bir fikri, bir imanı mağlup etmek demektir. Bunu başaracak kuvvet ve kudreti ise dünya kurulalı beri gösteren ol- mamıştır. Bir Yunan, bir İngiliz ise hiç gösteremez… Bakalım düşmanlar bu hakikati ne zaman anlayacaklar ve daha ne kadar zaman yanılmış oldukları yollarda budalaca ısrar gösterip duracaklar.”25 II. İnönü Muharebesi’nde yaşanan gelişmeleri yo- rumladığı “Son Safha” başlıklı yazısında Faik Ahmet Bey, Türk ordusunun sebat ve mukavemeti karşı- -------------------------------------------------------- 24 İstikbâl, 30 Mart 1921: 263/1. 25 İstikbâl, 31 Mart 1921: 264/1. 26 General Palulas, hatıralarında bu başarısızlığın sebebi olarak takviye birlik gönderilmesi hususundaki gecikmeyi göstermektedir. Hatta savaşın son gününde bile takviye kıtaların çabuk olarak Mudanya’ya gön- derilmesini istemiş, savaşın kaybedildiği hatta ertesi gün çekilme emri vereceği halde hala Atina’dan tak-