\f E Emile Bernard m i l e B e r n a r d C é z a n n l Çeviren: Kaya Ozsezgin Cézanne 34 yaşında Emile Bernard Sur Paul Cézanne © îmge Kitabevi Yayınlan, 1997 Tüm haklan saklıdır. ISBN 975-533-167-0 1. Baskı: Mayıs 1997 Kapak Tasarımı Elvan Özsezgin Kapak Resmi Kâğıt Oynayanlar Paul Cézanne Dizgi Mesut Seven Kapak Baskısı Zirve Ofset 229 66 84 îç Baskı ve Cilt Zirve Ofset 229 66 84 İmge Kitabevi Yayıncılık Paz. San. ve Tic. Ltd. Şti. Konur Sok. No: 3 Kızılay 06650 Ankara Tel: (312) 419 46 10 - 419 46 11 Faks:(312)425 65 32 İnternet: www.imge.com.tr E-posta: [email protected] Emile Bernard Cézanne Üzerine Anılar Çeviren: Kaya Özsezgin İMGE kitabevi Cézanne, Aix-en-Provence yakınında resim çalışırken Cézanne, Galerici Bernheim Jeune ile Cézanne: Resim Sanatının “Tanrı-Baba”sı La peinture n'est pas une profession, mais un destin} Paul Cézanne “Tann-baba” (Le bon dieu) tanımını, Cézanne için Ma- tisse söylemiş.2 Matisse kuşağından başka sanatçıların da bu tanıma katıldıklannı ve Cézanne'in kişiliğinde öncü bir ressam kimliği bulduklarını biliyoruz. İzlenimciliği bir tür ön-modernizm olarak değerlendirirsek, resim sanatındaki kökten değişimin tek başına öncüsü, “tann-baba”sıdır Cé­ zanne. Doğa resminin salt gözlemcilikle sınırlı olmayan, kav­ ramsal değerlere büyük pay ayıran gelişimini, bu devrim­ ci ressama borçludur Batı sanatı. Etkisinin, kendisinden sonra gelen hemen bütün sanatçılar üzerinde duyumsanır olması ve çağdaş modern akımlara, eğilimlere özendirici bir işlev taşıması, Cézanne'i, sanatta bir dünya yurttaşı ya­ pacak evrensellik düzeyine yükseltmiştir. Napoléon'u, Wagner'i, Delacroix, Chardin, Poussin ve Pissarro'yu, yağ­ 1 “Resim, bir meslek değil, bir yazgıdır.” 2 H. Matisse, “Ecrits et propos sur l'art", Collection Savoir-Hermann, Paris 1972, s. 84. 8 da kızarmış patatesi, kır kokusunu, taşra doğasını, sı­ radan kadınları ve şarabı seven, dostluğa inanan ve bütün bunların ötesinde, sanatına inançla bağlı olan Cézanne'i, yaşamı boyunca doğup büyüdüğü Aix en Provence'a çe­ ken gizemli nedenleri tahmin etmek, hem kolay, hem zor. Yaşadığı yörenin doğasıyla resmini, görsel plânda özdeş kılan ayrıntıların -bu tür ayrıntılar, Picasso için de geçer- liydi- bir sanatçı kişiliğinde bunca pekişmiş olarak karşı­ mıza çıkması, ilginç bir olgudur. Güneş ve Güney rüzgârı (mistral), onun biçim yönünden sapasağlam resimlerine bir sağlık iksiri gibi işlemişse, bunda, yaşam toprağının payı vardı elbet. Kendi deyimiyle söylersek, doğulan yö­ re, bir başka duyguya yer bırakmayacak ölçüde insan kim­ liğiyle özdeşleşir. Hele, 19. yüzyılın sonlarına kadar, Aix ve çevresinin salgın hastalıklarla kırılmış olduğunu, bu nedenle de ortalama Fransızın ilgisinden uzak kaldığını düşünürsek, Cézanne'i Aix'e bağlayan nedenlerin derinli­ ğini daha iyi anlayabiliriz. Geçen yüzyılda Paris ile Marsil­ ya arasında işleyen trenler, bu yolu ancak onaltı saatte alabiliyorlardı. Aix'e doğrudan ulaşım, söz konusu olma­ mıştı uzun bir zaman. Paris'te, Académie Suisséde okur­ ken dostlar edinmişti kuşkusuz, onlarla yakın ilişkiler kur­ muştu Cézanne. Ancak Salon sergilerine kabul edilmeme­ nin verdiği bir hoşnutsuzluk duygusu da, onun taşraya kapanmasında etken olmuştu. Arkadaşı Pissarro'nun iti­ şiyle, izlenimcilerin 1874'teki grup sergisine katılmıştı, ama daha o yıllarda bile resminin bu grupla bağlantısı tartışma götürür bir düzeydeydi. Üç yıl sonraki sergide ise, Cézan- ne'ın onaltı suluboyası yer alır. Ama bu serginin hemen arkasından, Paris'i terkedecek ve Aix'e kapanarak “mün­ zevi” bir yaşam sürmeyi tercih edecektir. Emile Bernard'ın da anılarında değinmiş olduğu gibi, resminin yarattığı 9 tepkiler, onun böyle bir karar almasında etken olmuştu, ilk konakladığı yer, üzüm bağlarının ve çam ormanlarının çevirdiği Jas de Bouffon'daki güzel evdir. Baba baskısın­ dan uzakta, çocukluk yıllarından tanıdığı bu çevre (Esta­ que ve Gardonne), bundan böyle resimleri için uygun bir ortam oluşturacak ve görsel izlenimin alışılmış bütün ku­ rallarından koparak, kendi resmini kuracağı bütün malze­ meyi orada bulacaktır. Cézanne'in, günün ilk ışıklarıyla başlayarak sürekli re­ sim çalıştığı bu dönem, sanatının temel oluşumları açısın­ dan da önem taşır. Tual üzerine koyduğu her tuşun, at­ mosferi, ışığı, karakteri yansıtıcı değerlerle yüklü olması­ na özen gösterir. Sürekli olarak aynı yörelerin peysajını ak­ tarır resimlerine. Çalışmalarında ısrarlı ve kararlıdır. Emile Bernard'a da açtığı gibi, doğa, onun için çok karmaşık bir ilişkiler yumağıdır; bu yumağın resim yoluyla çözülmesi gerekir, istediği ve beklediği sonucu almak için aynı resim üzerinde, yorulup bırakıncaya kadar direnir, sonuç ala­ mazsa, bundan doğan öfkesini dışarı vurmaktan çekinmez. Cézanne'in yazgısını belirleyen tarih, 1870 olarak sap­ tanabilir. Savaş, Paris'te pekişmiş olan dostlukları dağıt­ mış, Cézanne'in kolejden arkadaşı olan Zola, Marsilya'ya yerleşmiştir. Manet ve Pissarro geçici bir süre için Lond­ ra'ya gitmişlerdir. Manet, orduya katılmıştır. Renoir, Bor- deaux'da yaşamayı seçmiştir. Yaşlı badem ağaçlarının ve zeytinliklerin süslediği Estaque'da, annesinin kendisine kiraladığı bir evde kalır bu dönemde Cézanne. Sonradan yaşamını birleştireceği Hortense Fiquet, ona modellik yapmaktadır. iki yıl sonra barış imzalanır. Cézanne'in kendisinden “alçakgönüllü ve anıtsal bir kişilik” diye söz ettiği Pissar- 10 ro, Pontoise'a döner. Salon sergisine kabul edilmeyen res­ samların ortak çıkışı, bu dönemdedir. Cézanne bu sergi­ ye, Manet'ye bir saygı işareti olarak, “Modern 01ympia”sı- nı verecektir. Sanatçının Estaque ile Aix arasında gidip geldiği, seyrek olarak da Paris'e uğradığı, Medan'da Zola ile buluştuğu bu dönem, portreci dönemidir. Eşinin dışın­ dakiler, tümüyle erkek portreleridir. Tek bir portre üze­ rinde, kimi zaman 150 seans gibi uzun bir çalışmayı göze aldığı olur. Ölüdoğa resimleri de bu dönemden başlaya­ rak etkisini duyurmaya başlar. Şişe ve meyve tabaklarının dengesiz biçimde yerleştirildiği, oransız ölçüler içinde ye- raldığı, dolgun ve iri meyvelerin, masa üzerinde düşecek­ miş gibi durduğu olağanüstü güzellikteki bu resimlerle, Cézanne, resminin biçimsel çatısını iyiden iyiye kurmuş­ tur artık. Geleneksel perspektif kurallarının dışlandığı, nesnenin bir değil, birkaç açıdan görüldüğü bu resimler­ le, kübizmin ayak sesleri iyiden iyiye duyulmaya başla­ mıştır artık. Peysajlarda tek konu, artık Estaque değildir. Sainte- Victoire ve çevresi, Chateau-Noir, Bibemus kayalıkları, Tholonet yolu, onun gençlik kaçamağı yaptığı bütün bu yerler, peysajının belirleyici göstergeleri olacaktır. Resmi­ ne özgü bir “mimari” biçimlenmektedir. Bu resimsel dü­ zen, Cézanne'in çok sevdiği Poussin'in resimlerine ege­ men olan ve onun deyimiyle Poussin'e özgü olan uyumla bir mukayese olanağı sağlayacaktır. Ancak Cézanne'in doğa resimleri, Poussin'in aksine, insandan arındırılmıştır. Mutlak bir sessizlik vardır Cézanne'in peysajlarında. Gene kendi deyimiyle, doğa ona yönelmektedir ve o, doğanın bilincidir. “Resmetmek, renkli duyumları kayda geçirmek­ tir. Çok sayıdaki ilişkiler arasındaki uyumu yakalamaktır aynı zamanda. Bütün bunları, özgün ve yeni bir mantık