T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOĞU DİLLERİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI ARAP DİLİ VE EDEBİYATI BİLİMDALI EZ-ZEMAḪŞERÎ’NİN HAYATI VE ARAP EDEBİYATI ALANINDAKİ ÇALIŞMALARI Hüseyin SAMANCI YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN Prof. Dr. Recep DİKİCİ KONYA 2015 İÇİNDEKİLER BİLİMSEL ETİK SAYFASI……………………………………..…………............VI TEZ KABUL FORMU...………………………………………………..………….VII ÖNSÖZ.…………….………………………………………………………..……VIII ÖZET………………………...……………………………………..……………......X SUMMARY…….………………………………………………….…..……….….XII TRANSKRİPSİYON SİSTEMİ...………………………………………...……....XIV KISALTMALAR…...…………...………………………………………………....XV GİRİŞ EZ-ZEMAḪŞERÎ’NİN YAŞADIĞI DÖNEMDE SİYÂSİ VE KÜLTÜREL DURUM……………………………………..……………………………………...1 BİRİNCİ BÖLÜM EZ-ZEMAḪŞERÎ’NİN HAYATI VE ESERLERİ 1. HAYATI………...……………………………...……………..………......….7. 1.1. İsmi, Nisbesi, Künyesi……...…...………..…......….………….....…...7 1.2. Doğumu ve Ailesi….....….………...………...……...…………..….....7 1.3.Tahsili ve Seyahatleri…...…………..………………....…………….…9 1.4. İlmi Hayatı..………...…..………………………..…..….………........11 1.5. Hocaları..…………….……..……….…………………....…...…...…12 1.6. Talebeleri………………….….......…...……..………………...……..14 II 1.7. Vefatı……………….........…...……………....………..……..….....15 1.8. Ekolü ve Dini İnancı.………….......………………....……………..16 1.9. Âlimlerin Onunla İlgili Görüşleri…..………………....…...…….....19 2. ESERLERİ.............………………………………...…………....…...…... 19 2.1. Basılmış Olan Eserleri………....…..........….………………..….....20 2.2. Basılmamış Olan Eserleri..…………….........……...………..…….21 2.3. Nahiv ile İlgili Eserleri…..………………......……...….………..…22 2.4. Lügat ile İlgili Eserleri...…………….………...……....…......….....23 2.5. Edebiyat ile İlgili Eserleri……….….......…………...………...…...23 2.6. İslam İlimleri ile İlgili Eserleri……......…...…...…..…...…..…... ...24 İKİNCİ BÖLÜM EZ-ZEMAḪŞERÎ’NİN ARAP EDEBİYATI ALANINDAKİ ÇALIŞMALARI 1. EL- ḲISTÂS FÎ ‘İLMİ’L-‘ARÛŻ……...….…...……...…….……...…... 26 1.1. ‘Arûż ‘İlmi.…...……………...……..……………..….…....…...….26 1.2. Eserin Yazmaları...….…………...…………...…..….…....…...…...28 1.3. Eserin Şerhleri………...…..….......….…………………...…....…...28 1.4. Eserin Muḥtevâsı…...…….….......….…………………….....….....28 2. NEVÂBİĠU’L-KELÎM…………..............….…..………..………….… 3 8 2.1. Eserin Yazmaları…..…………..……......…...….......………...…...38 2.2. Eserin Şerhleri……..……......…........................…....………...…...39 2.3. Eserin Muḥtevâsı…………………...........…...…...………….…...39 III 3. EṬVAḲU’Z-ẔEHEB FÎ’L-MEV‘İẒ VE’L-ḪUṬÂB.…..………..…..... 47 3.1. Eserin Konusu…………………..……......…...…...………….…....47 3.2. Eserin Yazmaları……..........…….…………....…...………......…...50 3.3. Eserin Şerhleri………......…………….……....…...………..….......50 3.4. Eserin Taklitleri………......…..……………....…...………..…........50 3.5. Eserin Muḥtevâsı……......…………………....…...………..…........51 4. MUḲADDİMETU’L-EDEB.………….………....….....……..….….…....55 4.1. Eserin Yazılış Amacı……………….……........…........…..….........55 4.2. Eser Üzerine Yapılan Çalışmalar..….………………………...…...56 4.3. Eserin Ḫârizm Türkçesi ile Tercüme Edilen Nüshâları …….….....60 4.4. Eserin Dil Yönünden Değeri…..…................…...…………..….…62 4.5. Eserin Muḥtevâsı…………………………..…......………..…........64 5. MAḲÂMÂTU’Z-ZEMAḪŞERÎ..…….……........…………...………….. 65 5.1. Maḳâmenin Tanımı………...…....…......…....…....………...…..... 65 5.2. Eserin Sanatsal Yapısı……......….…......…...…...……………......66 5.3. Eserin Muḥtevâsı…………………………………...…….……..... 69 6. REBΑU’L-EBRÂR VE NUṢÛṢU’L AḪBÂR…….........………...…..… 7 4 6.1. Eserin Adı……...………………….......…...…......………..…...... 74 6.2. Eserin Tanımı……........…...……………………...………..…...... 75 6.3. Eserin Yazılış Amacı……..…..……......…...…....….……..…...... 77 6.4. Eserin Konusu………………..…….........…...…...………..…..... 7 8 6.5. Eserin Kaynakları……………..…….......…...…...……………… 7 9 6.6. Eserin Basımları ve Muhtasarları…...…...….........………..…...... 7 9 IV SONUÇ……………………………………………….………….…………………81 KAYNAKÇA……..……………………………………………..………….……... 83 ÖZGEÇMİŞ………………….…………...……………….………….…………….88 V