T.C. ADNAN MENDERES ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ ĐLKÖĞRETĐM ANA BĐLĐM DALI ĐOÖ-YL-2008-0001 DRAMA TEMELLĐ SOSYAL BECERĐ EĞĐTĐMĐNĐN 6 YAŞ ÇOCUKLARININ SOSYAL ĐLĐŞKĐLER VE ĐŞBĐRLĐĞĐ DAVRANIŞLARINA ETKĐSĐ HAZIRLAYAN Evin ASLAN TEZ DANIŞMANI Yrd. Doç. Dr. Servet ŞEN AYDIN-2008 i KABUL VE ONAY SAYFASI ii ĐNTĐHAL (AŞIRMA) BEYAN SAYFASI Bu tezde görsel, işitsel ve yazılı biçimde sunulan tüm bilgi ve sonuçların akademik ve etik kurallara uyularak tarafımdan elde edildiğini, tez içinde yer alan ancak bu çalışmaya özgü olmayan tüm sonuç ve bilgileri tezde kaynak göstererek belirttiğimi beyan ederim. Adı Soyadı : Evin ASLAN Đmza : iii ÖZET Yüksek Lisans Tezi DRAMA TEMELLĐ SOSYAL BECERĐ EĞĐTĐMĐNĐN 6 YAŞ ÇOCUKLARININ SOSYAL ĐLĐŞKĐLER VE ĐŞBĐRLĐĞĐ DAVRANIŞLARINA ETKĐSĐ Evin ASLAN Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Đlköğretim Anabilim Dalı Danışman: Yrd. Doç.Dr. Servet ŞEN 2008 Bu araştırma; “Drama Temelli Sosyal Beceri Eğitimi”nin, 6 yaş çocuklarının sosyal ilişkiler ve işbirliği davranışlarına etkisinin incelenmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışma grubunu, 2007–2008 öğretim yılının güz yarıyılında Aydın ili Söke ilçesinde MEB’e bağlı bir ilköğretim okulunun iki anasınıfına devam eden 6 yaş grubu 34 çocuk oluşturmuştur. Araştırma öntest-sontest kontrol gruplu, deneme modelindedir. Đlgili model uyarınca, deney ve kontrol grupları belirlendikten sonra her iki grup için, Arı ve Çağdaş (1999) tarafından geliştirilen “Davranış Derecelendirme Ölçeği”nin “Đşbirliği, Sosyal Đlişkiler 1 (Olumlu Đlişkileri Sürdürme) ve Sosyal Đlişkiler 2 (Grupla Đlişkileri Sürdürme) Davranışları Alt Ölçekleri” doldurulmuştur. Deney grubundaki çocuklara 12 hafta süresince toplam 40 etkinlikten oluşan “Drama Temelli Sosyal Beceri Eğitimi” uygulanmıştır. Kontrol grubunda günlük eğitim-öğretim etkinliklerine herhangi bir müdahalede bulunulmamıştır. 12 haftalık sürecin ardından deney ve kontrol gruplarına aynı ölçekler sontest olarak tekrar uygulanmış ve toplanan veriler analiz edilerek değerlendirilmiştir. Çocukların, “Davranış Derecelendirme Ölçeği”nin “Đşbirliği, Sosyal Đlişkiler 1 (Olumlu Đlişkileri Sürdürme) ve Sosyal Đlişkiler 2 (Grupla Đlişkileri Sürdürme) Davranışları Alt Ölçekleri” öntest puan ortalamalarının anlamlı düzeyde farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek amacıyla Mann Whitney U testi, sontest puan ortalamalarının anlamlı düzeyde farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek amacıyla ise Wilcoxon işaretli sıralar testi kullanılmıştır. Elde edilen veriler sonucunda, deney ve kontrol gruplarının “Davranış Derecelendirme Ölçeği’nin Đşbirliği, Sosyal Đlişkiler 1 (Olumlu Đlişkileri Sürdürme) ve Sosyal Đlişkiler 2 (Grupla Đlişkileri Sürdürme) Davranışları Alt Ölçekleri”nden aldıkları öntest puan ortalamaları arasında anlamlı düzeyde bir farklılığın olmadığı görülmüştür iv (p>.05). Sosyal ilişkiler ve işbirliği davranışlarıyla ilgili “Drama Temelli Sosyal Beceri Eğitimi” uygulaması sonrasında, deney ve kontrol grubu çocuklarının öntest puanları kontrol altına alındığında “Đşbirliği, Sosyal Đlişkiler 1 (Olumlu Đlişkileri Sürdürme) ve Sosyal Đlişkiler 2 (Grupla Đlişkileri Sürdürme) Davranışları Alt Ölçekleri” sontest puan ortalamaları arasında deney grubu lehine anlamlı düzeyde bir farklılık bulunmuştur (p<.05). Anahtar Sözcükler: Okul Öncesi Eğitim, Sosyal Đlişkiler, Đşbirliği, Eğitimde Drama, Sosyal Beceri. v ABSTRACT Master Thesis THE EFFECT OF DRAMA BASED SOCIAL SKILL EDUCATION ON SOCIAL INTERCOURSE AND COOPERATION BEHAVIOURS OF 6 YEARS OLD CHILDREN Evin ASLAN Adnan Menderes University Social Sciences Institute Department of Elementary Education Supervisor: Ass. Prof. Dr. Servet ŞEN 2008 This study is carried out in order to analyse the effect of “Drama Based Social Skill Education” on development of social intercourse and cooperation behaviours of 6- year-old children. Work group is formed by 34 of 6-year-old children who attend the two preschool classes of a Ministry of Education controlled primary school in the first half of 2007-2008 academic year, in Söke district of Aydın city. The research is an experimental model using pre-test, post-test and control group. In accordance with concerned model, after the determination of the experiment and control groups, “Cooperation, Social Intercourse 1 (Prolongation of Positive Intercourse) and Social Intercourse 2 (Prolongation Intercourse with Group) Behaviours Sub-Scales” of “Behaviour Grading Scale” developed by Arı and Çağdaş (1999) were filled for both group. “Drama Based Social Skill Education” composing of 40 activities was applied on experiment group children during 12 weeks. Daily education activities were not interfered for control group. After 12 weeks, same scales were applied to experiment and control groups again as post-test and gathered data was analysed and assessed. Mann Whitney U test was used in order to determine whether “Cooperation, Social Intercourse 1 (Prolongation of Positive Intercourse) and Social Intercourse 2 (Prolongation Intercourse with Group) Behaviours Sub-Scales” of “Behaviour Grading Scale” pre-test average of children differ on meaningful level or not and Wilcoxon matched-pairs signed ranks test used to determine whether post-test means differ on meaningful level or not. According to the gathered data, it was seen that there is no meaningful difference in experiment and control groups’ “Cooperation, Social Intercourse 1 (Prolongation of Positive Intercourse) and Social Intercourse 2 (Prolongation Intercourse with Group) Behaviours Sub-Scales” of “Behaviour Grading Scale” pre-test averages (p>.05). After vi “Drama Based Social Skill Education” applications related with Social Intercourse and cooperation behaviours, when the pre-test means of experiment and control groups children were in control, a meaningful difference was found in “Cooperation, Social Intercourse 1 (Prolongation of Positive Intercourse) and Social Intercourse 2 (Prolongation Intercourse with Group) Behaviours Sub-Scales” of “Behaviour Grading Scale” post-test averages, in favour of experiment group (p<.05). Key words: Preschool Education, Social Intercourse, Cooperation, Drama in Education, Social Skill vii ÖNSÖZ Okulöncesi yılları insan yaşamının bütün dönemlerinin temelini oluşturan çok önemli yıllardır. Gelişimin çok hızlı olduğu bu dönemde çocuk çevresinde yaşanan olaylara karşı çok duyarlıdır. Dolayısıyla okulöncesi dönemde çocuğun yaşamındaki en iyi deneyimleri geçirmesi için ona sağlanacak eğitim ortamının da yeterli özelliklere sahip olması gerekmektedir. Bunun için de okulöncesi eğitim kurumlarına, öğretmenlerine ve hazırlanacak eğitim programına önemli görevler düşmektedir. Okulöncesi eğitimin amacı çocuğun sosyal, duygusal, zihinsel ve bedensel gelişimlerini destekleyerek, ileri yıllarda bedenen ve ruhen sağlıklı bir birey haline gelmesine yardımcı olmaktır. Okulöncesi eğitim kurumları çocuğun ailesinden sonra karşılaştığı ilk sosyal alandır ve çocuk bu sosyal alanda arkadaşlarıyla birlikte yaşamanın gerektirdiği uygun davranışları burada yaşadığı deneyimler sayesinde öğrenir. Böylelikle çocuğun sosyal açıdan hayata uyum süreci de başlamış olur. Ancak okulöncesi dönemde çocuklar bazen sosyal davranışları öğrenmekte zorluklar çekebilmektedirler. Uzman görüşlerine göre drama teknik ve yöntemlerinden faydalanılarak sosyal beceri eğitimi verildiğinde çocukların uygun sosyal davranışları öğrenmeleri ve bunları uygulamaları daha kolay olabilmektedir. Çünkü drama, grupla birlikte olma, işbirliği yapma, paylaşma ve başkalarının haklarına saygı duyma gibi kavramları temel almaktadır. Bu noktadan yola çıkılarak yaptığımız araştırmada, Drama Temelli Sosyal Beceri Eğitimi’nin 6 yaş çocuklarının sosyal ilişkiler ve işbirliği davranışlarının gelişimi konusunda önemli sonuçlar elde edilmiştir. Bu çalışmayı yapmamda en büyük desteği verip bana rehberlik eden, tezimin hazırlanmasında yol gösterici görüşleri ile çok büyük katkıları bulunan değerli hocam Sayın Yrd. Doç. Dr.Servet ŞEN’e sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Araştırmanın istatistiksel analizlerinde rehberlik eden, bilgilerini ve düşüncelerini benimle paylaşan Sayın Prof. Dr. Müfit KÖMLEKSĐZ’e ve Zahit HARMANLI’ya, araştırmamda yer alan “Drama Temelli Sosyal Beceri Eğitimi”nin son şeklini almasında yaratıcı fikirlerini benden esirgemeyen Sayın Yrd.Doç.Dr. Ruken AKAR VURAL’a; ayrıca, bu araştırmadaki etkinliklerin uygulanması ve verilerin toplanmasında her türlü kolaylığı sağlayan, Sadullah Kuşada ĐÖO yöneticilerine ve anasınıfı öğretmeni arkadaşım Kezban KAPLAN’a ve çalışma süresince desteğini hiçbir zaman esirgemeyen saygıdeğer aileme ve canım eşim Metin TAVLAN’a çok teşekkür ederim. Evin ASLAN viii ĐÇĐNDEKĐLER KABUL VE ONAY SAYFASI i ĐNTĐHAL (AŞIRMA) BEYAN SAYFASI ii ÖZET iii ABSTRACT v ÖNSÖZ vii ĐÇĐNDEKĐLER viii EKLER LĐSTESĐ xii TABLOLAR LĐSTESĐ xiii BÖLÜM 1: GĐRĐŞ 1 1.1. PROBLEM 1 1.2. ARAŞTIRMANIN AMACI 4 1.3. DENENCELER 4 1.4. ARAŞTIRMANIN ÖNEMĐ 5 1.5. SAYILTILAR 7 1.6. SINIRLILIKLAR 7 1.7. TANIMLAR 7 1.8. KISALTMALAR 8 BÖLÜM 2: KURAMSAL AÇIKLAMALAR VE ĐLGĐLĐ ARAŞTIRMALAR 9 KURAMSAL AÇIKLAMALAR 9 2.1. OKUL ÖNCESĐ EĞĐTĐMĐN TANIMI VE ÖNEMĐ 9 2.2. SOSYAL GELĐŞĐM 10 2.2.1. Sosyal Gelişimin Tanımı ve Önemi 11 2.2.2.Sosyal Gelişimle Đlgili Temel Kavramlar 12 2.2.3. Sosyal Gelişim ve Sosyal Becerilerle Đlgili Kuramlar 15 2.2.3.1.Psiko Analitik Kuram 16 2.2.3.1.1.Freud’un Gelişim Kuramı 17 2.2.3.1.2.Erikson’un Psikososyal Gelişim Kuramı 19 2.2.3.2.Davranışçı Kuram 21 2.2.3.3.Bilişsel Kuram 21 2.2.3.4.Sosyal Öğrenme Kuramı 22 2.2.4.Sosyal Gelişimi Etkileyen Etmenler 23 2.2.5. Sosyal Yeterlik ve Sosyal Beceri 28 ix 2.2.5.1.Sosyal Yeterlilik 28 2.2.5.2.Sosyal Beceriler 31 2.2.6.Yaşlara Göre Sosyal Gelişim 36 2.2.6.1.Bebeklik Döneminde Sosyal Gelişim 36 2.2.6.2.Đki Yaşında Sosyal Gelişim 37 2.2.6.3.Üç Yaşında Sosyal Gelişim 37 2.2.6.4.Dört Yaşında Sosyal Gelişim 38 2.2.6.5.Beş Yaşında Sosyal Beceri Gelişimi 39 2.2.6.6.Altı Yaşında Sosyal Beceri Gelişimi 39 2.3. DRAMA NEDĐR? 40 2.3.1.Drama Nedir? 40 2.3.2.Eğitimde Drama 42 2.3.3.Drama ve Oyun 45 2.3.4. Eğitimde Drama Programının Uygulanması 49 2.3.4.1.Eğitimde Drama Programının Planlanması 51 2.3.5.Drama Öğretmeninde Olması Gereken Özellikler 52 2.3.6.Dramanın Kazandırdıkları 53 2.3.7.Eğitimde Dramada Kullanılan Teknikler ve Etkinlikler 55 2.3.8.Eğitimde Dramada Yararlanılabilecek Kaynaklar 58 2.3.9.Drama ve Sosyal Becerilerin Gelişimi 60 2.3.10. Dramanın Okul Öncesi Eğitim Programındaki Yeri ve Önemi 62 ĐLGĐLĐ ARAŞTIRMALAR 64 Sosyal Gelişim ve Sosyal Beceri Đle Đlgili Araştırmalar 64 Drama Đle Đlgili Araştırmalar 69 Araştırmaların Genel Olarak Değerlendirilmesi 75 BÖLÜM 3: YÖNTEM 76 3.1. ARAŞTIRMA MODELĐ 76 3.2. ÇALIŞMA GRUBU 77 3.3. DENEY VE KONTROL GRUPLARININ “DDÖ” ÖNTEST PUANLARININ DAĞILIMI 78 3.4. KĐŞĐSEL BĐLGĐ FORMU 79 3.5. VERĐ TOPLAMA ARAÇLARI 82 3.5.1.Davranış Derecelendirme Ölçeği 82