TÜRKİYE DEVRİMCİ İŞÇİ SENDİKALARI KONFEDERASYONU ARAŞTIRMA MERKEZİ EMEĞE KARŞI SERMAYE DARBESİ: 12 EYLÜL İŞÇİ HAKLARINI NASIL YOK ETTİ? EDİTÖR: AZİZ ÇELİK ARAŞTIRMACILAR: DENİZ BEYAZBULUT ve ZEYNEP KANDAZ DİSK YAYINLARI NO: 81, İSTANBUL • ARALIK 2020 ISBN: 978-605-06165-6-9 ARAŞTIRMA DİSK-AR KAYNAK GÖSTERİLEREK KULLANILABİLİR. BU YAYIN PARA İLE SATILAMAZ. Adres: Dikilitaş Mahallesi Eren Sokak No: 4 Beşiktaş/İSTANBUL Tel: (0212) 291 00 05 - 06 • Fax: (0212) 240 42 09 E-posta: [email protected] | [email protected] Web: arastirma.disk.org.tr | www.disk.org.tr facebook & twitter: @disk_arastirma | @diskinsesi Tasarım: Can Kaya Baskı: Tuncay Mat • Ceylan Matbaa • Sertifika No: 40933 Maltepe Mah. Davutpaşa Cad. Güven İş Merkezi No:83/317-318-319 Zeytinburnu/İSTANBUL • Tel: (0212) 613 1079 SUNUŞ 12 Eylül askeri darbesi sadece geçmişte kalan bir askeri darbe değildir. Darbe sonrası oluşturulan siyasal düzen ve onu var eden yasal dü- zenlemeler ve darbe ile uygulanma imkânı bulan acımasız neoliberal iktisat politikaları Türkiye’nin son 40 yılına damgasını vurdu. 12 Eylül aradan geçen 40 yıla rağmen varlığını ve etkisini güçlü bir biçimde sürdürüyor. Darbe biçimsel olarak sona erse ve darbeden sonra çok sayıda seçim yapılsa da Türkiye, 40 yıldır 12 Eylül darbesi ile inşa edi- len baskıcı siyasal ve iktisadi rejimin içinde yaşamaya devam ediyor. Elinizdeki “Emeğe Karşı Sermaye Darbesi: 12 Eylül İşçi Haklarını Nasıl Yok Etti?” adlı araştırmada 12 Eylül askeri darbesinin nedenleri, 12 Eylül askeri darbesi ile yapılanlar ve askeri darbenin sonuçları işçi sınıfı ve sendikal hareket açısından ele alınmıştır. Araştırmada 12 Eylül ile baş- layan ve bugün de devam eden emek karşıtı politika ve uygulamalar irdelenmiştir. 12 Eylül darbesinin sendikal alandaki temel hedefi DİSK oldu. 12 Ey- lül darbesi ile DİSK’in faaliyetleri 11 yıl boyunca durduruldu ve DİSK’e kapatma davası açıldı. DİSK yöneticileri uzun süre gözaltında kaldı, iş- kence gördü ve idamla yargılandı. Ayrıca DİSK’in mal varlığına da 11 yıl boyunca el kondu. Bu çalışmada 12 Eylül askeri darbesinin DİSK’e yönelik etkileri ve DİSK davası da ayrı bir bölüm olarak ele alınmıştır. 12 Eylül askeri darbesi sınıfsal tercihi açıkça sermayeden yana bir dar- bedir. 12 Eylül emeğe karşı bir sermaye darbesidir. İşte bu darbenin 40’ıncı yılında DİSK-AR'ın hazırladığı elinizdeki araştırma, 40 yıldır de- vam eden emeğe karşı darbe sürecinin işçi haklarını nasıl yok ettiğini, işçi sınıfına neler kaybettirdiğini ortaya koymaktadır. Araştırmanın ger- çekleşmesinde emeği geçenlere teşekkür ediyoruz. DİSK Yönetim Kurulu İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM: 12 EYLÜL SERMAYENİN EMEĞE DARBESİ 9 12 EYLÜL NEDİR? 10 24 OCAK+12 EYLÜL=SERMAYE İÇİN DİKENSİZ GÜL BAHÇESİ 12 24 Ocak 1980 Kararları: 12 Eylül’e Giden Yolun Başlangıcı 13 24 Ocak ve 12 Eylül’ün Ortak Paydası: Sendikaların ve Emeğin Bastırılması 17 SERMAYE NE İSTEDİ? 20 12 Eylül Öncesi Sermayenin Talebi: Sendikal Haklar Kısıtlansın, Ücretler Bastırılsın 20 DARBECİLER NE YAPTI? 22 Sendikal Faaliyetler Durduruldu 22 Grevler Yasaklandı 23 Toplu Pazarlık Hakkı Askıya Alındı 24 Kıdem Tazminatı Hakkına Darbe 27 İkramiyelere Darbe 29 24 OCAK 12 EYLÜL İLE DEVAM ETTİ 30 12 EYLÜL (1982) ANAYASASI: SENDİKAL HAKLARA SERMAYE TAARRUZU 32 TİSK’in Talepleri Anayasa Oldu! 33 Sendikalaşma Hakkına Yönelik Engeller 34 12 Eylül’ün Sendikal Yasaları: 2821 ve 2822 37 İKİNCİ BÖLÜM: 12 EYLÜL'ÜN SONUÇLARI 43 SENDİKALAŞMA DİBE VURDU 44 TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİ BASKI ALTINA ALINDI 44 GREVLER YOK MERTEBESİNE DÜŞTÜ 46 CUMHURİYETİN VE HALKIN 50 YILLIK BİRİKİMİ SATILDI 49 Özelleştirme Yoluyla Kamu Tasfiye Edildi 49 Kamu İşçisi Sayısında Büyük Daralma 51 ASGARİ ÜCRET MİLLİ GELİRE GÖRE YARIYA DÜŞTÜ 51 ÜCRETLERİN ALIM GÜCÜ DÜŞTÜ 54 Verimlilik Artarken Ücretler Düştü 58 GELİR DAĞILIMI BOZULDU 60 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: DİSK'E DARBE 61 DİSK’İN FAALİYETLERİ DURDURULDU 62 Türk-iş ve Hak-İş’ten 12 Eylül Darbesine Destek 64 UZUN GÖZALTI SÜRELERİ VE İŞKENCELER 66 DİSK DAVASI: DİSK YÖNETİCİLERİNE İDAM TALEBİ 67 BİR UTANÇ DAVASI 69 DİSK’E 2 BİN 3 YIL 3 AY CEZA! 73 11 YIL SONRA BERAAT 75 EKLER 76 Baştürk’ün Savunmasından 77 Halit Çelenk: DİSK Davası Üzerine 79 Vehbi Koç’un Kenan Evren’e Mektubu 82 KAYNAKÇA 85 Birinci Bölüm 12 EYLÜL: SERMAYENİN EMEĞE DARBESİ