Elton amper-famous April en Juffrou Brom Carin Krahtz Tafelberg, 2015 “Die boek raak jou na aan die hart. Dit is nie net baie goed geskryf nie, maar deurspek met humor en ‘n duidelike en geloofbare verklaring dat die menslike gees nie blusbaar is nie.” – Lona Gericke – - Hierdie gids mag na goeddunke gekopieer en gebruik word. Elton amper-famous April en Juffrou Brom: Onderwysersgids | 0 Inhoudsopgawe Bladsy Voorwoord 3 Biografiese inligting oor die skrywer 4 Opsomming van die roman 5 Die boek se omslag 6 Elemente in die bou van die roman  Karakterisering 7  Milieu (Ruimte) 9  Vertellersperspektief 10  Intrige 11  Die fases van die intrigue 11  Konflik 12  Styl 12  Die morele les 13 Kort opsommings van elke hoofstuk 14 Inhoudelike vrae 22 Memoranda van inhoudelike vrae 40 Interpretasie van die slothoofstuk 44 Het jy geweet?  Pampoen 48  Bekende musiekkunstenaars wat as tieners reeds begin “rap” het 48  Piramideskemas 49 Gedigte waarna die verhaal verwys 50 Toetse  Afleidings en voorspellings: ’n 10-punt toets 54  Spel-Wel-kompetisie: ’n 10-punt toets 56  Redigering: ’n 10-punt toets 58  Karakterisering deur handeling: ’n 15-punt toets 59  Karakterisering deur dialoog: ’n 20-punt toets 61  Begripstoets: ’n 20-punt toets 63  Pas kolom A by kolom B: ’n 10-punt toets 66 Elton amper-famous April en Juffrou Brom: Onderwysersgids | 1  Luistertoets: ’n 15-punt toets 67 Memoranda vir toetse 69 Kreatiewe skryf (rubrieke ingesluit)  Opstel 71  Brief 75  Resensie 79  Koerantberig 81  Dagboekinskrywing 85  Advertensie 89 Mondelinge klas-aktiwiteite: voorbereid en onvoorbereid  Dialoë (voorbereid) 92  Monoloë (onvoorbereid) 93  Hakkelrympies (vir die pret) 93  Meningsvorming deur informele bespreking 93 Het jy geweet Elton is op Facebook? 95 Blokraaisels (soeklees en vluglees)  Blokraaisel 1: bl. 7 – 27 96  Blokraaisel 2: bl. 28 – 51 97  Blokraaisel 3: bl. 51 – 75 98  Blokraaisel 4: bl. 76 – 102 99  Blokraaisel 5: bl. 103 – 140 100 Antwoorde vir blokraaisels 101 Woordsoeke (soeklees)  Woordsoek 1 103  Woordsoek 2 104 Bronne 105 Elton amper-famous April en Juffrou Brom: Onderwysersgids | 2 Voorwoord Hierdie gids is as hulpmiddel vir die onderwyser in die klaskamer bedoel. Hoewel die gids geskryf is met Graad 7 Huistaal as hooffokus, is dit ook bruikbaar as ’n gids vir ouer leerders – veral Graad 8 en 9 Eerste Addisionele Taal – omdat dit ’n eenvoudige manier bied waarop die wêreld van die letterkunde vir leerders – in hierdie grade ontsluit kan word. Waar Huistaal-onderwysers die hele verskeidenheid vrae en aktiwiteite kan benut, sal Eerste Addisionele Taal-onderwysers waarskynlik sekere aanpassings moet maak met betrekking tot die moeilikheidsgraad van sekere vrae. Indien die gids vir ander grade as graad 7 gebruik word, is dit die onderwyser se verantwoordelikheid om die relevante rubrieke te gebruik. Die gids begin met biografiese inligting oor die skrywer. Daarna volg ’n aantal vrae oor die omslag, die eerste kommunikasie met die leser, omdat leerders dikwels hierdie inligting ignoreer of nie verstaan nie. Dit dien as goeie inleiding tot die lees van die boek. Dan volg ’n bespreking van die elemente waaruit ’n roman opgemaak word. Teksverwysings word gegee sodat die onderwyser vir leerders konkrete voorbeelde van hierdie elemente uit die teks kan gee. Daarna word die verhaalgegewe hoofstuk vir hoofstuk opgesom, gevolg deur inhoudelike vrae met memoranda. Die slothoofstuk kry meer spesifieke aandag om leerders bewus te maak dat die verhaal se gelukkige einde nie so voor die hand liggend is as wat dit blyk nie. In hierdie bespreking word die jong leser geleer om die oppervlak van ’n verhaal oop te grawe en die dieper betekenis van ’n roman te ontgin: niks in ’n roman staan immers bloot toevallig daar nie! Interessantheidsonthalwe volg daar ’n afdeling met prettige feite oor pampoen en “rappers” wat as tieners reeds bekendheid verwerf het. Die piramideskema in die verhaal het rampspoedige gevolge, nie net (soos verwag) vir Elton en sy ma nie, maar ook (verrassend) vir juffrou Brom en lede van die gemeenskap waaruit Elton kom. Ter illustrasie van hoe werklik sulke skemas in ons land is, bied die gids ’n uittreksel uit ’n voorbeeld van ’n koerantberig oor een so ’n skema. Die gids bevat ’n aantal toetse oor verskillende aspekte: van taalkonvensies en spelling tot leesbegrip en insig. Hierdie toetse bied ’n verskeidenheid vlak 1- tot 4-vrae om die leser se taalvaardighede mee uit te brei. Luisteraktiwiteite, kreatiewe skryfvraestelle en mondelinge kan ook, soos in dié hoofstukke geïllustreer, tematies aansluit by die inhoud van die boek. Lesers word ook bewus gemaak van Elton se Facebookblad. In die laaste plek is daar blokraaisels en woordsoek-aktiwiteite om leerders se soeklees- en vlugleesvaardighede spelenderwys in te skerp. Ek hoop dat u die gids nuttig sal vind. Lekker lees! Carin Krahtz November 2015 Elton amper-famous April en Juffrou Brom: Onderwysersgids | 3 Biografiese inligting oor die skrywer Carin Krahtz is in Pretoria gebore en voltooi haar skoolloopbaan aan die Oos-Rand. Sy studeer aan die Universiteit van Stellenbosch en behaal in 1988 haar Honneursgraad in Joernalistiek met lof. Daarna werk sy ’n aantal jare in Kaapstad in die boekbedryf. Sy verruil die Kaap mettertyd vir Gauteng en die boekbedryf vir die korporatiewe joernalistiek. In 2000 verwerf sy haar M.A.-graad in Afrikaans en Nederlands met lof aan die Universiteit van Kaapstad. Dié verhandeling ondersoek die verband tussen mitologie en die moderne kinderverhaal. In 2009 verwerf sy ’n onderwyskwalifikasie met lof aan UNISA. Sy woon in Centurion en hou tans skool by dieselfde laerskool waar sy skoolgegaan het. Sy publiseer ’n aantal kinderboeke wat hoofsaaklik in die skolemark gebruik word. Elton amper- famous April is haar eerste jeugroman. Elton amper-famous April en Juffrou Brom: Onderwysersgids | 4 Opsomming van die roman Elton April is ’n graad sewe-leerder aan Laerskool Jakaranda. Hy loop gevaar om die jaar te druip: hy is dikwels laat, vergeet om huiswerk en take te doen en vaar nie goed in toetse nie. Niemand weet dat hierdie gedrag ’n uitvloeisel van sy swak huislike omstandighede is nie. Sy ouers is geskei. Hy en sy ma (Beryl) woon in Pretoria waar sy by ’n staatshospitaal verpleeg. Sy pa (Jimmy) woon in Oudtshoorn en dien in die weermag. Volgens Elton sal hy binnekort ’n generaal wees. Hy verlang hom dood na sy pa en droom oor hoe hy geld bymekaar gaan maak om vir ’n vakansie in Oudtshoorn te kan gaan kuier. Sy verlange word aangevuur deur die feit dat sy ma ’n onbetroubare ouer is wat dikwels nie saans huis toe kom nie omdat sy glo deurnag werk. Elton weet dit is nie waar nie, want sy het voortdurend kêrels – die een slymeriger as die ander. Haar huidige kêrel (Terry) is ’n beleggingsadviseur wat beloof om haar en Elton ryk te maak. Elton vertrou nie die vrede nie. Hy en Terry kom ook glad nie oor die weg nie. Om homself besig te hou wanneer sy ma nie by die huis is nie, speel Elton straatsokker saam met die kinders van sy woonstelblok. By die skool is hy ’n belowende rugbyspeler – totdat hy as gevolg van sy vriend Gert-Jan se manewales detensie moet sit en dan uitmwis op die ligawedstryd. Hy hoop ook om die eerste krieketspan te haal, maar weet nie waar hy geld gaan kry vir nuwe toerusting nie. Gelukkig het sy vriend Dawid en dié se ma goeie harte. Intussen is mislike juffrou Visser (Vis) weg by die skool. Haar plaasvervanger is juffrou Broom, wat op die oog af selfs kwaaier as Vis is. Dit is nie lank nie of die hoofmeisie, Letitzia Kotze, dink vir haar die bynaam juffrou Brom uit. Onder leiding van Letitzia en haar beste vriendin (Anneke Pienaar) ontstaan ’n skinderstorie oor juffrou Brom se privaatlewe: sy is waarskynlik ’n heks wat besig is om pampoene te kweek vir Halloween en sy is in ’n liefdesverhouding met Elton se voogonderwyser, meneer Wolmarans (Wolles) betrokke. Haar sogenaamde eks kry die naam Bakkieboef en die kinders hou dié kwansuise liefdesdriehoek met belangstelling dop. Op ’n ongewone manier leer juffrou Brom vir Elton en sy vriende dat Afrikaans ’n vak vol pret en kreatiwiteit kan wees. Hy leer ken digters, sangers en skrywers en waag dan sélf sy hand aan die skryf van gedigte en hakkelrympies. Terwyl Elton meer entoesiasties oor sy skoolwerk raak en begin moed skep dat hy graad sewe sal slaag, beleef hy talle terugslae: hy wen nie die geld vir ’n buskaartjie om by sy pa te kan gaan kuier nie, die kriekettoerusting wat Dawid vir hom koop, word gesteel, die meisie op wie hy verlief raak, haat hom omdat hy haar in die steek laat, hy slaap soms honger, nat en koud en sy ma beland in die allervreeslikste penarie. Einde ten laaste kom die waarheid aan die lig en besef Elton dat hy sy ore uitgeleen het aan skinderstories oor Bakkieboef, Wolles en juffrou Brom. Hy besef hoe Wolles en Brom altyd sy beste belange op die hart dra. Hy besef dat hy ’n kans staan om eendag beroemd te word. Hy skryf sy verhaal neer (en redigeer dit ook self) – vir in geval iemand hom in die toekoms vra waar dit dan begin het dat hy beroemd geword het. Hy skryf dit ook neer vir juffrou Brom en sy pa om te lees sodat hulle trots op hom kan wees. Elton amper-famous April en Juffrou Brom: Onderwysersgids | 5 Die boek se omslag (Let wel: die meeste van hierdie vrae het ten doel om die leerder te kry om sy menings met vrymoedigheid met die klas te deel.) Bestudeer die boek se voorblad en bespreek dan die volgende vrae as inleiding tot die lees van hierdie jeugroman: 1. Wie is die boek se outeur? 2. Wat sê die naam Juffrou “Brom” vir jou oor die karakter? 3. Wat kan jy aflei omtrent die seun in die foto op die omslag? 4. Wat dink jy beteken die krieketbal en –kolf in die foto? 5. Waarom dink jy is die muur in die agtergrond geel? 6. Waarom dink jy word die naam ELTON APRIL in rooi hoofletters gedruk? 7. Wat dink jy is die doel van die gebroke lettertipe vir Elton se naam? 8. Waarom dink jy is “amper-famous” in ’n kleiner, swart lettertipe gedruk? 9. Die “en” wat in ’n kring in wit op swart gedruk is, laat dit uitstaan in die titel asof dit belangrik is. Waarom dink jy is dit so? Bestudeer die rug (die “spine” in Engels) van die boek en bespreek dan die volgende vrae daaroor: 1. Wat beteken die klein illustrasie op die rug? (Dit verskyn ook op die boek se agterblad.) 2. Waarom dink jy is die woorde Elton April in geel gedruk? 3. Dink jy die grysbruin agtergrond is geslaagd? Hoekom sê jy so? Bestudeer die agterblad van die boek en bespreek dan die volgende vrae daaroor: 1. Wat is die werk van die outeur in die skep van ’n roman? 2. Wie is die uitgewer van die boek? 3. Waar kan jy meer te wete kom oor die uitgewer se jeugfiksie? 4. Waarvoor staan ISBN? 5. Wat is die werk van die uitgewer in die skep van ’n roman? (Doen vir die pret bietjie navorsing oor die proses van boekmaak!) 6. Wat is die doel van die strepieskode en waarom staan die woord “Jeugfiksie” bo die kode? 7. Waarom word die laaste paragraaf in geel in plaas van wit gedruk? 8. Wat dink jy is die belangrikheid van die krieketpaaltjies wat op die agterblad val? 9. Waarom dink jy word die teks skuins oor die bladsy gedruk in plaas van reguit? 10. Die lokteks op die agterblad moet ’n potensiële leser lus maak om die boek te lees. Dink jy hierdie lokteks slaag daarin? Waarom sê jy so? Elton amper-famous April en Juffrou Brom: Onderwysersgids | 6 Elemente in die bou van ’n roman Karakterisering Karakters is die mense in die verhaal. Daar is altyd ’n hoofkarakter om wie die gebeure draai. In hierdie geval is dit Elton April. Sy karakter is rond of driedimensioneel; d.w.s. ons leer ken sy goeie én sy slegte eienskappe. Dit is hierdie wye spektrum van eienskappe wat maak dat hy vir die leser soos ’n regte mens voel met wie die leser soms empatie kan hê. Wanneer daar konflik is, is die hoofkarakter gewoonlik betrokke. Dink maar aan Elton se woordewisselings met:  sy ma – ble. 91, 92, 100 en 113,  Dawid en Gert-Jan – ble. 57, 58 123 en  Terry – bl. 99. ’n Hoofkarakter kan ook innerlike konflik beleef, soos wanneer Elton verlief raak op Letitzia en nie wil hê sy vriende moet daarvan uitvind nie(bl. 97). Tog probeer hy aan ’n plan dink om hulle te oortuig dat sy ’n lid van Die Miskruiers moet word. Hy beleef ook innerlike konflik wanneer Mister Reddy hom huis toe stuur omdat hy te siek is om te werk. Hy moet sy bes probeer om Mister Reddy nie te laat skuldig en verantwoordelik voel vir die gemors in sy privaatlewe nie (bl. 82 – 83). ’n Hoofkarakter groei ook gewoonlik. Aan die begin leer ken ons Elton as iemand wat nie lus is vir skoolgaan nie omdat hy weet hy presteer swak (bl. 9). Dit, tesame met sy swak huislike omstandighede, beïnvloed sy selfbeeld negatief (bl. 61). Juffrou Brom leer hom egter om sy talente ook raak te sien (bv. ble. 55 en 65) sodat hy aan die einde van die verhaal die selfvertroue en die lewenslus het om in die voorwoord van sy storie (wat hy “Naskrif” noem) daarvan te droom om eendag ’n beroemde skrywer, kletsrymkunstenaar én krieketspeler te word. Vir die leser klink die droom dalk te groot; vir Elton klink dit heeltemal haalbaar. Die bykomende karakters is tweedimensioneel of plat. Dit beteken dat hulle gewoonlik nie groei nie. Nie een van hulle is nie een so belangrik soos die hoofkarakter nie. In hierdie verhaal is juffrou Broom die belangrikste bykomende karakter omdat haar vreemde manier om haar oor Elton te ontferm daartoe lei dat Elton moed skep vir die lewe. Dit is nie vir ons belangrik om haar ten volle te leer ken nie. In teendeel: dit is júís omdat die leser nie alles van haar af weet nie dat hy verder wil lees om bv. die raaisels rondom haar sogenaamde liefdesdriehoek en die pampoenplantjies op te los. Letitzia is ’n goeie voorbeeld van ’n plat karakter. Sy is bitsig, snobisties, kompeterend en beterweterig. As die leser nie vir ’n kortstondige wyle haar sagter kant sien wanneer sy met Elton oor haar pa praat nie (bl. 95), sou sy so goed soos ’n karikatuur wees. Ander bykomende karakters in die verhaal is Elton se ma, Terry, Dawid, Gert-Jan en Lesedi. Anneke, Wolles, Mister Reddy en Jireh is randfigure wat die verhaal inkleur, maar nie veel doen om die verhaalgegewe vorentoe te dryf nie. Die protagonis is die held of die goeie ou in die verhaal. In hierdie boek is dit Elton. Die antagonis is die protagonis se vyand. In hierdie geval is dit allereerstens Terry wat soveel hartseer in Elton en sy Elton amper-famous April en Juffrou Brom: Onderwysersgids | 7 ma se lewens veroorsaak. Ná die kinkel in die verhaal besef ons dat hy ook die antagonis in juffrou Broom en haar familie se lewens is. Letitzia, Anneke en Gert-Jan is ’n mindere mate antagoniste in Elton se lewe. Hoe bou ’n skrywer karakters? ’n Skrywer gebruik verskeie metodes om ’n karakter te skep. Elke metode is ’n leidraad wat die leser help om die karakter te kan visualiseer en verstaan en om die karakter te laat verlewendig. Hier is ’n paar metodes:  Name: Name gee dikwels vir die leser ’n vooropgestelde idee van ’n karakter omdat hy reeds een of ander assosiasie met die naam het. Elton is bv. vernoem na die sanger Elton John, wat reeds vir die leser ’n aanduiding is van sy moontlike sangtalent. Sy tweede naam is “amper-famous”, wat onmiddellik vir die leser vertel dat hy of sy hier te make het met iemand wat nog nie wêreldberoemd is nie, maar waarskynlik op pad is na roem en bekendheid. (Dit is natuurlik nie heeltemal waar nie, maar Elton is so trots op sy prestasies dat hy beroemd voel.) Die feit dat Broom na“besem” verwys, versterk dadelik die karakters se vermoede dat sy ’n heks is – veral wanneer sy ook heel handig met ’n besem is, haar klas oranje verf en pampoenplantjies op die vensterbank kweek. Wanneer die leser haar bynaam “Brom” in die titel lees, weet hy of sy ook dadelik dat hulle hier nie met ’n ooglopend vriendelike onderwyseres te doen het nie. Die kort klanke in Letitzia se naam verklap iets van haar bitsige persoonlikheid. Wanneer die seuns dit later tot “Titz” verkort, is daar ook ’n spottende konnotasie met haar liggaamlike ontwikkeling. Een van Elton se eerste konnotasies met Anneke “die naprater” is dat sy vir Letitzia soos Paris Hilton se skootbrakkie is. Daarom dink hy deur die loop van die verhaal verskeie kere vir Letitzia en Anneke byname uit. Sien bv. ble. 31, 39, 41, 47, 101, 107, 108 en 128 en lees wat hy en Dawid op bl. 36 met die twee meisies se vanne maak. Die sosiale vlinder Paris Hilton en haar skoothond. Wolles is meneer Wolmarans se bynaam. Sy bynaam vertel ons meer van sy ongeskeerde baard (bl. 45). Dawid is Elton se boesemvriend, net soos Dawid in die Bybel Jonatan se beste vriend is (bl. 104).  Dialoog: Uit gesprekke kan ons baie omtrent karakters se persoonlikhede aflei. Elton amper-famous April en Juffrou Brom: Onderwysersgids | 8  Juffrou Broom raak nie maklik emosioneel wanneer sy met die leerders praat nie. Ten spyte van die leerders se optrede teenoor haar bly sy professioneel (sien bv. bl. 14, 21 en 47) en kan niemand haar daarvan beskuldig dat sy iemand voortrek nie. Die telefoongesprekke tussen Elton en sy pa is altyd monoloë eerder as dialoë (vgl. ble. 53 en 114 – 115), want die leser hoor nooit Elton se pa se stem nie. Hieruit kan hy of sy aflei dat die pa-figuur in Elton se lewe totaal afwesig is. Daarteenoor onthul Elton se gesprekke met sy ma dat sy ’n dromer (bl. 52) en gefrustreerde enkelouer is (bl. 92). Wanneer Letitzia haar vir Elton vererg omdat hy hul taak-inligting by die huis vergeet het, raak sy allerhande dinge kwyt wat die leser laat besef dat sy nie ’n waardige hoofleier is nie (bl. 101). In skrille kontras teenoor haar staan die hoofseun, Lesedi, wat Gert-Jan sag, dog ferm, op sy plek sit wanneer hy Elton oor sy gebrande hemp spot (bl. 93). Die konflik tussen Elton en Terry (bl. 99) dra by tot spanning in die verhaal. Dit maak die leser bewus van die feit dat Elton se (reeds) onbetroubare ma sal moet kies tussen haar kind en Terry. Die gesprek tussen Elton en Dawid nadat hulle die CD by Jireh laat sny het (bl. 123 – 124) bewys bv. dat hulle boesemvriende is wat nie lank vir mekaar kwaad kan bly nie. Op bl. 50 kom Dawid ook op vir Elton se ma wanneer Gert-Jan haar luidkeels beledig.  Beskrywings: Beskrywings help die leser om die karakters te visualiseer en geloofwaardig te maak. Die beskrywing van hoe juffrou Broom lyk (sien ble. 7, 8 en 11), dra bv. by tot die misterie rondom haar karakter. Ons leer Terry ken uit die algemene beskrywing van Elton se ma se kêrels (sien bl. 50). Die beskrywing van Elton se ma se onwelvoeglike kleredrag (bl. 50) sê baie van die tipe ma wat sy is. Elton se beskrywings van Letitzia wat strek vanaf “kriek in ’n leë koekblik” tot by haar mooi stem (bl. 90) en haar pragtige treinspoordraadjies (bl. 98) maak dat die leser ’n goeie idee het van wie sy is en hoe sy gaan optree.  Handeling: Dit is aksies van ’n karakter. Elton se ma verdwyn tydig en ontydig (bv. bl. 43, 70 en 112), wat tekenend van haar onbetroubaarheid is. Die verhaal vertel die leser bv. nie veel van Terry nie. Maar uit sy optrede (sien ble. 52 en 99) weet die leser dat hy niemand se respek waardig is nie. Wanneer Letitzia ’n “tekkie kook” na meneer Wolmarans toe (bl. 101) sien die leser ook watter tipe hoofmeisie sy is.  Gedagtes: Gedagtes vertel dikwels meer van ’n karakter omdat dit privaat en dus sonder inhibisies is. Omdat Elton se verhaal in die eerste persoon vertel word, weet die leser alles wat hy van almal dink en word dit vir die leser makliker om bv. te sien hoeveel humor daar in die karakter steek. (Dink bv. aan sy gedagtes wanneer hy besef dat hy verlief is op Letitzia – bl. 95.) Milieu (Ruimte) Die milieu is die agtergrond waarteen ’n verhaal afspeel. Dit het niks met die skrywer se agtergrond te doen nie. Die verhaal van Elton speel af in ’n arm woonbuurt sodat sy haglike omstandighede enersyds daardeur beklemtoon kan word en andersyds daartoe kan bydra dat die leser Elton teen die einde Elton amper-famous April en Juffrou Brom: Onderwysersgids | 9