1 I. Giriş "Dor göçünü yapan insanlar, Akhalar'ın aksine, kendilerinden önce gelen bir medeniyetin üstüne yerleşmiş değillerdir. Eski medeniyetle temasa gelmek için hiç bir imkan bırakmayarak onu anlamadan tamamiyle tahrip etmişlerdir. Bu tahribin doğurduğu basit hayat şartları altında , kendi karakterlerine göre yoğurdukları yeni bir medeniyet kurmaya başlarlar. Böylece Yunan sanatına kendi has damgalarını vurmuş olurlar1." Modern tarih anlayışına göre M.Ö. 13. yüzyıl genel anlamda Eski Yakındoğu’nun büyük kültürlerinin ekonomik açıdan sıkıntıda olduğu bir süreçtir. Yüzyılın sonunda bu ortamdan etkilenen büyük halk yığınları yer değiştirmeye başlamış ve Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılışındaki sebeplere benzer nedenlerle Hititler ve Mykenler gibi büyük devletler tarih sahnesinden silinmiştir. Mykenler’in ortadan kalktığı Kıta Yunanistan coğrafyasına 11. Yüzyıldan itibaren kuzeyden gelen, sonraki anlatımlarda “Dorlar” olarak anılacak Yunanca’nın farklı bir lehçesini konuşan yeni bir topluluk girmiştir. Özellikle Peloponessos bölgesinde yerleşmiş olan bu topluluk, geldikleri yerlerden pek fazla şey getirmemiş olan “ilkel” bir kavim görünümündedir. Geldikleri yerdeki kültürü alt üst eden Dorlar 11. yüzyıldan sonra kendi içlerinden yeni bir sanat ve kültür yaratarak şu anki Batı Medeniyeti’nin temellerini atmışlardır. Yukarda bahsedilen düşünce 19. yüzyıl romantiklerinin ortaya attığı ve takip eden dönemde genel kabul görmüş olan bir düşüncedir. M.Ö. 1100 yıllarından 700 yıllarına kadar ki süreçte kendini tanıyan Yunan Sanatı 700 yıllarında Doğu ile tanışmış onun zenginliğini kendi zevklerine uyarlayarak 6. yüzyılda Klasik öncesi Arkaik sanatı meydana getirmiştir. Hem lisans eğitimim boyunca hocalarım tarafından hem de kitaplarda gösterildiği şekilde Yunan Medeniyeti kendini 1 Haspels 1946, 27 vd. 2 geliştirmekte diğer milletlerden farklı olup çok kısa zamanda büyük işler başaran bir millet olarak gösterilirler. Ancak burada sorulmayan ya da sorulamayan soru şudur. Neden Arkaik dönem 100 – 150 yıl, Klasik Dönem 150 – 200 yıl kadar sürerken Yunan Sanatı’nın başlangıç aşaması olan Geometrik Dönem 1050 yıllarından başlatılıp 700 yıllarına kadar sürmektedir? 350 yıl boyunca -ki buna Submyken dönemi eklemiyoruz -Yunanlılar gibi kendini çok hızlı bir şekilde yeni gelişmelere adapte eden bir kültür, Geometrik bezek çizip, kendini 1000 yıllarından itibaren Fenikeli tüccarların getirip buradaki sanatçılar tarafından görülen sanattan uzak tutmuştur. Buna ek olarak Geometrik anlayışı o derecede kabullenmiştir ki heykelcik alanında da bilinçli bir tercih olarak geometrik anlayışa devam etmiş, heykelciklerin yapımında da geometrik hatlar egemen olmuştur. Ta ki kendisi koloniler kurup oralara gidene kadar Doğu sanatını benimsemeyip kendi içine kapalı kalmıştır. Bütün bunlar gerçekte çok iyi kurgulanmış bir tarih anlayışının tasvirinden başka bir şey değildir. Giriş bölümünün başında yer alan, E. Haspels'in Mykenler'in yıkılışı ve Dorlar'ın gelişi ile ilgili yazdıkları durumu özetlemeye yetmektedir. Geldiklerinde taş taş üstünde koymayarak her şeyi yıkmışlar geçmişle tüm bağlarını koparmışlardır. Ama her nedense Haspels aynı eserinde Protogeometrik dönem için şu ifadelere yer vermektedir: "Protogeometrik sanat, iptidai, alelade, kuru bir üsluptur. Birçok yönden Submyken üslubu andırmaktadır. Her hususta geçmişten ani ve kesin bir ayrılma yoktur. Mesela mevcut vazo şekilleri ve bezekler - amphoraların iki kulpu arasındaki dalgalı yatay çizgi gibi- değişmemiştir2." Aynı sayfada yer alan bu iki ifade ne kadar önyargılı bir tarih anlayışının olduğunu gözler önüne sermektedir. Önyargılı tarih anlayışı ile neden böyle bir tarihsel konjonktür meydana getirilmiştir. Bu ve benzeri sorular genel değerlendirme bölümünde ayrıntılı bir şekilde ele alınacaktır. 2 Haspels 1946, 28. 3 Çalışma konusu kapsamında ele alınan olayların tamamı milattan önceki devirlerde meydana geldiğinden verilen tarihlerde milattan önce terimi kullanılmamıştır. I. I. Amaç Kapsam Yöntem “ 1200 – 600 Arası Süreçte Doğu Batı Etkileşimi” başlıklı çalışmamızın amacı, bilinen tarihte 1200 Troia Savaşı ile başlayan ancak geçmişi daha eskilere giden Doğu ile Batı arasında ki mücadelenin en başına dönmek ve maddi veriler ışığında bu dönemi anlamaktır. Maddi veriler arkeolojinin üç ana başlığı olan Seramik, Mimari ve Heykel alanında ele alınıp, bunlar kendi içlerinde alt başlıklara ayrılmıştır. Bu dönemi anlayabilmek için, Doğu Akdeniz’den İtalya’ya kadar olan geniş bir coğrafyada çalışma yapmak gerekmektedir. Ancak böyle bir çalışma yüksek lisans kapsamını aşacaktır. Bu yüzden Ege Denizi’nin her iki yakası ile sınırlandırılacaktır. Çalışmada ele alınacak arkeolojik materyaller ise özelde tek tek çalışılması gereken konulardır. Burada amacımız ileriki çalışmalara temel olacak bilgi birikimine sahip olmaktır. Bu yüzden materyaller ana hatları ile ele alınacaktır. Ayrıntıya fazla girilmeden araştırmacılar tarafından ortaya konan savlar tarafsız bir şekilde verilmeye çalışılacaktır. 1200 – 600 arası süreçte bilgi birikimimizin büyük bir kısmını seramik verilerden elde ettiğimiz bilgiler oluşturmaktadır. Yaklaşık olarak 1050 yıllarından itibaren geometrik motiflerin egemen olduğu bir sanat anlayışı tüm Ege coğrafyasına hakim olmuştur. Hemen her yerde benzer olarak görünen bu tip motiflerle süslenmiş olan çömlekler yoğunlukla Kıta Yunanistan menşeli görülmektedir. Keza bu sanatın ilk çıkış yeri olarak Atina gösterilir. İlk bölümde bu veriler ele alınarak seramik alanında kabul edilen görüşler verilmeye çalışılacaktır. 4 İkinci bölümde 1200 – 600 arası süreçteki Mimari anlayış eldeki sınırlı veriler dâhilinde incelenecektir. Bu dönemde özellikle Kuzeyli varlığına ilişkin ortaya konmaya çalışan “Apsisli Yapılar” ve Kıta Yunanistan’daki Akhalar’ın Anadolu’ya göçüne kanıt olarak gösterilen “Oval Evler” bu bölümde özel bir yer tutmaktadır. Neolitik Dönem’den itibaren görülebilen bu tip yapılar gerçekten göçleri ya da ilişkileri anlamda ne kadar yardımcı olabilmektedir… Bu süreç içinde çalışma kapsamında ele alacağımız son konu anıtsal heykel sanatı başlamadan önce ortaya çıkmış olan küçük heykel – heykelcik – alanıdır. 11. yüzyıldan itibaren görmeye başladığımız 9. yüzyıldan sonra üretimi yoğunlaşan heykelcikler bu döneme kadar pişmiş topraktan yapılmaktadır. 8. yüzyılda bronz, kurşun, kemik benzeri sert malzeme ile de görmeye başladığımız heykelcikler kutsal alanlara bırakılmak üzere ortaya çıkmıştır. Bu alandaki bilgilerimiz buluntu azlığından dolayı çok sınırlıdır. Özellikle Anadolu’da Samos dışında gerçek anlamda verilerin olduğu başka bir yerde daha yoktur. Her ne kadar araştırmacılar ilişkileri anlamada bir veri olarak kullanıyor olsa da özellikler erken dönemde elde şekillendirilmiş heykelcikler çok büyük sorunlar ihtiva etmektedir. Son bölüm olan genel değerlendirmede, ele alınan konular eleştirel bir gözle tekrar işlenecek ve ortaya konan düşüncelerin eksi ve artı yönleri belirlenmeye çalışılacaktır. Buradan elde edilen sonuçlar dahilin de bu süreç için yeni bir bakış açısı yakalanmaya çalışılacaktır. 5 II. Tarihsel Süreç Kıta Yunanistan Tüm Ege ve Doğu Akdeniz tarihi için dönüm noktası olan 1200’ler bölgenin en güçlü krallıklarının kurulduğu Kıta Yunanistan için gerçek anlamda bir yıkımı beraberinde getirmiştir. Ülkenin olasılıkla kuzeyinden gelen 3 istilacılara, belki de zaten çöküş dönemine girmiş olan4 Myken şehirleri karşı koyamamış, kısmen ya da tamamen yıkılmışlardır. Yaklaşık olarak 1200 yıllarında meydana gelen göçlerden sonra başlayan istila ve göç hareketi 800 yıllarına kadar aralıklarla süregelmiş ve bu dönemde Ege havzası tüm bu olayların ana sahnesini oluşturmuştur. İstila ve dolaylı olarak meydana gelen bu göç hareketliliğini oluşturan kavimlerin kimlikleri ve nereden geldikleri hakkındaki bilgilerimiz yeteri sayıda olmayan arkeolojik materyalden dolayı sınırlıdır. Bu dönemde arkeolojik materyallerin az olmasının başlıca nedeni; bu dönemde yıkılan Myken kültürün yerini alacak etkin bir kültürün oluşturulamamış olması ana etkendir. Bu dönemde ele geçen SHIIIC seramiği ve takip eden Submyken seramiği, SHIIIB seramiğinin bir devamı niteliğindedir. İkinci binyılın gelenekleri arasında mimarlık, gömü adetleri ve yazı gibi özellikleri yok olup giderken, seramikte süre gelen istikrar üstünde düşünülmesi gereken bir konudur. Gerçi çok büyük bir yıkımın ardından mimarideki anıtsallığın, mezar mimarisindeki ileri teknik özelliklerin ve buna ek olarak mezar armağanlarındaki zenginliğin sürmesi beklenmemeli ancak bunlardan en ufak bir izin kalmamış olması düşündürücüdür. Bunun iki nedeni olmalıdır. Birincisi, Myken kültürünü meydana getirmiş olan insanların yaşadıkları bölgeleri tamamen terk etmiş olmalarıdır; ancak bu durumda ne bu kadar insan grubunun nereye gittiğini açıklayabiliriz, ne de diğer 3 Sandars 1983, 43-68. 4 Desborough 1962, 3vd. 6 materyallerde bir devamlılık sürmezken seramikteki sürekliliği açıklayabiliriz. Mısır kaynaklarında ele geçen “Ekwesh” liler ile Hitit kaynaklarında bulunan “Ahhiyawa”lıların Akhalar olduğu düşüncesi5 gerçek ise, bu insanların en azından bir kısmının Ege adaları, Kıbrıs yolu ile Levant kıyılarına vardıkları düşünülebilir6. Ancak bu derece büyük insan topluluklarının göçü düşünülünce bunlardan arta kalan arkeolojik materyaller yeteri derecede kanıt oluşturmamaktadır. İkinci olasılık ise, Myken sadece bir saray kültürü olduğu ve hiçbir zaman halka inemediği, dolayısıyla da gelenekselleşmediğidir. Öyle görünüyor ki, tüm Myken kültür öğeleri içinde halkın ürettiği ve benimsediği tek şey pişmiş toprak kaplardı. Bu nedenle de, krallıkların yıkılışından sonra bölgede kalan halk, sahip olduğu bu geleneği sürdürdü. Seramikte ve gömü adetlerinde görülen yerel farklılıklar ise, bölgede yaşamaya devam eden yerli gruplar arasında artık belirgin bir yönetimsel bağlılık olmadığını ortaya koyar7. Bu dönemden ele geçmiş olan arkeolojik verileri, belirli etnik gruplara yakıştırarak, yeni gelenlerin kimlikleri konusunda kesin bir sonuca ulaşmak, şimdilik mümkün görünmemektedir. Bununla beraber, bazı antik yazarların anlatıları8 ünlü “Heraklesoğullarının Dönüşü” efsanesi ile bu süreç “Dorlar” a mal edilmiş ve bu görüş uzun yıllar bilim adamları tarafından kabul görmüştür9. Bu konu üzerine çalışan araştırmacılar artık bu sava kuşkuyla yaklaşmaktadırlar10. Bu dönemde meydana gelen karışıklıkların oldukça uzun bir zaman dilimine yayılması ve yıkım tabakalarının üstünde yeni kültür kalıntılarının olmayışı, bu kuşkuyu haklı kılmaktadır11. Tam bir kaos ortamı olan bu zaman dilimi ile ilgili olarak elimizde kesin olan tek argüman 13. yüzyıl sonundan başlayarak 12. yüzyıl boyunca bölgenin her açıdan ciddi yıkımlarla karşılaşmış olmasıdır. Bu yıkımlarla beraber bazı kültürel değişimlerde saptanmaktadır. İskelet gömünün yerini büyük ölçüde kremasyona, görkemli oda ve tholos mezarların ise, yerlerini basit kist mezarlara 5 Finley 1981, 64; Sandars 1985, 107-111. 6 Burdajewicz 1990, 105. 7 Eran 1994, 9 vd; krş. Snodgrass 1971, 368. 8 Herodotos I. 56; Thukydides I. 12 9 Carpenter 1968, 54-80. 10 Coulson 1990, 14 vd. 11 Eran 1994, 10. 7 bırakması; demir kullanımının hızla yayılması bunlardan en göze çarpanlarıdır12. Ancak, bu değişimlere kesin olarak yeni gelenlerin neden olduğunu söylemek biraz güçtür. Bölge genelinde gerek kremasyonun, gerekse kist mezarların, buna ek olarak demirin varlığı daha erken dönemlere kadar gitmektedir13. Bu gelenekler gibi, başta keman yayı biçimli fibulalar ve Naue II tipi kılıçlar14 olmak üzere ele geçen bazı yeni ufak buluntuların da kökenleri konusunda fikir birliğine varılamamaktadır15. Tüm bunlara ek olarak, mimaride yeni gelenlerle geldiği düşünülen “wattle and daub” tekniği ile inşa edilmiş apsidal yapılar da bölgede daha erken örneklerinin bulunması nedeniyle sağlam bir kanıt olmaktan uzaktır16. Bölgede daha önceki dönemlerde de ele geçmiş olan yukarıdaki materyallerin yanında bu dönemde tümüyle yeni olan bir buluntu topluluğu göze çarpmaktadır. Bu ilk kez SHIIIC döneminde ortaya çıkan ve Barbarian Ware ya da Handmade Burnished Ware (El Yapımı Perdahlı Mallar) olarak adlandırılan seramik türüdür. Bu seramik türünün örnekleri Lefkandi, Mykenai, Tiryns, Aegeira, Korakou gibi merkezlerde ele geçmiştir17. Kıta Yunanistan’dan başka Girit, Anadolu ve Kıbrıs’da da benzerleri bulunan bu seramiğin Doğu Avrupa kökenli olduğu geniş ölçüde kabul edilmektedir18. Bugün bu seramik türü, bulunduğu bölgelerdeki “kuzeyli” varlığını gösteren en sağlam arkeolojik veri olarak değerlendirilmekteyse de, Muhly19 seramik verilerin, tek başlarına böyle bir sonuca varmak bakımından yeterli görmemektedir. Yeni gelenlerin kim oldukları ve nereden geldikleri konusundaki belirsizliğe rağmen, bu konu üzerinde bazı tezler ortaya atılmıştır. Oldukça geniş bir zaman dilimine yayılan ve bölge genelinde büyük bir tahribata neden olan istila ve göç 12 age. 11. 13 Coulson 1990, 15 vd.; Bury 1975, 57. 14 Rutter 1992, 67 vd. 15 Desborough 1962, 5 vd. 16 Coulson 1990, 17 vd. 17 Rutter 1975, 69. 18 Muhly 1992, 12; krş. Sandars 1985, 191-192. 19 age. 13. 8 hareketliliğinden tek bir topluluğu sorumlu tutmak pek akıllıca olmaz20. Kıta Yunanistan’da karanlık çağlar içinde belirleyici üç ana göç dalgası görülmektedir. Bunlardan ilki, yaklaşık olarak 12. yüzyıl ortalarına, ikincisi 11. yüzyıl sonu ile 10. yüzyıl başlarına, sonuncusu ise 10. yüzyıl başından 9. yüzyıl başlarına kadarki bir sürece tarihlendirilmektedir. Bu göçler sırasında “Dorlar” gibi dışarıdan gelmiş olanların yanı sıra, yerel grupların da hareketleri göz önüne alınmalıdır21. İlk dalgalanma içerisinde Dorlar ve Aitolialılar’ın etkin oldukları, olasılıkla Thesalia ve Boiotialılar’ın da bu ilkler arasında oldukları savlanmaktadır. İkinci ana göç dalgasında ise İonia ve Aiolialılar’ın Anadolu’nun batı kıyılarına göçmeleri, “Dorlar” ın da Peloponessos’a yayılmaları belirleyici olarak kabul edilmektedir. Son nüfus hareketinin ise 975 ile 800 yılları arasındaki bir süreçte başta Girit olmak üzere Ege Adaları’na ve Anadolu’nun güney kıyılarına yayılmış olan “Dor” göçü olduğu düşünülmektedir22. Bu büyük göç dalgaları arasında küçük hareketlenmelerinde olduğu şüphesizdir. Myken Krallıkları’nın yıkılışında ilk göç dalgalarının yanı sıra, Myken aristokrasisine karşı ayaklanan yerli halkın da etkili olduğu düşünülebilir23. Keza büyük depremler, iklim değişiklikleri kuraklık ve buna bağlı olarak açlık sorunu, böylesine bir yıkıma neden olabilecek etkenler arasında sayılmaktadır24. Kıta Yunanistan’ın karanlık çağa neden olan göçlerine ve bu göçlerin nedenlerine dair şimdilik bunlardan başka elimizde söylenebilecek pek fazla bir şey bulunmamaktadır. Destanlarında 10. yüzyıldan 8. yüzyıla uzanan bir zaman dilimini tasvir eden Homeros’un eserlerinde en azından bu zaman diliminde Kıta Yunanistan’da yaşayan halkların isimlerini öğrenebiliyoruz. Bunlar arasında Boiotialılar, Phokisliler, Lokrisliler, Aitolialılar, Tirynsliler ve Atinalılar başta gelmektedir. 20 Eran 1994, 12. 21 Bu konu ile ilgili olarak Sourvinou ve İnwood, Dorlar’ın bu bölgeye gelişinden sonra her ne kadar bir kısım halklar birbirine kaynaşmış olsa da bir kısım kavimlerin bu hareketlilikten etkilenerek başka bölgelere göç ettiklerini belirtmektedirler. 22 Christopoulos 1975, 36. 23 Chadwick 1976, 115. 24 Aström 1985, 7; James 1991, 71. 9 Karanlık çağların bittiğini ve yani bir dönemin başladığını haber veren 8. yüzyılla beraber yeni bir döneme geçilmiştir. Gerek sayıca artan yerleşmeler, gerekse diğer arkeolojik veriler yaşamın, nispeten belli bir düzene girdiğini gösterir. Bu devir Yunanistan’da şehir devletlerinin kurulmaya başladığı dönemdir. Anadolu “Troia Savaşı” Ege tarihindeki en önemli noktalarından biridir. Bu savaşın ve dolayısıyla savaşın yapıldığı kabul edilen Troia VIIa tabakasının tarihi konusunda henüz kesin ortak bir sonuca varılmamış olmakla beraber25 elimizdeki veriler savaşın 13. yüzyıl sonu ile 12. yüzyıl başları arasında bir tarihte yapıldığını gösteriyor. Klasik literatürde Troia Savaşı ile Anadolu’da karanlık çağlara giren süreç başlamış olur. Bu savaşın ana referans noktasını oluşturan “Homeros Destanları” savaşın Agememnon’un kardeşi Menelaos’un eşi Helen’in Troialı prens Paris tarafından kaçırılması nedeniyle başladığını yazar. Ancak bu sav günümüz araştırmacıları tarafından kabul edilmeyen bahane bir nedendir26. Buna bağlı olarak savaş tekrar sorgulanmaktadır. Troia’nın yangınla yıkılan VIIa yerleşimini izleyen VIIb yerleşiminde ele geçen seramik buluntuları da bunu destekler niteliktedir. VIIb seramiklerini üç temel grupta toplamak mümkündür. Bunlardan ilki tipik Troia VI seramiği olan Gri Minyas seramikleri27, ikincisi büyük kısmı yerel yapım olan Myken seramikleri28 25 Blegen 1963, 173 vd.; Mellink 1986, 94, 99 vd.;Akurgal 1988, 137; Muhly 1992, 17. 26 Muhly 1992, 17; Bloedow 1988, 44 vdd.; Mee 1978, 148. Yakın zamanlardaki iki savaş buna en iyi örnektir. İlki Ruslar 80’li yıllarda Afganistan’ı işgal ettiklerinde, Hint Avrupa dil teorisine dayanarak “bunun bir işgal olmayıp torunun ata toprağına geri dönüşüdür” şeklinde işgallerini geçerli kılmaya çalışmışlardır. İkincisi ise çok yakın bir zamanda meydana gelen Amerika’nın Irak’ı işgalidir. Irak’ın elinde nükleer silahlar bulunduğunu bahane ederek sözde demokratikleştirme adı altında Irak’ı işgal etmiş ve büyük dünya ülkeleri ya sessiz kalmış ya da destek vermişleridir. Ancak bütün dünya çok net bir şekilde bilmektedir ki bütün savaşlarda olduğu gibi bu savaşların nedeni de ekonomik ve jeopolitik nedenlerdir. Troia Savaşı’nın da tek nedeni bu nedenlerdir. Zira Troia Karadeniz’e açılan yolu tutmaktadır ve Kuzey- Güney, Doğu – Batı ticaret yollarının kesiştiği noktadadır. 27 Blegen 1958, 156. 10 sonuncusu ise el yapımı seramiklerdir29. El yapımı seramikler Coarse Ware ya da Barbarian Ware ve Buckelkeramik diye adlandırılmaktadır. Seramik buluntuları tek başına etnik yapıyı belirlemek bakımından yeterli kanıt değildir. Ancak elimizde somut verilerin az olduğu bir süreçte oldukça önem taşımaktadırlar. Bu bakış açısıyla Troia VIIb’deki seramik buluntularına dayanarak, yerleşimin etnik yapısı konusunda bazı tezler ileri sürülebilir. Gri Minyas seramik türünün kullanılmaya devam edilmesi, yıkımdan sonra yerli halkın burada yaşamaya devam ettiği şeklinde yorumlanabilir. Myken seramikleri ise, Akhalarında Troia’ya gelenler arasında yer almış olabileceğini düşündürür. Troia’da ele geçen seramiklerin bir çoğunun yerel üretim oluşu bu insanların buraya yerleştikleri savını destekler. Troia VIIb tabakasının seramik buluntuları içinde ele geçen el ilginç buluntular Barbarian Ware ve Buckelkeramik’dir. Her iki mal grubu uzmanlar tarafından Güneydoğu Avrupa kökenli olarak kabul edilmektedir30. Barbarian Ware olarak adlandırılan Kaba Malların Kıta Yunanistan’da da bulunmuş olması keza aynı tip örneklerin Troia buluntuları ile kronolojik olarak paralellik içinde oluşu, bu seramik sahiplerinin Anadolu’ya Kıta Yunanistan üzerinden gelmiş olabileceğini göstermektedir31. Kıta Yunanistan’da ikinci binyılda hakim olan güç Akhalar Troia Savaşı öncesinde de Anadolu ile ilişkileri bulunmaktadır. Son araştırmalar ışığında bu ilişkiler tartışılıyor olsa da bu, ilişkilerin niteliği ile ilgili tartışmalardır. Bir ilişkinin olduğu kuşku götürmez bir gerçektir. Bu konuda en önemli materyalleri seramik verileri oluşturmaktadır. Batı Anadolu kıyılarında çok yaygın olarak bulunan, Güney Anadolu’da Kilikya bölgesinde örneklerine rastlanan Myken seramiklerinin32 yanı sıra Milet’teki Myken yerleşim izleri, Müsgebi, İasos ve Panaztepe’deki Myken tipi mezarlar Akhaların Anadolu’da en azından bu sözü edilen yerlerde yaşadıklarını göstermesi açısından önemlidir33. 28 Blegen 1958, 157. 29 age. 142 vdd., 158 vd.; Sams 1992, 56 vdd.; Muhly 1992, 12. 30 age. 144 vd.; Sams 1992 56 vd.; Muhly 1992, 12; krş. Sandars 1985, 191 vd.. 31 Rutter 1975, 197; Muhly 1992, 12. 32 Desborough 1964, 205 vd., Boysal, 1969, 3-29. 33 Simpson 1965, 191-194.