TEMD DİSLİPİDEMİ TANI ve TEDAVİ KILAVUZU TEMD Obezite, Dislipidemi, Hipertansiyon Çalışma Grubu tarafından hazırlanmıştır. 2018 - ANKARA TEMD DİSLİPİDEMİ TANI VE TEDAVİ KILAVUZU © Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği • 2018 ISBN: 978-605-4011-30-8 5. Baskı: Mayıs 2018 (Güncellenmiş baskı) TÜRKİYE ENDOKRİNOLOJİ ve METABOLİZMA DERNEĞİ Meşrutiyet Cad., Ali Bey Apt. 29/12 Kızılay 06420, Ankara Tel. (0312) 425 2072 Faks (0312) 425 2098 E_posta: [email protected] www.temd.org.tr Grafik Tasarım ve Yayın Hizmetleri BAYT Bilimsel Araştırmalar Basın Yayın ve Tanıtım Ltd. Şti. Ziya Gökalp Cad. 30/31 Kızılay 06420, Ankara Tel. (0312) 431 3062 Faks (0312) 431 3602 Baskı Miki Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Matbaacılar San. Sitesi 1516/1 Sk. No: 27, Yenimahalle / Ankara Tel. (0312) 395 21 28 Baskı Tarihi: Mayıs 2018 “BÜYÜK İŞLER, MÜHİM TEŞEBBÜSLER; ANCAK, MÜŞTEREK MESAİ İLE KABİL-İ TEMİNDİR.” MUSTAFA KEMAL ATATÜRK, 1925 SUNUM 5 Değerli Meslektaşlarım, Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği hastalık kılavuzları uzun yıllardır çalışma grubu üyelerinin büyük özverileri ve yoğun çalışmaları ile hazırlanmaktadır. Kılavuzlarımız yeni gelişmeler doğrultusunda sürekli gözden geçirilmekte ve pratik uygulamalarınıza katkıda bulunmayı hedeflemektedir. Hormon ilişkili hastalıkların tanısında, tedavisinde ve takibinde bir rehber olarak sizlere kolaylıklar sağlayacak bu bilgiler literatür verileri ve uzman görüşleri ile zenginleştirilmektedir. Siz sağlık alanı uzmanlarına özel klinik durumlarda tıbbi kararlar verirken yardımcı olacak bu kılavuzlar düzenli bir şekilde her yıl yenilenerek tekrar basılmaktadır. Dislipidemi Tanı ve Tedavi Kılavuzu’da bu şekilde hazırlanmış ve yararlanmanız amacı ile hem baskı şeklinde hem de web üzerinden hizmetinize sunulmuştur. Bu kılavuzun hazırlanmasında emeği geçen, başta Obezite, Dislipidemi, Hipertansiyon Çalışma Grubu Başkanı Prof. Dr. Tevfik Sabuncu olmak üzere, tüm çalışma grubu arkadaşlarımıza teşekkürü bir borç biliriz. Kılavuzlarımızın yüksek standartta endokrin bakımı sağlamak açısından sizlere yararlı olacağına inanıyor ve çalışmalarınızda başarılar diliyoruz. Saygılarımızla. Yönetim Kurulu Adına, Prof. Dr. Sevim GÜLLÜ Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği Başkanı 6 TEMD DİSLİPİDEMİ TANI ve TEDAVİ KILAVUZU 2018 KILAVUZU HAZIRLAYANLAR Prof. Dr. Mustafa ALTAY Doç. Dr. İbrahim ASLAN Doç. Dr. Aydoğan AYDOĞDU Prof. Dr. Fahri BAYRAM Doç. Dr. Emre BOZKIRLI Prof. Dr. Selçuk CAN Prof. Dr. Mustafa Fazıl CESUR Doç. Dr. Ayşe ÇARLIOĞLU Dr. İbrahim DEMİRCİ Doç. Dr. Aslı DOĞRUK ÜNAL Doç. Dr. Mehmet Ali EREN Prof. Dr. Canan ERSOY Prof. Dr. Fatih Süheyl EZGÜ Prof. Dr. Sibel GÜLDİKEN Dr. Cem HAYMANA Prof. Dr. Hülya ILIKSU GÖZÜ Doç. Dr. Ayşenur İZOL TORUN Doç. Dr. Sinem KIYICI Doç. Dr. Gonca ÖRÜK Doç. Dr. Demet ÖZGİL YETKİN Prof. Dr. Mesut ÖZKAYA Prof. Dr. Tevfik SABUNCU Dr. Utku Erdem SOYALTIN Prof. Dr. Alper SÖNMEZ Dr. Ilgın Yıldırım ŞİMŞİR Doç. Dr. Rıfkı ÜÇLER ÖNSÖZ 7 Değerli Meslektaşlarımız, Ateroskletoik Kardiyovasküler hastalıklar gelişmiş toplumlardaki en sık ölüm nedenidir. Son yıllarda farkındalığın artması ve etkin tedavi yöntemlerinin uygulanması ile bu hastalıklara bağlı mortalite oranlarında %40-60 civarında azalma sağlanabilmiş, yaşam süreleri uzamıştır. Günümüzde, kardiyovasküler hastalıklara neden olan diyabet, hipertansiyon, sigara içimi ve obezite gibi tüm risk faktörleriyle yaygın olarak mücadele edilmesi hususunda genel bir fikir birliği vardır. Ancak, dislipideminin tedavisi, takip edilip edilmemesi, edilecekse hangi seviyenin ideal olduğu hususunda tartışmalar ve kafa karışıklıkları halen devam etmektedir. Bu husus yazılı ve görsel medyada da suistimal edilebilmekte, hastaların hatta hekimlerin kafasının karışabilmesine ve tedavilerinde aksamalara ve ciddi olumsuz klinik neticelere yol açabilmektedir. Bu nedenle Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği (TEMD)’nin Obezite, Dislipidemi, Hipertansiyon çalışma grubunun konuyla ilgili değerli hocalarının katkılarıyla Lipid Metabolizması Bozukluklarının etyopatogenezi, sınıflandırılması, risk gruplarının belirlenmesi ve tedavisine dair güncel yaklaşımların değerlendiği bir kılavuzun hazırlanmasına ihtiyaç duyulmuştur. Bu vesileyle yeni kılavuzun hazırlanmasında ve basımında katkısı olan yazarlara ve TEMD yönetim kuruluna teşekkür ederim. Kitapçığın düzenlenmesinde büyük rolü olan Prof.Dr. Alper Sönmez hocamızın emekleri takdire şayandır. Ayrıca Doç.Dr. Aslı Doğruk Ünal’a kılavuzun yazım sürecindeki katkıları nedeniyle teşekkür ederim. Hocalarımızın değerli bilgi ve tecrübelerinin yansıtıldığı bu kılavuzun, hastalarımız ve hekimlerimiz için yararlı olmasını dilerim. Prof. Dr. Tevfik SABUNCU TEMD Obezite, Dislipidemi, Hipertansiyon Çalışma Grubu Başkanı 8 TEMD DİSLİPİDEMİ TANI ve TEDAVİ KILAVUZU 2018 KISALTMALAR ABL Abetalipoproteinemi ACC Amerikan Kardiyologlar Birliği ACCORD The Action to Control Cardiovascular Risk in Diabetes AFCAPS/TexCAPS Air Force/Texas Coronary Atherosclerosis Prevention Study AH Ailesel Hiperkolesterolemi AHA Amerikan Kalp Cemiyeti AIM-HIGH Atherothrombosis Intervention in Metabolic Syndrome with Low HDL/ High Triglycerides: Impact on Global Health Outcomes AKB Arteriyel Kan Basıncı AKS Akut Koroner Sendrom AKH Ailesel Kombine Hiperlipidemi ALT Alanin aminotrasnferaz ALD Ailesel Lesitin kolesterol açiltransferaz Eksikliği ALP Alkalen Fosfataz Apo B Apolipoprotein B ART Anti retroviral tedavi ASCOT Anglo-Scandinavian Cardiac Outcomes Trial ASKVH Aterosklerotik Kardiyovasküler Hastalık ASKVO Aterosklerotik Kardiyovasküler Olay AST Aspartat aminotransferaz AOYKH Alkolik olmayan yağlı karaciğer hastalığı BÇ Bel çevresi BKI Beden Kitle İndeksi CETP Kolesterol Ester Transfer Protein CK Kreatin Kinaz CYP Sitokrom P ÇDYA Çoklu Doymamış Yağ Asidi DHA Dokasohekzanoik asit DLCN Hollanda Lipid Kliniği Ağı (Dutch Lipid Clinic Network) DM Diabetes Mellitus eGFR Hesaplanmış Glomerül Filtrasyon Hızı EMA Avrupa İlaç Ajansı (European Medicine Agency) EPA Eikozopentanoik asit FDA Amerikan İlaç ve Gıda enstitüsü (Food and Drug Administration) FIELD Fenofibrate Intervention and Event Lowering in Diabetes HDL-K HDL Kolesterol HeAH Heterozigot Ailesel Hiperkolesterolemi HeHBL Heterozigot Hipolipobetaproteinemi HoHBL Homozigot Hipolipobetaproteinemi HHS Helsinki Heart Study HMG- CoA Hidroksimetil Glutaril koenzim A redüktaz 9 HoAH Homozigot Ailesel Hiperkolesterolemi HRT Hormon Replasman Tedavisi HPS2-THRIVE The Heart Protection Study 2-Treatment of HDL to Reduce the Incidence of Vascular Events HTG Hipertrigliseridemi IDL Orta Yoğunluklu Lipoprotein IMPROVE-IT Improved Reduction of Outcomes: Vytorin Efficacy International Trial JUPITER Justification for the Use of Statins in Prevention: An Intervention Trial Evaluating Rosuvastatin KABG Koroner Arter Bypass Greft KAH Koroner Arter Hastalığı KBH Kronik Böbrek Hastalığı KVH Kardiyovasküler Hastalık KVO Kardiyovasküler Olay LCAT Lesitin Kolesterol Açiltransferaz LDL Düşük Yoğunluklu Lipoprotein LDL-K LDL Kolesterol LDLR LDL-Reseptör Lp(a) Lipoprotein (a) LPL Lipoprotein Lipaz MI Miyokard İnfarktüsü MS Metabolik Sendrom MTTP Mikrozomal Trigliserid Transfer Protein MRA Mutlak Risk Azalması NHANES Amerikan Ulusal Sağlık ve Besleme izlemi (The National Health and Nutrition Examination Survey) NNH Bir zarar için tedavi edilmesi gerekli hasta sayısı (Number Needed to Harm) NNT Bir fayda için tedavi edilmesi gerekli hasta sayısı (Number Needed to Treat) Non-HDL-K HDL dışı Kolesterol PCSK9 Protein konvertaz subtisilin/kesin tip 9 PPAR Peroksizom Proliferator Aktive Edici Reseptör PROSPER Prospective Study of Pravastatin in the Elderly at Risk RRA Relatif risk azalaması SCORE Sistematik Koroner Risk Değerlendirmesi (Systematic Coronary Risk Evaluation) SUT Sağlık Uygulama Tebliği TDYA Tekli Doymamış Yağ Asidi TEMD Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği TG Trigliserid Total-K Total Kolesterol VA-HIT Veterans Affairs High-Density Lipoprotein Intervention Trial VLDL Çok Düşük Yoğunluklu Lipoprotein WOSCOPS West of Scotland Coronary Prevention Study