T.C. ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU TANISI ALAN ÇOCUKLARIN VE ANNE-BABALARININ BAĞLANMA BİÇİMLERİNİN ARAŞTIRILMASI Dr. Neriman KİLİT Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı TIPTA UZMANLIK TEZİ ESKİŞEHİR 2017 T.C. ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU TANISI ALAN ÇOCUKLARIN VE ANNE-BABALARININ BAĞLANMA BİÇİMLERİNİN ARAŞTIRILMASI Dr. Neriman KİLİT Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı TIPTA UZMANLIK TEZİ TEZ DANIŞMANI Doç. Dr. Saniye Tülin FİDAN ESKİŞEHİR 2017 iii TEZ KABUL VE ONAY SAYFASI T.C. ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERİTESİ TIP FAKÜLTESİ DEKANLIĞINA, Dr. Neriman KİLİT’e ait “Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Tanısı Alan Çocukların ve Anne-Babalarının Bağlanma Biçimlerinin Araştırılması” adlı tez çalışması jürimiz tarafından Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı’nda Tıpta Uzmanlık Tezi olarak oy birliği ile kabul edilmiştir. Tarih:01/12/2017 Jüri Başkanı Doç. Dr. Saniye Tülin FİDAN Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Üye Yrd. Doç. Dr. Ali Ercan ALTINÖZ Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Üye Doç. Dr. Mehmet Fatih CEYLAN Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Yenimahalle Eğitim ve Araştırma Hastane Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Fakülte Kurulu’nun …………. Tarih ve ………..Sayılı Kararıyla onaylanmıştır. Prof. Dr. Ali ARSLANTAŞ Dekan iv TEŞEKKÜR Uzmanlık eğitimim süresince bilimsel yöntem, etik ve insani değerlere bağlılığı ile her zaman örnek aldığım, kendisiyle birlikte çalışmayı büyük bir şans olarak gördüğüm, eğitimim sırasında bana her konuda destek olan ve klinik olarak farklı bakış açıları kazandıran hocam ve tez danışmanım Sayın Doç. Dr. Saniye Tülin FİDAN’a; kendileriyle çalışmaktan gurur duyduğum, tez sürecimde benden maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen Dr. Bengisu ÖZÇİVİT ASFUROĞLU, Dr. Zelal ŞAHİN ve Psk. Esra Nazlı SAKALLI’ya, tez çalışmamın şekillenmesinde büyük yardımları olan Halksağlığı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Sayın Prof. Dr. Selma Metintaş ‘a sonsuz saygı ve teşekkürlerimi sunarım. v ÖZET Kilit, N. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Tanısı Alan Çocukların ve Anne-Babalarının Bağlanma Biçimlerinin Araştırılması, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Tıpta Uzmanlık Tezi, Eskişehir, 2017. Dürtü kontrol bozukluğu, kendini sakinleştirememe, ısrarcılık, aşırı hareketlilik, çok konuşma gibi belirtileri yüzünden Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu(DEHB) olan çocuklarla temel bakım verenleri arasında güvenli bağlanmanın gelişiminde aksaklıklar ortaya çıkabilmektedir. Bu çalışmanın amacı, Eskişehir Osmangazi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları polikliniğinde takip edilen DEHB tanılı çocuklarda, anne-babalarında bağlanmanın kaygı ve kaçınma puanlarını saptamak ve sağlıklı kontrollerle karşılaştırmaktır. Araştırma, DEHB tanısı almış ve başka hiçbir psikiyatrik ek tanısı olmayan 8-12 yaşları arasınnda 100(DEHB-D(38), DEHB-H(31), DEHB-H(31)) ve herhangi bir ruhsal bozukluk tanısı olmayan 8-12 yaş arasında 32 çocuk, anne ve babaları ile yürütülmüştür. Ebeveynlere sosyodemografik veri formu, Okul Çağı Çocukları İçin Duygulanım Bozuklukları ve Şizofreni Görüşme Çizelgesi - şimdi ve yaşam boyu şekli – Türkçe Uyarlaması, Conners Anababa Dereceleme Ölçeği-Yenilenmiş Kısa Formu, Aile Değerlendirme Ölçeği, çocuklara Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri-II Orta Çocukluk Ölçeği uygulanmıştır. Yapılan değerlendirmelerin sonucuna göre, çocukta kaygı puanı ortancası DEHB alt tiplerinin hepsinde DEHB tanısı olmayan gruptan daha yüksektir. DEHB tanısı olan grupta, anne de bağlanmanın kaygı ve kaçınma puanlarıyla çocukta bağlanmanın kaygı puanları arasında pozitif yönde istatiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Yine çocukta ,bağlanmanın kaygı puanını arttıran bağımsız risk faktörünün çocukta DEHB tanısının varlığı, çocukta bağlanmanın kaçınma puanını arttıran bağımsız risk faktörlerinin çocuğun sınıfının büyük olması, çocukta DEHB tanısı varlığı ve annede duygusal tepki verebilme yetisinin geliştirilmesi gerekliliği olarak saptanmıştır . Anahtar Kelimeler: Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, bağlanma stili, aile işlevselliği, çocuk-ergen, ruh sağlığı vi ABSTRACT Kilit, N. The Attachment Styles of Children and Their Parents with Attention Deficit Hyperactivity Disorder, Eskişehir Osmangazi University Faculty of Medicine Department of Child and Adolescent Psychiatry Speciality in Medicine Thesis, Eskişehir, 2017. Symptoms like, ımpulse control problems, selfcalming, persistence, supermotility, to talk a lot, and interrupting may prevent development of secure attachments between parents and children with ADHD . In this study, we aimed to identify the anxiety and the avoidance dimensions of attachment in children, that has been diagnosed ADHD and their parents. A total of 100 children between 8-12 years old, who has been diagnosed only ADHD and their parents and 32 children between 8-12 years old who did not have any kind of psychiatric diagnoses, and their parents included in the work. Sociodemographic data form, Conners’ Parent Rating Scales- Revised Short Form, Family Assessment Scale, The Experiences in Close Relationships Scale - II were given to all parents and The Experiences in Close Relationships Scale - Revised for children and adolescents-II(ECR-RC-II )were given to all children. In our work, ıt is found that, child anxiety score medians in all subtypes of ADHD are higher than controls. Also, in the group with ADHD, with attachment of mother’s anxiety and avoidence scores are associated with attachment of child’s avoidances scores. Moreover, presence of ADHD diagnosis was found to be the only independent variable that increased the child’s anxiety score by the ECR- RC-II and the presence of ADHD diagnosis, the child’s class is advanced, the mother’s ability to react emotionally according to the family assessment scale is low were found independent variables that increased the child’s avoidance score by the ECR-RC-II. According to our findings, supporting the functionality of the family and parenting abilities and take measures to reduce avoidant and anxiety dimensions should be kept in mind. Key Words: Attention deficit and hyperactivity disorder; attachment styles; family functioning; child; adolescent; mental health. vii İÇİNDEKİLER Sayfa TEZ KABUL VE ONAY SAYFASI iii TEŞEKKÜR iv ÖZET v ABSTRACT vi İÇİNDEKİLER vii SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ ix ŞEKİLLER DİZİNİ xi TABLOLAR DİZİNİ xii 1.GİRİŞ 1 2.GENEL BİLGİLER 4 2.1. DEHB 4 2.1.1. DEHB Tanım 4 2.1.2. DEHB Epidemiyoloji 4 2.1.3. DEHB Etiyoloji 5 2.1.4. DEHB Klinik Özellikler 8 2.1.5. DEHB Ayırıcı Tanı 11 2.1.6. DEHB Eş tanı 12 2.1.7. DEHB Tedavi 12 2.1.8. DEHB Gidiş ve Sonlanış 14 2.1.9. Aile ve DEHB 15 2.2. Bağlanma 16 2.2.1. Tanım 16 2.2.2. Bağlanma gelişimi 17 2.2.3. Bağlanma Kuramı 19 2.2.4. Bağlanmanın nörobiyolojisi 23 2.2.5. Yetişkinlikte bağlanma 25 2.2.6. Aile İşlevselliği ve Bağlanma 26 2.2.7. Gelişimsel Psikopatoloji ve Bağlanma Arasındaki İlişki 29 2.2.8. Bağlanma ve DEHB arasındaki ilişki 31 3. GEREÇ VE YÖNTEM 34 viii Sayfa 3.1. Örneklem 34 3.2 Çalışmanın Aşamaları 35 3.3. Veri Toplama Araçları 36 4. BULGULAR 39 5. TARTIŞMA 70 6. SONUÇ VE ÖNERİLER 91 KAYNAKLAR 113 EKLER EK 1: Sosyodemografik Veri Formu Ek 2: Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri-II Ek 3: Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri-II- Orta Çocukluk Dönemi Ek 4: Yenilenmiş Conners Ebeveyn Derecelendirme Ölçeği-Kısa Ek 5: Aile Değerlendirme Ölçeği ix SİMGELER VE KISALTMALAR ABD Amerika Birleşik Devletleri ADÖ Aile Değerlendirme Ölçeği APA Amerikan Psikiyatri Birliği (American Psychiatric Association) CADÖ Conners Anababa Derecelendirme Ölçeği ÇDDÖ Çocuk ve Ergenlerde Davranış Değerlendirme Ölçeği ÇDŞG-ŞY-T Okul Çağı Çocukları İçin Duygulanım Bozuklukları ve Şizofreni Görüşme Çizelgesi - şimdi ve yaşam boyu şekli – Türkçe Uyarlaması DB Davranım Bozukluğu DEHB Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu DEHB-B Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Bileşik Tip DEHB-D Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Dikkat Eksikliği Baskın Tip DEHB-H Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Hiperaktivite Baskın Tip DEYDB Dikkat Eksikliği ve Yıkıcı Davranış Bozuklukları DSM Amerikan Psikiyatri Birliği Ruhsal bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) FDA Food and Drug Administration KOKGB Karşıt Olma Karşı Gelme Bozukluğu MEDLINE Medical Literature Analysis and Retrieval System MTA Multimodal Treatment Study of Children with ADHD REM Rapid Eye Movement RO Risk Oranı (Odd’s Ratio) OSB Otistik spektrum bozuklukları X-ray Röntgen ışınları WISC-R Wecshler Çocuklar İçin ZekaÖlçeği-Gözden Geçirilmiş Formu (Wechsler Intelligence Scale for Children-Revised)