J.W.F. Elte D. Overbosch R.O.B. Gans M.O. van Aken Differentiële diagnostiek in de interne geneeskunde Onder redactie van: J.W.F. Elte D. Overbosch R.O.B. Gans M.O. van Aken Differentiële diagnostiek in de interne geneeskunde Vijfde, herziene druk Enkele kleurenafbeeldingen bij de hoofdstukken 17 en 18 zijn te vinden op 7 http://extras.springer.com. Vul op deze website in het zoekveld Search ISBN dit ISBN- nummer in: 978-90-368-0944-3 Let op: het is belangrijk om precies deze schrijfwijze aan te houden, dus met tussenstreepjes. ISBN 978-90-368-0945-0 © 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daar- voor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwba- re uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. Eerste druk 1994 Tweede, herziene druk 1998 Derde, herziene druk 2003 Vierde, herziene druk 2005 Vijfde, herziene druk 2015 NUR 878 Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl V Woord vooraf bij de vijfde, herziene druk Meer dan twintig jaar geleden verscheen de eerste editie van Differentiële diagnostiek in de interne geneeskunde. Voor u ligt de vijfde, geheel herziene editie. Hierin komen opnieuw alle aspecten van de interne geneeskunde aan de orde. De hoofdstukken zijn nu veelal herschreven door nieuwe au- teurs die gebruikmaakten van de oorspronkelijke teksten van de eerdere auteurs. De redactie wil met nadruk de eer- dere auteurs danken voor hun bijdragen die dit boek tot zo’n vaak gebruikt praktijkboek hebben gemaakt. Voor het eerst maakt de eerste redacteur van alle vier vorige edities, prof. dr. W.D. Reitsma, geen deel meer uit van de redactie. Hij heeft met zijn kennis, nauwgezetheid en en- thousiasme zeer veel bijgedragen aan het tot stand komen van dit boek. De redactie van de huidige druk is hem zeer veel dank verschuldigd. De redactie is aangevuld met twee nieuwe leden: dr. M.O. van Aken en prof. dr. R.O.B. Gans. Bij deze druk van compendium en handboek is ervoor ge- kozen om alle tabellen en figuren alleen in het compendium op te nemen en niet in het handboek. Het compendium beoogt een praktisch en handzaam boek te zijn en het hand- boek kan als naslagwerk gebruikt worden naast het com- pendium. In het handboek dat nu hetzelfde formaat heeft als het compendium, wordt verwezen naar de tabellen en figuren in het compendium. Het handboek is bedoeld om theoretische achtergronden te geven, overwegingen hoe tot een bepaalde diagnose te komen en vormt zo als het ware de ‘rode draad’. De beide boeken vormen een onlosmakelijk geheel en zijn dan ook slechts gezamenlijk verkrijgbaar. VI Woord vooraf bij de vijfde, herziene druk De redactie hoopt dat ook deze editie velen zal helpen bij het opstellen van de juiste differentiële diagnose en staat, als tevoren, open voor eventuele op- of aanmerkingen. De redactie, juni 2015 VII Inhoud 1 A lgemene problemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 R.O.B. Gans, J.B.L. Hoekstra 1.1 Lichaamssamenstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1.2 W ater- en zouttekort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1.3 D orst en polyurie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1.4 H ypovolemie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1.5 G egeneraliseerd oedeem en longoedeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1.6 S IADH (syndroom van ‘inappropriate’ ADH-secretie) . . . . . . . . 15 1.7 H ypernatriëmie en hyponatriëmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 1.7.1 Hypernatriëmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 1.7.2 Hyponatriëmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 1.8 H yperkaliëmie en hypokaliëmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 1.8.1 I nleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 1.8.2 H yperkaliëmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 1.8.3 H ypokaliëmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 1.9 A fwijkingen van het zuur-base-evenwicht . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 1.9.1 Metabole acidose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 1.9.2 Metabole alkalose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 1.9.3 Respiratoire acidose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 1.9.4 Respiratoire alkalose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 1.10 O vergewicht en ondervoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 1.10.1 A dipositas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 1.10.2 O ndervoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 2 C ardiale ziektebeelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 P.P. van Geel, R.A. Tio 2.1 Pijn op de borst; angina pectoris, myocardinfarct, pericarditis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 2.1.1 Angina pectoris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 2.1.2 Myocardinfarct . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 2.1.3 Pericarditis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 2.2 H artkloppingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 2.2.1 Hartkloppingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 2.2.2 Ritme- en geleidingsstoornissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 VIII Inhoud 2.3 Harttonen en -geruisen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 2.3.1 Harttonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 2.3.2 Souffles bij klepafwijkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 2.4 H artfalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 2.4.1 Definitie en voorkomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 2.4.2 O orzaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 2.4.3 P athofysiologie en symptomatologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 2.4.4 A namnese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 2.4.5 O nderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 2.4.6 A anvullend onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 3 A fwijkingen van het respiratoire systeem . . . . . . . . . . . . . . 105 G.J. Braunstahl, J.C.C.M. in ’t Veen, A. Rudolphus 3.1 Dyspnoe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 3.1.1 D efinitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 3.1.2 A namnese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 3.1.3 L ichamelijk onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 3.1.4 L aboratoriumonderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 3.1.5 A anvullend onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 3.2 H ypoxemie en centrale cyanose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 3.2.1 D efinitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 3.2.2 K linische verschijnselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 3.2.3 A anvullend onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 3.3 P neumonie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 3.3.1 Definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 3.3.2 Klinische verschijnselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 3.3.3 Risicofactoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 3.3.4 Classificatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 3.3.5 Aanvullend onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 3.4 H emoptoë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 3.4.1 D efinitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 3.4.2 K linische verschijnselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 3.4.3 L aboratoriumonderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 3.4.4 A anvullend onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 3.5 P ulmonale massa/noduli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 3.5.1 D efinitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 3.5.2 D ifferentiële diagnose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Inhoud IX 3.5.3 K linische verschijnselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 3.5.4 L aboratoriumonderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 3.5.5 B eeldvormend onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 3.5.6 A anvullende diagnostiek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 3.6 Diffuse longafwijkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 3.6.1 D efinitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 3.6.2 D ifferentiële diagnose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 3.6.3 K linische verschijnselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 3.6.4 L aboratoriumonderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 3.6.5 B eeldvormend onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 3.6.6 A anvullend onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 3.7 V erbreed mediastinum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 3.7.1 D efinitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 3.7.2 K linische verschijnselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 3.7.3 L aboratoriumonderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 3.7.4 B eeldvormend onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 3.8 P leuravocht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 3.8.1 D efinitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 3.8.2 K linische verschijnselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 3.8.3 L aboratoriumonderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 3.8.4 B eeldvormend onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 3.8.5 P leurapunctie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 4 S hock . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 J.G. van der Hoeven 4.1 Definitie en herkenning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 4.1.1 Klinische verschijnselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 4.1.2 Laboratoriumdiagnostiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 4.2 K linische indeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 4.3 H ypovolemische shock . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 4.4 C ardiogene shock . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 4.5 O bstructieve shock . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 4.5.1 L ongembolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 4.5.2 T amponnade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 4.5.3 S panningspneumothorax . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 4.6 D istributieve shock . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 4.6.1 Sepsis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 X Inhoud 4.6.2 A nafylaxie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 4.6.3 Dwarslaesie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 4.7 K linische aanpak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 5 H ypertensie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 J. Deinum 5.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 5.2 H eeft de patiënt echt hypertensie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 5.2.1 Meting van de spreekkamerbloeddruk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 5.2.2 A utomatische bloeddrukmetingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 5.3 D reigt er een complicatie op korte termijn? Hypertensieve crisis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 5.4 I s er een eenduidige oorzaak voor de hypertensie? . . . . . . . . 174 5.4.1 P rimaire en secundaire hypertensie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 5.5 H ypertensie en zwangerschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 5.6 O rgaanschade als gevolg van hypertensie . . . . . . . . . . . . . . . . 197 5.7 A namnese en onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 6 A andoeningen van de nieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 C.E.H. Siegert 6.1 Pijn uitgaand van de tractus urogenitalis . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 6.1.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 6.1.2 Nefrolithiasis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 6.1.3 Urineweginfectie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 6.2 H ematurie en proteïnurie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 6.3 P roteïnurie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 6.4 A cute en chronische nierinsufficiëntie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 6.4.1 I nleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 6.4.2 A cute nierinsufficiëntie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 6.4.3 C hronische nierinsufficiëntie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228 7 Afwijkingen van de koolhydraat- en vetstofwisseling . . . . 229 C.J. Tack, M. Castro Cabezas, J.W.F. Elte 7.1 Diabetes mellitus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 7.1.1 I nleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229