DHMİ Genel Müdürlüğü Seyrüsefer Dairesi Başkanlığı Hava Trafik Müdürlüğü ÖNSÖZ Bu rehber; Hava Liman/Meydanlarımızda görev yapan Hava Trafik Kontrol personelinin, acil veya beklenmedik bir durumla karşılaştığında yardımcı materyal olarak başvurabilmesi amacıyla DHMİ Genel Müdürlüğü, Seyrüsefer Dairesi Başkanlığı, Hava Trafik Müdürlüğü tarafından hazırlanmıştır. Rehberde; hizmette öncelik ve özel önem atfedilmesi gereken acil/beklenmedik durumlar konu başlıklarına göre sınıflandırılmış ve her bir durumda pilotların karşılaşabileceği olaylar ve beklentileri ile ATC personelinin yapabileceği işlemler ele alınmıştır. Bu rehber kullanılırken, acil veya beklenmedik durumun burada ele alınandan farklı bir şekilde de gelişebileceği her zaman hatırda tutulmalı ve uygulamalarda, uçuş ekibinin taleplerine göre hareket edilmeye özen gösterilmelidir. Dokümanda yer alan tüm bilgiler uluslararası tecrübelerin bir araya getirilmesi sonucunda ortaya çıkmış standart rehber bilgilerdir. Rehberin hazırlık aşamasında, havalimanlarımızda görevli personelimizin de görüş ve değerlendirmeleri alınmış, ilgili bölümlere yansıtılmıştır. Rehber materyalin, Temel ATC kursları, ATC ünitelerimizin Eğitim Programlarında, bununla birlikte personelimizin kişisel eğitim ve uygulamalarında kullanılması hedeflenmektedir. Bu rehberde yer alan bilgiler, DHMİ Genel Müdürlüğü, Seyrüsefer Dairesi Başkanlığı, Hava Trafik Müdürlüğü adına Merkez Hava Trafik Kontrolörü Müjdat BARAN tarafından derlenmiştir. POSTA ADRESİ: DHMİ S.S.D. BŞK. HV. TRF. MÜD. KONYAYOLU ETİLER/ANKARA 06330 ELEKTRONİK POSTA ADRESİ: [email protected] I I Acil/Beklenmedik Durumlar İçin Rehber Doküman DHMİ Genel Müdürlüğü Seyrüsefer Dairesi Başkanlığı Hava Trafik Müdürlüğü İÇİNDEKİLER ASSIST.......................................................................................................... 1 ACAS/TCAS........................................................................................... 2–3–4 ACİL ALÇALMA............................................................................................. 5 BOMBA İHBARI............................................................................................. 6 BUZLANMA…………………………………………………………………………7 DÜŞÜK YAĞ BASINCI…………………………………………………………….8 ELEKTRİK PROBLEMLERİ……………………………………………………… 9 FREN PROBLEMLERİ……………………………………………………......... 10 HİDROLİK PROBLEMLERİ………………………………………………….11-12 İNİŞ TAKIMI PROBLEMLERİ………………………………………………… .. 13 KABİN BASINCI PROBLEMLERİ ................................................................ 14 KALKIŞ İPTALİ ............................................................................................ 15 KANUNSUZ GİRİŞİM ............................................................................ 16–17 KOKPİTTE DUMAN..................................................................................... 18 KUŞ ÇARPMASI.................................................................................... 19–20 KUYRUK ÇARPMASI .................................................................................. 21 MOTOR ARIZASI................................................................................... 22–23 MOTOR/APU YANGINI ......................................................................... 24–25 MUHABERE KAYBI................................................................... 26–27–28–29 ÖNLEME……………………………………………………………………….30-31 TIBBİ ACİL DURUM…………………………………………….…32-33-34-35-36 YAKIT BOŞALTMA ......................................................................... 37–38–39 YAKIT KRİTİĞİ....................................................................................... 40–41 YILDIRIM ÇARPMASI.................................................................................. 42 II I Acil/Beklenmedik Durumlar İçin Rehber Doküman DHMİ Genel Müdürlüğü Seyrüsefer Dairesi Başkanlığı Hava Trafik Müdürlüğü ACİL DURUM A CKNOWLEDGE Acil durumun farkına varmak ve türünü tespit etmek. S EPARATE Acil durumun gerektirdiği ayırmaları uygulamak. S ILENCE Eğer gerekliyse frekansta sessizliği sağlamak, kokpitteki acil eylemler için uçuş ekibini gereksiz meşgul etmemek. I NFORM Acil durumu ekip şefine, ilgili diğer ünitelere ve sektörlere bildirmek. S UPPORT Uçuş ekibine maksimum desteği vermek. T IME Pilotlara, problemlerini çözebilmeleri için yeterli zamanı sağlamak. 1 Acil/Beklenmedik Durumlar İçin Rehber Doküman DHMİ Genel Müdürlüğü Seyrüsefer Dairesi Başkanlığı Hava Trafik Müdürlüğü TÜRKİYE AIP’SİNDE ACAS İLE İLGİLİ HUSUSLAR ENR 1.9.2 ACAS KULLANIM USULLERİ ACAS İşarlarının Kullanımı ACAS İşarları pilotlar tarafından aşağıda belirtilen emniyet hususlarına uygun olarak kullanılacaktır: • Trafik tavsiyeleri (TA’lar), konflikt trafiğin görsel tespitine yardım eder ve pilotu bir çözüm tavsiyesi (RA) ihtimali için ikaz etmeyi amaçlar. Bu nedenle pilotlar sadece TA’lara dayanarak uçaklara manevra yaptırmayacaklardır. Konflikt trafikle görsel temas sağlanamaması ve uçağın emniyetinin ihlal edilmek üzere olduğuna inanılması hariç, pilotlar tarafından trafik bilgisi istenmemelidir. • Pilotların, Çözüm Tavsiyelerine (RA) derhal uyması beklenecektir. Bir çözüm tavsiyesi (RA) durumunda, eğer kaçındırma hareketi gerekliyse, konflikt trafik aranırken, pilotlar ACAS’a uygun manevra yapabilecek hava sahasını da gözle tarayacaklardır. Bir kaçındırma hareketi için uçuş rotası değişikliği, RA’ya uyum sağlayabilecek minimum düzeyle sınırlı olacaktır. • Bir RA’ya uyum amacıyla, ATC talimatı veya müsaadesinden sapma durumunda; konflikt sona erdiğinde pilotlar derhal talimat veya müsaadeye geri döneceklerdir. Pilotlar, yönüyle (alçalma/tırmanma) birlikte sapma manevrası ve sapmanın sona erdiğini mümkün olan en kısa sürede ATC ünitesine bildireceklerdir. 2 Acil/Beklenmedik Durumlar İçin Rehber Doküman DHMİ Genel Müdürlüğü Seyrüsefer Dairesi Başkanlığı Hava Trafik Müdürlüğü ATC Ayırma Sorumluluğu ACAS II, çarpışmayı önleme parametreleri ATC ayırma değerleri ile ilgili olmayıp, sistem, standart ATC ayırmasının kaybolması durumunda herhangi bir uyarı vermeyeceği gibi uçakların birbirine çok yakın pozisyonlarda uçmalarını da engellemez. ACAS’ın kullanımı, pilot ve kontrolörlerin, uçakların emniyetli uçuşu ile ilgili kendi sorumluluklarını değiştirmez. • Pilot tarafından bir RA’ ya uygun manevra yapıldığı bildirildiğinde, hava trafik kontrolörleri uçağın kaçınmasına müdahale etmeyeceklerdir. • RA’ ya uyum sağlamak amacıyla bir uçak, tahsis edilen ATC müsaadesinden ayrıldığında, RA manevrası yapan uçakla bu manevradan direkt olarak etkilenen diğer uçaklar arasında kontrolörlerin ayırma sağlama sorumluluğu sona erer. Bununla birlikte, eğer şartlar uygun ise kontrolörler, manevradan etkilenen uçaklara trafik bilgisi vermek için çaba göstermelidir. Hava trafik kontrolörlerinin manevradan etkilenen uçakların tamamına ayırma sağlama sorumluluğu aşağıdaki durumlarda tekrar başlar: • Pilotun, kendisine tahsis edilen ATC müsaadesine geri döndüğü raporunun kontrolör tarafından teyit edilmesiyle veya • Pilotun, kendisine tahsis edilen ATC müsaadesine geri dönmekte olduğu raporunun kontrolör tarafından teyit edilmesi ve kontrolörün vereceği müsaade değişikliğinin pilot tarafından teyit edilmesiyle. 3 Acil/Beklenmedik Durumlar İçin Rehber Doküman DHMİ Genel Müdürlüğü Seyrüsefer Dairesi Başkanlığı Hava Trafik Müdürlüğü ACAS II Uygulamasının İzlenmesi ATC hizmetleri üzerindeki önemli etkisi göz önüne alındığında, ACAS performansının daimi olarak izlenmesine ihtiyaç bulunmaktadır. • Hava trafik kontrolörleri ve pilotlar, her bir RA hadisesini rapor etmek zorundadırlar. ACAS/TCAS Freyzyolojileri: PİLOT - TCAS CLIMB/TCAS DESCENT ATC - Bu mesajı aldığını bildirir. PİLOT - RETURNING TO …(kendisine ATC tarafından en son tahsis edilen müsaadeye) ATC - Bu mesajı aldığını bildirir ya da başka bir talimat verir PİLOT - TCAS CLIMB/TCAS DESCENT, RETURNING TO… (kendisine en son tahsis edilen müsaadeye) ATC - Bu mesajı aldığını bildirir ya da başka bir talimat verir PİLOT - TCAS CLIMB/TCAS DESCENT, COMPLETED (kendisine en son tahsis edilen müsaadeye) RESUMED… ATC - Bu mesajı aldığını bildirir ya da başka bir talimat verir PİLOT - UNABLE, TCAS RESOLUTION ADVISORY(ATC’nin vermiş olduğu talimatı uygulayamayacağını bildirir) ATC - Bu mesajı aldığını bildirir. 4 Acil/Beklenmedik Durumlar İçin Rehber Doküman DHMİ Genel Müdürlüğü Seyrüsefer Dairesi Başkanlığı Hava Trafik Müdürlüğü ACİL ALÇALMA (EMERGENCY DESCENT) NE OLABİLİR ? - Pilot herhangi bir ikazda bulunmadan alçalmaya başlayabilir, - Acil durumu ifade eden A7700 kodunu bağlayamayabilir, - Hava aracı rota dışına çıkarak alçalabilir, - Oksijen maskesinden dolayı zayıf bir R/T konuşması olabilir ya da pilotlar konuşamayabilir, * Bir hava aracı, ani bir basınç problemi ya da benzer bir problem yaşadığında, acil alçalmaya ihtiyaç duyar. NE YAPMALI ? - İlgili diğer hava araçlarını bu durumdan korumak için gerekli tedbirler alınır(kaçındırma eylemi ya da trafik bilgisi), - Acil alçalma durumu frekanstaki diğer hava araçlarına yapılacak yayınla bildirilir (hava aracının pozisyonu, geçtiği/geçeceği seviyeler), - Eğer gerekliyse, acil alçalma yapan hava aracına bir uçuş başı önerilir, - Pilota, uçtuğu bölgedeki minimum irtifa/seviyeler bildirilir, - Mümkünse, ilgili trafik bilgisi verilir ya da ayırma sağlanır, - Acil alçalma sonrasında pilota hangi uçuş seviyesinde uçacağı, DIVERT edip etmeyeceği, hava aracında yaralı olup olmadığı ve hava aracının zarar görüp görmediği sorulur. Hatırlatma: Gelişen duruma ve alınması gerekli tedbirlere bağlı olarak; ATC üniteleri tarafından ilgili ACC vasıtasıyla mümkün olan ilk fırsatta; a) Hava sahasının güvenliği açısından ADNC ’ye, b) Muhtemel arama-kurtarma hizmetleri ve diğer koordinasyon işlemleri için ilgili FIC’ ye, gerekli bilgiler aktarılacaktır. 5 Acil/Beklenmedik Durumlar İçin Rehber Doküman DHMİ Genel Müdürlüğü Seyrüsefer Dairesi Başkanlığı Hava Trafik Müdürlüğü BOMBA İHBARI (BOMB WARNING) NE OLABİLİR ? - Hava aracı, tırmanışı durdurabilir, - Pilot ani seviye değişikliği isteyebilir, - Uygun, en yakın meydana iniş yapılabilir, - Hava aracı iniş konfigürasyonuna daha erken geçebilir, bunun sonucunda da hava aracının manevra kabiliyetinde bir azalma olabilir, - Pilot, düşük bir varyo ile alçalma talep edebilir, - Yolcu tahliyesi yapılır, - Yolcu tahliyesi için ilave merdiven gerekebilir. NE YAPMALI ? - Hava aracının civarındaki diğer trafikler kaçındırılır ve bomba ihbarı yapılan hava aracı ile diğerleri arasındaki ayırma minimumları artırılır, - Eğer bir bomba ihbarı yapılmış ise, bu durum pilota; “A bomb threat warning has been received, standing by for your intention-bir bomba ihbarı alındı, niyetiniz için dinlemedeyiz” ifadeleri ile bildirilebilir, - Eğer gerekliyse pilota; en yakın meydan ve gerekli meydan bilgileri, iniş meydanındaki meteorolojik şartlar bildirilir, uygulanacak yaklaşma usulü tarif edilir (pilota bir veya daha fazla uygun meydan önerilebilir), - Pist etrafında bir emniyet şeridi oluşturulur, - Taksi yaparken ve park ederken bomba ihbarı yapılan hava aracının diğer hava araçlarından ve binalardan uzak olması sağlanır, - Hava aracındaki insan sayısı, yakıt miktarı ve tehlikeli madde olup olmadığı öğrenilir, - Meydan Acil Eylem Planına uygun olarak davranılır. Hatırlatma: Gelişen duruma ve alınması gerekli tedbirlere bağlı olarak; ATC üniteleri tarafından ilgili ACC vasıtasıyla mümkün olan ilk fırsatta; a) Hava sahasının güvenliği açısından ADNC ’ye, b) Muhtemel arama-kurtarma hizmetleri ve diğer koordinasyon işlemleri için ilgili FIC’ ye, gerekli bilgiler aktarılacaktır. 6 Acil/Beklenmedik Durumlar İçin Rehber Doküman DHMİ Genel Müdürlüğü Seyrüsefer Dairesi Başkanlığı Hava Trafik Müdürlüğü BUZLANMA (ICING) NE OLABİLİR ? - Hava aracının seviye ve uçuş başında ani değişiklikler meydana gelebilir, - Tırmanış/alçalış limitli oranlarla yapılabilir, - Kokpit camı buzla kaplanabilir, kokpit görüşü limitli olabilir, - Hava aracının daha yüksek bir yaklaşma ve iniş hızı olabilir. NE YAPMALI ? - Kalkıştan sonra hava aracının tırmanışa devam etmesi sağlanır, - Hava aracı beklemeye(holding) alınmaz, - Diğer hava araçları, üniteler ve meteoroloji ofisi için bir AIREP verilir, - Pist etrafında bir emniyet şeridi oluşturulur, - Yaklaşma ve pist ışık sistemi maksimum güçte açılır, - Meydan Acil Eylem Planına uygun olarak davranılır. Hatırlatma: Gelişen duruma ve alınması gerekli tedbirlere bağlı olarak; ATC üniteleri tarafından ilgili ACC vasıtasıyla mümkün olan ilk fırsatta; a) Hava sahasının güvenliği açısından ADNC ’ye, b) Muhtemel arama-kurtarma hizmetleri ve diğer koordinasyon işlemleri için ilgili FIC’ ye, gerekli bilgiler aktarılacaktır. 7 Acil/Beklenmedik Durumlar İçin Rehber Doküman