T.C. PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI ANABİLİM DALI DENİZLİ İLİNDE 6-15 YAŞ ARASI OKUL ÇOCUKLARINDA İŞEME BOZUKLUĞU PREVELANSI VE EŞLİK EDEN FAKTÖRLER UZMANLIK TEZİ DR. AYŞE ÇOLPAN YURDAKUL DANIŞMAN DOÇ. DR. SELÇUK YÜKSEL DENİZLİ–2012 T.C. PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI ANABİLİM DALI DENİZLİ İLİNDE 6-15 YAŞ ARASI OKUL ÇOCUKLARINDA İŞEME BOZUKLUĞU PREVELANSI VE EŞLİK EDEN FAKTÖRLER UZMANLIK TEZİ DR. AYŞE ÇOLPAN YURDAKUL DANIŞMAN DOÇ. DR. SELÇUK YÜKSEL DENİZLİ–2012 TEġEKKÜR Asistanlığım boyunca bilgi ve deneyimlerinden faydalandığım aynı zamanda sabır ve ilgisiyle yardımlarını hiçbir zaman benden esirgemeyen saygıdeğer hocam Doç. Dr. Selçuk Yüksel’e Bilgi ve deneyimlerinden yararlandığım, değerli hocalarım; Prof. Dr. Aziz Polat, Prof. Dr. Hacer Ergin, Prof. Dr. Serap Semiz, Prof. Dr. İlknur Kılıç, Doç. Dr. Dolunay Gürses, Doç. Dr. Yasemin Işık Balcı, Doç. Dr. Ahmet Akçay, Yrd. Doç. Dr. Mine Cinbiş, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Doğan’a Tez çalışmamdaki istatistiklerin yapımı aşamasında sabır ve ilgisiyle desteğini esirgemeyen Halk Sağlığı Anabilim Dalı öğretim üyesi Doç. Dr. Mehmet Zencir’e Beş yıl boyunca birlikte çalıştığımız, iyi ve kötü günleri paylaştığımız tüm asistan arkadaşlarıma, beraber çalışma mutluluğunu yaşadığım tüm hemşire ve personel arkadaşlara, Sonsuz sevgi ve özverileriyle bugünlere gelmemde en büyük paya sahip olan sevgili aileme, özellikle de varlığını hep yanımda hissettiğim manevi desteğim canım babama; sabır ve desteğinden dolayı eşime; asistanlık sürecimde aldığım dünyanın en güzel hediyesi, yaşama sevincim canım kızım Asya’ya sonsuz teşekkürlerimle… IV ĠÇĠNDEKĠLER ONAY SAYFASI .................................................................................................. III TEġEKKÜR ......................................................................................................... IV ĠÇĠNDEKĠLER ...................................................................................................... V SĠMGELER VE KISALTMALAR .................................................................... IIX TABLOLAR DĠZĠNĠ ............................................................................................. X ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ............................................................................................. XI ÖZET................................................................................................................... XII SUMMARY ..................................................................................................... XIIIII GĠRĠġ ......................................................................................................................1 GENEL BĠLGĠLER ................................................................................................3 ĠġEMENĠN NÖROANATOMĠSĠ .......................................................................3 Merkezi Sinir Sistemi ......................................................................................3 Spinal ve Supraspinal Yollar ..........................................................................3 Periferal Sinir Sistemi .....................................................................................4 ĠġEME FĠZYOLOJĠSĠ .......................................................................................4 Mesanenin fonksiyonu ...................................................................................4 Mesanenin Depolama Fazı ..............................................................................5 Mesanenin BoĢalma Fazı.................................................................................5 Ġdrar Kontrolünün GeliĢimi ...........................................................................6 ALT ÜRĠNER SĠSTEM SEMPTOMLARI ........................................................8 Depolama Fazı Semptomları...........................................................................9 BoĢaltım Fazı Semptomları ........................................................................... 11 Depolama ve BoĢaltım Fazı Semptomları .................................................... 11 ĠġEME BOZUKLUKLARININ KLĠNĠK TANIMLAMASI ........................... 12 AĢırı Aktif Mesane (AAM) ............................................................................ 13 Disfonksiyonel ĠĢeme ..................................................................................... 14 V DüĢük Aktiviteli Mesane ............................................................................... 14 ErtelenmiĢ ĠĢeme ........................................................................................... 15 Obstrüksiyon ................................................................................................. 15 Stres Tipi Ġdrar Kaçırma .............................................................................. 15 Vajinal Reflü ................................................................................................. 15 Gülme idrar kaçırması .................................................................................. 16 OlağandıĢı Gündüz Ġdrar Sıklığı .................................................................. 16 ĠġEME BOZUKLUĞU ĠLE ĠLĠġKĠLĠ DĠĞER EK DURUMLAR.................. 16 Hinman Sendromu ........................................................................................ 16 Ochoa Sendromu ........................................................................................... 17 ENÜREZĠS NOKTÜRNA................................................................................. 17 KOMORBĠDĠTE FAKTÖRLERĠ .................................................................... 18 Konstipasyon ................................................................................................. 18 Enkoprezis ..................................................................................................... 19 ĠġEME BOZUKLUKLARININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ ............................ 19 ĠĢenen Hacim ile ĠliĢkili Bulgular ................................................................. 19 Rezidüel Ġdrar ............................................................................................... 19 Ġdrar ÇıkıĢı ile Ġlgili Bulgular ....................................................................... 19 TANI ARAÇLARI ............................................................................................ 20 1. Anamnez. ................................................................................................... 21 2. ĠĢeme Günlüğü. .......................................................................................... 21 3. Fizik Muayene. .......................................................................................... 21 4. Üriner Sistem Ultrasanografi. ................................................................... 22 5. Ürodinami. ................................................................................................. 22 6. Sistoskopi. .................................................................................................. 22 7. Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG). .............................................. 22 8. Psikolojik tarama. ..................................................................................... 22 AYIRICI TANI ................................................................................................. 23 TEDAVĠ ............................................................................................................ 24 Standart Tedavi ............................................................................................. 24 Spesifik GiriĢimler ........................................................................................ 25 PROGNOZ ........................................................................................................ 25 VI GEREÇ VE YÖNTEM ......................................................................................... 26 ARAġTIMA TĠPĠ .............................................................................................. 26 EVREN .............................................................................................................. 26 ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜ ........................................................................... 26 ÖRNEKLEM YÖNTEMĠ ................................................................................. 26 ÇALIġMANIN BAĞIMLI DEĞĠġKENLERĠ ................................................. 27 ĠĢeme ve barsak fonksiyon bozukluğu ile ilgili sorular ................................ 27 Gündüz Ġdrar Kaçırma (GĠK) ...................................................................... 27 ĠĢeme Bozukluğu ........................................................................................... 28 AĢırı Aktif Mesane ........................................................................................ 28 ÇALIġMANIN BAĞIMSIZ DEĞĠġKENLERĠ ............................................... 28 Sosyo-ekonomik durum. ............................................................................... 28 Demografik bilgiler. ...................................................................................... 28 Çocukla ilgili bilgiler. .................................................................................... 28 VERĠ TOPLAMA ARAÇLARI ........................................................................ 29 Anket formu. ................................................................................................. 29 Anket Formu Ġle Ġlgili Açıklamalar .............................................................. 29 ĠZĠNLER ........................................................................................................... 29 ĠSTATĠSTĠKSEL ANALĠZ .............................................................................. 30 BULGULAR ......................................................................................................... 31 TANIMLAYICI BĠLGĠLER ............................................................................ 31 Katılım Hızı ................................................................................................... 31 Çocukla Ġlgili Bilgiler .................................................................................... 31 Sosyodemografik Özellikler .......................................................................... 32 GÜNDÜZ ĠDRAR KAÇIRMA (GĠK)............................................................... 32 Gündüz Ġdrar Kaçırma Tipleri ..................................................................... 33 ENÜREZĠS NOKTÜRNA................................................................................. 34 Monosemptomatik Nokturnal Enürezis Prevalansı ..................................... 34 ALT ÜRĠNER SĠSTEM SEMPTOMLARI ...................................................... 35 AġIRI AKTĠF MESANE................................................................................... 37 ĠġEME BOZUKLUĞU VE ĠLĠġKĠLĠ RĠSK FAKTÖRLERĠ ......................... 38 Sosyodemografik Faktörler ile ĠĢeme Bozukluğu Arasındaki ĠliĢki ............ 38 VII Sağlık Durumu ile Ġlgili Risk Faktörleri ...................................................... 42 Kullanılan Tuvalet Tipi ve ĠĢeme ġekli ile Ġlgili Özellikler .......................... 43 Aile Öyküsü ................................................................................................... 45 ĠġEME BOZUKLUĞUNUN YAġAM KALĠTESĠNE ETKĠSĠ....................... 46 TARTIġMA........................................................................................................... 47 GÜNDÜZ ĠDRAR KAÇIRMA ......................................................................... 47 Gündüz Ġdrar Kaçırma Tipleri ..................................................................... 50 ENÜREZĠS NOKTÜRNA................................................................................. 50 ALT ÜRĠNER SĠSTEM SEMPTOMLARI ...................................................... 51 Gündüz Ġdrar Yapma Sıklığı ........................................................................ 52 AġIRI AKTĠF MESANE................................................................................... 53 ĠġEME BOZUKLUĞU ..................................................................................... 54 ĠĢeme Bozukluğu Prevelansına EĢlik Edebilecek Risk Fatörleri ................. 55 ĠġEME BOZUKLUĞUNUN YAġAM KALĠTESĠ ÜZERĠNE ETKĠSĠ .......... 62 SONUÇLAR .......................................................................................................... 64 KAYNAKLAR ...................................................................................................... 66 EKLER VIII SĠMGELER VE KISALTMALAR AAA :Ailesel Akdeniz Ateşi AAM :Aşırı Aktif Mesane AÜS :Alt Üriner Sistem AÜSS :Alt Üriner Sistem Semptomları GĠK :Gündüz İdrar Kaçırma ICCS :International Children’s Continence Society ĠBSS :İşeme Bozukluğu Semptom Skoru ĠYE :İdrar Yolu Enfeksiyonu MNE :Monosemptomatik Nokturnal Enürezis PACCT :Paris Consensus on Childhood Constipation Terminology Group PĠM :Pontin İşeme Merkezi SPSS :Statistical Package for Social Sciences VÜR :Veziko Üreteral Reflü IX TABLOLAR DĠZĠNĠ Sayfa No Tablo 1. Alt üriner sistem semptomları. ....................................................................9 Tablo 2. İl merkezindeki ve ilçelerdeki çalışmanın yapıldığı okullar. .................... 27 Tablo 3. Gündüz idrar kaçırma prevelansı. ............................................................. 33 Tablo 4. Enürezis noktürnanın gündüz idrar kaçırma sıklığına göre dağılımı. ......... 34 Tablo 5. MNE prevalansının kız ve erkek cinsiyete göre dağılımı. .......................... 34 Tablo 6. Depolama fazı semptomları. ..................................................................... 35 Tablo 7. Gündüz idrar sıklığının işeme bozukluğuna etkisi ..................................... 35 Tablo 8. Boşaltım fazı semptomları. ....................................................................... 36 Tablo 9. Depolama ve boşaltım fazı semptomları. .................................................. 36 Tablo 10. Aşırı aktif mesane prevelansı ve cinsiyete göre dağılımı. ....................... 37 Tablo 11. Aşırı aktif mesanesi olan çocuklarda İdrar yolu enfeksiyonu varlığı. ....... 38 Tablo 12. İşeme bozukluğu olan ve olmayan grupta cinsiyete göre dağılım. ........... 38 Tablo 13. İşeme bozukluğu olan ve olmayan grupta yaşa göre dağılım. .................. 39 Tablo 14. Sosyodemografik özelliklerin işeme bozukluğuna göre dağılımı. ............ 40 Tablo 15. Aile ile ilgili bilgilerin işeme bozukluğuna göre dağılımı. ....................... 41 Tablo 16. İYE, kronik hastalık varlığı ve prematüre doğum öyküsü sıklığı. ........... 42 Tablo 17. İşeme bozukluğu prevelansının kullanılan tuvalet tipi, işeme şekli, İYE ve kronik hastalık varlığına göre dağılımı. ................................................................... 43 Tablo 18. Kullanılan tuvalet tipi ve işeme şeklinin dağılımı. ................................... 43 Tablo 19. İşeme şeklinin cinsiyete göre dağılımı. ................................................... 44 Tablo 20. İşeme bozukluğunun tuvalet tipi ve işeme şekline göre dağılımı. ............ 44 Tablo 21. Kız çocuklarında işeme bozukluğu prevelansının işeme şekline göre dağılımı. ................................................................................................................. 45 Tablo 22. Erkek çocuklarında işeme bozukluğu prevelansının işeme şekline göre dağılımı. ................................................................................................................. 46 Tablo 23. Aile öyküsü ile işeme bozukluğu arasındaki ilişki. ................................. 46 Tablo 24. Çocuklarda gündüz idrar kaçırmanın yaşam kalitesine etkisi. ................. 46 X