Deel II Passende beoordeling over het programma aanpak stikstof 2015-2021 10 januari 2015 Defi nitief Ministerie van Economische Zaken Ministerie van Infrastructuur en Milieu Definitief | Deel II Passende beoordeling over het programma aanpak stikstof 2015 – 2021 | 10 januari 2015 Deel II Passende beoordeling over het programma aanpak stikstof 2015 - 2021 Pagina 2 van 79 Definitief | Deel II Passende beoordeling over het programma aanpak stikstof 2015 – 2021 | 10 januari 2015 Colofon Projectnaam Deel II Passende beoordeling over het programma aanpak stikstof 2015 - 2021 Opdrachtnemers Dienst Landelijk Gebied in samenwerking met Tauw BV Auteurs Dienst Landelijk Gebied: Erik Doekes Tauw BV: Matthijs Nijboer en Lex Bekker De achterdocumenten zijn gemaakt door inhoudelijk adviseurs bij Dienst Landelijk Gebied en Tauw Opdrachtgevers Ministerie van EZ en Ministerie van I&M Pagina 3 van 79 Definitief | Deel II Passende beoordeling over het programma aanpak stikstof 2015 – 2021 | 10 januari 2015 Pagina 4 van 79 Definitief | Deel II Passende beoordeling over het programma aanpak stikstof 2015 – 2021 | 10 januari 2015 Inhoudsopgave Samenvatting 7 1 Passende beoordeling 11 1.1 Inleiding 11 1.2 Doel en afbakening van de passende beoordeling 11 1.3 Opzet generieke passende beoordeling 12 2 Toetsing op programmaniveau 15 2.1 Inleiding 15 2.2 Korte aanleiding programma aanpak stikstof 15 2.3 Keuze van PAS-gebieden 16 2.4 Onderbouwing van berekening depositieontwikkeling 19 2.5 Onderbouwing van de verwachte effecten van de generieke maatregelen 20 2.6 Borging uitvoering maatregelen 22 2.7 Borging depositiedaling 23 2.8 Omgaan met onzekerheden; Monitoring en bijsturing 26 2.9 Conclusie 27 3 Gebiedsanalyses 29 3.1 Inleiding 29 3.2 Tijdelijke depositietoename 30 3.3 Ecologisch oordeel stikstofgevoelige habitats 31 3.4 Ecologisch oordeel overige habitats 31 3.5 Conclusie 32 4 Depositieontwikkeling in de PAS en de referentiesituatie 33 4.1 Inleiding 33 4.2 Wat is de referentiesituatie? 33 4.3 Ontwikkeling stikstofdepositie 34 4.4 De vergelijking met de referentiesituatie 39 4.5 Conclusie 43 5 Effecten op buitenlandse Natura 2000-gebieden 45 5.1 Inleiding 45 5.2 Ondersteuning PAS voor projecten met effecten in het buitenland 45 5.3 Verwachte ontwikkeling stikstofdepositie buitenland 46 6 Conclusies en aanbevelingen 47 6.1 Monitoring en evaluatie van de passende beoordeling 47 7 Literatuurlijst 49 8 Lijst van veel gebruikte begrippen en afkortingen in de het programma aanpak stikstof 51 Bijlage 1 Wet- en regelgeving 55 Bijlage 2 Beleidsmatige uitgangspunten AERIUS 59 Bijlage 3 Uitkomsten depositieontwikkeling voor verschillende habitats 73 Pagina 5 van 79 Definitief | Deel II Passende beoordeling over het programma aanpak stikstof 2015 – 2021 | 10 januari 2015 Pagina 6 van 79 Definitief | Deel II Passende beoordeling over het programma aanpak stikstof 2015 – 2021 | 10 januari 2015 Samenvatting De Staatssecretaris van Economische Zaken en de Minister van Infrastructuur en Milieu hebben een plan-MER (milieueffectrapport) inclusief passende beoordeling (PB) laten opstellen ten behoeve van een zorgvuldige besluitvorming over het programma aanpak stikstof 2015-2021. Een plan-MER heeft als doel om het milieubelang een volwaardige plaats te geven in de besluitvorming door het in beeld brengen en beoordelen van de verwachte milieueffecten. Dit gebeurt onder andere door een vergelijking met alternatieven. De passende beoordeling geeft een ecologisch oordeel over de gevolgen van het programma aanpak stikstof voor Natura2000-gebieden. Stikstofproblematiek in Nederland; huidige situatie en trends Huidige situatie Hoewel de stikstofdepositie in Nederland sinds 1980 met bijna een derde is gedaald en de verzurende depositie met ongeveer de helft,1 heeft Nederland nog steeds te kampen met een onnatuurlijk hoge stikstofdepositie. Overbelasting door stikstof op Natura2000-gebieden in Nederland leidt er toe dat het moeilijk is om de gewenste kwaliteit van de natuur te realiseren en tegelijkertijd voldoende mogelijkheden voor economische ontwikkeling te bieden. Deze belasting wordt veroorzaakt door verschillende binnenlandse en buitenlandse bronnen die stikstof uitstoten naar de lucht, zoals landbouw, verkeer en industrie. Deze uitstoot verspreidt zich en slaat neer op onder andere stikstofgevoelige natuur. Dit wordt stikstofdepositie genoemd. Landelijke ontwikkeling stikstofdepositie De afgelopen decennia is de stikstofdepositie fors gedaald. Er is sprake van een verdere daling van de stikstofdepositie in de periode 2010 tot en met 2030. Met het vaststaande beleid daalt de stikstofdepositie de komende jaren gestaag verder, ook wanneer wordt uitgegaan van een economische groei van 2,5%. Dit komt doordat de meeste stikstofemitterende sectoren, zoals verkeer en landbouw, steeds schoner worden. Korte introductie van de Programmatische Aanpak Stikstof: aanleiding en doelstelling Door de overbelasting van Natura 2000-gebieden werden er steeds minder vergunningen in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 verleend voor nieuwe economische activiteiten in de buurt van Natura 2000-gebieden. De stikstofuitstoot die met die activiteiten gepaard gaat, vormde een risico voor de natuurdoelen waaraan Nederland zich in Europees verband heeft verbonden. In 2009 is het programma aanpak stikstof 2015 – 2021 geïntroduceerd als instrument om Natura 2000-doelstellingen te realiseren en tegelijkertijd de vergunningverlening voor nieuwe ontwikkelingen te vergemakkelijken. De aanpak voorziet erin dat telkens voor een periode van zes jaar een programma wordt vastgesteld dat concrete maatregelen bevat om de stikstofdepositie terug te dringen, negatieve effecten van stikstofdepositie te voorkomen en waar nodig – op termijn - natuurherstel te realiseren. Het nog vast te stellen programma aanpak stikstof 2015-2021 bevat daartoe landelijke brongerichte maatregelen waarmee de emissie van stikstof wordt gereduceerd, gebiedsspecifieke effectgerichte natuurherstelmaatregelen waarmee de veerkracht van de Natura 2000-gebieden wordt verbeterd dan wel het beheer wordt aangepast en soms ook lokale bronmaatregelen. Met al deze maatregelen ontstaat ook ruimte voor nieuwe economische ontwikkelingen die stikstofdepositie veroorzaken, zonder dat de 1 Planbureau voor de Leefomgeving, “Verkenning van aanvullende maatregelen in het kader van de Programmatische Aanpak Stikstof. Een verkenning van de gevolgen voor milieu en economie”, 2010, blz. 28. Pagina 7 van 79 Definitief | Deel II Passende beoordeling over het programma aanpak stikstof 2015 – 2021 | 10 januari 2015 realisatie van de Natura 2000-doelstellingen in gevaar wordt gebracht. Bij de toestemmingverlening voor deze ontwikkelingen kan worden teruggegrepen op de ecologische onderbouwing die ten grondslag ligt aan het programma. Onderdeel van het thans voorliggende programma aanpak stikstof 2015-2021 is een pakket nationale maatregelen om de ammoniakuitstoot uit de landbouw te reduceren met 10 kiloton (Kton) in 2030. Het pakket generieke landbouwmaatregelen bestaat uit: • het aanscherpen van de eisen voor het emissiearm aanwenden van dierlijke mest; • het beperken van de stalemissies door aanscherpen van de maximale emissies in het Besluit emissiearme huisvestingssystemen landbouwhuisdieren; • voer- en managementmaatregelen in de veehouderij. Daarnaast neemt Limburg extra maatregelen om de ammoniakuitstoot te verminderen. Deze extra maatregelen leveren een reductie van de ammoniakuitstoot op van 2,6 Kton in 2030 in Nederland. Al deze maatregelen moeten er voor zorgen dat de overbelasting van stikstofdepositie op natuur afneemt. Het realiseren van ecologisch herstel gebeurt met zogenaamde herstelmaatregelen. Dat zijn maatregelen die in en rond Natura2000-gebieden worden getroffen om de natuur veerkrachtiger en bestendiger te maken tegen stikstofdepositie die nog plaatsvindt. Er zijn maatregelen die de aanwezige stikstof in de bodem versneld verwijderen door bijvoorbeeld maaien en/of plaggen. Ook zijn er maatregelen die de omstandigheden voor natuur verbeteren, bijvoorbeeld door aanpassingen van de waterstand. Daarnaast worden soms lokale bronmaatregelen getroffen, zoals beëindiging, verplaatsing of aanpassing van bepaalde bedrijfsactiviteiten. Als het zeker is dat ook bij het in een bepaalde omvang toestaan van nieuwe stikstofemitterende activiteiten: • de stikstofdepositie op de voor stikstof gevoelige habitattypen en leefgebieden van soorten in het Natura 2000-gebied blijft dalen • de maatregelen voor het behoud en – op termijn – zo nodig herstel van de voor stikstofgevoelige habitattypes en leefgebieden in dat gebied voldoende effectief zullen zijn en • de realisatie van de Natura 2000-doelstellingen niet onevenredig wordt vertraagd, kan er bij toestemmingsbesluiten ontwikkelingsruimte aan deze activiteiten worden toegedeeld. Wat is het doel van de plan-MER en de passende beoordeling? Voor het vast te stellen programma aanpak stikstof 2015-2021 is een plan-MER inclusief passende beoordeling opgesteld. Het doel van de plan-MER is de brede milieugevolgen van het programma in kaart te brengen voordat het besluit tot vaststelling wordt genomen. In de passende beoordeling van het programma, onderdeel van het plan-MER, wordt specifiek getoetst of uitvoering van het programma geen risico vormt voor de instandhoudingsdoelen van individuele Natura 2000-gebieden in Nederland en aangrenzende Natura 2000-gebieden in het buitenland (Duitsland en België). Conclusies van de passende beoordeling De passende beoordeling wordt ingevuld door de gebiedsanalyses – waarin de ecologische gevolgen voor elk individueel Natura 2000-gebied afzonderlijk worden getoetst - en dit generieke deel dat betrekking heeft op de overkoepelende aspecten van het programma. Op basis van de passende beoordeling (gebiedsanalyses en Pagina 8 van 79 Definitief | Deel II Passende beoordeling over het programma aanpak stikstof 2015 – 2021 | 10 januari 2015 generiek deel) kan worden uitgesloten dat de natuurlijke kenmerken van enig Natura 2000-gebied worden aangetast en de instandhoudingsdoelen van het gebied in gevaar komen. Deze conclusie is gebaseerd op: • het oordeel van de gebiedsanalyse voor elk Natura 2000-gebied dat er wetenschappelijk gezien geen twijfel is dat met het beschikbaar stellen van ontwikkelingsruimte en depositieruimte voor economische ontwikkelingen met het programma aanpak stikstof de instandhoudingsdoelstellingen voor de voor stikstof gevoelige habitattypen en leefgebieden van soorten op termijn worden gehaald en of behoud is geborgd, dus verslechtering wordt voorkomen. Daarbij is getoetst aan de instandhoudingsdoelstellingen, opgenomen in het aanwijzingsbesluit van het desbetreffende Natura 2000-gebied. • een beoordeling van de ontwikkeling van de stikstofdepositie in dit deel van de PB. In alle gebieden is sprake van een vermindering van de depositie ten opzichte van de situatie zonder programma aanpak stikstof. • de vaststelling dat het programma overigens voldoet aan voorwaarden die verzekeren dat de instandhoudingsdoelstellingen niet in gevaar komen, namelijk dat: - alle relevante Natura 2000-gebieden in het programma zijn opgenomen; - de inschatting van depositieontwikkeling en cumulatieve effecten van de stikstofdepositie op basis van huidige wetenschappelijke inzichten adequaat is; - er voldoende zekerheid is dat de effecten van de generieke maatregelen ook daadwerkelijk zullen optreden; - er voldoende zekerheid is dat de maatregelen (herstel en generiek) ook daadwerkelijk worden uitgevoerd; - de uitgifte van depositieruimte goed is afgestemd op het tempo van vermindering van de stikstofdepositie en – zoals beoordeeld in de gebiedsanalyses - de effecten van de herstelmaatregelen; • de vaststelling dat ingeval nieuwe inzichten of ontwikkelingen daartoe aanleiding geven op basis van adequate monitoring tijdig kan worden bijgestuurd. Pagina 9 van 79 Definitief | Deel II Passende beoordeling over het programma aanpak stikstof 2015 – 2021 | 10 januari 2015 Pagina 10 van 79