Rymke Wiersma ANARCA! 1 ANARCA! Maartje van de Mortel ANARCHAFEMINISME 3 Een korte inleiding Weia Reinboud ANARKA 7 Marius de Geus MARY WOLLSTONECRAFT 14 De powergirl van het feminisme Sietske Roorda DE SCHONE SLAAPSTER EN DE KLOK 19 Hoe anarchafeministisch zijn online feministische platforms? Thom Holterman OLYMPE DE GOUGES (1748-1793) 23 Moeder van het feminisme Nina Nijsten DIY MEDIA: ZINES EN ANARCHAFEMINISME 25 Rudolf de Jong DE DIVA EN HET GOUDEN MEISJE 28 Over Emma Goldman en Clara Meijer-Wichmann Arie Hazekamp DE ONHOUDBAARHEID VAN PROSTITUTIE 34 A n Mirna Wabi-Sabi WIT PRIVILEGE IN NEDERLANDS ANARCHISME 37 ar c a Thom Holterman FEMINISME EN ANTIMILITARISME 39 ! – Tegen het patriarchaat d e Johanna Pas EEN GOED WIJNJAAR (gedicht) 43 A S Kristel Cuvelier JINEOLOGIE 44 1 9 Een ontmoeting met het Koerdische feminisme 9 Agnes van het Fort SJAKOO'S BOEKENTIPS 49 Valery Oisteanu DE ONSTERFLIJKE ANARCHISTE (gedicht) 53 Boudewijn Chorus e.a. CHELSEA MANNINGS VRIJLATING 54 Reacties & discussies Martin Smit MISLEIDEND ARTIKEL OVER ALEXANDER COHEN 56 Reacties & discussies Igor Cornelissen HERMAN GORTER (1864-1927) 57 Dichter en (raden)communist Bijvangst 15 Thom Holterman VROUWEN EN STRIJD 60 Uit het land van Proudhon 36 Dennis de Lange e.a. BOEKBESPREKINGEN 63 Prijs van dit nummer 7,50 euro DE AS 199 UITGEVERIJ ATALANTA de AS Atalanta begon in 1980 in Utrecht als vrouwendruk- anarchistisch tijdschrift kerij. Onze eerste uitgave opgericht in 1972 door Hans Ramaer en Wim de Lobel was een affiche met een gedicht van Sappho (oud- 45ste jaargang, nummer 199, najaar/winter 2017. De AS verschijnt in drie of vier afleveringen per jaar (in totaal minimaal 190 blz.) en is een Grieks plus Nederlands). uitgave van Stichting de AS, Emmen. ISSN-nummer 0920-3257. We drukten o.a. aankondi- Betalingen: IBAN: NL02 TRIO 0198 0821 50; BIC: TRIONL2U gingen van feministische t.n.v. Stichting de AS, Emmen. Jaarabonnement: 19,50 euro; buiten Nederland 27,50 euro. festivals, stickers voor een- Los nummer: www.tijdschrift-de-as.nl/losnummer vrouwenrestaurant en U- Bestellingen en adreswijzigingen: [email protected] mod ja, een krant van een Druk: BGS Print & Media, Schiedam. Opmaak: Atalanta, Utrecht. groep zwarte vrouwen. Nieuwe abonnementen: gaan in met het eerstvolgende nummer, tenzij anders aangegeven bij Intussen waren we begon- bestelling (door overmaking van het abonnementsgeld), en worden jaarlijks automatisch ver- nen met schrijven. Vooral lengd, behalve als vóór 1 december schriftelijk (bijv. per e-mail) is opgezegd. Postadres: postbus 2186, 7801 CD Emmen. over de link tussen anar- E-mail administratie: [email protected] chisme, feminisme, vega- E-mail redactie: [email protected] Redactie: Boudewijn Chorus, Marius de Geus, Arie Hazekamp, Thom Holterman, Rudolf de nisme, antiracisme, gew eld Jong, Jaap van der Laan, Martin Smit, Rymke Wiersma, Hanneke Willemse. loosheid en nog zo wat Verder werkten mee: Igor Cornelissen, Kristel Cuvelier, Agnes van het Fort, Mirna Wabi-Sabi, dingen die we belangrijk Dennis de Lange, Maartje van de Mortel, Nina Nijsten, Valery Oisteanu, Johanna Pas, Weia Reinboud (eindred. thema), Sietske Roorda. vonden. Dat mondde uit in Weblog: http://libertaireorde.wordpress.com het boek Hoe komen kringen Publicatie van een bijdrage impliceert niet dat daarin een redactioneel standpunt wordt in het water, waarvan ook weergegeven. een kinderversie ver- scheen: Het beste voor de aarde. Beide boeken bevat- ten veel filosofie. Specifiek over feminisme ging De tweede golf voorbij? Negen- tien interviews met vrou- wen die we kenden (1992). Heel wat jaren later maak- ten we een klein boekje: Feminisme, tisdat? Ook in De kinderen van de heksen, Hondje, en de roman Blauw en geel en donkerrood is veel feminisme terug te vinden, en uiteraard is en blijft feminisme in alle boe- ken van Atalanta vanzelf- sprekend. Meer: www.at-A-lanta.nl ANARCA! Massale vrouwendemonstraties wereldwijd, dichterbij heftig protest tegen een seksistische politicus, en een vrolijke actie voor vrouwvriendelijke urinoirs, feminisme lijkt weer hele- maal terug. Hoog tijd dus voor de AS om het weer eens onder de loep te leggen. Ook num- mer 4 (Vrouwenbevrijding, 1973) en nummer 85 (Anarcha-feminisme, 1989) waren geheel aan dit onderwerp gewijd. Nummer 70 van de AS ging over Clara Wichman (over wie in deze AS meer), en ook in nummer 145 (Atalanta) was feminisme een belangrijk thema. Niet dat de andere nummers per se ‘mannennummers’ zouden zijn, maar we kunnen wel stellen dat de AS een tijdschrift is waarin tot nu toe het aandeel van en over witte mannen over- heersend is – en overheersend-zijn is toch bepaald niet iets wat anarchisten (m/v) graag wil- len. De oorzaak zit misschien juist hierin: voor de meeste anarchisten is feminisme een van- zelfsprekende zaak – in theorie in elk geval. ‘Natuurlijk zijn we tegen de onderdrukking van vrouwen, anarchisten zijn toch tegen álle vormen van onderdrukking!’ Maar onderdruk- king kan een stuk subtieler zijn (en daarmee niet per se minder schadelijk) dan in het oog springende misstanden als ongelijke betaling en seksueel geweld. Op een spandoek in 1979 (aangehaald door Marli Huijer, de AS 85) stond het zo: ‘Elke man is een seksist, VVD-er of anarchist.’ In de zomer van datzelfde jaar belandde ík op een femi- nistisch weekend op het ‘Kampeerterrein tot Vrijheidsbezinning’ in Appelscha. De speels- heid, vrolijkheid en gekte naast de strijdbaarheid en het serieuze praten raakten me, en ik sloot me aan bij een clubje vrouwen dat een krant ging beginnen, de ‘Anarkakrant’. Deze krant verscheen gedurende een paar jaar redelijk vaak, maar onregelmatig. Er was geen (vaste) redactie, de krant werd steeds in een andere plaats gemaakt, in één weekend werd alles geschreven, uitgetypt, vormgegeven en gestencild of gedrukt én verstuurd naar de abonnees, ieder was verantwoordelijk voor wat ze wel of niet bijdroeg, reiskosten werden ge- deeld. Zelfs de naam was elke keer anders, al begon deze altijd met ‘de zwarte’: De Zwarte Ketel, De Zwarte Tarantula, De Zwarte IJs berin… De stukken gingen vooral over sek- sueel geweld en acties daartegen. Na een paar jaar kwam het secretariaat als vanzelf bij mij te liggen. Dat was nooit de opzet geweest, en na nog een paar pogingen hield de krant op te bestaan, zoals vele andere tijdschriften in die tijd. Onze anarkabeweging (of anarcabeweging, want ook de spelling was vrij) bewoog zich ge- heel los van ‘gemengde’ anarchistische kringen. Voor zover ik me herinner las geen van ons de AS, om maar iets te noemen. Toen ik de ‘anarkakranten’ later nog eens opensloeg viel de inhoud me enorm tegen. We waren meer bezig geweest met het uitwisselen van ervaringen en verontwaardiging dan met theorievorming. Dit geldt waarschijnlijk ook voor andere anarchistisch-feministische kringen uit die tijd. Marli Huijer (die ik in die tijd nog niet kende) verwoordt het duidelijk in de AS 85 (1989): ‘Onze kracht lag juist in de praktijk, in de spontaniteit van ons eigen leven. Het ontdekken van nieuwe manieren van leven, van wonen, vrijen, leren, werken, lezen, musiceren, relaties aangaan en kinderen groot brengen, was veel interessanter dan ons bezig te houden met oude, vastgeroeste ideeën. De enige ma- nier om de wereld (…) te veranderen was deze totaal te negeren en een nieuwe, eigen ma- nier van leven op te bouwen.’ In deze AS richten we ons, zoals de titel al zegt, zowel op de geschiedenis als op de huidige ontwikkelingen. Met gemak had het nummer twee keer zo dik kunnen worden, en dan nog hadden we lang niet alle kanten van het onderwerp kunnen belichten, want feminisme, ook de AS 199 – Anarca! 1 met een anarchistische bril op, is een breed onderwerp. Maartje van de Mortel vertelt kort iets over de geschiedenis van het anarchafeminisme. Marius de Geus, Thom Holterman en Rudolf de Jong schreven respectievelijk over Mary Wollstonecraft, Olympe de Gouges, Emma Goldman en Clara Wichman, vrouwen van toen, die ons blijven inspireren. Hoe heeft het patriarchaat kunnen ontstaan? Dan kom je al snel uit op ‘het kleine verschil met de grote gevolgen’, gevolgen die allesbehalve wenselijk zijn. Gelukkig zijn ze ook niet noodzakelijk, maar om onszelf en de samenleving van die gevolgen te bevrijden, zal nog veel inspanning nodig zijn, daarover en over nog veel meer gaat het artikel van Weia Reinboud. ‘De feministen zijn al jaren anarchisten, zowel in theorie als in de praktijk’ – een uitspraak van Peggie Kornegger (geciteerd in de AS 85). In dit nummer onderzoekt Sietske Roorda (feministisch kunstcriticus) hoe het vandaag de dag zit met het anarchistisch gehalte van online feministische platforms. Nina Nijsten is actief in de wereld van feministische ‘zines’, zelfgemaakte tijdschriften (op papier), kleinschalig verspreid, de vorm is net anders, ieder maakt haar eigen krantje, maar de opzet doet toch sterk denken aan onze Anarkakrant uit de jaren rond 1980! Kajsa Ekman hield een aantal jaren geleden op de Pinksterlanddagen in Appelscha een le- zing over prostitutie. Haar standpunt (uitgesproken tégen) riep veel discussie op. Arie Hazekamp schreef een kort artikel na het lezen van haar boek Being and Being Bought. Wat hebben het feminisme en het antimilitarisme gemeen? Daarover schreef Thom Holter- man aan de hand van de ideeën van Andrée Michel. Kristel Kuvelier interviewde Koerdische vrouwen, en Mirna Wabi-Sabi schreef over haar ervaring als Zuid-Amerikaanse op de over- wegend witgekleurde Pinksterlanddagen. Agnes van Het Fort van Sjakoo leverde een lijst met actuele (Engelstalige) feministische boe- ken met een korte weergave van de inhoud. Ook een aantal boekbesprekingen achter in deze AS passen goed bij het thema. Deze AS zou niet compleet zijn zonder een bespreking van Feminisme, een nieuw begin van Evie Embrechts. Dat Milly Witkop de levensgezel was van Rudolf Rocker is maar één aspect van haar, ze heeft zich haar leven lang ingezet voor de Joodse en anarchistische arbeidersbeweging. Kunnen mannen feministische boeken schrijven? Natuurlijk kan dat, maar is dat Floris van den Berg en Ewald Engelen gelukt? Nadja Tolokonnikova, bekend van de Russische punkband Pus sy Riot toont in haar boek Zo begin je een revolutie dat opstand mogelijk is, op elke plek, zelfs in een strafkamp. Rymke Wiersma 2 de AS 199 – Anarca! ANARChAfemiNisme een korte inleiding maartje van de mortel Onderstaande tekst is een bewerking van een inleiding die ik een aantal jaren geleden heb geschreven voor een workshop op de Pinksterlanddagen in Appelscha. De tekst behandelt kort een aantal punten, zoals de herkomst en betekenis van de term anarchafeminisme, het verschil tussen anarchafeminisme en enkele andere feministische stromingen en de historie van feministisch anarchisme en anarchafeminisme. HerkomSt en betekeniS mannen gedomineerde hiërarchische AnArcHAfeminiSme netwerken et cetera. Dit resulteerde in De term anarchafeminisme wordt op het vormen van kleine, horizontaal ge­ verschillende manieren geschreven, ge­ organiseerde groepen, die op lokaal ni­ bruikt en afgekort: anarcha, anarca, veau opereerden. Een van de belangrijk­ anarka, anarcho. Voor zover ik na heb ste doelen van deze groepen was con- kunnen gaan is er geen inhoudelijk ver­ sciousness raising, bewustwording. Be­ schil tussen deze termen. wust wording van de positie van vrou­ Hoewel in verschillende historische tek­ wen in de maatschappij en het ontrafe­ sten over vrouwen en groepen in de len van onderdrukkende structuren. achttiende, negentiende en twintigste Daarnaast speelden het creëren van al­ eeuw al over anarchafeminisme wordt ternatieven en het delen van ervaringen gesproken, is deze term relatief nieuw. als vrouw een belangrijke rol. Vaak Ze is ontstaan eind jaren zestig, begin wordt gezegd dat deze groepen daar­ jaren zeventig van de vorige eeuw in de mee intuïtief anarchistisch opereerden Verenigde Staten. Een groot aantal femi­ (zie hiervoor onder andere de teksten nistes in die tijd, die ook wel de tweede van Peggy Kornegger en Lynne Farrow). feministische golf wordt genoemd, was Oftewel, ze organiseerden zich als anar­ van mening dat de emancipatorische chisten, non­hiërarchisch, anti­autori­ maatregelen als resultaat van de acties tair, kleinschalig en van onderop (grass- tijdens de eerste feministische golf bar roots). Helaas is de bewuste link met weinig verandering hadden gebracht in anarchisme door velen nooit gelegd. de maatschappelijke positie van vrou­ Een van de gevolgen daarvan is dat veel wen. De bevrijding was nog ver te zoe­ van deze groepen niet boven het be­ ken, de onderdrukking van vrouwen wustwordingsproces konden uitgroeien was niet verdwenen met de invoering (volgens onder anderen Jo Freeman) en van het kiesrecht of het (zogenaamd) verdwenen: ze misten een bredere maat­ gelijktrekken van de lonen. schappelijke analyse en kritiek, waar­ Vrouwen organiseerden zich en wilden door ze hun bestaanswaarde verloren het ‘anders’ doen, in die zin dat ze dui­ en niet verder konden groeien. Het anar­ delijk tegen de gevestigde maatschap­ chisme had hen die visie wel kunnen pelijke modellen ingingen, tegen door bieden en een aantal feministen heeft dit de AS 199 – Anarca! 3 verband dan ook wel gelegd. Onder an­ Michail Bakunin (1814­1876) staat een deren Peg gy Kornegger en Carol Ehrlich samenleving voor waarin mannen en begonnen hun radicale feministische vrouwen absoluut gelijk zijn, maar lijkt ideeën te verbinden met de anarchisti­ evenwel van mening dat de vrouwenbe­ sche theorie. Zij waren van mening dat vrijding niet altijd hoog op de agenda de feministische theorie alleen te weinig hoeft te staan. Peter Kropotkin (1841­ omvattend was, en vonden in het anar­ 1921) wordt vaak als voorstander van chisme de revolutionaire analyse die vrouwenemancipatie bestempeld. Maar volgens hen nodig was om tot een alge­ hij wordt ook bekritiseerd, omdat zijn hele bevrijding te komen. emancipatoire ideeën vooral lijken te fo­ cussen op de bevrijding van de vrouw VerScHil met Andere uit de keuken, maar niet zo ver gaan dat feminiStiScHe Stromingen vrouwen moeten gaan studeren of poli­ In tegenstelling tot bijvoorbeeld liberaal tiek moeten gaan bedrijven. Ook de op­ feminisme en marxistisch feminisme is voeding van kinderen ziet hij als een anarchafeminisme nooit een feministi­ hoofdzakelijk vrouwelijke aangelegen­ sche theorie geworden die binnen uni­ heid. versitaire kringen veel aandacht kreeg. Een stuk gelukkiger word ik van de le­ De focus van liberaal feministen ver­ vensloop en teksten van een aantal anar­ schilt radicaal van die van anarchafemi­ chistes uit diezelfde tijd. In de laatste nistes. De eersten zijn voornamelijk jaren van de negentiende eeuw bijvoor­ bezig met politieke erkenning, gelijke beeld werd in Buenos Aires een anar­ rechten en emancipatie binnen het be­ chistisch tijdschrift uitgegeven, La Voz staande systeem. Voor anarchafeminis­ de la Mujer, waarin hoofdzakelijk vrou­ ten draait het veeleer om persoonlijke wen artikelen publiceerden. Hun uit­ ontwikkeling en bevrijding. Vrouwen­ gangspunt was dat vrouwen dubbel on­ bevrijding gaat hand in hand met alge­ derdrukt worden, als vrouw en als ar­ hele bevrijding, maar dient wel expliciet beider, door het patriarchaat en de maat­ aangekaart te worden. Het patriarchaat schappij. De artikelen hadden onder­ verdwijnt niet automatisch met de revo­ werpen als klassenverhoudingen, het lutie zoals bijvoorbeeld sommige mar x­ huwelijk, vrije liefde en sociale revolu­ is ten beweren. tie. Anarchistes die publiceerden over vrouwenzaken in diezelfde periode zijn geScHiedeniS Emma Goldman, Voltairine de Cleyre De positie van vrouwen in samenleving, en Louise Michel en iets later, Clara opvoeding, huwelijk en seksualiteit zijn Meijer­Wichmann. onderwerpen die al sinds de vroege ont­ Al deze vrouwen legden een verband wikkeling van het anarchisme bespro­ tussen de onderdrukking van de mens ken en beschreven worden. En op veel door de maatschappij in zijn geheel en verschillende manieren. vrouwenonderdrukking. Zij zagen de Zo staat Pierre­Joseph Proudhon (1809­ bevrijding van de vrouw onlosmakelijk 1865) bekend om zijn totaal patriarchale verbonden met de bevrijding van elk denkbeelden, pro­huwelijk en anti­ mens, die alleen door sociale revolutie emancipatie wat betreft vrouwen. Vrou­ kon worden behaald. Hierbij hadden wen horen thuis achter het aanrecht. verschillende vrouwen verschillende fo­ 4 de AS 199 – Anarca! cussen. La Voz was een tijdschrift voor Meer dan een halve eeuw later, midden en door arbeidsters en daarmee zeker jaren zeventig van de vorige eeuw, arri­ vol aandacht voor arbeidsomstandighe­ veerden de teksten van de Amerikaanse den en klassenverhoudingen. Emma Peggy Kornegger en Carol Ehrlich in Gold man hield zich veel bezig met de Europa en deze werden uiteindelijk niet tragiek van de emancipatie (dat wil zeg­ zozeer door feministes, als wel door gen, de vrijere vrouw blijft vaak alleen), anarchistes en kraaksters opgepikt. In het huwelijk, de vrije seksualiteit en Duitsland bijvoorbeeld hoopten vrou­ vrije liefde. wen die actief waren binnen de anar­ de AS 199 – Anarca! 5 chistische beweging door middel van andere zijn eerder ad­hocgroepen die een anarchafeministische benadering zich organiseren rondom bijvoorbeeld meer feministes te winnen voor de anar­ het blokkeren van een pro-life demon­ chistische strijd. stratie. Een van de meest recente anar­ In Nederland werden kraaksters geïn­ cha feministische geluiden in het Neder­ spireerd door de ideeën van Kornegger lands taalgebied komt van het Radicaal en Ehrlich. In publicaties uit die tijd valt Anarchistisch Feministisch Front dat op te lezen dat een aantal vrouwen zich 7 september 2017 de voordeur van poli­ niet altijd prettig voelt in de door man­ ticus Thierry Baudet in Amsterdam met nen gedomineerde kraakbeweging. Ook roze verf heeft besmeurd... worden bepaalde onderwerpen als ‘vrouwenzaken’ bestempeld en daar­ De noodzaak van een feministisch anar­ mee ook afgedaan als onderwerpen die chisme, om aandacht te besteden aan vrouwen zelf moeten aang aan of oplos­ bepaalde onderwerpen, is er nog steeds. sen. Er werden vrouwenkraakgroepen, Gelukkig is het, in mijn ogen, wel veel vrouwendiscotheken en vrouwenfiet­ minder genderspecifiek en veel meer senwerkplaatsen opgericht. Sommige verbonden met andere strijden, zoals de vrouwen maakten de politieke keuze strijd tegen racisme. Het waardevolle enkel nog relaties met vrouwen aan te van anarchafeminisme bestaat er mijns gaan. inziens onder andere uit dat het zich Eind jaren zeventig en in de jaren tach­ zowel naar binnen als naar buiten richt. tig heeft er een aantal anarchafeministi­ Zo kan je actie ondernemen tegen sek­ sche groepen in Neder land bestaan. Eén sistische reclame en tegelijkertijd een daarvan bestaat nog steeds, Atalanta. discussie binnen je anarchistische groep En tot op de dag van vandaag bestaan er voeren over communicatievaardighe­ wereldwijd anarchafeministische groe­ den. Het persoonlijke is politiek, toen, pen. Sommige blijven jarenlang actief, nu, en voor altijd! BELANGRIJKSTE BRONNEN EN LITERATuuR Silke Lohschelder, Ines Gutschmidt en Liane M. Dubowy, AnarchaFeminismus, unrast Verlag, Münster 2000. Lynne Farrow, Feminism As Anarchism, in Aurora, New York 1974. Peggy Kornegger, Anarchism: The Feminist Connection, in The Second Wave, 1975. Carol Ehrlich, Socialism, Anarchism, and Feminism, Baltimore 1977. Brosjure voor het anarca-feministiese weekend op 1 & 2 september in Appelscha, Serpent, Groningen 1979. Judith Metz, Het gekraakte ideaal: seksisme en omgangsvormen binnen radicaal links, Ravijn, Amsterdam 1998. Nina Nijsten, Hier en nu! Hedendaags anarcha-feminisme en niet-hiërarchisch organiseren, Antwerpen 2007. Carol Hanisch, The Personal Is Political, in Notes from the Second Year: Women’s Liberation, 1970 Yvette Jeuken, Anarchafeminisme, Amsterdam 2001. Lisa in Limburg, Anarcha-feminisme, Hasselt/Maastricht 1987. Angela Beallor, Sexism In The Anarchist Movement, in Northeastern Anarchist #2, 2001. Caitlin Hewitt­White, Notes towards an (anarchist? feminist?) critique of (anarchism? feminism?), 2004. Tieneke de Groot & Rymke Wiersma, De tweede golf voorbij? Atalanta, utrecht 1991. Saskia Poldervaart, verschillde lezingen en artikelen. Boeken en artikelen van Emma Goldman en Voltairine de Cleyre. 6 de AS 199 – Anarca! ANARKA Weia Reinboud Archisme, dat is heersen, anarchisme is daar tegen. Waarbij ‘tegen’ staat voor ‘echt tegen’ en ‘echt tegen’ voor ‘echt, echt tegen alle heersen’. Niet alleen tegen ridders die onderdanen knechten, niet alleen tegen koningen, keizers, premiers en presidenten die op een of andere manier zich aan kop van een land hebben genesteld en er prat op gaan dat zij formeel die plaats verdienen. Anarchisme is ook tegen alle andere geheers. Van volwassenen over kin- deren, van witten over zwarten, van directeuren over arbeiders, van mannen over vrouwen, van mensen over dieren. En noem maar op, echt, echt alle heersen, weg ermee. Dat gaat ver. En hoewel anarchisme uit zichzelf tegen alle heersen zou moeten zijn, is dat toch niet altijd en overal het geval geweest. En is het nog steeds niet alom het geval dat anar- chisme vanzelf feminisme inhoudt. In de loop van de jaren zeventig van de vrouwen en zo verder. We kunnen alles vorige eeuw is in het feminisme van de zelf, zonder al dan niet betweterige zogeheten tweede golf een anarchisti­ mannen om ons heen. sche tak ontstaan. Anarcho­ of anarcha­ Dan was er, meer in het buitenland dan feminisme werd het genoemd, maar de bij ons, een radicale stroming waar het tak die ik van binnenuit ken spelde het om ‘vrouwelijkheid’ ging. Er zat wat mij als anarkafeminisme. ‘Anarka’ als voor­ betreft een luchtje aan, iets essentialis­ voegsel was nodig om deze tak te on­ tisch, iets übermenscherigs, vrouwen derscheiden van socialistisch feminisme zijn aangeboren betere mensen. Maar en allerlei andere varianten. Anarka fe­ gelukkig had je ook de anarka’s als nog minisme was destijds een van meerdere weer een andere radicale stroming. soorten radicaal feminisme. Je had een Deels overlappend met het radicaal se­ radicaal feminisme dat we een beetje paratisme en lesbianisme. plagerig ‘huisvrouwistisch’ noemden, PAtriArcHAAt analoog aan het arbeiderisme van som­ mige socialisten, die aan wilden sluiten De vijand die door de anarka’s zo moge­ bij de gewone mens, arbeider en die lijk nog scherper dan door andere femi­ daarom in de fabriek gingen werken. Je nistes werd en wordt benoemd is het had ook een radicaal separatistisch fe­ patriarchaat. Nauwkeuriger: de vele minisme vanuit het idee dat de wereld soorten patriarchaat die overal op de dankzij mannen zo’n zooitje is dat je wereld bestaan en die erop neerkomen beter met alleen vrouwen kunt optrek­ dat een aantal mannen zegt: wij zijn ken. Vaak betekende dit ook radicaal sterker en daarom bepalen wij hoe alles lesbianisme, ‘je gaat toch niet met je on­ moet. Dat zijn niet ‘de mannen’ of ‘alle derdrukker naar bed’, ‘alle vrouwen zijn mannen’. Er zijn er wel veel en ze heb­ lesbisch behalve die het nog niet weten’. ben ook heel wat medestanders die ze Bij het separatisme hoorden vrouwen­ bijvoorbeeld door met hun spieren te huizen, ­boekhandels, ­drukkerijen, ­uit­ rollen achter zich aan krijgen. geverijen, -fietsenmaaksters, timmer­ Spierkracht is het punt? Primatoloog de AS 199 – Anarca! 7 Richard Wrangham poneert in het boek seksualiseren, oversekstheid en seksis­ Agres sieve mannetjes dat áls er krachts­ me. En al doende komt depersonalise­ verschil is tussen de geslachten van een ren, verdinglijken, objectiveren, ont­ soort, dat dan de kans groot is dat er ge­ menselijken of hoe je het maar noemen weld bínnen de soort wordt gebruikt. wilt aan bod. Dat is dan geweld tussen mannetjes on­ Seksen is het werkwoord dat gebruikt derling om meer vrouwtjes te kunnen wordt in de kippenindustrie waar eie­ bevruchten, of geweld van mannetjes ren uitgebroed worden om de volgende tegen vrouwtjes om idem, of beide. generatie eilegslaafjes te maken. Man­ Ellendig dus dat er bij mensen een dui­ netjes leggen geen eieren, dus haantjes delijk verschil in kracht is. Er is wel een zijn de verkeerde kuikens en die gaan manvriendelijke hypothese te bedenken grotendeels hup in de versnipperaar. Bij die het krachtsverschil zou verklaren, mensen gebeurt dat niet. Maar dat bete­ die is dat mannen de wat oudere kinde­ kent niet dat het seksen afwezig is. ren dragen en vrouwen de zuigelingen, Mensen doen het bij zichzelf, kijken bij zodat bij een vluchtende groep iedereen welk van de twee geslachten ze horen. even hard loopt. Maar er is weinig ma­ Bij veel mensen gaat dit volautomatisch teriaal om die hypothese te staven. Of is en lijkt het een doodsimpel proces, maar het om de vrouwen en kinderen te be­ het is intussen wel duidelijk dat dit niet schermen? Bij bavianen, waar de man­ voor iedereen geldt en dat ‘twee’ een te nen véél sterker zijn dan de vrouwen, simpel concept is voor het aantal ge­ daar lopen de mannen in het geval van slachten. Zowel biologisch als mentaal een vlucht het hardste weg. Niks edele kan er meer aan de hand zijn. beschermers. Het is niet onbelangrijk om op te mer­ We kunnen ons uitputten in het beden­ ken dat voor succesvolle instandhou­ ken van manvriendelijke hypotheses, ding van onze soort pakweg driemaal maar rondkijkend op de wereld zie je een geslaagde paring nodig is per men­ toch heel veel patriarchaat, samenlevin­ senleven. Dat is drie uur werk. Op die gen waar vrouwen erg op moeten pas­ momenten is het nodig dat de twee ge­ sen of ronduit gekoeioneerd worden, slachten elkaar herkennen, maar het is onderdrukt, geslagen en zo meer. Je niet iets om de rest van de tijd óók mee kunt dit patriarchale culturen noemen, bezig te zijn. maar dat is heel onzorgvuldig ver­ De stelling van Wrangham ging over woord. Een deel van de mensen slechts een biologisch feit, spierkrachtverschil, heeft die cultuur, en legt die op aan de maar ik zie een culturele parallel: áls er anderen. Kwaadschiks. Patriarchale binnen een menselijke cultuur verschil­ súb cultuur is het juiste woord. len zijn qua kleding en uitdossing tus­ sen mannen en vrouwen, dan is het een SekSen seksualiserende cultuur. Dan zijn er ge­ Bij zoogdieren (hé, die heten naar de durende hun hele leven andere kleren vrouwen) zijn er twee geslachten nodig voor de twee geslachten. Andere schoe­ voor de voortplanting. Dat is een een­ nen. Ander speelgoed. Ander onder­ voudig gegeven, maar mensen blijken goed. Andere kleuren. Ander haar. er iets heel ingewikkelds van te kunnen Andere gebaren. Andere versiering. maken. Ik wil het hebben over seksen, Enzovoort. Alsof de menselijke herse­ 8 de AS 199 – Anarca!