Marius de Geus & GEEF, NEEM EN DEEL 1 GEEF, NEEM EN DEEL Rymke Wiersma Economie anders Marius de Geus DE DEELECONOMIE: LIBERTAIRE UTOPIE 3 OF KAPITALISTISCHE UITWAS? ECONOMIE ANDERS Weia Reinboud EVOLUTIE VAN DELEN 15 Thom Holterman PRODUCEREN ONDER GELIJKEN 18 Jan Bervoets DEELECONOMIE (Gedicht) 21 Arie Hazekamp DE GEBIEDSCOÖPERATIE EN DE 22 REVITALISERING VAN HET PLATTELAND Thom Holterman DEELECONOMIE: 26 SAMENWERKING HERONTDEKT Kornee van der Haven ECONOMIE VAN HET ONTHOUDEN (Gedicht) 32 G e e HJaenn vka vna An rAkrekl el & MNAEAT R@ ENEDNE RB EGTEELRDE TOEKOMST 33 f, n e e Kornee van der Haven DE LAATSTE ALCHEMIST 41 m e Rymke Wiersma NEEM DEEL AAN DE GEEF-ECONOMIE 42 n d e e l – Bas van der Plas BAKOENIN EN KROPOTKIN 45 d e IN SINT-PETERSBURG A Reacties & discussies S 1 Igor Cornelissen MATHILDA VISSER (1900-1985) 48 93 Bijvangst 9 Thom Holterman DE MENSELIJKE NATUUR 51 ALS DUBIEUS ARGUMENTATIEKADER Uit het land van Proudhon 30 André de Raaij VAN BOEKENKOFFER NAAR WINKEL EN TERUG 54 Ongedoofd vuur 8 Roger Jacobs e.a. BOEKBESPREKINGEN 56 Prijs van dit nummer 6,50 euro DE AS 193 de AS anarchistisch tijdschrift opgericht in 1972 door Hans Ramaer en Wim de Lobel 43ste jaargang, nummer 193, najaar 2015. De AS verschijnt in vier afleveringen per jaar en is een uitgave van Stichting de AS, Den Bosch. ISSN-nummer 0920-3257. Betalingen: IBAN: NL02 TRIO 0198 0821 50; BIC: TRIONL2U t.n.v. Stichting de AS, Den Bosch. Jaarabonnement: 19,50 euro; buiten Nederland 27,50 euro. Los nummer: www.tijdschrift-de-as.nl/losnummer Bestellingen en adreswijzigingen: [email protected] Druk: BGS, Schiedam. Opmaak: Atalanta, Utrecht. Nieuwe abonnementen: gaan in met het eerste nummer van de jaargang, tenzij anders aan- gegeven bij bestelling. Zonder opzegging worden abonnementen verlengd. Adres: postbus 2086, 5202 CB Den Bosch. E-mail administratie: [email protected] E-mail redactie: [email protected] Redactie: Boudewijn Chorus, Marius de Geus, Arie Hazekamp, Thom Holterman, Rudolf de Jong, Jaap van der Laan, André de Raaij, Martin Smit, Anita de Waal (eindred.), Rymke Wiersma, Hanneke Willemse. Verder werkten mee: Henk van Arkel, Jan van Arkel, Jan Bervoets, Igor Cornelissen, Kornee van der Haven, Roger Jacobs, Bas van der Plas, Theourgos (ill.), Weia Reinboud. Publicatie van een bijdrage impliceert niet dat daarin een redactioneel standpunt wordt weergegeven. Weblog: http://libertaireorde.wordpress.com GeeF, NeeM eN DeeL economie anders Bij de redactie van de AS leefde al langere tijd de behoefte om een speciaal nummer te wij- den aan de opkomst van nieuwe economische modellen en praktijken, waaronder in het bij- zonder de zogenaamde deeleconomie (the sharing economy). Dit onderwerp is vanuit een anarchistisch perspectief zowel uitdagend als ook relevant. Het uitdagende karakter wordt veroorzaakt doordat het onderwerp in zeer korte tijd tot ontwik- keling is gekomen en de politiek – van links tot rechts – grote moeite heeft om te komen tot een positiebepaling met betrekking tot dit issue. De relevantie vloeit voort uit het feit dat de deeleconomie een aantal verrassende overeenkomsten vertoont met de idealen en doeleinden die binnen de libertaire beweging leven. Hoe vernieuwend en coherent is het idee van de deeleconomie eigenlijk? Wie profiteren er het meest van de vele innovatieve en moderne vormen van geven, delen, ruilen en nemen? Wat is in het algemeen gezien het veranderpotentieel van de deeleconomie? Zullen de eco- nomische, sociale en politieke verhoudingen in de wereld er in de komende jaren fundamen- teel door veranderen? Gaan wij als burgers door de deeleconomie onze levens compleet an- ders inrichten, of zal er waarschijnlijk niet al te veel gaan veranderen en maken wij ons nu druk over een bescheiden rimpeling in de geschiedenis die weinig impact zal hebben? Voor wie niet vertrouwd is met het concept van de deeleconomie, worden ter inleiding eerst kort en puntsgewijs de verschillende gedachten geschetst die eraan ten grondslag liggen: 1) Door de opkomst van het wereldwijde internet is het tegenwoordig veel eenvoudiger ge- worden om vraag en aanbod op het vlak van geven, delen, ruilen en nemen op een eenvou- dige en betaalbare manier op elkaar af te stemmen. de AS 193 – Geef, neem en deel 1 De DeeLecoNoMie: Libertaire utopie oF kapitaListische uitwas? Marius de Geus Een van de interessantste ontwikkelingen van de laatste decennia is die van de opkomst van de zogenaamde deeleconomie (sharing econonomy). Tegenover de kapitalistische markt- economie met diens nadruk op individualisme, het nastreven van persoonlijk eigendom en het maken van winst, is er een nieuwe trend in opkomst van gezamenlijk spullen delen, ‘sa- mendoen’ en elkaar niet-uitbuiten. Maar hoe dient deze ontwikkeling te hotel of een erkend taxibedrijf en zij blij- worden geïnterpreteerd en welke posi- ken te voorzien in een groeiende maat- tieve en negatieve aspecten zijn zicht- schappelijke behoefte. baar bij het verschijnsel deeleconomie? Airbnb en Uber behoren inmiddels wel- In welke mate zal de nieuwe deelecono- iswaar tot de meest bekende vormen mie op de langere duur kunnen leiden van het idee van de deeleconomie, maar 2) Wanneer men regelmatig onderling spullen deelt, leent of ruilt, zal men minder uitgaven tot een meer ecologisch verantwoorde vormen slechts een van de uitdrukkings- en onkosten hebben en kan er door iedereen een aanzienlijke hoeveelheid geld worden be- maatschappij, die in harmonie verkeert vormen van een veel breder en groot- spaard. met milieu, natuur en klimaat? Hoe is schaliger maatschappelijk verschijnsel. 3) Het hebben van vrije toegang (free access) tot een bepaald consumptiegoed of een bepaal- het gesteld met het maatschappelijk ver- Zij zijn instellingen die de burger in de maatschappelijke dienst of voorziening zal geleidelijk belangrijker worden dan het in andervermogen van de deeleconomie? staat stellen om via het internet bepaal- eigen bezit hebben van spullen. En niet in de laatste plaats: in hoeverre de diensten en goederen aan anderen 4) Het individueel bezitten van grote hoeveelheden consumptiegoederen vormt in het rijke bestaan er daadwerkelijk belangrijke aan te bieden en deze te delen. Andere westen een steeds grotere belasting voor milieu, natuur en klimaat (men denke aan het overeenkomsten tussen de deelecono- voorbeelden zijn Blablacar, een interna- grondstoffengebruik, het energiegebruik bij de productie, het transporteren en weer afvoeren mie en het anarchistische economische, tionaal online deelplatform dat automo- van oude spullen). sociale en politieke denken over een al- bilisten die zitplaatsen in hun auto over 5) De al bestaande consumptiegoederen worden effectiever (want door veel meer mensen) ternatieve inrichting van de maatschap- hebben koppelt aan reizigers met een- gebruikt, waardoor er veel minder spullen geproduceerd hoeven te worden. pij en staat? zelfde eindbestemming. Een vergelijk- 6) Iemand die een bepaald consumptiegoed (van een ladder, een boormachine, grasmaaier tot De lezer zal bij het idee van de deeleco- baar platform is PickThisUp waarbij au- aan een auto) aan een ander uitleent, kan daar een zekere (al dan niet financiële) vergoeding nomie in eerste instantie waarschijnlijk tomobilisten, omdat zij toch al van plan voor krijgen en derhalve iets bijverdienen (dat hoeft echter niet per definitie: het wederzijds vooral denken aan online ‘deelplat- zijn een bepaalde richting op te rijden, uitlenen van spullen komt zoals de lezer zal merken ook vaak voor). forms’ zoals Airbnb en Uber. Deze digi- postpakketjes en kleine goederen oppik- tale platforms bieden de burger de mo- ken en deze vervolgens bij een andere In dit nummer zal aan meerdere aspecten van het verschijnsel deeleconomie aandacht wor- gelijkheid om in zowel binnen- als bui- burger bezorgen. den besteed. Naast een overzichtsartikel door Marius de Geus bevat dit nummer onder an- tenland tijdelijk bij een particulier een dere een uitgebreide en kritische bijdrage van Thom Holterman over het innovatieve peer- kamer of huis te huren (Airbnb), of zich Niet-commerciële to-peer en ook netwerk-denken. Verder wordt door Henk van Arkel van STRO (Utrecht) en door een niet-professionele chauffeur in deelecoNomie zijn broer en uitgever Jan van Arkel ruim aandacht besteed aan de rol van ander geld en in- diens personenauto naar een bepaalde Er bestaan echter ook heel andere voor- novatieve geldsystemen die samen kunnen gaan met een deeleconomie. Andere bijdragen bestemming te laten vervoeren (Uber). beelden van de steeds meer uitdijende worden geleverd door onder meer Arie Hazekamp, Rymke Wiersma, Kornee van der Haven Deze diensten zijn over het algemeen deeleconomie, zoals Weggeefwinkels, en Jan Bervoets. aanzienlijk goedkoper dan wanneer Re pair Cafés en Peerby. In Weg geef- (Marius de Geus en Rymke Wiersma) men gebruik maakt van een officieel winkels kan iedereen gratis en volko- 2 de AS 193 – Geef, neem en deel de AS 193 – Geef, neem en deel 3 De DeeLecoNoMie: Libertaire utopie oF kapitaListische uitwas? Marius de Geus Een van de interessantste ontwikkelingen van de laatste decennia is die van de opkomst van de zogenaamde deeleconomie (sharing econonomy). Tegenover de kapitalistische markt- economie met diens nadruk op individualisme, het nastreven van persoonlijk eigendom en het maken van winst, is er een nieuwe trend in opkomst van gezamenlijk spullen delen, ‘sa- mendoen’ en elkaar niet-uitbuiten. Maar hoe dient deze ontwikkeling te hotel of een erkend taxibedrijf en zij blij- worden geïnterpreteerd en welke posi- ken te voorzien in een groeiende maat- tieve en negatieve aspecten zijn zicht- schappelijke behoefte. baar bij het verschijnsel deeleconomie? Airbnb en Uber behoren inmiddels wel- In welke mate zal de nieuwe deelecono- iswaar tot de meest bekende vormen mie op de langere duur kunnen leiden van het idee van de deeleconomie, maar 2) Wanneer men regelmatig onderling spullen deelt, leent of ruilt, zal men minder uitgaven tot een meer ecologisch verantwoorde vormen slechts een van de uitdrukkings- en onkosten hebben en kan er door iedereen een aanzienlijke hoeveelheid geld worden be- maatschappij, die in harmonie verkeert vormen van een veel breder en groot- spaard. met milieu, natuur en klimaat? Hoe is schaliger maatschappelijk verschijnsel. 3) Het hebben van vrije toegang (free access) tot een bepaald consumptiegoed of een bepaal- het gesteld met het maatschappelijk ver- Zij zijn instellingen die de burger in de maatschappelijke dienst of voorziening zal geleidelijk belangrijker worden dan het in andervermogen van de deeleconomie? staat stellen om via het internet bepaal- eigen bezit hebben van spullen. En niet in de laatste plaats: in hoeverre de diensten en goederen aan anderen 4) Het individueel bezitten van grote hoeveelheden consumptiegoederen vormt in het rijke bestaan er daadwerkelijk belangrijke aan te bieden en deze te delen. Andere westen een steeds grotere belasting voor milieu, natuur en klimaat (men denke aan het overeenkomsten tussen de deelecono- voorbeelden zijn Blablacar, een interna- grondstoffengebruik, het energiegebruik bij de productie, het transporteren en weer afvoeren mie en het anarchistische economische, tionaal online deelplatform dat automo- van oude spullen). sociale en politieke denken over een al- bilisten die zitplaatsen in hun auto over 5) De al bestaande consumptiegoederen worden effectiever (want door veel meer mensen) ternatieve inrichting van de maatschap- hebben koppelt aan reizigers met een- gebruikt, waardoor er veel minder spullen geproduceerd hoeven te worden. pij en staat? zelfde eindbestemming. Een vergelijk- 6) Iemand die een bepaald consumptiegoed (van een ladder, een boormachine, grasmaaier tot De lezer zal bij het idee van de deeleco- baar platform is PickThisUp waarbij au- aan een auto) aan een ander uitleent, kan daar een zekere (al dan niet financiële) vergoeding nomie in eerste instantie waarschijnlijk tomobilisten, omdat zij toch al van plan voor krijgen en derhalve iets bijverdienen (dat hoeft echter niet per definitie: het wederzijds vooral denken aan online ‘deelplat- zijn een bepaalde richting op te rijden, uitlenen van spullen komt zoals de lezer zal merken ook vaak voor). forms’ zoals Airbnb en Uber. Deze digi- postpakketjes en kleine goederen oppik- tale platforms bieden de burger de mo- ken en deze vervolgens bij een andere In dit nummer zal aan meerdere aspecten van het verschijnsel deeleconomie aandacht wor- gelijkheid om in zowel binnen- als bui- burger bezorgen. den besteed. Naast een overzichtsartikel door Marius de Geus bevat dit nummer onder an- tenland tijdelijk bij een particulier een dere een uitgebreide en kritische bijdrage van Thom Holterman over het innovatieve peer- kamer of huis te huren (Airbnb), of zich Niet-commerciële to-peer en ook netwerk-denken. Verder wordt door Henk van Arkel van STRO (Utrecht) en door een niet-professionele chauffeur in deelecoNomie zijn broer en uitgever Jan van Arkel ruim aandacht besteed aan de rol van ander geld en in- diens personenauto naar een bepaalde Er bestaan echter ook heel andere voor- novatieve geldsystemen die samen kunnen gaan met een deeleconomie. Andere bijdragen bestemming te laten vervoeren (Uber). beelden van de steeds meer uitdijende worden geleverd door onder meer Arie Hazekamp, Rymke Wiersma, Kornee van der Haven Deze diensten zijn over het algemeen deeleconomie, zoals Weggeefwinkels, en Jan Bervoets. aanzienlijk goedkoper dan wanneer Rep air Cafés en Peerby. In Weg geef- (Marius de Geus en Rymke Wiersma) men gebruik maakt van een officieel winkels kan iedereen gratis en volko- 2 de AS 193 – Geef, neem en deel de AS 193 – Geef, neem en deel 3 men naar eigen believen goederen mee- Het is deze durfkapitalisten er in de eer- lijke bibliotheken aan de basis ligt van tivaties en factoren van belang. In een nemen die men goed kan gebruiken. ste plaats om te doen om de markt- en het gedachtengoed van de deelecono- groot deel van de gevallen spelen idea- Daarnaast zijn er in steeds meer steden beurswaarde van de gefinancierde be- mie.2 Door de gemeenschap gesponsor- len van het bevorderen van de gemeen- Repair Cafés opgericht waar gebruiks- drijven op zo kort mogelijke termijn te de instellingen stelden boeken en later schap en zingeving aan het bestaan een artikelen die kapot zijn gegaan gratis verhogen, en vervolgens gaan zij weer ook kunst, muziek en films (cd’s en duidelijke rol. Veel burgers ervaren de gerepareerd worden, onder begeleiding op zoek naar nieuwe investeringskan- dvd’s) ter beschikking aan het grote pu- geïndividualiseerde kapitalistische sa- of met hulp van technische experts. sen en winstmogelijkheden. bliek. Op deze wijze kunnen alle bur- menleving als koud, gevoelloos en ano- Via het online deel-platform Peerby Deze nadruk op het behalen van snelle gers zonder zelf hoge onkosten te maken niem. Er wordt door hen gezocht naar kunnen burgers spullen lenen van per- winst en het sterk vergroten van de eenvoudig toegang krijgen tot de in de een herstel van waardevolle gemeen- sonen die bij hen in de omgeving wonen. koerswaarde van bedrijven, zoals bij de bibliotheken beschikbaar gestelde infor- schapsvormen, meer persoonlijke con- Men kan bijvoorbeeld een boormachine omstreden taxidienst Uber, leidt tot kei- matie zoals in kranten en tijdschriften, tacten en vormen van intensievere men- lenen van de een, een ladder of maaima- harde gedragingen, overtredingen van en gebruik maken van vaak prijzige selijke samenwerking. chine van een ander, zonder te hoeven de wet en andere praktijken die het dag- boekwerken. Zo kunnen deelplatforms als Peerby de betalen. Wie gebruik wil maken van licht niet kunnen verdragen. Zo wordt Het is opmerkelijk dat in de moderne bewoners van een buurt nader met el- deze diensten zal zich wel eerst in moe- het van oorsprong Amerikaanse bedrijf tijd het assortiment van bibliotheken kaar in contact brengen, waardoor nieu- ten schrijven, maar kan daarna via de Uber er in ons land door het Openbaar steeds meer wordt uitgebreid en dat we vriendschapsrelaties en sociale net- website eenvoudig contact zoeken met Ministerie van verdacht de taxiregels in deze zich ontwikkelen in de richting werken kunnen opbloeien. Dit werkt de aanbieders van bepaalde goederen georganiseerd verband te overtreden en van ‘bibliotheken van dingen’. Dit houdt gunstig uit op het gemeenschapsgevoel en deze vervolgens lenen. wordt momenteel onderzocht in hoe- in dat zij zich minder gaan richten op en de maatschappelijke binding in buur- Achter de Weggeefwinkels, Repair Cafés verre er in dit geval sprake is van een het uitlenen van boeken, kunst, muziek ten, wijken en steden. Omdat er op crea- en Peerby gaan echter een totaal ander ‘criminele organisatie’1. en videomateriaal, maar al die goederen tieve wijze en zonder winstoogmerk on- ideologisch gedachtengoed en heel an- voor tijdelijke uitlening gaan aanbieden derling aan elkaar wordt gegeven, wordt Vroegere VoorbeeldeN dere politieke idealen schuil dan achter waar de lokale bewoners het meeste be- geruild en gedeeld, zullen ook de heden primair winstgerichte bedrijven zoals Het is van belang om er op te wijzen dat hoefte aan hebben.3 ten dage veel voorkomende gevoelens Airbnb, Uber, Blablacar en PickThisUp. verschillende vormen van gemeen- In de Verenigde Staten kan men in de van maatschappelijke vervreemding en Waar de niet-commerciële instellingen schappelijk ruilen, gebruiken en delen ene grote stad in de bibliotheek voor een eenzaamheid van de burger kunnen af- en deelplatforms het ideaal van geven, feitelijk al veel langer bestaan, maar bepaalde periode een 3D-printer lenen, nemen. delen en nemen principieel verbinden doorgaans op een kleinere schaal. Men in een andere plaats sneeuwschoenen, emPowermeNt VAN de burger met het democratiseren van de toegang kan hierbij denken aan het aloude voor- speelgoed, schaats en, naaimachines, di- tot schaarse goederen en diensten, wor- beeld van buren, vrienden en kennissen gitale camera’s, microscopen, muziekin- De deeleconomie vormt ook een vrucht- den de commerciële online deelplat- die onderling spullen ruilen of tijdelijk strumenten, of zelfs professionele opna- bare basis voor empowerment van de bur- forms in de eerste plaats gebruikt als in- aan elkaar uitlenen, of die elkaar met meapparatuur om zelfgemaakte muziek ger. In plaats van afhankelijk te zijn van strumenten om veel geld mee te verdie- een klus in huis of met tuinwerk helpen, digitaal te kunnen opnemen en op cd te een veel te dure eigen auto of huurauto, nen. of elkaar bij ziekte en andere tegensla- kunnen zetten.4 kan voor een zachte prijs van een vriend gen ondersteunen. Zoals Peter Kropotkin of buurtgenoot een goed verzekerde SNelle wiNSt in zijn Mutual Aid uitgebreid heeft ge- PoSitieVe ASPecteN auto worden geleend. In plaats van een VAN de deelecoNomie Met name van Airbnb en Uber is bekend analyseerd, vormen de vele uitdrukkin- onvoordelig contract af te sluiten met dat zij grotendeels worden gefinancierd gen van wederzijdse hulpverlening, het Welke positieve en negatieve aspecten een traditioneel energiebedrijf dat ex- door buitenlandse durfkapitaalverstrek- delen met anderen en elkaar ondersteu- zijn zichtbaar bij het verschijnsel deel- cessief hoge salarissen aan de leiding en kers of venture capitalists. Deze durfkapi- nen de werkelijke rode draad van de economie? Hoewel door critici soms de dividenden aan de aandeelhouders uit- taalverstrekkers investeren in veelbelo- menselijke geschiedenis (zie ook later in indruk wordt gewekt dat voor de mees- keert, kan men tegenwoordig lid wor- vende en vaak risicovolle start-up-be- dit artikel). te mensen geldt dat zij alleen interesse den van een energie-coöperatie en tegen drijven, waarvan men verwacht dat Journaliste Patricia Lee Brown bena- tonen voor de deeleconomie en online kostprijs elektriciteit en gas gaan afne- deze in de nabije toekomst snel zullen drukte laatst in de New York Times dat deelplatforms om geld te kunnen bespa- men. Doordat men als lid van een coö- doorgroeien en winst zullen opleveren. onder meer het idee van vrij toeganke- ren, zijn onmiskenbaar ook andere mo- peratie inspraak geniet en mee kan be- 4 de AS 193 – Geef, neem en deel de AS 193 – Geef, neem en deel 5 men naar eigen believen goederen mee- Het is deze durfkapitalisten er in de eer- lijke bibliotheken aan de basis ligt van tivaties en factoren van belang. In een nemen die men goed kan gebruiken. ste plaats om te doen om de markt- en het gedachtengoed van de deelecono- groot deel van de gevallen spelen idea- Daarnaast zijn er in steeds meer steden beurswaarde van de gefinancierde be- mie.2 Door de gemeenschap gesponsor- len van het bevorderen van de gemeen- Repair Cafés opgericht waar gebruiks- drijven op zo kort mogelijke termijn te de instellingen stelden boeken en later schap en zingeving aan het bestaan een artikelen die kapot zijn gegaan gratis verhogen, en vervolgens gaan zij weer ook kunst, muziek en films (cd’s en duidelijke rol. Veel burgers ervaren de gerepareerd worden, onder begeleiding op zoek naar nieuwe investeringskan- dvd’s) ter beschikking aan het grote pu- geïndividualiseerde kapitalistische sa- of met hulp van technische experts. sen en winstmogelijkheden. bliek. Op deze wijze kunnen alle bur- menleving als koud, gevoelloos en ano- Via het online deel-platform Peerby Deze nadruk op het behalen van snelle gers zonder zelf hoge onkosten te maken niem. Er wordt door hen gezocht naar kunnen burgers spullen lenen van per- winst en het sterk vergroten van de eenvoudig toegang krijgen tot de in de een herstel van waardevolle gemeen- sonen die bij hen in de omgeving wonen. koerswaarde van bedrijven, zoals bij de bibliotheken beschikbaar gestelde infor- schapsvormen, meer persoonlijke con- Men kan bijvoorbeeld een boormachine omstreden taxidienst Uber, leidt tot kei- matie zoals in kranten en tijdschriften, tacten en vormen van intensievere men- lenen van de een, een ladder of maaima- harde gedragingen, overtredingen van en gebruik maken van vaak prijzige selijke samenwerking. chine van een ander, zonder te hoeven de wet en andere praktijken die het dag- boekwerken. Zo kunnen deelplatforms als Peerby de betalen. Wie gebruik wil maken van licht niet kunnen verdragen. Zo wordt Het is opmerkelijk dat in de moderne bewoners van een buurt nader met el- deze diensten zal zich wel eerst in moe- het van oorsprong Amerikaanse bedrijf tijd het assortiment van bibliotheken kaar in contact brengen, waardoor nieu- ten schrijven, maar kan daarna via de Uber er in ons land door het Openbaar steeds meer wordt uitgebreid en dat we vriendschapsrelaties en sociale net- website eenvoudig contact zoeken met Ministerie van verdacht de taxiregels in deze zich ontwikkelen in de richting werken kunnen opbloeien. Dit werkt de aanbieders van bepaalde goederen georganiseerd verband te overtreden en van ‘bibliotheken van dingen’. Dit houdt gunstig uit op het gemeenschapsgevoel en deze vervolgens lenen. wordt momenteel onderzocht in hoe- in dat zij zich minder gaan richten op en de maatschappelijke binding in buur- Achter de Weggeefwinkels, Repair Cafés verre er in dit geval sprake is van een het uitlenen van boeken, kunst, muziek ten, wijken en steden. Omdat er op crea- en Peerby gaan echter een totaal ander ‘criminele organisatie’1. en videomateriaal, maar al die goederen tieve wijze en zonder winstoogmerk on- ideologisch gedachtengoed en heel an- voor tijdelijke uitlening gaan aanbieden derling aan elkaar wordt gegeven, wordt Vroegere VoorbeeldeN dere politieke idealen schuil dan achter waar de lokale bewoners het meeste be- geruild en gedeeld, zullen ook de heden primair winstgerichte bedrijven zoals Het is van belang om er op te wijzen dat hoefte aan hebben.3 ten dage veel voorkomende gevoelens Airbnb, Uber, Blablacar en PickThisUp. verschillende vormen van gemeen- In de Verenigde Staten kan men in de van maatschappelijke vervreemding en Waar de niet-commerciële instellingen schappelijk ruilen, gebruiken en delen ene grote stad in de bibliotheek voor een eenzaamheid van de burger kunnen af- en deelplatforms het ideaal van geven, feitelijk al veel langer bestaan, maar bepaalde periode een 3D-printer lenen, nemen. delen en nemen principieel verbinden doorgaans op een kleinere schaal. Men in een andere plaats sneeuwschoenen, emPowermeNt VAN de burger met het democratiseren van de toegang kan hierbij denken aan het aloude voor- speelgoed, schaats en, naaimachines, di- tot schaarse goederen en diensten, wor- beeld van buren, vrienden en kennissen gitale camera’s, microscopen, muziekin- De deeleconomie vormt ook een vrucht- den de commerciële online deelplat- die onderling spullen ruilen of tijdelijk strumenten, of zelfs professionele opna- bare basis voor empowerment van de bur- forms in de eerste plaats gebruikt als in- aan elkaar uitlenen, of die elkaar met meapparatuur om zelfgemaakte muziek ger. In plaats van afhankelijk te zijn van strumenten om veel geld mee te verdie- een klus in huis of met tuinwerk helpen, digitaal te kunnen opnemen en op cd te een veel te dure eigen auto of huurauto, nen. of elkaar bij ziekte en andere tegensla- kunnen zetten.4 kan voor een zachte prijs van een vriend gen ondersteunen. Zoals Peter Kropotkin of buurtgenoot een goed verzekerde SNelle wiNSt in zijn Mutual Aid uitgebreid heeft ge- PoSitieVe ASPecteN auto worden geleend. In plaats van een VAN de deelecoNomie Met name van Airbnb en Uber is bekend analyseerd, vormen de vele uitdrukkin- onvoordelig contract af te sluiten met dat zij grotendeels worden gefinancierd gen van wederzijdse hulpverlening, het Welke positieve en negatieve aspecten een traditioneel energiebedrijf dat ex- door buitenlandse durfkapitaalverstrek- delen met anderen en elkaar ondersteu- zijn zichtbaar bij het verschijnsel deel- cessief hoge salarissen aan de leiding en kers of venture capitalists. Deze durfkapi- nen de werkelijke rode draad van de economie? Hoewel door critici soms de dividenden aan de aandeelhouders uit- taalverstrekkers investeren in veelbelo- menselijke geschiedenis (zie ook later in indruk wordt gewekt dat voor de mees- keert, kan men tegenwoordig lid wor- vende en vaak risicovolle start-up-be- dit artikel). te mensen geldt dat zij alleen interesse den van een energie-coöperatie en tegen drijven, waarvan men verwacht dat Journaliste Patricia Lee Brown bena- tonen voor de deeleconomie en online kostprijs elektriciteit en gas gaan afne- deze in de nabije toekomst snel zullen drukte laatst in de New York Times dat deelplatforms om geld te kunnen bespa- men. Doordat men als lid van een coö- doorgroeien en winst zullen opleveren. onder meer het idee van vrij toeganke- ren, zijn onmiskenbaar ook andere mo- peratie inspraak geniet en mee kan be- 4 de AS 193 – Geef, neem en deel de AS 193 – Geef, neem en deel 5 tieve wijze aan de deeleconomie wil eigen afdelingen ‘vertrouwen en veilig- deelnemen, moet in beginsel kunnen heid’ in het leven hebben geroepen. vertrouwen op de eerlijkheid en be- Zo kunnen door deze online handels- trouwbaarheid van de andere deelne- plaatsen problematische en onbetrouw- mers. Wanneer men bijvoorbeeld via bare aanbieders en kopers van deelna- Airbnb een kamer verhuurt aan een me worden uitgesloten. Deze instellin- wildvreemde buitenlandse reiziger, gen hebben beveiligde digitale beta- moet erop gerekend kunnen worden dat lingsmethoden geïntroduceerd en tal deze zijn financiële verplichtingen na- van andere maatregelen genomen om te komt en geen schade aan de voor enige voorkomen dat kwaadwilligen het ver- tijd gehuurde kamer of woning toe- trouwen van anderen schenden. Ook brengt. zijn er tegenwoordig speciale telefoon- In plaats van door gedetailleerde wette- lijnen voor acute noodgevallen in het lijke regels en verordeningen die door leven geroepen, waar men eventuele de centrale overheid zijn uitgevaardigd, wangedragingen en incidenten kan mel- wordt het moderne vertrouwen eerder den. Daarnaast zijn er door verschillen- georganiseerd door directe mond-tot- de online deelplatforms schadefondsen mondreclame. De delers en gebruikers opgericht waar deelnemers eventueel van een dienst of goed kunnen op het opgelopen schade kunnen claimen.6 internet heel eenvoudig berichten ach- NegAtieVe ASPecteN terlaten. In de meeste gevallen wordt eN geVAreN gewerkt met een uitgebreid systeem van ratings. Dit zijn uitgebreide evaluaties Ondanks de net genoemde positieve sturen, kan dit leiden tot een grotere staan. De moderne burgers raken eraan en beoordelingen op de desbetreffende kanten moeten wij als burgers niet naïef mondigheid van de burgers. gewend om minder afhankelijk te wor- websites en op Facebook, waarbij de tij- zijn over de beloften en toekomstmoge- Wie regelmatig contact met anderen den van grootschalige staatsinstellingen delijke woninghuurders of deelauto-ge- lijkheden van de deeleconomie. Door heeft en doelbewust bepaalde diensten en bedrijven. Volgens de New York bruikers cijfers geven aan de verhuur- meerdere critici is al gewezen op het be- en goederen met anderen deelt, zal zich Times-columnist David Brooks geldt ders en overigens ook andersom. staan van enkele ernstige tekort ko min- op den duur sterker gaan voelen: men voor hen het volgende: ‘Ze hebben de Het ziet ernaar uit dat door een verdere gen, die vooral worden veroorzaakt staat er niet meer helemaal alleen voor afhankelijkheid van grote organisatiesy- verspreiding en verfijning van deze ‘di- door de overmatig sterke bedrijfsmatige wanneer er zich tegenslagen voordoen stemen ingeruild voor de afhankelijk- gitale beoordelingsmechanismen’ het instelling, en de onverwacht snel uitge- zoals ziekte en ontslag. De brute hard- heid van individuen met wie zij recht- takenpakket van de centrale overheid groeide financieel-economische succes- heid van de moderne, vrije marktecono- streeks kunnen praten en onderhande- kleiner zal worden (Ibid.) Dit zal liber- sen van de al genoemde grote spelers mie kan hiermee – althans voor een deel len. Ze raken gewend aan flexibele ad- tair ingestelde mensen in het algemeen zoals eBay, Airbnb, en Uber. – worden tegengegaan. Wie systema- hoc regelingen. Het resultaat is een ge- aanspreken, maar betekent nog niet dat Zo heeft door het bestaan van het Airbnd tisch deelt, geeft en neemt, verstevigt de personaliseerde cultuur waarin mensen hiermee alle vormen van centrale con- platform op het internet een groot aan- onderlinge sociale banden en werkt mee bewust het vertrouwen in grote organi- trole en beheersing door bovenaf zullen tal onroerendgoedinvesteerders de kans aan een maatschappij waarin burgers saties hebben opgezegd. Onbekende verdwijnen. Voor een groot deel zijn het schoon gezien om snel en slim in toeris- meer betrokkenheid met elkaar verto- personen lijken daarmee niet bijzonder de bemiddelende bedrijven, zoals eBay tische wereldsteden panden op te kopen nen en die van een grotere empathie ge- gevaarlijk.’5 en Marktplaats (dit zijn grote veilingsi- en deze tegen een hoge vergoeding aan tuigt. tes op het internet voor het aanbieden buitenlandse toeristen te gaan verhuren. VertrouweN VerSuS regelS Vanuit een specifiek anarchistische in- en verhandelen van nieuwe of tweede- Dit heeft in de praktijk van alledag aan- valshoek bekeken, is een voordeel van In de hedendaagse deeleconomie is hands spullen), Airbnb en Uber, die ver- leiding gegeven tot onder andere brand- de deeleconomie dat de overheid in de maatschappelijk vertrouwen van een schillende controletaken van de over- gevaarlijke situaties, ernstige geluidhin- nabije toekomst minder centraal komt te steeds grotere betekenis. Wie op een ac- heid overnemen, en die al eerder hun der voor de direct omwonenden, en vele 6 de AS 193 – Geef, neem en deel de AS 193 – Geef, neem en deel 7 tieve wijze aan de deeleconomie wil eigen afdelingen ‘vertrouwen en veilig- deelnemen, moet in beginsel kunnen heid’ in het leven hebben geroepen. vertrouwen op de eerlijkheid en be- Zo kunnen door deze online handels- trouwbaarheid van de andere deelne- plaatsen problematische en onbetrouw- mers. Wanneer men bijvoorbeeld via bare aanbieders en kopers van deelna- Airbnb een kamer verhuurt aan een me worden uitgesloten. Deze instellin- wildvreemde buitenlandse reiziger, gen hebben beveiligde digitale beta- moet erop gerekend kunnen worden dat lingsmethoden geïntroduceerd en tal deze zijn financiële verplichtingen na- van andere maatregelen genomen om te komt en geen schade aan de voor enige voorkomen dat kwaadwilligen het ver- tijd gehuurde kamer of woning toe- trouwen van anderen schenden. Ook brengt. zijn er tegenwoordig speciale telefoon- In plaats van door gedetailleerde wette- lijnen voor acute noodgevallen in het lijke regels en verordeningen die door leven geroepen, waar men eventuele de centrale overheid zijn uitgevaardigd, wangedragingen en incidenten kan mel- wordt het moderne vertrouwen eerder den. Daarnaast zijn er door verschillen- georganiseerd door directe mond-tot- de online deelplatforms schadefondsen mondreclame. De delers en gebruikers opgericht waar deelnemers eventueel van een dienst of goed kunnen op het opgelopen schade kunnen claimen.6 internet heel eenvoudig berichten ach- NegAtieVe ASPecteN terlaten. In de meeste gevallen wordt eN geVAreN gewerkt met een uitgebreid systeem van ratings. Dit zijn uitgebreide evaluaties Ondanks de net genoemde positieve sturen, kan dit leiden tot een grotere staan. De moderne burgers raken eraan en beoordelingen op de desbetreffende kanten moeten wij als burgers niet naïef mondigheid van de burgers. gewend om minder afhankelijk te wor- websites en op Facebook, waarbij de tij- zijn over de beloften en toekomstmoge- Wie regelmatig contact met anderen den van grootschalige staatsinstellingen delijke woninghuurders of deelauto-ge- lijkheden van de deeleconomie. Door heeft en doelbewust bepaalde diensten en bedrijven. Volgens de New York bruikers cijfers geven aan de verhuur- meerdere critici is al gewezen op het be- en goederen met anderen deelt, zal zich Times-columnist David Brooks geldt ders en overigens ook andersom. staan van enkele ernstige tekort ko min- op den duur sterker gaan voelen: men voor hen het volgende: ‘Ze hebben de Het ziet ernaar uit dat door een verdere gen, die vooral worden veroorzaakt staat er niet meer helemaal alleen voor afhankelijkheid van grote organisatiesy- verspreiding en verfijning van deze ‘di- door de overmatig sterke bedrijfsmatige wanneer er zich tegenslagen voordoen stemen ingeruild voor de afhankelijk- gitale beoordelingsmechanismen’ het instelling, en de onverwacht snel uitge- zoals ziekte en ontslag. De brute hard- heid van individuen met wie zij recht- takenpakket van de centrale overheid groeide financieel-economische succes- heid van de moderne, vrije marktecono- streeks kunnen praten en onderhande- kleiner zal worden (Ibid.) Dit zal liber- sen van de al genoemde grote spelers mie kan hiermee – althans voor een deel len. Ze raken gewend aan flexibele ad- tair ingestelde mensen in het algemeen zoals eBay, Airbnb, en Uber. – worden tegengegaan. Wie systema- hoc regelingen. Het resultaat is een ge- aanspreken, maar betekent nog niet dat Zo heeft door het bestaan van het Airbnd tisch deelt, geeft en neemt, verstevigt de personaliseerde cultuur waarin mensen hiermee alle vormen van centrale con- platform op het internet een groot aan- onderlinge sociale banden en werkt mee bewust het vertrouwen in grote organi- trole en beheersing door bovenaf zullen tal onroerendgoedinvesteerders de kans aan een maatschappij waarin burgers saties hebben opgezegd. Onbekende verdwijnen. Voor een groot deel zijn het schoon gezien om snel en slim in toeris- meer betrokkenheid met elkaar verto- personen lijken daarmee niet bijzonder de bemiddelende bedrijven, zoals eBay tische wereldsteden panden op te kopen nen en die van een grotere empathie ge- gevaarlijk.’5 en Marktplaats (dit zijn grote veilingsi- en deze tegen een hoge vergoeding aan tuigt. tes op het internet voor het aanbieden buitenlandse toeristen te gaan verhuren. VertrouweN VerSuS regelS Vanuit een specifiek anarchistische in- en verhandelen van nieuwe of tweede- Dit heeft in de praktijk van alledag aan- valshoek bekeken, is een voordeel van In de hedendaagse deeleconomie is hands spullen), Airbnb en Uber, die ver- leiding gegeven tot onder andere brand- de deeleconomie dat de overheid in de maatschappelijk vertrouwen van een schillende controletaken van de over- gevaarlijke situaties, ernstige geluidhin- nabije toekomst minder centraal komt te steeds grotere betekenis. Wie op een ac- heid overnemen, en die al eerder hun der voor de direct omwonenden, en vele 6 de AS 193 – Geef, neem en deel de AS 193 – Geef, neem en deel 7 andere vormen van buurtoverlast zoals hun vakgebied toevallig weinig vraag standssituaties, gekenmerkt door ver- stellen dat het onderling delen en ruilen overmatig drankgebruik, agressie en bestaat, of zij als ouderen ‘te traag en te minderde toegang tot medische zorg, van goederen en diensten ervoor zorgt ander wangedrag.7 duur’ zouden zijn geworden. het ontbreken van goede scholing en ge- dat er minder nieuwe spullen geprodu- Daarnaast worden in het sociale en po- Door onder andere ziektegevallen en de lijke ontwikkelingskansen in de samen- ceerd hoeven te worden en dat dit na- litieke debat vraagtekens gezet bij het vele ontslagen ten gevolge van de finan- leving. tuurlijke hulpbronnen uitspaart. Wie algemene veranderpotentieel van de cieel-economische crisis is in het bij- Wat dreigt is dat de deeleconomie er- verstandig gebruik maakt van de ver- nieuw opgekomen deeleconomie. Een zonder de bestaanszekerheid van deze voor zorgt dat dit type falen van de ka- schillende deelplatforms kan inderdaad substantieel deel van de deeleconomie- groep burgers sterk verminderd. De pitalistische markteconomie wordt ver- zijn of haar ecologische voetafdruk (de initiatieven is naar verhouding klein- door tegenslagen getroffen werknemers zacht en verdoezeld, en de werkgevers belasting van het milieu, de natuur en schalig van aard en niet in alle gevallen zijn voor hun levensonderhoud en over- dankbaar gebruikmaken van het be- het klimaat) verlagen.10 Dit is bijvoor- even toekomstbestendig. In menig geval leving in toenemende mate afhankelijk staan van dit ‘flexibele kussen’ waar- beeld het geval wanneer een individu gaat het om spontane acties die door geworden van actieve deelname aan de door de hardste schokken van de vrije alleen tweedehands spullen aanschaft, sympathieke, goedwillende en enthou- nieuwe deeleconomie om aan voedings- markteconomie op een effectieve wijze, lokale producten en voedingsmiddelen siaste vrijwilligers worden georgani- middelen en de meest noodzakelijke en voor het grootste deel buiten het bij de boer gaat kopen (aanmerkelijk seerd, maar die op de langere termijn goederen te kunnen komen.8 zicht van de massamedia, worden opge- minder transport- en energieverlies), en niet makkelijk zijn vol te houden (en Zij weten op deze alternatieve wijze vangen. De schijn kan zo worden opge- de eigen auto de deur uitdoet en vervol- overigens hierdoor ook moeilijk door toch – met heel veel moeite – het hoofd houden dat er in de moderne vrije gens alleen gebruik maakt van een deel-, onderzoekers in kaart zijn te brengen en boven water te houden. De deelecono- markteconomie naar verhouding men- leen- of huurauto. te evalueren). mie wordt op deze wijze enerzijds een selijk en beschaafd met de grote groep In het laatste geval kan men in Nederland Tot slot wordt een negatief aspect ge- veerkrachtige springplank voor de van zogenaamd onrendabele afvallers terecht bij onder meer online platforms vormd door het feit dat de deelecono- hoog opgeleide en beter verdienende wordt omgegaan, maar feitelijk blijkt als Greenwheels, ConnectCar, Snappcar, mie tot een bruikbaar reservecircuit middenklasse die op goedkope wijze de het tegendeel het geval te zijn. My Wheels, StudentCar en Drive Car- dreigt te verworden voor het ernstig wereld kan rondreizen en aan goede sharing. Bij deze platforms kan men een ecologiSche duurzAAmheid falen van de hedendaagse kapitalisti- tweedehandsspullen kan komen, en an- deelauto huren die op een vaste plaats sche markteconomie. Beargumenteerd derzijds een laatste drijfboei voor de Vervolgens rijst de vraag in hoeverre de in de buurt staat, zoals bij het commer- kan worden dat de deeleconomie de groeiende maatschappelijke groep met nieuwe deeleconomie een van haar be- ciële bedrijf Greenwheels. Of men kan schaduwkanten van de vrije markteco- geen tot weinig kans op een vaste baan, langrijkste claims kan waarmaken. In redelijk betaalbaar voor enige tijd een nomie verhult en de instandhouding nauwelijks sociale bescherming en fi- welke mate zal de nieuwe deeleconomie particuliere deelauto van iemand uit de van dit economische stelsel faciliteert. nanciële zekerheid.9 op de langere duur kunnen leiden tot buurt gebruiken, zoals via MyWheels, Deze burgers maken deel uit van de een meer ecologisch verantwoorde een peer-2-peer-platform dat overigens VerhulleN fAleN welbekende ‘flexibele schil’ van tijdelij- maat schappij, die in harmonie verkeert nadrukkelijk geen winstoogmerk heeft. mArktecoNomie ke werknemers die alleen bij economi- met milieu, natuur en klimaat? Deze las- geeN SigNificANte Mede door de uit de hand gelopen fi- sche voorspoed door het bedrijfsleven tige vraag wordt ook aan de orde ge- VerbeteriNg nancieel-economische crisis van de af- wordt ingeschakeld. Bij minder gunsti- steld door de bekende Amerikaanse so- gelopen jaren hebben wereldwijd vele ge ontwikkelingen kunnen deze werk- ciologe Juliet Schor en haar voorlopige De werkelijkheid is en blijft echter ook werknemers hun baan verloren en zijn nemers heel direct en eenvoudig weer conclusie is weinig geruststellend. Zij hier weerbarstig. Wetenschappelijk on- hun inkomens drastisch teruggelopen. ontslagen worden. Net als al eerder in stelt dat het op dit moment nog veel te derzoek heeft nog niet overtuigend kun- In de Verenigde Staten en Europa (met de Verenigde Staten heeft dit in West- voorbarig is om te kunnen concluderen nen aantonen dat de burgers die actief name in Griekenland, Italië, Spanje en Europa geleid tot een toename van het dat de moderne deeleconomie een abso- zijn in de deeleconomie ook inderdaad Portugal, maar ook in de meeste andere aantal mensen dat moet zien rond te lute zegen is voor de toestand van mi- het milieu, de natuur en het klimaat op Europese landen) is een steeds grotere komen van de inkomsten van meerdere lieu, natuur en klimaat. Het algemene aarde significant minder belasten. Wie groep mensen ontstaan die weinig kan- kleine, laag betaalde banen (het ver- beeld dat opdoemt, is complex en duidt voorheen altijd gewend was om veel te sen heeft op de arbeidsmarkt, hetzij schijnsel van the working poor). Op deze op het bestaan van vele onzekerheden wandelen, te fietsen of het openbaar omdat zij als nieuwkomers over relatief manier ontstaan voor deze werkende en gevaren. ver voer te gebruiken, maar nu opeens weinig werkervaring beschikken, er op armen tamelijk uitzichtloze achter- De verdedigers van de sharing economy vaak gebruik gaat maken van een huur-, 8 de AS 193 – Geef, neem en deel de AS 193 – Geef, neem en deel 9