DE ANGST-INDEX ROBERT HARRIS BIJ UITGEVERIJ CARGO Imperium Lustrum Geest Robert Harris De angst-index Vertaald door Janneke Zwart 2011 DE BEZIGE BIJ AMSTERDAM Cargo is een imprint van uitgeverij De Bezige Bij, Amsterdam Copyright © 2011 Robert Harris Copyright Nederlandse vertaling © 2011 Janneke Zwart Oorspronkelijke titel The Fear Index Oorspronkelijke uitgever Alfred A. Knopf, New York Omslagontwerp Wil Immink Omslagillustratie Jonas Ingerstedt/Johnér Images/ Corbis Images/HillCreek Foto auteur Peter von Felbert Vormgeving binnenwerk CeevanWee, Amsterdam Druk Koninklijke Wöhrmann, Zutphen ISBN 978 90 234 6895 o NUR 305 Scan by Jos www. uitgeverij cargo .nl Voor mijn gezin Gill, Holly, Charlie, Matilda, Sam 1 Leer van mij, zo niet van mijn principes, dan in elk geval van mijn voorbeeld, welke gevaren het vergaren van kennis meebrengt, en hoeveel gelukkiger de man is voor wie de wereld niet verder reikt dan zijn dorp dan iemand die ernaar streeft groter te worden dan waar zijn natuur hem toe heeft voorbestemd. Mary Shelley, Frankenstein (1818) Alexander Hoffmann zat bij de open haard in zijn studeerkamer in Genève met een halve uitgedoofde sigaar naast hem in de asbak en een Anglepoise-lamp laag over zijn schouder getrokken, bladerend door een eerste druk van The Expression of the Emotions in Man and Animals van Charles Darwin. De Victoriaanse staande klok in de hal sloeg middernacht, maar Hoffmann hoorde het niet. Evenmin merkte hij dat het vuur bijna uit was. Zijn ontzagwekkende vermogen tot concentratie was geheel op zijn boek gericht. Hij wist dat het in 1872 in Londen was uitgegeven door John Murray &c Co. in een oplage van zevenduizend exemplaren, gedrukt in twee series. Hij wist ook dat de tweede serie een drukfout bevatte - 'htat' - op pagina 208. Aangezien het boek dat hij vasthield die fout niet bevatte, moest het er een uit de eerste serie zijn, wat de kostbaarheid ervan aanzienlijk verhoogde. Hij draaide het om en inspecteerde de rug. Het was gevat in de oorspronkelijke groene linnen band met gouden letters; de rug was maar ietsjes gerafeld bij de uiteinden. Het was wat in de boekenbranche 'een mooi exemplaar' werd genoemd, met een waarde van misschien wel vijftienduizend dollar. Hij had het aangetroffen toen hij die avond naar huis was teruggekeerd van kantoor, meteen na het sluiten van de New Yorkse markten, iets na tienen. Het vreemde was dat hij het niet had besteld, ook al verzamelde hij wetenschappelijke eerste drukken en had hij op internet naar het boek gezocht en was hij zelfs van plan geweest het te kopen. Zijn eerste gedachte was dat zijn vrouw erachter zat, maar zij had ontkend. Hij had haar aanvankelijk niet geloofd en was haar door de keuken gevolgd terwijl ze de tafel dekte, het boek voor haar ophoudend ter inspectie. 'Meen je nou echt dat je het niet voor me hebt gekocht?' 'Ja, Alex. Sorry. Ik heb het niet gedaan. Wat moet ik ervan zeggen? Misschien heb je een stille bewonderaar.' 'Weet je het echt heel zeker? Het is toch niet onze trouwdag of zo? Ben ik niet vergeten jou iets te geven?' 'Jezus nog aan toe. Ik heb het niet gekocht, oké?' Er had geen begeleidend briefje bij gezeten, alleen een adresstrookje van een Nederlandse boekhandel: 'Rosengaarden & Nijenhuise, Antiquarische Wetenschappelijke & Medische Boeken. Sinds 1911. Prinsengracht 227, 1016 hn Amsterdam, Nederland.' Hoffmann had op het pedaal van de afvalemmer getrapt en het bubbeltjesplastic en dikke bruine papier er weer uit gevist. Het pakje was correct geadresseerd, met een gedrukt etiket: 'Dr. Alexander Hoffmann, Villa Clairmont, Chemin de Ruth 79, 1223 Cologny, Genève, Zwitserland.' Het was de vorige dag per koeriersdienst vanuit Amsterdam verstuurd. Na het avondeten - vispastei met een groene salade die de huishoudster had bereid voordat ze naar huis ging - was Gabrielle in de keuken achtergebleven om een paar laatste bezorgde telefoontjes te plegen voor haar tentoonstelling de volgende dag, en Hoffmann was, met het mysterieuze boek tegen zich aan gedrukt, naar zijn studeerkamer gegaan. Een uur later, toen ze haar hoofd om de hoek van de deur stak om te zeggen dat ze naar bed ging, zat hij nog steeds te lezen. Ze zei: 'Probeer het niet te laat te maken, schat. Ik wacht op je.' Hij gaf geen antwoord. Ze bleef even in de deuropening naar hem staan kijken. Hij zag er nog steeds jong uit voor zijn tweeënveertig jaar en was een mooiere man dan hij zelf besefte, een eigenschap die ze niet alleen als aantrekkelijk maar ook als zeldzaam in een man beschouwde. Het was geen bescheidenheid van hem, had ze ervaren. Integendeel: hij stond volkomen onverschillig tegenover alles waar hij zijn intellect niet voor hoefde aan te spreken, een karaktertrek die hem bij haar vriendinnen de reputatie had bezorgd van een grote botterik, en ook dat vond ze best leuk. Zijn zeldzaam jongensachtige Amerikaanse gezicht was op het boek gericht, zijn bril rustte op zijn dikke, donkerblonde haardos. In het licht van het vuur leken de lenzen een waarschuwende blik naar haar te werpen. Het was beter hem niet te storen. Ze zuchtte en ging naar boven. Hoffmann wist al jarenlang dat The Expression of the Emotions in Man and Animals een van de eerste boeken was waarin foto's opgenomen waren, maar hij had ze nog nooit gezien. De zwart-witafbeeldingen toonden victoriaanse kunstenaarsmodellen en patiënten van het Surrey Lunatic Asylum die verschillende emoties uitstraalden, zoals verdriet, wanhoop, vreugde, opstandigheid en angst, want dit moest een studie zijn van de homo sapiens als dier, met de instinctieve reacties van een dier, ontdaan van het masker van sociaal gepast gedrag. Ze waren ver genoeg in het wetenschappelijke tijdperk geboren om te kunnen worden gefotografeerd, maar toch gaven hun loensende ogen en scheve tanden hun het aanzien van sluwe, bijgelovige boeren uit de middeleeuwen. Ze deden Hoffmann denken aan een kindernachtmerrie - aan grote mensen uit een ouderwets sprookjesboek die je 's nachts uit je bed kwamen stelen en je meenamen naar het bos. En er was nog iets wat hem van zijn stuk bracht. Het adresstrookje van de boekhandel zat tussen de bladzijden die over de emotie angst gingen, als om de lezer er speciaal op te attenderen: Een geschrokken persoon blijft eerst bewegingloos en ademloos staan als een standbeeld, of duikt in elkaar alsof bij instinctief aan de aandacht probeert te ontsnappen. Het hart klopt zo snel en krachtig dat het tegen de ribben bonkt... Hoffmann had de gewoonte zijn hoofd opzij te kantelen en voor zich uit te staren als hij nadacht, en dat deed hij nu ook. Was dit toeval? Ja, zo redeneerde hij, dat moest haast wel. Aan de andere kant had de fysiologische invloed van angst zo direct betrekking op VIXAL-4, zijn huidige project, dat hij er wel degelijk een persoonlijke boodschap in zag. Toch was VIXAL-4 uiterst geheim, alleen bekend bij de leden van zijn researchteam, en hoewel hij hen met opzet goed betaalde - het beginsalaris bedroeg tweehonderdvijftigduizend dollar, en er was nog veel meer aan bonussen te verdienen - leek het hem niet erg waarschijnlijk dat een van hen vijftienduizend dollar had uitgegeven aan een anoniem cadeau. Eén persoon die het zich zeker kon veroorloven, die alles wist van het project en die er de grap van zou hebben ingezien - als dat het was, een dure grap - was zijn zakenpartner Hugo Quarry, en zonder erbij stil te staan hoe laat het al was belde Hoffmann hem op. 'Hallo, Alex, hoe is het?' Als Quarry het vreemd vond om vlak na middernacht te worden gestoord, zouden zijn onberispelijke manieren hem nooit toegestaan hebben dat te laten merken. Bovendien was hij gewend aan Hoffmanns gedragingen; hij noemde hem 'de gekke professor', zowel recht in zijn gezicht als achter zijn rug, want het was een van zijn charmes dat hij iemand altijd op dezelfde manier aansprak, privé en in het openbaar. Hoffmann, die nog steeds de beschrijving over angst aan het lezen was, zei afwezig: 'O, hallo. Heb je een boek voor me gekocht?' 'Volgens mij niet, ouwe makker. Hoezo? Had ik dat dan moeten doen?' 'Iemand heeft me net een eerste druk van een boek van Darwin toegestuurd, en ik weet niet wie.' 'Klinkt vrij kostbaar.' 'Dat is het ook. Omdat jij weet wat voor rol Darwin bij VIXAL speelt, dacht ik dat het misschien van jou afkomstig was.' 'Helaas niet. Zou het van een klant kunnen zijn? Iemand die je wilde bedanken met een cadeau en vergeten is er een kaartje bij te doen? Het zou kunnen, Alex, we hebben genoeg geld voor ze verdiend.' 'Ja, nou ja. Misschien. Oké. Sorry dat ik je heb gestoord.' 'Maakt niet uit. Tot morgenochtend. Grote dag morgen. Sterker nog, het is al morgen. Je had al in bed moeten liggen.' 'Ja. Ik ga al. Welterusten.' Als de angst extreem groot wordt, is de vreselijke kreet van panische angst te horen. Er staan grote zweetdruppels op de huid. Alle lichaamsspieren zijn verslapt. Al gauw volgt de totale uitputting en neemt het geestelijk vermogen af. De ingewanden worden aangedaan. De sluitspieren werken niet meer en kunnen de lichaamsinhoud niet langer vasthouden... Hoffmann hield het boek bij zijn neus en snoof. Een mengeling van leer en bibliotheekstof en sigarenrook, zo scherp dat hij het kon proeven, met een zweem van iets chemisch - formaldehyde misschien, of kolengas. Het deed hem denken aan een negentiende-eeuws laboratorium of auditorium, en heel even zag hij bunsenbranders op houten werkbanken, kolven met zuur en het skelet van een aap. Hij legde het adresstrookje van de boekhandel op de pagina waar hij gebleven was en deed het boek zachtjes dicht. Toen liep hij ermee naar de boekenkast en maakte er met twee vingers voorzichtig ruimte voor vrij, tussen een eerste druk van On the Origin of Species, dat hij voor