1 Bu çalışmamı, Türkiye’de ve Dünyada, Hoşgörü, Barış ve Dinlerarası Diyaloğa çok önemli katkılarda bulunan Muhterem M. Fethullah Gülen Hocama ithaf ediyorum. 2 3 ŞIK I YAYINLARI© Tarih Boyunca Dinlerarası Diyalog ISBN: 975-278-121-7 Yayın Numarası : 376 Emniyet Mah. Kısıklı Cad. Huzur Sok. No:5 34696 Üsküdar/İstanbul Tel : (0216) 522 11 88 Faks : (0216) 522 11 99 http://www.isikyayinlari.com BASKI: ÇAĞLAYAN A.Ş. Sarnıç Yolu No:7 35410 Tel : (0232) 252 20 97/98 Gaziemir/İzmir Copyright® Bu eserin tüm yayın hakları Işık Ltd. Şti.’ne aittir. k h 4 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ .....................................................................................13 GİRİŞ DİNLERARASI DİYALOG 1. Dinlerarası Diyalog Nedir?..................................................19 a. Diyalog Nedir?.................................................................19 b. Dinlerarası Diyalog Nedir?..............................................20 2. Dinlerarası Diyalog Ne Değildir?........................................25 3. Dinlerarası Diyaloğun Faydaları ve Meyveleri....................28 4. D.İ.B. Din İşleri Yüksek Kurulunun Görüşü.......................42 BİRİNCİ BÖLÜM KUR’ÂN-I KERİM’DE VE PEYGAMBER EFENDİMİZİN (s.a.s.) UYGULAMALARINDA DİNLERARASI DİYALOG 1. Kur’ân-ı Kerim’de Dinlerarası Diyalog...........................51 a. Ehl-i Kitapla Diyaloğu Emreden Âyetler........................54 b. Diyaloğu Emreden Diğer Âyetler....................................63 c. Kâfirleri Dost Ve Sırdaş Edinmeyin Âyetleri, Diyaloğa Zıt Mıdır?.........................................................66 d. Kur’ân’da, Yahudi Ve Hıristiyanlar Hakkında Kullanılan Çok Sert İfadelere Rağmen Diyalog Nasıl Mümkün Olacak?.......................74 e. İslâm, Barış Ve Hoşgörü Dini Olmasına Rağmen, Kur’ân-ı Kerim’de Cezâî Müeyyide, Had Cezâsı, Kısas, Harp Etme Gibi Hükümler Yok Mudur?..............77 f. Diyaloğa Açık Kitap Kur’ân-ı Kerim..............................80 g. Dinlerarası Diyalog Ve Hudeybiye Sulhu ......................84 h. İslâm’da Din Seçme Hürriyeti.........................................85 2. Kur’ân-ı Kerim’de Ehl-i Kitap ........................................88 a. Kur’ân’ın Diğer Dinlere Ve Mensuplarına Bakışı...........89 5 b. Ehl-i Kitap Ve Kur'ân-ı Kerîm’in Bu Terim İle Kastettiği Kimseler....................................95 c. Kur'ân-ı Kerîm'de Ehl-i Kitab'a Atfedilen Belli Başlı Özellikler.......................................98 d. Kur'ân-ı Kerîm’in Ehl-i Kitap Hakkındaki Genel Tutumu .............................................99 3. Peygamber Efendimizin (s.a.s.) Gayrimüslimlere Karşı Muamelesi................................114 a. Peygamber Efendimiz’in (s.a.s.) Söz Ve Uygulamalarında Diyalog.................................117 b. Gayrimüslimlerle Yapılan Zimmet Sözleşmesi.............130 c. İslâm’ın Gayrimüslimlere Tanıdığı Hak Ve Hürriyetler.......135 d. Medine Sahifesi/Vesikası..............................................161 İKİNCİ BÖLÜM İSLÂM TARİHİNDE DİNLERARASI DİYALOG ÖRNEKLERİ 1. Dört Halife Ve Sonrası Dönemde Dinlerarası Diyalog Ve İslâm Toplumu’nda Diğer Din Mensuplarına Gösterilen Hoşgörü Örnekleri................179 a. İnanç Ve Fikirlerine Gösterilen Hoşgörü......................179 b. İbadetlerine Ve Kutsal Değerlerine Gösterilen Hoşgörü............181 c. Müslümanlarla Gayrimüslimler Arasında Ortaya Çıkan Teolojik Tartışmalar Ve Gösterilen Hoşgörü................181 d. Bürokraside Gösterilen Hoşgörü...................................185 e. Sosyal Hayatla İlgili Bazı Kesitler Ve Hoşgörü................188 f. Gayrimüslimlerin Hukukî Statüleri........................................189 g. Hukukî Problemler Ve Zimmîlere Uygulanacak Ahkâm.............191 h. Diğer Sosyal İlişkiler Ve Hıristiyanların Sosyal Hayatlarına Dair Bazı Bilgiler..................................................191 6 i. İç Karışıklıklar Esnasında Gayrimüslimlerin Durumu............193 j. Düşman Ülke Baskınları Ve Hıristiyanlar...........................195 2. Osmanlı Dönemi’nde Dinlerarası Diyalog Ve Diğer Din Mensuplarına Gösterilen Hoşgörü Örnekleri................196 a. Osmanlı Öncesi Türklerde Hoşgörü ve Diyalog Örnekleri..........198 b. Osmanlılarda Hoşgörü ve Diyalog Örnekleri.....................199 c. Osmanlıların Gayrimüslimlere Tanıdığı Hak ve Hürriyetler............? d. 18.Yüzyılda Osmanlı Dinî Hoşgörüsünün Konya’daki Gayrimüslimlere Yansıması.............................208 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM GÜNÜMÜZDE DİNLERARASI DİYALOG ÇALIŞMALARI 1. Bediüzzaman Said Nursî’ye Göre Hıristiyan İslâm Diyaloğu...............................................213 a. Bediüzzaman Hıristiyanlığa Nasıl Bakıyor?.......................215 b. Said Nursî ve Ehl-i Kitap..............................................217 c. Bediüzzaman Said Nursî’nin Düşüncesinde Müslüman-Hıristiyan Diyaloğu ve İşbirliği........................220 2. M. Fethullah Gülen Hocaefendi’nin Dinlerarası Diyalog Faaliyetleri......................................222 a. Niçin Diyalog ................................................................223 b. Fethullah Gülen Hocaefendi’nin Diyalog Faaliyetleri........230 c. Tarihî Vatikan Buluşması...............................................233 d. Vatikan Buluşmasının Değerlendirilmesi.......................234 e. Dinlerarası Diyalog ile İlgili M. Fethullah Gülen’e Sorulan Bazı Sorular ve Cevaplar..................................239 f. Fethullah Gülen’nin Papa ile Yaptığı Konuşmanın Metni.........234 7 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM DİNLERARASI DİYALOĞUN TARİHİ VE DİYALOĞUN ŞARTLARI 1. Dinlerarası Diyaloğun Tarihi..........................................261 2. Dinlerarası Diyaloğun Çeşitleri Ve Katılımcıları..........269 a. Uzmanlar Diyaloğu.......................................................269 b. Birlikte Yaşam Diyaloğu...............................................270 c. Dinî Tecrübe Diyaloğu..................................................273 3. Dinlerarası Diyaloğa Olan İhtiyaç Ve Diyaloğun Gayesi......................273 4. Faydalı Bir Diyaloğun Olabilmesi İçin Gerekli Şartlar ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar...........................276 5. Müslümanların Dinlerarası Diyaloğa Girme Ve Çekinme Sebepleri...........................................................285 a. Müslümanların Diyaloğa Girme Sebepleri....................285 b. Müslümanların Diyalogdan Çekinme Sebepleri............298 6. Bir Müslümanın Diğer Din Mensupları İle Diyalogda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar.................303 7. Diyaloğa Karşı Çıkanlar..................................................308 8. Hıristiyanların Diyaloğa Girme Sebepleri Ve Diyaloğun Problemleri ...................................................313 a. Kiliseyi İslâm İle Diyalog İstemeğe Sevk Eden Sebepler..........313 b. Hıristiyan-Müslüman Diyalogunun Problemleri...........331 9. Türkiye İçin Hoşgörü Ve Diyaloğun Önemi..................334 10. Dinlerarası Diyaloğun Problemleri/Engelleri................337 11. Diyalog Üzerindeki Kuşkular: Misyonerlik Ve Diyalog...........340 12. Diyalog Ve Hoşgörü Bayrağını Taşıyanları Çok Çetin Günler Beklemektedir...................................346 13. Medeniyetler Çatışması Ve Diyalog...............................349 8 14. Diyalogda Tebliğ Mi, Temsil Mi Önemlidir?.................351 Netice........................................................................................355 İstifade Edilen Kaynaklar.......................................................359 9