ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Yeliz AKA ÖZMAY ADANA’DAKİ EV DIŞI (OUTDOOR) FUNGUSLARIN İZOLASYONU, İDENTİFİKASYONU, MEVSİMSEL DAĞILIMI VE ALERJİK HASTALIKLARLA İLİŞKİLENDİRİLMESİ BİYOLOJİ ANA BİLİM DALI ADANA, 2007 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ADANA’DAKİ EV DIŞI (OUTDOOR) FUNGUSLARIN İZOLASYONU, İDENTİFİKASYONU, MEVSİMSEL DAĞILIMI VE ALERJİK HASTALIKLARLA İLİŞKİLENDİRİLMESİ Yeliz AKA ÖZMAY YÜKSEK LİSANS TEZİ BİYOLOJİ ANA BİLİM DALI Bu tez 17/01/2007 Tarihinde A şağıdaki Jüri Üyeleri Taraf ından Oybirliği/Oyçokluğu İle Kabul Edilmiştir. İmza:............................ İmza…………………….. İmza…………………. Doç. Dr. Hatice KORKMAZ Prof. Dr. Derya ALTINTAŞ Prof. Dr. Ömer ÇOLAK DANIŞMAN 2. DANI ŞMAN ÜYE İmza: ………………… İmza:……………… Prof. Dr. Burhan ARIKAN Doç. Dr. Gülbin BİNGÖL ÜYE ÜYE Bu tez Enstitümüz Biyoloji Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü Bu çal ışma, Çukurova Üniversitesi Bilimsel Ara ştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: FEF.2005.YL2 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’ndaki hükümlere tabidir. ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ ADANA’DAKİ EV DIŞI (OUTDOOR) FUNGUSLARIN İZOLASYONU, İDENTİFİKASYONU, MEVSİMSEL DAĞILIMI VE ALERJİK HASTALIKLARLA İLİŞKİLENDİRİLMESİ Yeliz AKA ÖZMAY ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİYOLOJİ ANA BİLİM DALI Danışman : Doç. Dr. Hatice KORKMAZ İkinci Danışman: Prof. Dr. Derya ALTINTAŞ Y ıl: 2007, Sayfa : 77 Jüri : Doç. Dr. Hatice KORKMAZ Prof. Dr. Derya ALTINTA Ş Prof. Dr. Ömer ÇOLAK Prof. Dr. Burhan ARIKAN Doç. Dr. Gülbin B İNGÖL Bu çalışmada, Adana ilindeki 6 farkl ı istasyondan ev dışı (outdoor) mantarların izolasyonu, identifikasyonu, mevsimsel da ğılımı ve alerjik hastal ıklarla ilişkisi saptanmaya çalışılmıştır. Atmosferik Funguslar ın izolasyonu amac ıyla örnekler, ECO MASS 100 Mikrobiyal Hava İzleme Sistemi kullan ılarak Rose Bengal Streptomycine Agarl ı Besiyerlerine ekim yapılmıştır. PDA, MEA, CZ besiyerlerindeki üreme davran ışları, koloni morfolojisi, pigment olu şumu, petri kutusunda alt ve üstten görünü şleri, spor ve hifsel yapılarının mikroskobik incelenmesi gibi parametrelere göre tan ımlama kriterleri dikkate alınarak identifikasyonları genus düzeyinde gerçekleştirilmiştir. Örnekleme Şubat 2005-Ocak 2006 tarihleri arasında ayda bir kez olmak koşuluyla 12 kez yapılmıştır. Toplam 3220 mantar kolonisi izole edilmi ştir. İzole edilen kolonilerin tanımlanması sonucu 9 farkl ı mantar cinsi saptanm ıştır. Bunlar; Cladosporium 1436 (%44,5), Penicillium 644 (%20), Aspergillus 548 (%17.0), Alternaria 176 (%5.4), steril 63 (%1.95), Rhizopus 44 (%1.36), Fusarium 29 (%0.90), Acremonium18 (%0.55) Trichoderma 9 (%0.27, Chatemonium1 (%0.03) ve diğerleridir 252 (%7.8) Atmosferdeki mantar konsantrasyonu ile alerjik çocuklar ın astım skorları ve rinit skorları arasında ileri düzeyde anlamlı ilişki saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Hava kaynakl ı fungus, İzolasyon, İdentifikasyon, allerjik reaksiyonlar. I ABSTRACT MSc THESIS ISOLATION, IDENTIFICATION, SEASONAL DISTRIBUTION OF OUTDOOR FUNGI in ADANA and CORRELATION OF ALLERGIC DISEASES Yeliz AKA ÖZMAY DEPARTMENT OF BIOLOGY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervısor : Assoc. Prof. Dr. Hatice KORKMAZ Co Supevısor : Prof. Dr. Derya ALTINTAŞ Year : 2007, Pages: 77 Jury : Assoc. Prof. Dr. Hatice KORKMAZ Prof. Dr. Derya ALTINTAŞ Prof. Dr. Ömer ÇOLAK Prof. Dr. Burhan ARIKAN Assoc. Prof. Dr. Gülbin B İNGÖL In this study, It was tried to determine the isolation, identification, seasonal distribution and correlation of allergic disases of outdoor fungi in ADANA, at 6 different area. For isolation of atmospheric fungi, samples collected from air with ECO MASS 100 Aerosampler equipment and plated on to the Rose Bengal Streptomycine Agar, then all plates incubated at 25◦C for 14 days. Genus of the isolated fungus were identified based on micro- and macromorphology with the pigmentation of colonies at the bottom and surface of grown on CZ, MEA ad PDA media. Sampling was performed once a month, twelve times during the year, from february 2005 to January 2006. Total 3220 fungi colonies were isolated and as a result total 9 different genus of fungi were identified. These are Cladosporium 1436 (44,5%), Penicillium 644 (20%), Aspergillus 548 (17.0%), Alternaria 176 (5.4%), steril 63 (1.95%), Rhizopus 44 (1.36%), Fusarium 29 (0.90%), Acremonium18 (0.55%) Trichoderma 9 (0.27%), Chatemoniu m 1 (0.03%) and the others 252 (%7.8). A significant correlation was found between atmospheric fungi concentration and allergic diseases, the pediatric allergy clinic of Çukurova University Hospital, Key words: Airborne fungi, Isolation, Identification, allergic diseases. II TEŞEKKÜR Öncelikle çal ışmalarım sırasında her türlü deste ğini ve yard ımını benden esirgemeyen değerli danışman hocam Doç. Dr. Hatice KORKMAZ GÜVENMEZ ve ikinci danışman hocam Prof. Dr. Derya ALTINTAŞ’a teşekkürlerimi sunarım. Örneklemelerimizi, tan ımlamalarımızı birlikte yapt ığım arkadaşlarım Rukiye GELİŞKEN ve Yusuf UYSAL’a teşekkür ederim. De ğerli hocalarım Prof. Dr. Ömer ÇOLAK, Prof. Dr. Burhan ARIKAN, Prof. Dr. Sadık DİNÇER ve Prof. Dr. Cengiz DARICI’ya, ara ştırma görevlileri Ashabil Aygan ve Gülcihan Güzelda ğ hocalar ıma ve arkada şlarımdan Emel Karadeniz’e, çalışmalarımda bana destek oldukları için teşekkür ederim. Bu ara ştırmanın ba şlangıç aşamasından beri de ğerli bilimsel katk ı ve yardımlarından dolay ı Trakya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi ö ğretim üyesi sayın Prof. Dr. Ahmet ASAN ve Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Mikrobiyoloji Bölümü Öğretim Üyesi sayın Alev HALİKİ’ye özellikle teşekkür ederim. Çukurova Üniversitesi T ıp Fakültesi Pediatrik Alerji Bilim Dal ı Öğretim Üyelerinden Prof. Dr. Seval Güne şer, Doç. Dr. Gülbin Bingöl ve Uzman Dr. Ayfer İnal hocalar ıma te şekkür ederim. İstatiklerimizin yorumlanmas ında de ğerli katkılarından dolayı Prof. Dr. Hazma Erol’a teşekkür ederim. Yüksek Lisans çal ışmam süresince bana destek olan Ba şkent Üniversitesi Hastanesi Laboratuvar Sorumlusu Biyokimya Uzman ı Rüksan ANARAT, Biyokimya Uzmanı Dr. Nurzen SEZG İN ve Mikrobiyoloji Uzman ı Dr. Hikmet ALIŞKAN hocalarıma teşekkürlerimi sunarım. Ayr ıca çalışmalarım boyunca beni manevi ve maddi aç ıdan destekleyen ve bana güvenini kaybetmeyen babam Do ğan AKA, annem Hatice AKA, ablalar ım Doç. Dr. Yıldız AKA KAÇAR, Yrd. Doç. Dr. Filiz BOLAT, Uzman Dr. Deniz SATAR’a, abim Dr. Sertel AKA ve eşim Erhan ÖZMAY’a teşekkür ederim. İÇİNDEKİLER III Sayfa No ÖZ ...................................................................................................I ABTRACT ...................................................................................................II TEŞEKKÜR ...................................................................................................III İÇNDEKİLER...................................................................................................IV ÇİZELGELER DİZİNİ......................................................................................VII ŞEKİLLER DİZİNİ...........................................................................................VIII 1.GİRİŞ ...................................................................................................1 1.1. Mantarlar ın Genel Özellikleri.............................................................3 1.1.1. Mantar Hücresi...........................................................................3 1.1.1.1. Filamentöz Yap ılı Mantar: Küf...........................................6 1.1.1.2. Tomurcuklanan Mantar: Maya............................................7 1.1.1.3. Dimorfik Mantar.................................................................7 1.2. Mantarlar Nas ıl Ürerler......................................................................8 1.2.1. E şeysiz Üreme............................................................................8 1.2.1.1. Sporangiyospor...................................................................9 1.2.1.2. Konidiyum..........................................................................9 1.2.1.3. Tallik Konidiyumlar............................................................9 1.2.1.4. Blastik Konidiyumlar..........................................................10 1.2.2. E şeyli Üreme..............................................................................10 1.2.2.1. Zigospor..............................................................................10 1.2.2.2.Askospor..............................................................................11 1.2.2.3. Bazidiyospor.......................................................................11 1.3. Mantarlar ın Sınıflandırılması.............................................................11 1.4. Mantarlar ın Üremesini Etkileyen Faktörler........................................11 1.4.1. Mantarlar ın Üreme Hızları..........................................................12 1.4.2. Oksijenin Etkisi..........................................................................12 1.4.3. Ph' n ın Etkisi..............................................................................13 1.4.4. Is ının Etkisi................................................................................13 1.5. Alerjenler...........................................................................................13 1.5.1. Ev Tozu Akarlar ı........................................................................14 IV 1.5.2. Polenler......................................................................................15 1.5.3. Küf Mantarlar ı............................................................................16 1.5.4. Hayvan Alerjenleri (Alerjenleri).................................................16 1.5.5. Böcek Alerjenleri (Alerjenleri)...................................................17 1.5.6. İlaç Alerjenleri (Alerjenleri).......................................................17 1.5.7. Besin Alerjenleri (Alerjenleri)....................................................17 1.6. Alerjik Baz ı Mantar Cinslerinin Strüktürel ve Kültür Özellikleri........18 1.6.1. Aspergillus.................................................................................18 1.6.2. Alternaria...................................................................................18 1.6.3. Cladosporium.............................................................................19 1.6.4. Penicillium.................................................................................20 1.6.5. Rhizopus.....................................................................................20 1.6.6. Fusarium....................................................................................21 1.6.7. Acremonium...............................................................................21 1.6.8. Trichoderma...............................................................................22 1.7. Adana'n ın Coğrafik Özellikleri...........................................................23 1.7.1. İklim...........................................................................................23 1.7.2. Bitki Örtüsü................................................................................23 1.7.3. Adana İlindeki Bitki Populasyonu..............................................24 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR..............................................................................26 3. MATERYAL VE METOD............................................................................32 3.1. Materyal............................................................................................32 3.1.1. Kullan ılan Besiyerleri.................................................................32 3.1.1.1. Rose Bengal Streptomycine Agar........................................32 3.1.1.2. Potato Dextrose Agar (PDA) ..............................................33 3.1.1.3. Czapek Dox Agar (CZ) ......................................................33 3.1.1.4. Maltextrakt Agar(MEA) .....................................................34 3.1.1.5. Lacto-Cotton Blue (LCB) Stok Çözeltisi…………………...34 3.2. Metod................................................................................................35 3.2.1. Atmosferden Örneklerin Al ınması ve Fungus İzolasyonu...........35 3.2.2. İzole Edile Fungusların İdentifikasyonu......................................38 V 4. BULGULAR VE TARTIŞMA.......................................................................39 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER.......................................................................63 6. KAYNAKLAR..............................................................................................67 ÖZGEÇMİŞ ...................................................................................................77 VI ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 1.1. Mantar Hücrelerinin Genel Özellikleri................................................4 Çizelge 1.2. Mantarların Bazı Özellikleri...............................................................6 Çizelge 1.3. Adana İline Uygun Bitkiler................................................................25 Çizelge 1.4. Adana İline Uygun Çalı ve Sarılıcı Bitki Cinsi...................................25 Çizelge 4.1. Valilik Semtindeki Mantar Konsantrasyonu.......................................44 Çizelge 4.1.1. Adana Valiliği Kirlilik Parametreleri...............................................46 Çizelge 4.1.2. Adana Valiliği Meteorolojik Parametreler.......................................46 Çizelge 4.2. Alidede Mahallesi Mantar Konsantrasyonu.......................................46 Çizelge 4.2.1. Alidede Mahallesi Kirlilik Parametreleri.........................................47 Çizelge 4.2.2. Alidede Mahallesi Meteorolojik Parametreler..................................47 Çizelge 4.3. Yavuzlar Mahallesi Mantar Konsantrasyonu......................................48 Çizelge 4.3.1. Yavuzlar Mahallesi Kirlilik Parametreleri........................................48 Çizelge 4.3.2. Yavuzlar Mahallesi Meteorolojik Parametreleri...............................49 Çizelge 4.4. Fatih Mahallesi Mantar Konsantrasyonu.............................................49 Çizelge 4.4.1. Fatih Mahallesi Kirlilik Parametreleri..............................................50 Çizelge 4.4.2. Fatih Mahallesi Meteorolojik Parametreleri.....................................50 Çizelge 4.5. Şakirpaşa Mahallesi Mantar Konsantrasyonu......................................50 Çizelge 4.5.1. Şakirpaşa Mahallesi Kirlilik Parametreleri.......................................51 Çizelge 4.5.2. Şakirpaşa Mahallesi Meteorolojik Parametreleri..............................51 Çizelge 4.6. Haydaroğlu Mahallesi Mantar Konsantrasyonu..................................51 Çizelge 4.6.1. Haydaroğlu Mahallesi Kirlilik Parametreleri....................................52 Çizelge 4.6.2. Haydaroğlu Mahallesi Kirlilik Parametreleri....................................52 VII ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 1.1. Mantar Hücresinin Yapısı.....................................................................5 Şekil 1.2. Mantarların Üreme Döngüsü................................................................8 Şekil 3.1. Adana Seyhan ve Yüreğir Merkez İlçelerindeki 1-6 No’lu İstasyonlar..36 Şekil 3.2. Eco Mass 100 Microbial Hava İzleme Sistemi......................................37 Şekil 4.1. Aspergillus sp.’nin PDA, CZ ve MEA’daki koloni morfolojisi.............54 Şekil 4.2. Aspergillus niger’in conidia Formu......................................................54 Şekil 4.3. Fusarium sp.’nin CZ, MEA ve PDA’daki koloni morfolojisi................55 Şekil 4.4. Fusarium sp.’nin mikroskobik görünümü............................................55 Şekil 4.5. Cladosporium sp.’nin CZ, MEA ve PDA’daki koloni morfolojisi.........56 Şekil 4.6. Cladosporium sp.’nin mikroskobik görünümü......................................56 Şekil 4.7. Penicillium sp.’nin CZ, MEA ve PDA’daki koloni morfolojisi.............57 Şekil 4.8. Penicillium sp.’nin mikroskobik görünümü..........................................57 Şekil 4.9. Trichoderma sp.’nin CZ, MEA ve PDA’daki koloni morfolojisi..........58 Şekil 4.10. Trichoderma sp.’nin mikroskobik görünümü.......................................58 Şekil 4.11. Alternaria sp.’nin PDA’daki koloni morfolojisi...................................59 Şekil 4.12. Alternaria sp.’nin mikroskobik görünümü...........................................59 Şekil 4.13. Rhizopus sp.’nin CZ, MEA ve PDA’daki koloni morfolojisi.................60 Şekil 4.14. Rhizopus sp.’nin mikroskobik görünümü..............................................60 Şekil 4.15. Fungus İzolasyonunun İlk Aşaması Olan Rose Bengal Streptomycine Agar Besiyerinde Üreyen Karışık Fungus Kolonileri ..............................61 Şekil 4.16. Aspergillus ve Penicillium sp.’lerinin Rose Bengal Streptomycine Agar’da koloni morfolojisi......................................................................62 VIII