contos do turreiro.indd 1 21/10/10 18:06:00 contos do turreiro.indd 2 21/10/10 18:06:00 Contos do Turreiro Avelino Rodríguez Elías Edición, Anxo X. Rajó Pazó contos do turreiro.indd 3 21/10/10 18:06:00 Edita Xunta de Galicia consellería de educación secretaría Xeral de Política linGüística Coordinador CiEntífiCo Manuel González González dirECtor téCniCo dE LitEratura anXo tarrío Varela MaquEtaCión E iMprEsión Gráficas seMenteira s.a. isBn: 978-84-453-4947-2 dEp. LEgaL: c 3321-2010 contos do turreiro.indd 4 21/10/10 18:06:00 dirECtor do proxECto Modesto HerMida García introduCión, EdiCión E notas anXo X. rajó Pazó contos do turreiro.indd 5 21/10/10 18:06:00 contos do turreiro.indd 6 21/10/10 18:06:00 Aproximación a Contos do Turreiro contos do turreiro.indd 7 21/10/10 18:06:00 contos do turreiro.indd 8 21/10/10 18:06:00 Este capítulo dividímolo en tres partes claramente diferenciadas. Primeiro consideraremos a aparición da sección “Contos do Turreiro” en diver- sas publicacións periódicas. Despois analizaremos o significado e sentido glo- bal que adquiriu esa sección e os textos que se incluíron nela, baseándonos en exemplos concretos. Para finalizar tentaremos de nos aproximar a unha clasifi- cación dos mesmos en base á temática e estilo empregados por Rodríguez Elías. Baixo o título de “Contos do Turreiro” circunscríbese a sección na que foron publicados máis de douscentos relatos en lingua galega, escritos por Avelino Rodríguez Elías quen, con frecuencia, asinaba co pseudónimo Chuco de Canedo, do que xa nos ten informado o profesor e investigador Modesto Hermida. A sección “Contos do turreiro” principiou a súa andaina o 17 de agosto de 1912, co texto “Ó entrar”, no Semanario Político Independiente El Tea, edi- tado e imprentado en Vigo e subtitulado “Defensor de los intereses del distrito de Puenteareas”. Para esta primeira entrega Avelino Rodríguez Elías manifesta claramente as súas intencións: Este turreiro, queridos lectores, é unha seición que, dende hoxe, habe- rá las columnas do Tea, e que estará o meu cargo (…). Siñoras e siñores: Aquí estou porque cheguei… E cheguei para botar con vostede un palique todas as somanas (…). Se me poñen atención contareilles cousas moi curiosas e moi pándegas… Falarei de cregos e caciques, de mozas e mozos, de mulleres ca- sadas por diante ou por detrás da eirexa, e de homes para quen todo o monte é ourégano, de todo, en fin canto hai por estas parroquias que mereza a pena de ser contado. Na mesma liña, o autor manifesta a súa disposición a desbotar as mara- ñas dos políticos, as vinganzas dos caciques e as malas artes daqueles que van contra os petrucios, nome co que fai referencia aos campesiños e a todos os que sufrían as calamidades naquela sociedade galega de principios do século XX. Xa que logo, é vontade de Rodríguez Elías ser o abandeirado e o voceiro dos que menos teñen e dos menos favorecidos. Nas últimas liñas, mesmo fai refe- rencia ao semanario político, satírico e anticlerical, El Motín, editado e dirixido polo xornalista republicano José Nakens, e proclama: Non pra que os malos se enmenden e pra que os bons perseberen, que era a entención con que Nakens axuntaba aquel famoso Ramillete de flores mís- contos do turreiro.indd 9 21/10/10 18:06:00 ticas do antigo Motín; senón para que os pobres que son víctimas de todas as calamidás do autual estado de cousas, vaian criando coraxe… As colaboracións do Turreiro, practicamente sen interrupción, continua- ron ata o 26 de novembro de 1915, data en que se rexistra o que posiblemente foi o último texto publicado por Rodríguez Elías en El Tea, que levaba por título “O acordeón de tres voces”. Paralelamente a esta publicación, algunhas revistas ame- ricanas, como o Boletín Oficial del Centro Gallego ou La Voz de Galicia, editada en Bos Aires, foron incluíndo nas súas páxinas algúns dos relatos provenientes de El Tea. Unha vintena destes textos apareceron tamén entre os anos 1917 e 1919 na coñecida publicación ourensá O Tío Marcos d’a Portela, con certas modifica- cións lingüísticas e de estilo que, practicamente, non cambian o sentido. Dende 1926, a destacada revista viguesa Vida Gallega vai ofrecer tex- tos de Rodríguez Elías, dándolle continuidade á sección “Contos do turreiro”. Algúns deles, especialmente os primeiros, eran meras reproducións dos que xa apareceran en El Tea en diferentes anos. Co tempo, o noso autor foi creando novos textos para a revista olívica cunha temática e estilo moi semellantes. O 30 de xaneiro, un editorial de Vida Gallega anunciaba que na edición pasada, dez días antes, coa publicación de “As andrómenas dun chofer”, Rodríguez Elías completara o conto número douscentos, dende a primeira aparición nesa sección aló polo 20 de abril de 1926. Segundo a revista que dirixía Jaime Solá: A partir del cuento que publicamos hoy, todos los que aparezcan en la sección “Contos do Turreiro, llevarán un número de orden, como un medio de apreciar más la intensidad de la labor del veterano publicista. Nese mesmo artigo, faise mención ao intenso traballo que exerce Rodríguez Elías como redactor do coñecido periódico local Faro de Vigo, ade- mais do seu traballo como cronista oficial da cidade olívica e a consecuente publicación de artigos e libros de carácter histórico e literario. Con todo isto, observamos que a maior parte dos relatos incluídos nesta sección creada por Rodríguez Elías apareceron nas revistas El Tea e Vida Gallega, en etapas dife- rentes e sucesivas. “Contos do turreiro” non era un apartado de sociedade ou de cultura, malia que en ocasións así o parecera polo alto número de personaxes, reais e in- ventados, que ían desfilando por eles. Tampouco podemos afirmar que en xeral se trate dunha contribución de carácter narrativo, pois a narratividade da maior parte dos relatos só nos permiten observar na maior parte deles o seu estilo ex- positivo, entendido como aquel que presenta un personaxe ou actor protagonis- ta, que comparte a escena con outros, e que experimenta unha serie de feitos ou sucesos referidos a unha acción. Nestes “Contos do Turreiro” de Rodríguez contos do turreiro.indd 10 21/10/10 18:06:01