DOI: 10.7816/ulakbilge-06-28-04 ulakbilge, 2018, Cilt 6, Sayı 28, Volume 6, Issue 28 ÇAĞDAŞ SERAMİK SANATINDA POLİTİK İMGE KULLANIMI Oya AŞAN YÜKSEL 1 ÖZ Sanat, tarih boyunca toplumların sosyal, ekonomik, kültürel, politik yapılarından beslenmiş, bu yapıların değişimleri doğrultusunda dönüşümlere uğrayarak yeni anlatım dilleri oluşturmuştur. Bu sosyo-politik değişim sürecine birebir tanıklık eden sanatçılar dönemin siyasal ve toplumsal durumunu sanat eserlerine yansıtırken, verdikleri toplumsal mesajlarla sanatı evrensel boyuta taşımışlardır. Sanat eserleri, fikirler, ideolojiler ve toplumsal olaylardan beslenerek tarihsel bir geçmiş oluşturmuşlardır. Sanatçıların eserlerinde kullandıkları politik imgelerle verdikleri mesajlar toplumdaki her bir bireyi etkileyerek, izleyicilerin zihinlerinde farklı algı ve imgelerin oluşumunu sağlamıştır. Kültürel-ekonomik ve siyasi değişimlerin sanat yapıtları üzerinde önemli rol oynadığı günümüz sanatında politik imgelerin yüklendiği çoklu anlamlar sanatçılara farklı anlatım dilleri sunma olanakları sağlamıştır. Sanat- politik imge birlikteliğinin eskilere dayanan tarihi konuyu çok geniş bir platforma yaymaktadır, bu sebeple araştırma sadece çağdaş seramik sanatına indirgenmiştir. Böylece konunun daha ayrıntılı bir şekilde irdelenmesi hedeflenmiştir. Bu çalışmada çağdaş seramik sanatı ile politik imgeler arasındaki ilişki güncel bir zemin üzerinde analiz edilmiş ve değerlendirilmiştir. Kullanılan imgelerin çoklu anlamları üzerinde durulmuş, politik imgelerin, çağdaş seramik sanatına sadece plastik çözümlemelerin dışında kuramsal ve ideolojik birlikteliğine de değinilmiştir. Ayrıca politik konulardan beslenen sanatçıların, seramik sanatında nasıl bir yaratım sürecine girdikleri ve sanatsal olarak nasıl bir tavır sergiledikleri saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Sanat, Politika, İmge, Çağdaş Seramik Sanatı. 1Dr. Öğr. Üyesi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Seramik Bölümü, [email protected] 1161 www.ulakbilge.com Aşan Yüksel, O. (2018). Usage of Political Image on Contemporary Ceramic Art. ulakbilge, 6 (28), s.1161-1176. USAGE OF POLITICAL IMAGE ON CONTEMPORARY CERAMIC ART ABSTRACT Throughout history, art has been nourished from the social, economic, cultural and political structures of the societies and has been transformed into new language of expression through the transformations of these structures. While the artists who witnessed this process of socio-political change reflected the political and social situation of the period to the works of art, they brought the art to the universal dimension with the social messages they gave. Art works, ideologies, ideologies, and social events have contributed to a historical past. The messages that the artists give their political imagery in their works influence each individual in the society, enabling the formation of different perceptions and images in the minds of the audience. In today's art, where cultural-economic and political changes play an important role in art works, the multiple meanings in which political images are introduced provide the possibility of presenting different narratives to the artist. The historical landscape based on the coexistence of art and political image spreads a very broad platform, so research has been reduced to the art of contemporary ceramics only. Thus, it is aimed to examine this in more detail. In this study, the relationship between contemporary ceramic art and political imagery has been analyzed and evaluated on a current basis. The multiple meanings of used images are emphasized, political images, the theoretical and ideological unity of contemporary ceramic art besides plastic analysis only. In addition, it has been determined how artists who are fed from political subjects enter into the process of creation in art of ceramics and exhibit artistic attitudes. Keywords: Art, Politics, Image, Contemporary Ceramic Art. www.ulakbilge.com 1162 DOI: 10.7816/ulakbilge-06-28-04 ulakbilge, 2018, Cilt 6, Sayı 28, Volume 6, Issue 28 Giriş Devletin etkinliklerini amaç, yöntem ve içerik olarak düzenleme ve gerçekleştirme esaslarının bütünü, siyaset, siyasa, davranış biçimi, düşünce yapısı, bir hedefe varmak için karşısındakilerin duygularını okşama, zayıf noktalarından veya aralarındaki uyuşmazlıklardan yararlanma vb. yollarla işini yürütme (Sanal 1, TDK 2018). Aristotales ise politikayı “Toplumun halka dair yaptığı tüm etkinliklerdir” olarak tanımlamaktadır. “Politika; toplumsal sınıfı, parti, grupların sınıfsal çıkar ve amaçlarının belirlediği etkinliklerle devlet organlarının ya da tümden devlet’in toplumsal ve ekonomik yapısının yansıması olan etkinlikler” (Aşukin ve diğerleri, 1979: s.184). Politika ile ilgili bir başka tanıma göre ise politika “Devletin uluslararası ilişkilerde takip ettiği yol, uygulamaya geçirmek istediği görüşlerin tümü, siyaset”dir. (Yıldız, 2003: s.330). Politikanın tanımındaki çeşitlilik, kelimenin asıl anlamının altında gizlenen birçok yan anlamı da beraberinde getirir. Sözcüğün tanımında herhangi bir negatif söylem olmamasına rağmen kültürel ve toplumsal olarak hayatın tüm alanlarında türlü biçimlerde varlık göstermesi kimi zaman bu sözcüğün negatif izlenimlerle anılmasına sebep olmaktadır. Politikanın yarattığı etkinin altında barınan oluşumlar içeriğindeki asıl anlamların yan anlamlara gönderme yapmasına sebep olmaktadır. Politika teriminin geniş alt yapısı ile sıkı bir bağlantı içinde olan bir başka konu ise şüphesiz ki propagandadır. Bu sözcükte yine politika da olduğu gibi “etkileme sindirme ve yanıltma yöntemlerini içeren olumsuz bir izlenim yaratır” (Clark, 2004: s.11) İmgenin Tanımı ve Sanattaki Anlamı Eski Türkçede işaret anlamına gelen “im” sözcüğünden türemiş olan imgenin (ing. image) Türk Dil Kurumunda dört adet tanımı mevcuttur. Zihinde tasarlanan ve gerçekleşmesi özlenen şey, hayal, hülya, genel görünüş, izlenim, imaj, (Ruh bilimi) duyu organlarının dıştan algıladığı bir nesnenin bilince yansıyan benzeri, hayal, imaj, (Ruh bilimi) duyularla algılanan, bir uyaran söz konusu olmaksızın bilinçte beliren nesne ve olaylar, hayal, imaj (Sanal 1, TDK 2018) John Berger, “Görme Biçimleri” isimli kitabında, imgenin tanımını şu şekilde yapmıştır: “Bir imge yeniden yaratılmış ya da yeniden üretilmiş görünümdür. İmge ilk kez ortaya çıktığı yerden ve zamandan- birkaç dakika ya da birkaç yüzyıl için- kopmuş ve saklanmış bir görünüm ya da görünümler düzenidir. Her imgede bir görme 1163 www.ulakbilge.com Aşan Yüksel, O. (2018). Usage of Political Image on Contemporary Ceramic Art. ulakbilge, 6 (28), s.1161-1176. biçimi yatar. Fotoğraflarda bile. Çünkü fotoğraflar çoğu zaman sanıldığı gibi mekanik kayıtlar değildir. Her bir fotoğrafa baktığımızda, ne denli az olursa olsun, fotoğrafçının sınırsız görünüm olanakları arasından o görünümü seçtiğini fark ederiz.(…) Fotoğrafçının görme biçimi konuyu seçişinde yansır.(…) her imgede bir görme biçimi yatsa da bir imgeyi algılayışımız da değerlendirişimiz aynı zamanda görme biçimimize de bağlıdır.” (Berger, 2004: s.10) İmgeler kimi zaman betimlenilmeye çalışılmış dünyadan daha farklı gerçeklikleri izleyicinin zihninde uyandırmaktadır. Oluşturulan imgelerin izleyiciler tarafından okunma biçimi başkalarından ödünç aldığı ve kendine mal ettiği imgelerin yeniden zihinde yaşam bulması ve yeniden yorumlanması olarak da anlamlandırılabilmektedir. Bu açıdan imgelerin her türlü anlatımı, izleyici üzerinde başka bir zamanda ve başka bir zihnin etkisi ile hayal dünyasında yeniden harmanlanarak anlamlandırılır. “İmgeler, bize asıl dünyayı değil, dünyalardan bir dünya gösterir. Gösterilen şeyler değil, bunların temsileridir imgeler: temsil, yani yeniden-sunum. Gerçekten, imgelerin temsil ettiği şeyler “gerçeklikte” olmaya bilir; sadece hayal, kuruntu, arzu, riya ya da fantezi dünyasında var olabilir. Fakat tabii, öte yandan, dünyaya şu ya da bu şekilde dahil olan bir nesne olarak vardır imge. İster fotoğraf ister film ya da video, isterse resim olsun, imgelere baktığımızda gördüğümüz şey, insan bilincinin ürünüdür. İnsan bilinci ise, kültür ve tarihin ayrılmaz bir parçasıdır. Buradan şu sonuç çıkıyor: imgeler, maden cevheri gibi kazılıp çıkarılan şeyler değillerdir, belli bir sosyo-kültürel ortam içerisinde belli bir işlev görmesi için inşa edilen şeylerdir” (R.Leppert, 2002: s.14). Günlük hayatımıza dahil olan her türlü görsel uyarıcı belleğimizde yeni oluşumlar yaratmaktadır. Fakat bu oluşumlar, bireyin maruz kaldığı süreçler ile birlikte nesnel olmaktan daha çok öznel bir hal alır. Kişinin etkilendiği bu süreçlerin sonucunda kişinin algılamasıyla belleğindeki görüntüler değişime uğramaktadır. Yani imgeler insanların kendileri tarafından oluşturulurlar. Zamansızdır, yaşanılan süreçlerden etkilenir sadece bugünün değil dünün, bugünün ve yarının anlamlandırması ile izleyicinin zihninde görmeyi seçtikleri ile netleşmektedir. Leppert’e göre; imgeler dünyaya ait bir bilincin görsel dönüşümleridir. Bireyin tecrübe, bilinç, duygu ve düşüncesinin sonucudur. İnsan düşünmeye başladığı anda görüntüler karmaşıklaşmaya başlar ve birincil anlamlarından uzaklaşır, düşünceyle değişip farklı bir hal alarak zihinde netleşir. www.ulakbilge.com 1164 DOI: 10.7816/ulakbilge-06-28-04 ulakbilge, 2018, Cilt 6, Sayı 28, Volume 6, Issue 28 Sanatçının bir anlatı dili oluşturması edebiyat alanıyla da sıkı bir bağ ile bağlı olsa da konu eserlerin uygulanması olunca kullanılan dilsel araçlar (sözcükler) yerini renk, biçim, çizgi vb. ögelere bırakmaktadır. Bu kurgulama sırasında esere değer katan teknik alt yapının yanı sıra kullanılan imgeler, ironiler, metaforlar sanatçının izleyici ile kurmaya çalıştığı iletişimin temellerini atmasını ve izleyicilerle arasında yeni bakış açıları ve yeni söylem biçimleri oluşmasını sağlamaktadır. Seramik Sanatında Politik İmge Kullanımı Ai Weiwei "Başlangıçta geleneksel olana karşıydım. Ancak bizi biz yapan geçmişimizdir. Kültür bir doğum izi gibidir. Eserlerimde o yüzden geçmişe referanslar vardır. Benim estetik anlayışım bu geçmişle oluştu. Ortak değerler bizi birbirimize bağlıyor. Ben bu değerleri yeniden yorumluyorum” Ai Weiwei (Sanal 2). Tablo 1. Ai Weiwei savaş konulu mavi beyaz porselen vazo. Sanatçı eserleri ile çoğunlukla izleyicilere politik mesajlar vermektedir. Çin'in Sichuan kentinde 2008 yılında yaşanan depremin ardından hayatını kaybeden doksan binden fazla kişinin devlet tarafından saklanması, Gazze'de savaş sırasında bir hayvanat bahçesinde açlığa terk edilen hayvanlar üzerinden savaşın oluşturduğu acıyı geleneksel mavi beyaz porselen tabakların üzerlerinde kullandığı imgeler aracılığıyla anlatmaktadır. Sanatçının zekice tasarlanmış, kimi zaman rahatsız edici olarak tanımlanan çalışmalarında tarihte övgüyle bahsedilen mavi beyaz porselenler yer almaktadır. 1165 www.ulakbilge.com Aşan Yüksel, O. (2018). Usage of Political Image on Contemporary Ceramic Art. ulakbilge, 6 (28), s.1161-1176. Porselen eserlerin mülteci meselesi ile bir araya getirilmesinin yarattığı etki, göçmenlerin yaşamış oldukları zorlu süreçleri sanatçının kullanmış olduğu imgelerle gözler önüne sermektedir. Tablo 2. Ai Weiwei mültecilerin dramını anlatan mavi beyaz porselen tabak. Suriyeli çocuk Aylan Kurdi'nin cansız bedeni 6 Eylül 2015 yılında kıyıya vurmuş, cesedin fotoğrafı tüm dünyada büyük yankı yaratmıştı. Çinli muhalif sanatçı Weiwei, göçmenlerin yaşadıkları krize dikkat çekmek için Aylan Kurdi kıyıya vurmuş bedenini porselen bir tabak üzerinde kullanarak bir farkındalık yaratmayı amaçlamıştır. Tablo 3. Ai Weiwei Aylan Kurdi’nin yer aldığı porselen tabak. www.ulakbilge.com 1166 DOI: 10.7816/ulakbilge-06-28-04 ulakbilge, 2018, Cilt 6, Sayı 28, Volume 6, Issue 28 Justin Rothshank Amerikalı sanatçı sanatın ve yaratıcılığın, toplumsal değişimin ve ekonomik gelişmenin yanı sıra gündelik hayatın güzelliği ile artırılmasını amaçlamaktadır. Sanatçı siyasilerin portrelerini kullandığı kullanım eşyların da “ABD’nin tarihinden oluşan seçilmiş hükümet liderllerinin ülkenin yasalarını nesiller boyu şekillendirmelerine, kullanıcıların bu liderleri daha yakından tanımak, siyasete nasıl eğildiklerini, onların neyi temsil ettiklerini, ülkesinde adaletin nasıl şekillendiğine dair bir konuşma başlatmak için bir yol olarak tanımlamaktadır. (Ceramic Monthly May 2014: s.28) Tablo 4. Ai Weiwei Aylan Kurdi’nin yer aldığı porselen tabak. Rothshank, Warhol’un özellikle Amerikan pop ikonlarının ve Amerikan tarihinin büyük bir hayranı olduğu için politikacıların portreleri işlerinin çıkış noktası oluşturmuştur. Tablo 5. Justin Rothshank John F. Kennedy Yemek Takımı 2016. 1167 www.ulakbilge.com Aşan Yüksel, O. (2018). Usage of Political Image on Contemporary Ceramic Art. ulakbilge, 6 (28), s.1161-1176. Sanatçının geleneksel malzemeler ve yöntemler ile şekillendirdiği sofra ve mutfak gereçleri kullanılan politik imgeler ile Amerika Birleşik Devletleri’nin sosyal durumunu vurgulayan bir çalışma olarak da tanımlanabilmektedir. Sofra ve mutfak gereçlerinin yüzeylerinde kullanılan politik imgeler ile yaşanmış olaylar adeta bir enstalasyon olarak düzenlenerek, doğal ortamlarındaki çeşitlilikte yani yemeklerle bir arada sergilenmektedir. Bu alışılmışın dışındaki sergileme yöntemi ile kullanıcılara kendi evlerinde ve anılarında nesnelerin tasarımı, üretimi ve anlamına yeni bir bakış ve sosyal ve politik olaylar ile ilgili kullanıcılar arasında farkındalık yaratmayı hedeflemektedir. Michelle Ericson Amerikalı sanatçı yapmış olduğu seramik eserlerini şu şekilde tanımlamıştır; “Yapmış olduğum seramikler seramik sanatına olan ilgim ile sıkı bir iletişim halindedir. Kazılarında ortaya çıkarılan İngiliz, Avrupa, Asya ve Yerli Amerikan çanak çömlek parçaları, kültüre ait önemli bir küresel yakınlaşmayı temsil etmektedir. Kaybolan seramik tekniklerinin yeniden keşfindeki hassasiyetim ve benim çağdaş bir sanatçı olarak yaklaşımım yeni çalışmalarımın çıkış noktasını oluşturmaktadır. 18. yüzyıl Staffordshire seramik endüstrisi ve küresel tasarım Wedgwood'un köleleştirici seri üretim seramikleri ve 21. çocuk köleliği, değişen sosyal ve politik tarihin derinliğini eserlerime yansıtıyorum” (Sanal 3). Sanatçı 21. yüzyıl sosyal politik ve çevresel anlatıları oluşturmak için seramik tarihinin önemli eserlerini yeniden yorumlamaktadır. Erickson’un eserlerinde, sosyal ve politik olayların insan ruhunun üzerindeki olumsuz etkisi hakkında derinlemesine yorumlarla ayırt edilmektedir. Geçmiş ve günümüz olayları birbirine bağlayarak sanat koleksiyonlarının önemli eserlerinden alıntılar yaparak yeniden canlandırmaktadır. Eski dönem sanatçılarının yapıtlarını taklit etmek, onları “kopyalamak”, şu ya da bu biçimde gönderme yapmak eski dönemlerden beri bilinen bir uygulamadır. Eskiden olduğu gibi günümüzde ötekinin yapıtını resim dışında değişik sanatsal biçimlerde alıntılamak sıklıkla başvurulan bir yöntem olmuştur (K,Aktulum, 2016: s:27). Aktuluma göre; Sanatçı önceki dönemlerde üretilen eserleri alıntılayarak günümüz sosyal ve politik olaylardan esinlenerek bazı olgulara gönderme yaparak tekrardan yorumlar. Bir eserin diğer bir eserden beslenmesi olgusu göstergeler arası durumunu ortaya çıkmasına sebep olur. (K, Aktulum, 2016: s:79). www.ulakbilge.com 1168 DOI: 10.7816/ulakbilge-06-28-04 ulakbilge, 2018, Cilt 6, Sayı 28, Volume 6, Issue 28 Tablo 6. Bernard Palissy'nin Fecundity Dish (Bereket Tabağı) 1681. Sanatçının 2008'de tasarlanan Paradise Lost (Kayıp Cennet) isimli eserinin çıkış noktasını bir dizi çağdaş politik yorumda yer alan 16. yüzyıl Fransız çömlekçi Bernard Palissy'nin Fecundity Dish (Bereket Tabağı) isimli mayolika tabağının yapısından ve kompozisyonundan ilham almıştır (Tablo 6). Tablo 7. Michelle Ericson Paradise Lost (Kayıp Cennet) 2008. Paradise Lost (Kayıp Cennet), bölgedeki acımasız savaşın ardından Bush yönetim politikalarının sert gerçeklerini ortaya çıkarmaktadır. Sanatçı kullandığı imgelerle özgürlük, kelimenin tam anlamıyla ve mecazi olarak kemiğe kadar 1169 www.ulakbilge.com Aşan Yüksel, O. (2018). Usage of Political Image on Contemporary Ceramic Art. ulakbilge, 6 (28), s.1161-1176. sıyrıldığına gönderme yapmaktadır. Gaz maskeleriyle kaplanmış savaş çocuklarının ellerinde makineli tüfekleri mevcuttur. Şavaşın Ortadoğu'ya ve insanlara verdikleri zarar, bölgenin tüm bereketli zeminini yutması ile bağdaştırılmış bereketi simgeleyen her türlü imge yerini bambaşka imgelere bırakmıştır. Kararmış cumhurbaşkanlığı mührü sınırdaki dairesel rezervleri doldurur meyve ve çiçeklerin bereketli sepetlerinin yerini petrol logosunun almıştır. Sanat ve kültürü temsil eden komedi ve dramın maskeleri ise kuru kafalardır ve son olarak Kızıl Haç, 21. yüzyıl amblemleri sembolik olarak ve kelimenin tam anlamıyla savaşın tüm insanlığa yansımasını temsil etmektedir. Tablo 8. Michelle Erickson Trump China 2016. Erickson, William Hogarth'ın 18. yüzyıla ait gravürünü Trump'ın portresi ile bambaşka bir gerçekliğe atıfta bulunmaktadır. İşlevsel seramiklere uygulanan Trump portreleri, İngiliz sömürge ve Amerikan halklarının geniş bir demografisini izleyiciye sunmaktadır. Tablo 9. William Hogarth John Wilkes Gravür baskı 1763. www.ulakbilge.com 1170