BORCA DAYALI PARA SİSTEMİ TÜRKİYE’NİN SOSYO-EKONOMİK ANALİZİ Mete Gündoğan 2 İÇİNDEKİLER 1. Özgeçmiş 2. Önsöz 3. Giriş: Temel Ekonomik Yaklaşımlar 4. Borca Dayalı Para Sistemi 5. Uluslararası Ekonomik Gelişmeler 6. Krizler Ülkesi: Türkiye 7. Türkiye‟deki Ekonomi 3 Özgeçmiş Doç. Dr. Mete GÜNDOGAN, 1963 Balıkesir (Dursunbey) doğumlu. Dokuz Eylül Üniversitesi’nde lisans, ODTÜ ve Cranfield Teknoloji Enstitüsü’nde lisansüstü (master) çalışmalarını tamamladı. Cranfield Üniversitesi’nden doktora derecesi aldı. Halen Doçent olarak akademik çalışmalarını sürdürmektedir. TÜBİTAK, DPT, TAI, TBMM, BAÜ ve HÜ vb. gibi çeşitli kurumlarda çalıştı. 54. Erbakan Hükümeti’nde Başbakan Başmüşaviri olarak görev yaptı. Çeşitli ulusal - uluslararası konferans ve dergilerde yayınlanmış çalışmaları olan Gündoğan’ın Vadi Yayınları’ndan çıkmış, “Refah Toplumu” isimli bir kitabı da var. Mete Gündoğan evli ve bir çocuk babasıdır. 4 Önsöz Günümüz modern ekonomisi adeta hafızasını yitirmiş durumdadır. Köklerinden uzaklaşmış ve neyi niçin yaptığını bilemez hale gelmiştir. Bu yetmiyormuş gibi mevcut çarpık yapının, diğer bir ifade ile statükonun, devamından yana olan ortodoks ekonomistler milli hesaplar ve istatistiki varsayımlar peşinde koşarken, insanoğluna hizmeti ve insanın mutluluğu esasını neredeyse tamamen gözardı eder olmuşlardır. Halbuki esas amaç insanın refah ve mutluluğu yani saadetidir. Geçmişte bunu açıkça dile getiren klasik ekonomistlerden birçoğu, ekonomik düzenlemelerin her zaman “daha büyük çoğunluğun daha mutlu olması” esasına göre yapılması gerektiğini ifade etmişlerdir. Bugün milyonlarca insanın aç, sefil ve evsiz olarak yaşaması, mevcut bilimsel ve teknolojik gelişmişlik ile birlikte izah edilebilir bir durum değildir. Sosyalist, kapitalist veya karma ekonomiden başka bir anlayışı kabul edemeyen, daha doğru bir ifadeyle benimseyemeyen ve çözümün sadece bu çerçevede bulunabileceğine inanan mevcut ekonomik sistem ve anlayışlar artık iflas halindedir. Elinizdeki bu kitap, Milli Gazete’nin ekonomi sayfasında düzenli olarak yazmaya başladığım 5 Eylül 1999 tarihinden itibaren 1 Eylül 2001 tarihine kadar yayınlanan bazı yazılarımın derlenmesi ile ortaya çıkarılmıştır. Bu yazılar mümkün mertebe belli bir sistematiğe sokularak dört bölümde toplanmıştır. Bunlar; temel ekonomik yaklaşımlar, borca dayalı para sistemi, uluslararası ekonomik gelişmeler, krizler ülkesi Türkiye ve Türkiye’deki ekonomi bölümleridir. Yazılarımı yakından takip eden birçok okuyucunun tavsiye ve teşvikleri bu kitabın derlenmesinde oldukça etkili olmuştur. Bu yorucu derleme işi de, genç ekonomist arkadaşım Selim Tekin’in çabaları ile gerçekleştirilmiştir. Kendisine ve bu çalışmada yardımlarını esirgemeyen birçok arkadaşlara çok teşekkür ederim. 5 İçindekiler BOLÜM 1 GİRİŞ: TEMEL EKONOMİK YAKLAŞIMLAR İnsan Nasıl Yaşar?, 27.Kasım.1999 Arzu ve istekleriniz kaç kilogramdır? 4.Aralık.1999 Hangi Ekonomi? 11.Aralık.1999 Para Nedir Ne Değildir? 18.Aralık.1999 Para: Çürük Mal yada ölçü? 25.Aralık.1999 Turbo Kapitalizm (I) 29.Ekim.2000 Turbo Kapitalizm (2) 5.Kasım.2000 Turbo Kapitalizm (3) 12.Kasım.2000 Bir Tatlı Tebessüm! 8.Temmuz.2000 Biri Yer Biri Bakar, Kıyamet Ondan Kopar 23.Eylül.2000 Teokratik Ekonomi 13.Mayıs.2001 Kalitesizlik Gerçeği 15.Temmuz.2000 Ekonomik Demokrasi 15.Temmuz.2001 “Yeni Ekonomi” mi? 9.Nisan.2000 İnsan Hakları ve Ekonomi 17.Haziran.2000 Doğrudan Ekonomi 18.Haziran.2000 Eşitsizlik Yanlısı Ekonomik Stratejiler 10.Eylül.2000 Üretilen refahı nasıl bölüştüreceğiz? 22.Ocak.2000 BÖLÜM 2 BORCA DAYALI PARA SİSTEMİ Solomon‟un Serüveni (I) 1.Nisan.2000 Solomon‟un Serüveni (II) 2.Nisan.2000 Borca Dayalı Para Sistemi 8.Ocak.2000 Modern Bankacılığın Hileli Temelleri 29.Ocak.2000 TCMB Anonim Ţirketi 5.Şubat.2000 Merkez Bankaları 12.Şubat.2000 Amerikan Merkez Bankası: FED 19.Şubat.2000 TCMB Anonim Şirketi Hissedarları 26.Şubat.2000 Cumhuriyet Merkez Bankası A.Ş. 30.Nisan.2000 Dandik Düzen 9.Ocak.2000 Bu bir “dandik düzen” yapımıdır 4.Kasım.2000 Maymun Kapanı 10.Haziran.2000 Borçlar Ve Yeni Arayışlar 5.Ağustos.2000 Borçluyum, Borçlusun, Borçlu 6.Ocak.2001 Borçluyuz, Borçlusunuz, Borçlular 7.Ocak.2001 Büyük Kumpas (1) 13.Ocak.2001 Büyük Kumpas (2) 14.Ocak.2001 Büyük Kumpas (3) 20.Ocak.2001 Şimdi anladınız mı ? 3.Şubat.2001 İsmet Paşa‟dan İhtar 23.Haziran.2001 Fesat Programı 9.Haziran.2001 Tasfiye Edilen Nedir? 24.Haziran.2001 Faiz Çıkmazı Ya da Borç Girdabı 28.Mayıs.2000 Tarihte Spekülatörler 8.Ekim.2000 Hıristiyanlık‟ta Faiz I 1.Ocak.2000 Hıristiyanlık‟ta Faiz II 2.Ocak.2000 Ekonomistler ve Bankacılar 24.Haziran.2000 6 BÖLÜM 3 ULUSLARARASI EKONOMİK GELİŞMELER Yeni Sömürgeciler 16.Temmuz.2000 Emperyalizmin Masum Yüzü: WTO 5.Aralık.1999 WEF: Dünya Ekonomik Forumu 30.Ocak.2000 IMF Başkanı Michael Camdessus Kaçıyor 13.Kasım.1999 Büyük Krizin Ayak Sesleri Mi? 5.Mart.2000 Euro ve Paranın Bağımsızlık Mücadelesi 12.Aralık.1999 Finansal kriz ve Amerikan saldırısı 18,Şubat.2001 Don‟t cry for me Argentina (1) 1.Haziran.2001 Don‟t cry for me Argentina (2) 2.Haziran.2001 Dato‟ Seri Dr. Mahathir bin Mohamad 2.Temmuz.2000 Malezya Deneyimi 9.Temmuz.2000 Uluslararası Para Sistemi 14.Mayıs.2000 Yeni Bretton Woods Konferansı (I) 19.Ağustos.2000 Yeni Bretton Woods Konferansı (II) 20.Ağustos.2000 Uzak Doğu IMFsi: AMF 22.Temmuz.2000 Uzak Doğuda Yeni Arayışlar ve İSO Raporu 30.Temmuz.2000 IMF Alternatifleri ve Hükümete Bir Öneri 2.Eylül.2000 Bir Oyun: Daewoo 12.Eylül.1999 Bir Oyunun Sonu: Daewoo 11.Kasım2000 Batılıların Yaklaşımlarının Değiştiğine İnanmak İstiyorum 3.Ekim.1999 Biraz daha Doğu Timor (DT): “Nasıl oluyor da oluyor?” 9.Ekim.1999 Ulusal Güvenlik ve Ekonomik Kalkınma 23.Ocak.2000 Ulusal Güvenlik Mülahazaları 11.Ağustos.2001 Kafkaslarda Hidrokarbon Harbi 31.Ekim.2000 Hidrokarbon Mücadelesinde Türkiye Nerede? 7.Kasım.1999 Irak‟a Karşı Uygulanan Ambargo Kimi Cezalandırıyor? 14.Kasım.1999 Marie Antoinette‟in Modern Yorumu 26.Ağustos.2000 Çin: Reel Ekonomik Transformasyon (1) 27.Ocak.2001 Çin: Reel Ekonomik Transformasyon (2) 28.Ocak.2001 BÖLÜM 4 KRİZLER ÜLKESİ: TÜRKİYE Herkesin Ekonomisi Kendine 10.Ekim.1999 IMF: 17. Kez! 26.Aralık.1999 57. IMF Hükümeti Bütçesi 17.Ekim.1999 Bütçe Kime Ne Vaat Ediyor? 24.Ekim.1999 Yeni Para-Kur Politikası ve Rantiye 19.Aralık.1999 İstatistikler Her Zaman Neyi Göstermez? 6.Kasım.1999 Ha gayret, biraz daha sıkın dişinizi, oluyor 15.Ocak.2000 Bekleyelim Bakalım 11.Mart.2000 Ruhuna Fatiha 15.Nisan.2000 O delikten kaç kez bakacak sınız? 1.Temmuz.2000 Gündemi Saptırma! 2.Aralık.2000 Eyvah, Eyvah, Eyvah 3Aralık.2000 İşler Hiç İyiye Gitmiyor, Haberiniz Olsun. 23.Aralık.2000 Rantiyenin Yaman Çelişkisi 24.Aralık.2000 Göz Göre Göre 24.Şubat.2001 Yağmurdan Kaçarken 25.Şubat.2001 7 Ne olur Abartmayın! 3.Mart.2001 Ne oluyor Ya Hu! 4.Mart.2001 Aklınızdan Bile Geçirmeyin 10.Mart.2001 Sudan Sebeplerle Geldiler Sudan Sebeplerle Giderler 11.Mart.2001 Sürprize Yer Yok 17.Mart.2001 Rantiyenin Dayanılmaz Gücü 24.Mart.2001 Tehlikeli Sinyaller 25.Mart.2001 Daha Ne Bekliyor sunuz? 31.Mart.2001 Yine olmayacak 1.Nisan.2001 Her Kafadan Bir Ses 7.Nisan.2001 Artık Kaos Ortamına Girdik 8.Nisan.2001 Çıkış yok 14.Nisan.2001 Fiyasko 15.Nisan.2001 Derviş Neden Başaramaz? (I) 5.Mayıs.2001 Derviş Neden Başaramaz? (2) 6.Mayıs.2001 Sanayide SOS 12.Mayıs.2001 Kör İnat veya Cehalet 19.Mayıs.2001 IMF‟nin Desteği! 20.Mayıs.2001 Kimin Umrunda? 26.Mayıs.2001 Kompleks, Kaos ve Düzen 27.Mayıs.2001 Reel Sektörün Çığlığı 16.Haziran.2001 Olmadı, olmuyor ve olmayacak! 1.Temmuz.2001 IMF Deneyinin Sonucu! 14.Temmuz.2001 Dalga Geçen Anlayış! 21.Temmuz.2001 Sahip ama kullanamaz? 22.Temmuz.2001 Camdessus, Fischer ve daha neler neler! 29.Temmuz.2001 Ekonomik Başarısızlık ve Kriz Üretimi 27.Ağustos.2000 BÖLÜM 5 TÜRKİYE’DEKİ EKONOMİ Üçüncü Felaket 19.Eylül.1999 Beterin Beteri 28.Kasım.1999 Hedoniks 22.Ekim.2000 Şeytanlık 12.Ağustos.2000 Devletin İmkanları 15.Ekim.2000 Enflasyon Savaşları: Sivri Biber Sari Patatese Karşı 27.Şubat.2000 Suşi yiyin ama gerçekleri de inkar etmeyin 17.Eylül.2000 Tarımda Terör 20.Mayıs.2000 Peki Müstahsilin Suçu Ne? 11.Haziran.2000 Zeytinliklerin Feryadı! 29.Temmuz.2000 Kurt, koyun, kuş, sarıca, böcek, beygir derken 25.Haziran.2000 Beyaz Filler 30.Ekim.1999 Emin misiniz? Son Kararınız mı? 18.Kasım.2000 Ne olcak bu işin sonu? 19.Kasım.2000 Özelleştirme‟ye İtirazım Var (1) 25.Eylül.1999 Özelleştirme‟ye İtirazım Var (2) 26.Eylül.1999 Liberal ekonomilerde çalma çırpma olur mu acaba? 25.Kasım.2000 Bir Suç Duyurusu: Kamu Bankaları Görev Zararları 26.Kasım.2000 Yolsuzluk Ekonomisi ve Ahlak 10.Şubat.2000 Yüzde 100 11.Şubat.2001 Fakirlik 6.Mayıs.2000 Ekonomik gidiş iyi mi, kötü mü? 7.Mayıs.2000 Fakirlik Sınırı 16.Eylül.2000 Medyacılar 3.Eylül.2000 İyimser mi yoksa kötümser mi olalım? 13.Şubat.2000 8 Küçülen Ekonominin Büyüyen Politikası! 8.Nisan.2000 Sıfır Enflasyonu Bitiyor Mu? 29.Nisan.2000 Mevcut Ekonomik düzen Halkın İhtiyaçlarına Cevap Vermiyor 16.Ekim.1999 “Sosyal risk yardımı” mı? 18.Ağustos.2001 Clinton‟u Dinliyorum Gözlerim Kapalı 21.Kasım.1999 Yandaş Değil Vatandaş Ekonomisi 23.Ekim.1999 Ne oluyor Ya Hu?! 23.Temmuz.2000 Arkadaşlarla Söyleşi 10.Haziran.2001 D8 Hareketi 4.Haziran.2000 Erbakan ve Ekonomi 29.Nisan.2001 Nesilden Nesile (1) 9.Temmuz.2001 Nesilden Nesile (2) 10.Temmuz.2001 9 BOLÜM 1 GİRİŞ: TEMEL EKONOMİK YAKLAŞIMLAR 10