265 OSMANLICA AÇISINDAN ARAP HARFLİ VE LATİN HARFLİ TÜRKÇE LÜGATLERDE VE SÖZLÜKLERDE KELİMELERİN KARŞILAŞTIRMALI ANALİZLERİ BIYIKLI, Mustafa TÜRKİYE/ТУРЦИЯ ÖZET Asırlar boyu medeniyetler, kültürler ve diller arası etkileşim süreci sonucu ortaya çıkan Osmanlıca lügatler ve Türkçe sözlüklerde hangi dil kökünden kaç ana/madde başı kelime olduğunu, bunların adedini, yüzdesini ve Türkçe ana kelimelerin bunlar arasındaki yerini, adedini ve yüzdesini ortaya koymak için, bu araştırmada yer verdiğimiz lügatler ve sözlükleri ayrı ayrı ele alarak her birindeki madde başı ana kelimelerini tek tek dil köklerine göre saydık, inceledik ve dil köklerine göre tasnif ederek karşılaştırmalı analizlerini yaptık. Osmanlıca lügatler ve Türkçe sözlüklerdeki kelime sayılarını, dil köklerine göre dağılımlarını, oranlarını ve Türkçe kökenli kelimelerin diğer diller kökenli kelimeler arasındaki adedi ve oranını ayrı ayrı tablolar ve grafiklerle ortaya koyduk. Sonuçta her bir Osmanlıca lügat ve Türkçe sözlükteki kelimelerin dillere göre adedi ve nispeti dağılımı, Türkçe ve diğer kelimelerin nispeti, tablo ve grafiklerde net bir şekilde ortaya çıktı. Anahtar Kelimeler: Lügat, sözlük, Osmanlıca, Türkçe, kelime, yabancı kelimeler. ABSTRACT Comparative Analysis of Vocabularies in The Arabic-Script and Latin-Script Dictionaries Related to Ottoman Language In this study, we counted, analyzed and classified the vocabularies in the Ottoman lexicons and Turkish dictionaries that emerged from the ages-long interactions among civilizations, cultures and languages according to its lingual root, to calculate their number and rate by individually investigating each lexicon and dictionary. We established the number, rate of words of the Ottoman lexicons and Turkish dictionaries by its root language in tables and graphics. As a result, it was clearly established the number and percentages of words by different languages and the rate of Turkish words to the ones wish non-Turkish origins in Ottoman lexicons and Turkish dictionaries. Key Words: Lexicon, dictionary, Ottoman language, Tukish, vocabulary, foreign words. 266 GİRİŞ Osmanlıca ve paleografya, bilhassa tarih ve edebiyat bölümlerinin temel, teknik ve yardımcı dallarından ve derslerinden biridir. Dolayısıyla konu Osmanlıca olunca, birer baş ucu kitabı olan Osmanlıca lügatler de tarih ve edebiyat üzerine ders gören, ders veren ve araştırma yapanları doğrudan ilgilendirmektedir. Osmanlıca kelimeler, vezinler, çoğullar ve terkipler derken; asırlar boyu medeniyetler, kültürler ve diller arası etkileşim süreci sonucu ortaya çıkan Osmanlıca lügatler ve Türkçe sözlüklerde hangi dil kökünden kaç ana kelime olduğu, bunların adedini, yüzdesini ve Türkçe ana kelimelerin bunlar arasındaki yerini, adedini ve yüzdesini merak ettik ve bu araştırmada yer verdiğimiz lügatler ve sözlükleri ayrı ayrı ele alarak her birindeki madde başı/ana kelimeleri tek tek dil köklerine göre saydık, inceledik ve dil köklerine göre tasnif ederek karşılaştırmalı analizlerini yaptık. Madde başı/ana kelimelerden türemiş bileşik kelime ve terkipleri dikkate almadık ve saymadık. Osmanlıca lügatler ve Türkçe sözlüklerdeki kelime sayılarını, dil köklerine göre dağılımlarını, nispetlerini ve Türkçe kökenli kelimelerin diğer diller kökenli kelimeler arasındaki adedi ve nispetini ayrı ayrı tablolar ve grafiklerle ortaya koyduk. Osmanlıca lügatlerdeki Arapça ve Farsça kelimelerin yoğunluğu sebebiyle ve de daha net sonuçlar elde edebilmek için lügatler ve sözlükleri, “Osmanlıca Lügatler” ve “Türkçe Sözlükler” diye iki gruba ayırdık. Sonuçta her bir Osmanlıca lügat ve Türkçe sözlükteki kelimelerin dillere göre adedi ve nispeti dağılımı, Türkçe ve diğer kelimelerin nispeti, tablo ve grafiklerde net bir şekilde ortaya çıktı. Yani tablo ve grafiğe bakarak lügat ve sözlüklerin içini net görmek mümkün oldu. Ayrıca Osmanlıca lügatlerdeki toplam ana kelimelerin nispetleri dağılımı ve Türkçe kökenli kelimelerin bu lügatlerde diğer diller kökenli kelimeler arasındaki nispeti; Türkçe sözlüklerdeki toplam ana kelimelerin nispetleri dağılımı ve Türkçe kökenli kelimelerin bu lügatlerdeki diğer kelimeler arasındaki nispeti ve nihayet Osmanlıca lügatler ve Türkçe sözlüklerdeki toplam bütün kelimelerin nispetleri dağılımı ve Türkçe kökenli kelimelerin diğer tüm kelimeler arasındaki nispeti tablo ve grafiklerde net bir şekilde ortaya koyduk. Burada şu hususu belirtmekte fayda görmekteyiz ki, lügatlerde yer alan menşeleri unutulmuş diğer diller kökenli kelimelerin çoğu da asırlar boyu işlenerek Türkçeleşmiş kelimeler olarak kabul edilmiştir ve Türk dilinde, manaları anlaşılarak, meşru ve meşhur olarak kullanılmıştır. Biz bu çalışmada sadece ana kelimelerin kökenlerinin nispetlerini grafiklere yansıttığımızdan, grafiklerdeki neticelerin, bu hususun dikkate alınarak değerlendirilmesinde isabet vardır. 267 Kelimeler, dolayısıyla lügatler, bir milletin dağarcığıdır, hafızasıdır, zamanlarının belgeleridir. Büyük mütefekkirler, alimler ve mucitler, zengin kelimelere sahip dillerden çıkmıştır. Dil, bir milletin kimliğidir, kültür hazinesinin temeli ve kaynağıdır. Dil ile birlikte ilim ve fikir hayatı da oluşur. Dil birliğine ve kelime bütünlüğüne sahip milletler, millî birlik ve bütünlüklerini de sağlayan milletler olmuşlardır. Toplumsal ve millî birer müesssese, aynı zamanda birer varlık olan diller, asırlar boyu medeniyetler arası, milletler arası ve kültürler arası tesirler sonucu tabiî olarak birbirlerinden etkilenmişlerdir. Milletlerarası ders kitapları, ilmî, fikrî ve felsefi eserlerin tercüme edilmesi, iktisadın, icatların, teknolojinin ve iletişimin asırlar boyu yoğunlaşan bir şekilde günümüze değin gelişmesi nispetinde diller de bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde etkilenmişlerdir. Her kelimesi ve tabiri arkasında bir tarih yaşayan diller, asırlar içinde ve nesillerin hafızasında yoğrula yoğrula yerleşmiş bir mana, his ve hayal halini almışlardır. Bu süreçte Doğu dilleri birbiri arasında yoğun bir şekilde etkilenirken, öncelikle Doğudan Batıya yoğun kelime akışı olmuş ve bu Doğu kökenli kelimeler Batılılaşmış, Batı dillerine mal olmuştur, dolayısıyla Batı dilleri daha da zenginleşmiştir. Aynı şekilde bilhassa 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Batıdan Doğuya bilhassa teknolojik, felsefi ve ilmî yoğun bir kelime akışı olmuştur. Dolayısıyla bütün diller, tarihten mürekkep elemanlı olarak oluşmuştur. Mesela, İngilizce, Fransızca muhtelif elemanlı mürekkep diller haline geldiklerinden dünyanın en zengin dilleri arasında sayılmaktadırlar. Ele aldığımız Osmanlıca lügatler ve Türkçe sözlüklere baktığımızda 19. yüzyılda Türk dilinin sahip olduğu kelime hazinesi oldukça fazladır ve diğer dillerden Türk diline ve edebiyatına giren kelimelerin yüzde doksanı Türkçeleşmiş, meşru ve meşhur olmuştur. Türkçe lügat hazırlıkları olmak üzere yerli ve yabancıların çalışmalarına baktığımız zaman 19. yüzyıldaki Türkçe ve Türkçeleşmiş kelime sayılarının aşağı yukarı 100.000 civarında telaffuz edildiğini görmekteyiz. Ancak Tanzimat akımıyla başlayan ve 20. yüzyılın sonlarına kadar devam eden, Türk dili üzerindeki tartışmalar, sadeleştirme çalışmaları ve Türk dilinden, diğer dillerden gelen Türkçeleşmiş/Türkçeleşmemiş bütün kelimeleri tasfiye gayretleri Türkçe sözlüklerdeki ve Türk dilindeki kelime sayısını 20.000’lere kadar indirmiştir. Ne var ki Türk dilinde oluşan bu kelime boşluğunu, Batı dillerinden yoğun bir şekilde gelen Türkçeleşmemiş kelimeler bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde doldurmaya başlamıştır. Bu durumun dilden sokağa kadar yansıdığı görülmektedir ve dilde ve kültürde yabancılaşma sorunu ve tartışmalarını da beraberinde getirmiştir. 268 Türkçe için yapılan ilk lügat çalışması, I. Mahmud’un Şeyhü’l-İslâmlarından Mehmet Esat Efendi’nin, 1726-1732 arasında hazırladığı (Özön, 1962: IX) Türkçe/Türkçeleşmiş kelimelerden mürekkep bir lügat olan 851 büyük sahifeli, 37 bin madde başı kelime ihtiva eden Lehcetü’l-Lügat’idir (Beyreli, 2002: 518). Mehmet Esat Efendi, lügatinde “marangoz” kelimesi dışındaki bütün kelimeleri Türkçe/Türkçeleşmiş olarak kabul etmiştir (Özön, 1962: IX). Zira Türkçenin gramer kurallarına uymuş/uydurulmuş ve benimsenmiş yabancı kökenli kelimeler Türkçeleşmiştir. Şemseddin Sami de Ahmet Vefik Paşa da bu görüştedir (Beyreli, 2002: 522). Bundan sonra ilk rastlanan sözlük, Ahmet Vefik Paşa’nın 1876 yılında 2 cilt olarak basılan Lehçe-i Osmanî lügati gelmektedir. Türkçenin kelime varlığıyla dikkati ilk çeken, Sir James Redhouse’un Türkçeden İngilizceye olan ve 1890 yılında yayımlanan, 93 bin maddelik A Turkish and English Lexicon’udur. Sir James Redhouse, Londra’da, 1864’ten 1885’e kadar üzerinde çalışıp II. Abdülhamid’in adıyla 10 cilt olarak yayınlamayı düşündüğü, 9 veya 10 cildini tamamladığı ancak “j” harfinin sonuna geldiği tamamlanmamış sözlüğü yayımlanmak üzere İstanbul’a yollamış ve fakat kaybolmuştur. Redhouse, aynı tarihlerde 200 bin kelimelik bir Türkçe-İngilizce sözlüğe başlamışsa da dahasonra bundan vazgeçmiştir (Beyreli, 2002: 521). Bu sözlüklerden başka önemli bir sözlük de 1891’de basılan Ebuzziya Tevfik’in 25 bin kelimelik Lügat-i Ebüzziya’sıdır (Beyreli, 2002: 520). 1887 senesinde doktor Hüseyin Remzi’nin bastırdığı, yalnız Arapça ve Farça kelimelerden oluşan, 2 ciltlik 50 bin madde başı kelimeyi muhtevi Lügât-ı Osmaniye (Özön, 1962: X) Lügat-i Remzî (Beyreli, 2002: 520) isimli lügat vardır. Yine bu senelerde Lügât-ı Ecnebiye isimli küçük bir eser daha basılmıştır. 1899 senesinde Türkçenin önemli lügatlerinin başında gelen ve ayrı bir yere ve öneme sahip Şemseddin Sami’nin 1575 sayfalık Kamus-ı Türkî lügatı neşredilmiştir (Özön, 1962: X; Beyreli, 2002: 521). Bundan sonra ortaya çıkmış önemli bir lügat de, Ali Seydi Bey’in yazmış olduğu, 1908 senesinde 3 cilt hâlinde basılan Resimli Kāmus-i Osmânî’dir. 1908 senesinden sonra sözlük çalışmalarında bir duraklama olmuştur. Daha sonra neşredilen ve küçük bir sözlük (Özön, 1962: X) olan Mehmed Bahâeddin’in Yeni Türkçe Lügat’i (Beyreli, 2002: 522), o zamana kadar hiçbir sözlüğün, sayfalarına koymadığı ve 1910 senesinden sonra Türkçe yazı dilinde olduğu gibi kullanılan yabancı kökten gelme bazı kelimeler katılmıştır. O zamandan günümüze Türkçe meselesi üzerine tartışmalar devam ederken pek çok Türkçe sözlük de neşredilmiştir. Biz, bu çalışmada, neşredilen Osmanlı lügatlerinden belli başlı 11 Osmanlıca lügati ve 5 Türkçe sözlüğü inceleyerek ve analiz ederek karşılaştırmalı olarak ortaya koyduk. Kamus-I Türkî1 Şemseddin Sami’nin hazırladığı Kamus-ı Türkî, 1574 sayfa olup, toplam 29038 ana kelimeden oluşmaktadır. 1 Şemseddin Sami, Kamus-ı Türkî, İkdam Matbaası, Dersaâdet, 1317(1901). 1574 s. 269 Şemseddin Sami, Kamus-ı Türkî’yi meydana getirerek Türk dilinin sadeleşmesi ve yazı dili ile konuşma dilinin birbirine yaklaşmasını sağlamanın yanı sıra, Batı Türkçesi için “Osmanlıca” adlandırmasını yanlışlığına değinerek Türkçenin, Osmanlı Devletinin kuruluşundan da önce var olduğunu ve Lisan-ı Türkî deyiminin daha doğru olacağını savunmuştur. İncelemeye aldığımız Kamus-ı Türkî, taşıdığı addan da anlaşılacağı üzere Türkiye Türkçesinin Türk dilinin tarihî ve coğrafi yayılışını dikkate alarak Türkçeye Osmanlıca denildiği bir devirde bunun yanlışlığını dile getirerek eserine Kamus-ı Türkî adını vermiştir. “Garp Türkçesi” ve “Şark Türkçesi”ni yakınlaştırmayı hedeflemiştir. Türkçenin kelimelerini en geniş ölçüde ortaya koymaya çalışan yazar, dil ve lügat zihniyetini Türkçülükle özdeşleştirerek Arapça ve Farsça kelimeleri, dildeki yerine ve kullanım alanlarına göre Türkçeleşmiş kelimeler olarak kabul etmiştir. Kamus-ı Türkî’de, kaç adet kelimenin kökünün hangi dilden olduğunun yanı sıra, bu değişik dil köklerinden gelen kelimelerin lügatteki yüzde nispetleri ve bu nispetler arasında Türkçe kökenli kelimelerin adedi ve nispeti aşağıda tablo ve grafik hâlinde gösterilmiştir. Kamus-ı Türkî’deki Köklerine Göre Kelime Sayılarını ve Yüzdelik Nispetlerini Gösteren Tablo ve Grafik Kelimelerin Yüzdelik Dağılımı Türkçe Arapça Farsça Batı Dilleri Toplamı 13202 11123 3904 809 KELİMELERİN YÜZDELİK DAĞILIMI Batı Dilleri Toplamı Farsça 3% 13% Türkçe Türkçe 46% Arapça Arapça 38% 270 Lügat-i Naci2 Muallim Naci’nin hazırladığı ve 960 sayfa olan Lügat-i Naci, toplam 18917 ana kelimeden oluşmaktadır. Lügat-i Naci, Muallim Naci tarafından yazılmıştır. Eserin ve yazarın adı kitabın ön kapağında ve ilk sayfasında mevcuttur. Lügat-i Naci sözlük manasında “Naci(nin) Sözlüğü” anlamına gelir. Muallim Naci, eserini tamamlayamadan vefat etmiştir. “Fetva” kelimesine kadar yazabilmiştir. Bu eser 832 sayfadan oluşmaktadır. Eser, 1901 (1317) yılında İstanbul Asır Matbaası ve Kütüphanesi (Sahibi Krikor) tarafından basılmıştır. “Fetva” kelimesinden sonrasını ise Müstecebi-zade İsmet, Muallim Naci’nin notlarına dayanarak tamamlamıştır. Muallim Naci’nin hayatı hakkındaki bilgilere dayanarak eseri İstanbul’da yazdığı anlaşılmaktadır. Müstecebi-zade İsmet de eseri İstanbul’da tamamlamıştır. Bu tamamlanmış eser, 960 sayfadan oluşmaktadır. Bu da, İstanbul Asır Matbaasında 1906 (1319) yılında yayımlanmıştır. Lügat-i Naci’de, kaç adet kelimenin kökünün hangi dilden olduğunun yanı sıra, bu değişik dil köklerinden gelen kelimelerin lügatteki yüzde nispetleri ve bu nispetler arasında Türkçe kökenli kelimelerin adedi ve nispeti aşağıda tablo ve grafik halinde gösterilmiştir. Lügat-i Naci’deki Köklerine Göre Kelime Sayılarını ve Yüzdelik Nispetlerini Gösteren Tablo ve Grafik Kelimelerin Yüzdelik Dağılımı Arapça Farsça Türkçe Batı Dilleri Toplamı 10856 6926 492 643 Batı KELİMELERİN YÜZDELİK Dilleri DAĞILIMI Toplamı 3% Türkçe 3% Arapça Farsça Arapça 37% Farsça 57% 2 Muallim Naci, Lügat-ı Naci, Çağrı Yayınları, İstanbul , 1901, 1906, 1987. 960 s. 271 Mükemmel Osmanlı Lügati3 Ali Nazıma ve Reşad tarafından hazırlanan Mükemmel Osmanlı Lügati, 999 sayfa ve toplam 19731 ana kelimeden oluşmaktadır. Mükemmel Osmanlı Lügati’ni, Mekteb-i Mülkiye-i Şahane Müdür Muavini Ali Nazıma ve Matbuat-ı Dahiliye Mümeyyizi Reşad hazırlamışlardır. Mükemmel Osmanlı Lügatı, Osmanlı inşasında kullanılan Arapça, Farsça kelimeler, tabirler ve ıstılahları havidir. Lügat, Maarif Nezareti’nin 10 Teşrîn-i Sani 1315 (22 Kasım 1899) tarihli ve 519 Numaralı Ruhsatnamesiyle ve 1319 (1903) tarihinde Hacı Hüseyin Efendi Matbaasında neşrolunmuştur. Ele alınarak incelenen nüsha yukarda neşir tarihi verilen nüshadır. Mükemmel Osmanlı Lügati’nde, kaç adet kelimenin kökünün hangi dilden olduğunun yanı sıra, bu değişik dil köklerinden gelen kelimelerin lügatteki yüzde nispetleri ve bu nispetler arasında Türkçe kökenli kelimelerin adedi ve nispeti aşağıda tablo ve grafik hâlinde gösterilmiştir. Mükemmel Osmanlı Lügati’ndeki Köklerine Göre Kelime Sayılarını ve Yüzdelik Nispetlerini Gösteren Tablo ve Grafik Kelimelerin Yüzdelik Dağılımı Arapça Farsça Diğer Diller Toplamı 15178 4540 13 KELİMELERİN YÜZDELİK DAĞILIMI Farsça 23% Diğer Diller Arapça Toplamı 0% Arapça Diğer 77% 0% 3 Ali Nazîma-Reşâd, Mükemmel Osmanlı Lügati, Hacı Hüseyin Efendi Matbaası, Dersaadet, 1319. 999 s. 272 Resimli Kâmûs-i Osmânî4 Ali Seydi Bey’in yazmış olduğu, Resimli Kāmus-i Osmânî, 3 cilt ve 1132 sayfadadan oluşmaktadır. Kamus, üç sütun olarak düzenlenmiş, kelime izahlarında 3.000 kadar şekil kullanılmıştır. Kamus, toplam 21316 ana kelimeden meydana gelmektedir. Resimli Kâmûs-i Osmânî’nin yazarı olan Ali Seydi Bey, daha çok hazırladığı sözlükler ve okullar için yazdığı tarih kitaplarıyla tanınan son devir yazar ve idarecilerindendir. Ali Seydi Bey, sözlük, dil, tarih, ahlakla ilgili pek çok eseri ve Teşrifat ve Teşkilatımız adlı bir eseri olan ve çeşitli gazetelerde makaleleri yayınlanan, çok yönlü bir kişidir. Resimli Kamus-ı Osmanî’de, kaç adet kelimenin kökünün hangi dilden olduğunun yanı sıra, bu değişik dil köklerinden gelen kelimelerin lügatteki yüzde nispetleri ve bu nispetler arasında Türkçe kökenli kelimelerin adedi ve nispeti aşağıda tablo ve grafik halinde gösterilmiştir. Resimli Kamus-ı Osmanî’deki Köklerine Göre Kelime Sayılarını ve Yüzdelik Nispetlerini Gösteren Tablo ve Grafik Kelimelerin Yüzdelik Dağılımı ARAPÇA TÜRKÇE FARSÇA Diğer Diller Toplamı 13870 3791 2359 1318 Diğer KELİMELERİN YÜZDELİK Diller DAĞILIMI Toplamı 6% FARSÇA ARAPÇA 11% TÜRKÇE TÜRKÇE ARAPÇA 18% 65% Mükemmel Kamus-I Osmanî5 Mükemmel Kamus-ı Osmanî, Ahmet Rasim tarafından hazırlanmıştır. 4 Ali Seydî, Resimli Kamus-ı Osmanî, Matbaa ve Kütüphane-i Cihan, Dar’ül-Hilafet’il-Aliyye, 1324(1908). 1132 s. 5 Ahmet Rasim, Mükemmel Kamus-ı Osmanî, Dersaadet, t.y.. 448 s. 273 948 sayfa olan Kamus, toplam 9950 ana kelime ihtiva etmektedir. Ele alarak incelenen bu eser 1 ciltlik orijinal bir eserdir. Bu eserde müellif, Elif (a)’den başlayarak Ze (z) ye kadar gitmektedir. 485 sayfa olan lügatin yarısına yakını kelimelerin yanında bulunan açıklayıcı resimlerle desteklenmiştir.. Mesela, kuş, balta, merdane vs. gibi birçok nesne hem açıklamış hem de isimleri verilmiştir. Eserin herhangi bir mukaddimesi bulunmamaktadır. Doğrudan kelimeler verilmiş ve anlamları açıklanmıştır. Lügat’te müellif hakkında herhangi bir bilgi yer almamıştır. Mükemmel Kamus-ı Osmani’de, kaç adet kelimenin kökünün hangi dilden olduğunun yanı sıra, bu değişik dil köklerinden gelen kelimelerin lügatteki yüzde nispetleri ve bu nispetler arasında Türkçe kökenli kelimelerin adedi ve nispeti aşağıda tablo ve grafik hâlinde gösterilmiştir. Mükemmel Kamus-ı Osmanî’deki Köklerine Göre Kelime Sayılarını ve Yüzdelik Nispetlerini Gösteren Tablo ve Grafik Kelimelerin Yüzdelik Dağılımı Arapça 7560 Farsça 1996 Batı Dilleri Toplamı 394 Batı KELİMELERİN YÜZDELİK Dilleri DAĞILIMI Toplamı 4% Farsça 20% Arapça Arapça 76% Türk Lügati6 İncelenen Türk Lügati: Türk Dillerinin İştikakı ve Edebî Lügatleri adlı eser, Hüseyin Kazım Kadri tarafından hazırlanan 35 yıllık bir çalışmanın ürünüdür. 3659 sayfa olan lügat, 19778 ana kelimeden oluşmaktadır. Bu lügatte dikkati 6 Hüseyin Kazım Kadri,Türk Lügati: Türk Dillerinin İştikakı ve Edebî Lügatleri, C:I-IV, Devlet Matbaası, İstanbul Cilt: I, 1927, C:II, 1928, C:III, 1943, C:IV, 1945. 3659 s. 274 çeken husus, diğer lügatlerden farklı olarak içinde bulundurduğu kelimelerin kökenleri olarak farklılık göstermesi yani diğer dillerin yanında Türk lehçelerine de yer verilmesidir. Yazar bu eseri hazırlamak için Farsça, Latince, Yunanca, Çağatay gibi daha birçok dili öğrenmiştir. Lügatin ilk iki cildinin Osmanlıcadır. Diğer iki cilt Latin harfleriyle ele alınmıştır. Türk Lügâti’nde, kaç adet kelimenin kökünün hangi dilden olduğunun yanı sıra, bu değişik dil köklerinden gelen kelimelerin lügatteki yüzde nispetleri ve bu nispetler arasında Türkçe kökenli kelimelerin adedi ve nispeti aşağıda tablo ve grafik hâlinde gösterilmiştir. Türk Lügâti’ndeki Köklerine Göre Kelime Sayılarını ve Yüzdelik Nispetlerini Gösteren Tablo ve Grafik KELİMELERİN YÜZDELİK DAĞILIMI Diğer Diller Çağatayca Arapça Kazanca Azerice Farsça Uygurca Toplamı 4180 3059 2565 1801 1525 948 4399 KELİMELERİN YÜZDELİK Diğer DAĞILIMI Diller Çağatayc Toplamı Çağatayca a 24% 23% Arapça Uygurca Arapça 5% 16% Kazanca Farsça Kazanca 8% Azerice 14% 10% Büyük Osmanlıca-Türkçe Sözlük7 Mustafa Nihat Özön tarafından hazırlanan ve 808 sayfadan oluşan ve 27851 ana kelime ihtiva eden Osmanlıca-Türkçe Sözlük’ün birinci baskısı 1952’de yapılmıştır. 5. Baskı (1973)’ya 1000’den fazla kelime ve örnek katılmıştır. Osmanlıca-Türkçe Sözlük’te, kaç adet kelimenin kökünün hangi dilden olduğunun yanı sıra, bu değişik dil köklerinden gelen kelimelerin lügatteki yüzde nispetleri ve bu nispetler arasında Türkçe kökenli kelimelerin adedi ve nispeti aşağıda tablo ve grafik halinde gösterilmiştir. 7 Mustafa Nihat Özön , Büyük Osmanlıca-Türkçe Sözlük, 5. Baskı, İnkılap ve Aka Yayınları, İstanbul , 1973. 808 s.