T.C. FIRAT ÜNİVERSİTESİ ORTA DOĞU ARAŞTIRMALARI MERKEZİ YAYINLARI NO: 25 BEŞİNCİ ULUSLAR ARASI ORTA DOĞU SEMİNERİ İSLAMİYET’İN DOĞUŞUNDAN OSMANLI İDARESİNE KADAR ORTA DOĞU (Şam 2-4 Kasım 2010) BİLDİRİLER EDİTÖRLER Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK Prof. Dr. Enver ÇAKAR ELAZIĞ 2012 KURULLAR ONUR KURULU EŞ BAŞKANLARI Prof. Dr. Vail MUALLA-Şam Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. A. Feyzi BİNGÖL-Fırat Üniversitesi Rektörü YÜRÜTME KURULU Prof. Dr. Jbağ KABLO-Şam Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Başkanı Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK-Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Müdürü BİLİM KURULU Prof. Dr. Jbağ KABLO-Şam Üniversitesi Prof. Dr. Sühyl ZEKKAR-Şam Üniversitesi Prof. Dr. Samar BEHLEVAN-Şam Üniversitesi Prof. Dr. Şükran HARBUTLU-Şam Üniversitesi Prof. Dr. Ahmed HALVANİ-Şam Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet YUVA-Şam Üniversitesi Prof. Dr. Faize KELLAS-Şam Üniversitesi Prof. Dr. Muhammed AHMAD-Şam Üniversitesi Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK-Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Sadettin TONBUL--Fırat Üniversitesi Prof. Dr. M. Beşir AŞAN-Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Cemalettin ÇOPUROĞLU-Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Ali YILDIRIM-Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Esma ŞİMŞEK-Fırat Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Rifat ÖZDEMİR-Fırat Üniversitesi T.C. FIRAT ÜNİVERSİTESİ ORTA DOĞU ARAŞTIRMALARI MERKEZİ YAYINLARI NO: 25 BEŞİNCİ ULUSLAR ARASI ORTA DOĞU SEMİNERİ İSLAMİYET’İN DOĞUŞUNDAN OSMANLI İDARESİNE KADAR ORTA DOĞU (Şam 2-4 Kasım 2010) BİLDİRİLER EDİTÖRLER Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK Prof. Dr. Enver ÇAKAR ELAZIĞ 2012 Eserin Adı: Beşinci Uluslar Arası Orta Doğu Semineri İslamiyet’in Doğuşundan Osmanlı İdaresine Kadar Orta Doğu (Şam, 2-4 Kasım 2010), Bildiriler Yayınlayan Kurum: Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Basım Yeri : Elazığ Basım Tarihi: 2012 Baskı: Fırat Üniversitesi Basımevi Baskı Adedi: 500 ISBN: 978-975-394-075-7 Her hakkı mahfuzdur. Fırat Üniversitesi’nin izni olmadan tamamen veya kısmen çoğaltılamaz. Yayınlanan bildirilerde ileri sürülen görüşler, yazarlarına aittir. Merkezimizin görüşünü yansıtmaz. Bundan dolayı Merkezimiz mesuliyet kabul etmez. İsteme Adresi: Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Müdürlüğü, Elazığ/ TÜRKİYE Tlf:0.424.2370000/3836-3839 Fax:0.424.2330062 e-mail: [email protected] [email protected] Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Beşinci Uluslar Arası Orta Doğu Semineri İslamiyet’in Doğuşundan Osmanlı İdaresine Kadar Orta Doğu (Şam, 2-4 Kasım 2010) 1 İÇİNDEKİLER Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Müdürü Prof. Dr. Mustafa Öztürk’ün Açılış Konuşması…......................... 5 Fırat Üniversitesi Rektör Vekili Prof. Dr. Bülent Şen’in Konuşması……………………………………….…………………. 7 İstanbul Ticaret Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Sabri Orman’ın Konuşması………………………………………………………..… 11 Şam Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Vail Mualla’nın Konuşması 13 BİLDİRİLER (İsim Alfabetik Sırasına Göre)……………………... 15 Abdülkadir YUVALI İlhanlı Devleti’nin Kuruluşundan Önce Anadolu Selçuklu Devleti’nin Altınorda Karşısındaki Statüsü ………………………... 17 Adem APAK Abbasilerin İlk Asrında Arap-Bizans İlişkileri …………………….. 27 يناولح دمحأ يملاسإ طسو يف هيبيلص ةريزج ةلصافلا ةلصاولا ةنيدملا اهرلا 45 ريرحتلا و نيدلا دامع Ali AKTAN Sultan Kalavun Döneminde (M. 1279-1290) Memlûk-Haçlı Münasebetleri …….……..……..…………………………………… 59 Birsel KÜÇÜKSİPAHİOĞLU Emeviler’in İstanbul Kuşatmaları Esnasında Bizans İmparatorluğu- nun Durumu .……………………………………………………...… 77 2 İçindekiler Casim AVCI Emevîler Döneminde Bizans İmparatorluğu İle Diplomatik İlişkiler 89 يناولح حيلملا ةيداف ةيملاسلإا روصعلا يف لوضانلأاو يبرعلا قرشملا 101 Güray KIRPIK Antep ve Halep Bölgesinde Memluklulardan Osmanlılara İntikal Eden Vakıflar ………………………………………………………. 107 Mehmet AKBAŞ Hamdânî Sultanı Seyfüddevle Döneminde Anadolu’da İlk Haçlı Yapılanması …………………………………………………….…... 141 Mehmet AZİMLİ Babek El-Hurremi İsyanı ve Bizans İle İlişkileri ……...…………… 149 Mehmet ÇELİK Bizans’ın Ortadoğu’daki Mezhep Politikasının İslâm Fetihlerindeki Kolaylaştırıcı Rolü …………………………………………..……... 167 دوـيز دمحم 177 -254 يناثلا يسابعلا رصعلا يف يـملاسلإا داهجلا نولوط نب دمحأ م905-868/ـه292 Murat ÖZTÜRK İslam Fetihlerinin Küresel Ekonomiye Etkileri...…………………… 197 Mustafa UYAR İlhanlı-Memlûk Mücadelesi ve Suriye: Ekolojik Yaklaşımlar……… 205 Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Beşinci Uluslar Arası Orta Doğu Semineri İslamiyet’in Doğuşundan Osmanlı İdaresine Kadar Orta Doğu (Şam, 2-4 Kasım 2010) 3 Nuri YAVUZ Anadolu Selçuklu Sultanı Süleyman Şah’ın Kuzey Suriye’deki Faaliyetleri ve Sonuçları...……………………..……………………. 215 يلطوبرخ ناركش يوملأا رصعلا يف ةينيطنطسقلا راصح 229 Zekeriya KİTAPÇI Müslüman Arap Komutanı Mervan b. Muhammed ve Hazarlar Arasında İslamiyetin Yayılması...……………………..………….… 263 Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Beşinci Uluslar Arası Orta Doğu Semineri İslamiyet’in Doğuşundan Osmanlı İdaresine Kadar Orta Doğu (Şam, 2-4 Kasım 2010) 5 Prof. Dr. Mustafa Öztürk’ün Açılış Konuşması Şam Üniversitesinin Sayın Rektörü, Türkiye Cumhuriyeti Şam Büyükelçisi Müsteşarı, Fırat Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve İstanbul Ticaret Üniversitesi Rektörü, Sayın Öğretim üyeleri, Hanımefendiler, Beyefendiler, Sevgili öğrenciler ve Sayın Misafirler, Bugün bizim için hakikaten çok önemli bir gündür, bizim için özel bir anlamı vardır. Zira 2003 yılında itibaren Fırat Üniversitesi ile Şam Üniversitesi arasında başlatılan bilimsel işbirliğinin güzel bir neticesi olarak bilimsel değeri yüksek ve samimi bir uluslar arası konferans icra etmekteyiz. 2003 yılında Şam Üniversitesini ilk ziyaret ettiğimiz zaman Rektörümüz Prof.Dr. Feyzi Bingöl’ün işbirliği teklifini, o zaman Şam Üniversitesi Rektörü olan Prof. Dr. Hani Murtaza’ya teklif ettiğimizde, hedefimiz, iki üniversite arasındaki bilimsel işbirliğini bu seviyeye ve buradan da daha ileriye götürmekti. Bugün böyle bir toplantı ile bu hedefimizi kısmen de olsa gerçekleştirmiş, iki üniversite bilim adamları arasında samimi işbirliğini kurmuş bulunuyoruz. Bu toplantıların her iki ülkenin millî menfaatlerine hâdim toplantılar olacağına inanıyoruz. Geçen yedi sene içinde iki ülkenin tarih ve kültürel bakımdan aynı olduğunu, halklarının kültürleri arasında büyük bir fark olmadığını tam tersine bir olduğunu öğrendik, uzun süre bu birliği keşfetmenin sarhoşluğuyla daha fazla vakit kaybetmenin yersiz olduğu kanaatindeyim. Ülkelerimizin menfaatleri doğrultusunda daha pratik sonuçlar almak için bazı tedbirler almak zorundayız. Bunu da ülkelerin muharrik gücü olan üniversiteler ve akademisyenler yapacaktır, yapmalıdır. Akademisyenler daima siyasetin önündedir, bizler siyasete öncülük etmeliyiz, siyaseti önünü açmalıyız, bulduğumuz bilimsel esasları ülkeler siyasetin milletlerarası ilişkilerin bilimsel temellerini geliştirmeliyiz. Onun için bu ilişkileri geliştirilmesinin büyük yükünün biz akademisyenlerde olduğu kanaatindeyiz. Bunun şuuru ile yedi yılda beri Şam Üniversitesi ile ilişkileri geliştirdik ve hem Elazığ’da hem de Şam’da pek çok toplantı icra ettik. Bugüne kadar bu ilişkileri geliştirilmesinde iki taraftan da emeği geçen muhterem Rektörlerimiz Prof. Dr. Hani Murtaza, Prof. Dr. İssam Avva, şimdiki Rektörümüz Prof. Dr. Vail Mualla ile Edebiyat Fakültesinin Dekanlarına özellikle Tarih Bölümü Başkanları Prof. Dr. Samar Behlevan, Prof. Dr. Jibağ Kablo’ya, Sayın Bölüm Başkanlarının şahsında Tarih Bölümünün bütün 6 Prof. Dr. Mustafa Öztürk’ün Açılış Konuşması öğretim üyesi meslektaşlarıma, iki üniversite arasındaki ilişkilerin gelişmesinde özel bir gayret ve emeği geçen Doç. Dr. Mehmet Yuva’ya huzurlarınızda teşekkür ediyorum. Türkiye tarafından da Fırat Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Feyzi Bingöl ve Fen Edebiyat Fakültesi Dekanlarımız ve Tarih Bölümü öğretim üyelerine teşekkür ediyorum. Şam Üniversitesi ile yaptığımız antlaşmaların özel bir anlamı vardı. Türkiye ve Orta Doğu ilişkilerinin merkezi Şam Üniversitesi olmalıdır. Şam Üniversitesi, bölgeye yapacağımız açılımların merkezi olmalıdır. Fırat Üniversitesi ile Şam Üniversitesinin bu işbirliği, iki ülkenin Orta Doğuya yapılacak açılımların merkezi olacaktır. Çünkü iki ülkenin birbirleriyle olan tarihi ve kültürel bağları, diğer Orta Doğu ülkeleri ile olan bağlarından farklıdır. İki ülkenin tarihî kaderi birlikte tecelli etmiştir. Bu itibarla üniversitelerimiz arasındaki bu ilişki, sıradan iki üniversite arasında yapılan mutad işbirliği anlaşmalırın çok ötesinde bölgesel bir hedefi vardır ve misyonu vardır. Dolayısıyla bundan sonra Orta Doğu’ya yönelik çeşitli bilimsel toplantılarının Fırat ve Şam Üniversitelerinin işbirliğiyle ortaklaşa olarak yapılmasını talep ediyoruz. Bunun için her iki tarafta da bilimsel irade ve kabiliyet mevcuttur. Bu bilimsel ilişkilerin daha da geliştirilmesi için bazı tedbirlerin alınması gerekir. Bunları şu şekilde özetlemek mümkündür: 1. Öğrenci ve öğretim üyesin değişimi, 2. Müşterek projelerin yürütülmesi 3. Yayın mübadelesi 4. Taraf ülkelerde Türkçe ve Arapça öğretimin yaygınlaştırılması, bunun için gerekli idari ve bilimsel alt yapının hazırlanması. Sadece tarih alanında değil, her alanda projeler yapılmalıdır. Esasen iki üniversite arasında imzalanan Bilimsel İşbirliği Protokolü, tıp, ziraat, mühendislik ve diğer alanları kapsamaktadır. Gerçekten bütün alanlarda birbirimizde alacağımız çok şeyler vardır. Eğer bu çalışmalar sadece Fırat ve Şam Üniversiteleri ile sınırlı kalırsa, mahallî olmaktan öteye geçemeyecektir. Bu mütevazi ilişkiler yeterli değildir. Müşterek tarih, kültür ve menfaat birliğimiz, bireysel gayretlerle yürütülemeyecek kadar derin, zengin ve hayatî önemi haizdir. Onun için bu hususta müesseseleşmek şarttır. Bu husustaki teklifimiz Türkiye-Orta Doğu Üniversiteler Birliğinin kurulmasıdır. O zaman bölgemizde ortak tarih ve kültürümüz üzerinde yeniden kendi medeniyetimizi kurmamız mümkün olacaktır. Sabrınız için teşekkür eder, saygılar sunarım. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Beşinci Uluslar Arası Orta Doğu Semineri İslamiyet’in Doğuşundan Osmanlı İdaresine Kadar Orta Doğu (Şam, 2-4 Kasım 2010) 7 Fırat Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Bülent Şen’in Konuşması Sayın Rektörler, Sayın meslektaşlarım, hanımefendiler beyefendiler, sevgili öğrenciler, konuşmama başlarken hepinizi saygılarımla selamlıyorum. Her şeyden önce Beşinci Uluslar arası Orta Doğu Semineri münasebetiyle Şam ve Üniversitesinde sizlerle birlikte olduğum için son derecede memnun olduğumu ifade etmek istiyorum. Sayın İstanbul Ticaret Üniversitesi Rektörü gibi benim de Şam’a ilk seyahatim. Dolayısıyla böyle şansı fırsata çevirmek için önce şehir hakkında bilgi edinmek gerekiyordu. Dün gün boyu tarihî Şam şehrini gezerek geçirdik. Şunu itiraf etmeliyim ki, geçmişten bugüne dünyanı en eski yerleşim yeri ve ticaret merkezi olan tarihi Şam şehrini gezmenin büyük bir ayrıcalık olduğunu düşünüyorum. Bugüne kadar bu şehri ziyaret etmediğim için büyük bir üzüntü duydum. Gerçekten Şam şehri, kültürel ve sanatsal eserleriyle bizleri kendisine hayran bıraktı. Gezdiğimiz yerler arasında Hamidiye Çarşısı ve Emevi Camii, ilk sırada yer alan eserlerdi. Her ikisi de eşsiz değerlerdir. Ben bir şehrin böyle sanatsal eserlere sahip olmasını büyük bir ayrıcalık olarak görüyorum. Bu da bu şehri en büyük şansı ve fırsatıdır. Daha sonra burada Türk-İslam tarihine önemli hizmetler vermiş, önemli savaşlar yapmış, hem İslamın burada yayılmasına, hem İslamiyetin korunmasına hem de Türk tarihinin gelişmesine önemli hizmetler vermiş komutanların türbelerini ziyaret ettik. Şam şehri bize bu insanları türbeleri başında dua etme fırsatı verdi, bu bakımdan da çok memnunum. Son olarak Süleymaniye Külliyesine uğradık, orası da bizi kendisine hayran bıraktı. Ama beni asıl memnun eden Türkiye Cumhuriyeti ile Suriye Arap Cumhuriyeti arasında bu eseri tamir etmek amacıyla yapılan ortak protokollerdir. Böyle bir eserin onarıma alınmış olmasından dolayı duyduğum memnuniyeti de ifade etmek istiyorum. Sayın İstanbul Ticaret Üniversitesi Rektörü, aslında benim konuşmamın konusu da olan şehirlerin birbirlerine olan benzerliği konusuna değindi. Bu bize Türkiye’deki şehirlerin Şam ile hiç de farklı olmadığını göstermiştir. Ben de buna katılıyorum. Bu, bizim tarihî, kültürel ve anlayış bakımından birbirimizden hiç de farklı olmadığımızı göstermektedir, bunlar bizim ortak değerlerimizdir. Dolayısıyla biz birbirimize asla yabancı olarak değil, kardeş olarak gördüğümüzü belirtmek istiyorum. Aslında bugünkü toplantını ana temasına geçecek olursak, bugün burada Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi ve Şam Üniversitesi