T.C. BEYKENT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ HUKUK ANABİLİM DALI KAMU HUKUKU BİLİM DALI BAŞKANLIK SİSTEMİ VE TÜRKİYE Yüksek Lisans Tezi Tezi Hazırlayan: Gamze ERİM İstanbul, 2015 T.C. BEYKENT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ HUKUK ANABİLİM DALI KAMU HUKUKU BİLİM DALI BAŞKANLIK SİSTEMİ VE TÜRKİYE Yüksek Lisans Tezi Tezi Hazırlayan: Gamze ERİM Öğrenci No: 130000014 Danışman: Yrd. Doç. Dr. Tülin ÇAĞDAŞ İstanbul, 2015 YEMİN METNİ Yüksek Lisans Tezi olarak sunduğum “Başkanlık Sistemi ve Türkiye” başlıklı bu çalışmanın bilimsel ahlak ve geleneklere uygun şekilde tarafımdan yazıldığını, yararlandığım eserlerin tamamının kaynaklarda gösterildiğini ve çalışmamın içinde kullanıldıkları her yerde bunlara atıf yapıldığını belirtir ve bunu onurumla doğrularım. 17.12.2015 Gamze ERİM Adı Soyadı : Gamze ERİM Danışmanı : Yrd. Doç. Dr. Tülin ÇAĞDAŞ Türü ve Tarihi : Yüksek Lisans, 2015 Alanı : Kamu Hukuku Anahtar Kelimeler : Siyaset, Siyasal İktidar, İstikrar, İstikrarsızlık, Demokrasi, Kuvvetler Ayrılığı, Başkanlık Sistemi. ÖZ BAŞKANLIK SİSTEMİ VE TÜRKİYE Bu çalışma, Türkiye’nin uzun yıllardır gündemini meşgul eden hükümet sistemi değişikliği ve başkanlık sistemine geçiş önerilerini incelemektedir. Böylece, başkanlık sisteminin Türkiye’ye uygun olup olmadığı ya da ülkede mevcut sistemle ilgili yaşanan krizleri çözüp çözemeyeceği sonucuna varılmaya çalışılmaktadır. İki bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde, kuvvetler ayrılığı teorisine göre hükümet sistemleri hakkında bilgi verilmiş ve başkanlık sisteminin genel çerçevesi çizilerek, sistemin prototipi olan ABD ve başarısız sonuçlar verdiği Latin Amerika ülkeleri ele alınmıştır. İkinci bölümde ise, Türk anayasalarında yer alan hükümet sistemleri ile Türk parlamentarizminin sorunları ortaya konulmuştur. Ayrıca çalışmanın bu bölümünde, başkanlık rejimini arzulayan kişilere ve gerekçelerine yer verilmiş ve bu sistemin ülkemizde uygulanabilirliği üzerindeki görüş ve öneriler değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Türkiye’de başkanlık sistemi tartışmalarının arkasında yatan en önemli sebep olarak hükümet istikrarsızlıkları gösterilmiştir. Yapılan incelemeler sonucunda, Türkiye’de yaşanan siyasi istikrar sorununun parlamenter sistemden değil, demokrasinin kötü işleyişinden kaynaklandığı anlaşılmıştır. Söz konusu istikrar sorununun, hükümet sistemi ile çözülemeyeceği ve Türkiye’de başkanlık sisteminin uygulanmasının olumsuz sonuçlar doğuracağı hatta kişisel yönetime dönüşebildeceği düşüncesine varılmıştır. i Name and Surname : Gamze ERİM Supervisor : Asst. Prof. Tülin ÇAĞDAŞ Degree and Date : Master, 2015 Major : Public Law Key Words : Politics, The Political Power, Stability, İnstabilitiy, Democracy, The Principle of Separation of Power, Presidential Government System. ABSTRACT PRESIDENTIAL GOVERNMENT AND TURKEY This study analyses the changez in the system of government which has been o hot topic in Turkey for years and the suggestions of transition to presidential government system. It aims to undertand whether the presidential government system is appropriate for Turkey and whether it can solve the political crisis caused by the current government system. Having two main parts in this study, the former gives information about the different types of government system according to the principle of separation of powers, explains the presidential government system in general and deals with the USA, the prototype of that system, and other southern cone countries where that system has failed. The latter discusses the government system in the Turkish constitution and the problems of Turkish parliamentarism. Besides, in that part of the study, the people who support the presidential government system and their reasons have been mentioned and opinions and suggestions of applicability of that system in Turkey have been discussed. Instabilities in governments have been shown as the most significant reason for the longlasting debates about government system in Turkey. With the help of researches, it has been understood that the problem of politikal (in)stabilitiy in Turkey is not due to the parliamentary system but the bad functioning of democracy. It has been concluded that the (in)stabilitiy problem cannot be solved with a change of government system and also, application of presitential government leaded by a single person. ii İÇİNDEKİLER Sayfa No. ÖZ ................................................................................................................................. i ABSTRACT ................................................................................................................ ii İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... iii KISALTMALAR ...................................................................................................... vi GİRİŞ .......................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM KUVVETLER AYRILIĞI ÇERÇEVESİNDE HÜKÜMET SİSTEMLERİ, BAŞKANLIK SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ, OLUMLU OLUMSUZ YÖNLERİ, ABD ÖRNEĞİ VE BU ÖRNEKTEN SAPMALAR 1. KUVVETLER AYRILIĞI TEORİSİ VE HÜKÜMET SİSTEMLERİ İLE BAŞKANLIK SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ, OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLERİ .............................................................................................................. 4 1.1. Kuvvetler Ayrılığı Teorisinin Gelişimi ............................................................. 4 1.1.1. Jonh Locke .................................................................................................. 5 1.1.2. Charles de Montesquieu.............................................................................. 6 1.2. Kuvvetler Ayrılığı Teorisine Göre Hükümet Sistemleri ................................... 8 1.2.1. Parlamenter Sistem ..................................................................................... 8 1.2.2. Yarı Başkanlık Sistemi ............................................................................. 10 1.2.3. Başkanlık Sistemi ..................................................................................... 10 1.3. Başkanlık Sisteminin Özellikleri ve Olumlu, Olumsuz Yönleri ..................... 11 1.3.1. Başkanlık Sisteminin Özellikleri .............................................................. 11 1.3.1.1. Başkanlık Sisteminde Sert Kuvvetler Ayrılığı ................................... 11 1.3.1.2. Yürütme Organının Etkinlik Derecesi ............................................... 12 1.3.1.3. Yasama ve Yürütme Organlarının Birbirini Kontrol Etmesi ............. 13 1.3.2. Başkanlık Sisteminin Olumlu ve Olumsuz Yönleri ................................. 13 1.3.2.1. Sistemin Olumlu Yönleri ................................................................... 14 1.3.2.2. Sistemin Olumsuz Yönleri ................................................................. 15 2. BAŞKANLIK SİSTEMİ: ABD ÖRNEĞİ VE BU ÖRNEKTEN SAPMALAR ........................................................................................................ 17 2.1. ABD’de Başkanlık Sisteminin Ortaya Çıkışı .................................................. 17 iii 2.2. ABD’de Başkanlık Hükümeti Sistemindeki Temel Organlar ......................... 20 2.2.1. Başkan ....................................................................................................... 20 2.2.1.1. Başkan Yardımcısı ............................................................................. 22 2.2.1.2. Bakanlar (Sekreterler) ........................................................................ 23 2.2.2. Kongre ....................................................................................................... 23 2.2.2.1. Temsilciler Meclisi............................................................................. 25 2.2.2.2. Senato ................................................................................................ 26 2.2.3. Federal Mahkeme ...................................................................................... 27 2.3. ABD’de Başkanlık Sisteminin İşleyişini Kolaylaştıran Faktörler .................... 28 2.3.1. İki Parti Sistemi ........................................................................................ 29 2.3.2. Baskı Grupları ........................................................................................... 30 2.3.3. Lobi Sistemi .............................................................................................. 31 2.4. Saf Başkanlık Sisteminden Sapmalar ............................................................. 32 2.4.1. Peru ........................................................................................................... 33 2.4.2. Şili ............................................................................................................. 34 İKİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE’NİN UYGULADIĞI HÜKÜMET SİSTEMLERİ, TÜRK PARLAMENTARİZMİNİN SORUNLARI VE BAŞKANLIK SİSTEMİ’NİN TÜRKİYE’DE UYGULANABİLİRLİĞİ 1. TÜRKİYE’NİN UYGULADIĞI HÜKÜMET SİSTEMLERİ ......................... 36 1.1. 1921 Anayasası’nın Uyguladığı Hükümet Sistemi ......................................... 36 1.2. 1924 Anayasası’nın Uyguladığı Hükümet Sistemi ......................................... 38 1.3. 1961 Anayasası’nın Uyguladığı Hükümet Sistemi ......................................... 39 1.4. 1982 Anayasası’nın Uyguladığı Hükümet Sistemi ......................................... 41 1.5. 2007 Anayasa Değişikliği ............................................................................... 43 2.TÜRK PARLAMENTARİZMİNİN SORUNLARI ........................................... 46 2.1. Koalisyon Hükümetleri ve Siyasal istikrar ...................................................... 46 2.2. İkili Yapıdan Oluşan Yürütme ........................................................................ 47 2.3. Parti İçi Demokrasi .......................................................................................... 47 3. BAŞKANLIK SİSTEMİNİN TÜRKİYE’YE UYGUNLUĞUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ ................................................................................... 49 3.1. Adalet ve Kalkınma Partisi Öncesi Başkanlık Sistemine Geçiş Tartışmaları . 52 iv 3.2. Adalet ve Kalkınma Partisi İktidarı ve Başkanlık Sistemine Geçiş Tartışmaları ....................................................................................................... 54 3.3. Başkanlık Sistemine Karşı Lehte Görüşler..................................................... 57 3.4. Başkanlık Sistemine Karşı Aleyhte Görüşler ................................................. 59 SONUÇ ...................................................................................................................... 63 KAYNAKÇA ............................................................................................................ 67 v KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği ABD : Amerika Birleşik Devletleri AKP : Adalet ve Kalkınma Partisi ANAP : Anavatan Partisi BMM : Büyük Millet Meclisi C. : Cilt CHP : Cumhuriyet Halk Partisi DER. : Derleyen DSP : Demokratik Sol Parti DTP : Demokratik Toplum Partisi DYP : Doğru Yol Partisi ED. : Editör s. : Sayfa S. : Sayı SBE : Sosyal Bilimler Enstitüsü TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi YDT : Yayımlanmamış Doktora Tezi YÖK : Yükseköğretim Kurulu YYLT :Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi vi