8EXTI AURELII VICTORIS 1. IHK lì DK CAESARIBÜ8 PRAECEDUNT ORIGO GENTIS ROMANAE ET LIBER DE VIRIS ILLUSTRIBUS URBIS ROMAE SUBSEQUITUR EPITOME DE CAESARIBUS RECENSÜIT FRANCISCUS PICHLMATE EDITIO STEREOTYPA EDITIONIS PRIMAE (MCMXI) STUTGARDIAE ET LIPSIAE IN AEDIBUS B.G. TEUBNERI MCMXCIII Die Deutsche Bibliothek — CIP-Einheitsaufriahme Aurelius Victor, Sextus: [Liber de Caesaribus) Sexti Aurelii Vicions Liber de Caesaribus. Praecedunt Origo gentis Romanee |u. a.]. Ree. Franciscus Pichlmayr. — Ed. stereotype ed. 1. (1911). - Stutgardiae ; Lipsiae : Teubner, 1993 (Bibliotheca scriptorum Craecorum et Roma η o ru m Teubneriana) ISBN 3-8154-1108-4 NE: Pichlmayr, Franz [Hrsg.]; Beigef. Werk Das Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung außerhalb der engen Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verlages unzulässig und strafbar. Das gilt besonders für Vervielfältigungen, Übersetzungen, Mikroverfilmungen und die Einspeicherung und Verarbeitung in elektronischen Systemen. (c) B.C.Teubner Verlagsgesellschaft Leipzig 1993 Printed in Germany Druck und Bindung: Chemnitzer Verlag und Druck GmbH, Werk Zwickau PRAEFATIO Sexti Aurelii Victoris nomine saeculi XVI. initio solus libellus de vita et moribus imperatorum Romanorum sive Epitome ferebatur.1) Sed postquam anno 1579 Andreas Schottus v. d., cum iam duobus annis ante (1577 Duaci) ex manuscripto exemplari a Theodoro Pulmanno (Poelman) eruditissimo viro oblato librum de viris illustribus novem vitis auctum edidisset, ex eodem codice omnium primus libros de origine gentis Bomanae et de Caesaribus in lucem emisits) atque in epistula utrique editìoni subiuncta titulo codicis fretus praeter haec opuscula etiam librum de viris illustribus, qui usque ad id tempue sive C. Plinii Secundi sive Cornelii Nepotis sive Suetonii siye Aemilii Probi esse creditus erat, Aurelio Yictori adscripsit,. quattuor illi libelli huic scriptori attribuì et ad unum corpus coniungi sole- bant. Ceterum iam Schottus et de Origine dubitavit et Epitomae auctorem 'Victorem subditicium' vél 'suppositi- cium' nominavit; neque sequentibus saeculis defuere, qui, essentne cuncti eiusdem auctoris, propter diversitatem stili 1) 'Sex. Aurelium Victorem de vitis Caesarum imprimendnm curaui' ait Laurentius Abstemias in editione principe Epitomae (ex urbe Fanestri ΙΠΙ Kai. Martii MDII1I). 'Imperatorum Sex. Aurelii Victoris quod antehac latuit compendium' et 'S. A. V. libellus aureus' dicitur in editione „compendii impressi opa impësa et accuratione Ascensiana anno M. D. IUI. ad tertiu Ca- lëdas decéb. In çdibus Ascesianis apud Parrhieios". 2) Sex. Aurelii Victoris historiae Romanae breviarium. A Iano et Saturno Urbeque condita usque ad consulatum X Con- stan tii Aug. et Iuliani Caes. III. Numquam antehac editum... Ex bibliotheca Andr. Schotti, cuius etiam notae adiectae sunt. Antverpiae ex officina Chrietophori Plantini architypographi regii MDLXXIX. a* IV PRAEFATIO dubitarents); nunc vero virorum doctorum communis est consensio S. Aurelii Yictoris genuinum4) opus unicum eum librum esse, qui inscribitur „Historiae abbreviatae ab Augusto Octaviano, id est a fine Titi Livii, usque ad con- sulatum decimum Constantii Augusti et Iuliani Caesaris ter- tiuma, quern nos „de Caesaribus" dicere consueyimus, cetera opuscula alios olere auctores, quorum nomina in tenebrie iacent. DE S. AURELII VICTORIS VITA INGENIOQUE.5) Sextum6) Aurelium Victorem oriundum fuisse ex Africa et ex eo apparet, quod imperatorem Septimium Severum, in quo laudando multus est, Afrum ipsum natione, populärem suum dicit (Caes. 20, 6 : „gentis nostrae") et ex inscriptione codicum Oxoniensis et Bruxellensis : „Victor Af(f)er". Quae sententia etiam eo adiuvatur, quod Caes. 40, 19 Carthagi- nem „terrarum decus" appellat quodque in dicendi genere quem vocamus tumorem Africum exhibere videtur. Rure ortus tenui atque indocto pâtre, ut ait ipse (Caes. 20, 5), per multa impedimenta eluctatus ad amplissimos honores pervenit: ab imperatore Iuliano provincia Panno- nia secunda ei administranda data est, ut docet Ammianus Marcellinus 21, 10, 6: „ubi Victorem apud Sirmium visum scriptorem historicum exindeque venire praeceptum Pan- noniae secundae consularem praefecit (i. e. Iulianus anno 3) Videnda, quae Ioannes Arntzenus in praefatione editionis (Amstelodami-Traiecti Batav. 1733) profert. 4) Quod prioribue annis viri docti auspicati sunt (L. Ieep, Rivieta di filologia 1873 p. 605; Th. Opitz, Quaestionum de Sex. Aurelio Victore capita tria. Acta aocietatie philol. Lipa. II (1876) p. 199—279) exstitisse amplius quoddam S. Aurelii Victoris opus, e quo et Caesares et Epitome sive Epitomae pars (cap. I—XI) excerpta essent, a vero deerrat. 6) Cf. Opitz 1. 1. p. 200; F. Pichlmayr: Zu den Caesarea des Sextus Aurelius Victor. Festgruß des Ludwigsgymnasiuma in München an die XLI. Versammlung deutscher Philologen und Schulmänner p. 13 sq. 6) Sexti praenomen reperitur in titulo C. I. L. 6, 1186 et in inscriptionibus codicum Epitomae. PRAEFATIO V 361) et honoravit aenea statua, virum sobrietatis gratia aemulandmn, multo post urbi praefectum". Illius autem le- gations testis est etiam titulus Orellianus 3715: AVRELIO VICTORI XV VIRO SACR. FAC. LEG. AVGG. PRO PR. PROV. PANN. INF. PATRON. R. P. H. V. D. D. Consulem eum ante annum 361 fuisse ex eo, quod Am- mianus eum 'consularem' dicit, non sequitur; quarto enim p. C. saeculo hoc titulo certa quaedam provinciarum prae- sidum classis ornari solebat, qui numquam cónsules fuerant; neque in fastis consularibus ante annum 369 Victoris con- sulis mentio fit. Quem autem Victorem fasti eo anno una cum Valentiniano nepote consulem commémorant, is sitne idem atque noster, dubium est, sed meo quidem iudicio non sine aliqua veritatis specie. Praefecturam urbi multis annis post („multo post" Ammianus 1. 1.) Theodosio imperante a. 389 gessit (Corsini „Series praef. urbis p. 287), cuius ma- gistrates mentio fit C. I. L. 6, 1186: „reTERVM PRINCI- PYM CLEMENTIAM saNCTITVDINEM MVNIFICEN- TIAM SVPERGRESSO D. N. FL. THEODOSIO PIO VIC- TORI SEMPER AVGVSTO SEX. AVR. VICTOR V. C. VRBI PRAEF. IVDEX SACRARVM COGNITIONVM D. N. M. Q. E. Qua inscriptione eum etiam iudicem sacrarum cognitionum fuisse docemur. Ipse in opusculo suo imp. Diocletiani (39, 6: „nostra <jmemoria)>") Constantinique (40, 14: „memoria mea") ut aequalium mentionem facit, consulates Philippi (= p. C. 348) anno urbis millesimo centesimo, quem nullis sollemnibus frequentatum Romanis excessisse queritur, et Cerealis (= p. C. 358) commémorât (cf. 28,2 et 16,12 „nostra aetate"), Constantium II „imperatorem nostrum" (41, 10) et „prin- eipem nostrum" (42, 5) nominat (cf. etiam 34, 7). Huius anno vicésimo tertio (= p. C. 360) librum ad finem per- duxisse videtur. Quo autem anno supremum diem obierit, in- certain est. Fidei Christianae eum addictum non fuisse inde apparet, quod prodigia et oraeula comprobare evincitur.7) 7) Cf. Opitz 1 1. p. 202. VI PRAEFATIO Litterarum eximio amore flagrane nihil sanctius duxit doc- trina atque humanitate; atque quae sive de re publica sive de natura rerum profitetur, quamquam non admodum magni sunt ingenii, tamen animum praestantem atque ingenuum et qui bonis artibus delectetur patefaciunt. Senatui favet, odit militum vulgus, quorum aviditatem immoderatamque superbiam saepius perstringit. Iam quid alii scriptores de eius libro tradant, videamus. Ac primum quidem Hieronymus in epistula ad Paulum Senem Concordiensem Í10, 3) „commentarios Fortunatiani et propter notitiam persecutorum Aurelii Victoris histo- riam . . postulat. Quo procul dubio Aurelii Victoris Cae- sares intelligendos esse omnes viri docti consentiunt et Mommsenus illius vestigia etiam nunc in Hieronymi libro deprehendi posse ait. Deinde quae Paulus Diaconus de gestis Langobardorum II, 18 dicit: „sunt qui Alpes Cottias et Appenninas unam dicant esse provinciam: sed hos Vic- toris revincit historia, quae Alpes Cottias per se provinciam appellat" ad Caes. 5, 2 (= Ep. 5, 4) referenda sunt. Et Ioannis Lydi verba (de magistratibus populi Eomani III, 7) : ,,εν&εν βιτωναι, ονς Βίκτωρ ó ιστορικός ¿v τη [στόρια των ίμφνλίων φρουμ,ενταρίονς οϊάε το πριν όνομ,αβ&ήναι, ort της τον παλατιού εν&ηνίας το πριν εφρόντιξον" ad Caes. 39, 44 pertinent. DE LIBELLI DE ORIGINE GENTIS ROMANAE AUCTORE Schottus cum Originem edidit, iam dubitavit, num Aurelii Victoris esse diceret, cum ei 'stylus, non malus auctorum index' repugnare videretur. Io. Metellus Sequanus (f 1600)8) initio libelli (l, 6): 'cognita ex libro, qui inscriptus est De origine Patavina' adductus in earn suspicionem venit, ut Q. Asconii Pediani, qui ipse fuit Patavinus, opus esse sta- stueret. Quam opinionem iam Arntzenus (in praefatione 8) In epistula ad Stephanum Vinandum Pighium data. Quam Schottus post mortem Metelli et Pighii edidit. Cf. Iordanum, Herrn. III (1869) p. 394; Seppium in edit.8 p. 40. PRAEFATIO VII editionis p. 2 seqq.) redarguii, qui 'posterions quidem aevi, sed tarnen non ignobilem grammaticum' fuisse auctorem recte dicit. Noù enim historicum, sed grammaticum fuisse, qui ex variis auctoribus haec collegit, ex eo effieias, quod compluribus locis9) docentis est similis. Falsarium quondam saeculi XV eum Niebuhrius (Vorlesungen ed. Isler p. 34) iudicavit, quae sententia, quam multi alii10) secuti sunt, eo refellitur, quod iam Helinandus (in Vincentii Bellova- censis speculo historiali (torn. IV speculi mundi) II, 96), qui 1223 mortuus est, illud opusculum noverat etiamque codex Oxoniensis saeculi XIV esse videtur.11) Qui nostra aetate libello operam navaverunt Maehly12) et Iordan19), etiam εκιγραφην ab ipso Originis auctore profectam esse falso rati, eum VI vel V saeculo p. C. attribuunt, ceteri ineunte vel medio IV saeculo ortum esse censent (e. gr. Mommsen14): ante Hieronymi aetatem, Baehrens15) : post a. 360 p. C., Beck16): post Apulei aetatem et ante Chroni- con ab Hieronymo Latine versum et auctum, Smit17): Lactantii temporibus vel paulo post); atque profecto stilus et orationis forma optime huic aetati quadrat.18) De genere autem libelli duae sunt sententiae virorum doctorum: alteris Origo pro excerpto est, alteris eadem, 9) 1,7—9; 4,2.4; 5,2; 8,3; 10,4; 16,5; 21,2—4. 10) Cf. J. H. Smit, Ps.-Victoria liber de origine gentia Ro- manae. Groningae 1896. Prolegomena p. 12. 11) E. Baehrens (in ann. Fleckeisen. 135 (1887) p. 778) Eusebii versionem Armeniacam et Diodori excerpta Vaticana singulis rebus cum Origine congruere monet. 12) Iahnii Arch. XVIII p. 132—153. 13) Rhein. Museum XVIII p. 589. 14) Hermes XII p. 401. 15) 1. 1. 16) Ad originerà gentis Romanae Commentatiuncula. Mne- mosyne 1894 p. 338. 17) in praefatione editionis p. 67. 18) Tenendum est et titulum et extremara partem Originis ('Sed horuia omnium' et q. s.) non ab auctore ipso profecta esse, sed ab eo, qui postea (mea quidem sententia multo postea), cum historiam tripertitam conglutinaret, et finem ipsum Originis decurtavit et initium libri de viris illustribus desecuit. Vili PRAEFATIO qua hodie exstat, forma scriptoris manu esse composita vi- detur; ab illa parte staut Mommsen, Baehrens, Sepp (qui libellum prius19) Verrio Fiacco ipsi adscribendum censue- rat, nunc Lactantii temporibus excerptum vult), ab hac Smit et M. Schanz20); Beck dubitat an scriptorem huius libelli epitomatorem voeare malit. DE LIBELLI DE VIRIS ILLUSTRIBUS URBIS ROMAE AUCTORE Libellus de viris illustribus Urbis Romae in codicibus manuscriptis longe plurimis C. Plinii Secundi sive Plinii oratoris Veronensis nomini addicitur; in editionibus veteri- bus vel huius Plinii (iunioris) vel Cornelii Nepotis vel Sue- tonii Tranquilli nomine ad eorum scripta accessit. Ioannes Metellus Asconii Pediani eum esse credidit, alii viri docti saec. XV et XVI Hygino vel Aemilio Probo inscripsere. Qui Origine») ' 'Viros illustres' 'Caesares' ad unum corpus coniunxit, Livium auctorem existimasse videtur, quod qui- dem et ex titulo codicum Oxoniensis et Biuxellensis ('ut quisque neotericorum asseveravit: hoc est et Livius [= viri illustres] et Victor Af(f)er [= Caesares]')21) et ex fine Ori- ginis ('historia Liviana, quae testatur, quod Romulus etc.') conicere licet. Horum neminem auctorem libelli esse iam Schottus recte sibi persuaserat, sed etiam ipse erra vit, cum verum aucto- rem Sextum Aurelium Yictorem se repperisse censuit; ab hoc enim prorsus abhorret dicendi genus. Sed quis quando illum libellum conscripserit i. e. auctoris cuiusdam veteris opus in epitomen coegerit, nos ignorare fatendum est. Fuere, qui librum primo vel secundo saeculo p. C. adscriberent, aliis eo tempore compositus esse videtur, quo moris erat 'res breviter exponere' i. e. quarto saeculo post Christum 19) in editione priore Monachii 1879 (denuo edidit Eich- stadii 1886). •20) Geschichte der römischen Litteratur IV 1 p. 59. 21) Mommsen, 'die Chronik des Caesiodorus' ρ 551. PRAEFATIO IX natum.22) Certum est et pro summario eum habendum esse et sermonis Latini integritatem satis incorruptam in eo in- venir! Sacrisne Christianis fuerit imbutus ille scriptor, dubium est; optimatium fautorem eum fuisse multa de- clarant. Quibus ex fontibus noster hauserit, non satis liquet23); id dici potest nonnulla ex elogiis Ampelio Floro manasse, sed ita, ut nusquam tota enuntiata compareant. Ceterum quamvis multa errata legentium ánimos offendant, tamen hie illic traduntur, quae magni sint pretii ad historiam Roma- nam explanandum. Titulus 'de viri s illustribus Urbis Romae' minus con- venite cum et mulleres (13 Cloelia 46 Claudia virgo Ve- stalis 86 Cleopatra) et externi (35 Pyrrhus 42 Hannibal 54 Antiochus 71 Yiriathus 76 Mithridates 86 Cleopatra, cf. etiam 22) commemorentur. DE EPITOMAE AUCTORE 'Libellus de vita et moribus imperatorum breviatus2*) ex libris Sexti Aurelii Victoris' opus simplex et unum dici minime potest, immo compositus est ex particulis diverso- rum scriptorum hinc illinc decerptis. Aurelii enim Victoris historiae, quod quidem nos videre possimus, solis capitibus 1 —11 (cum Suetonio), praeterea 41, 2 (= Caes. 40, 3) subsunt, in ceteris capitibus epitomator ille, cuius ne nomen 22) Cf. H. Peter, die geschichtliche Literatur über die röm. Kaiserzeit II, 367sqq. Fr. Leo, die griechisch-römische Bio- graphie 309 sqq. 23) De hoc toto argumento a viris doctis saepe tractato cf. L. Spengel, Sitzungsberichte der bayr. Akademie IX, 348 (Flo- ras); Ed. Woelfflin, de L. Ampelio libr. mem. p. 35 (Hyginus); H. Haupt, de auetore d. v. i. libri quaestiones historicae. Würz- burg 1876; H. Hildesheimer, de libro qui inscribitur D. v. i. u. R. quaest. hist. Berol. 1880; J. Rosenhauer, Symbolae ad quae- stionem de fontibue libri qui inscribitur D. v. i. u. R. Cambo- duni 1882; Th. Opitz, annales Fleckeisen. CXXIII p. 203sq; M. Schanz 1. 1. p. 64. 65. 24) 'excerptus' cod. Urbinas 411 et Yenet. Marc. 332; 'ex- cerptus et breviatus' cod. Med. plut. 64, 36 et Neapol. IV C 36. χ PRAEFATIO quidem novimus25), ex Marii Maximi, Eutropii, Ammiani eorumque scriptorum, qui huius opus continuaverunt, libris26) notabilia quaedam excerpsit et rebus nonnullis aliunde ad- ditis fragmenta attenuate atque inscite inter se coniunxit, plerumque exorsus a pronominibus fhic' vel 'iste'.27) De vita epitomatoris nihil nobis compertum est; ex epi- toma ipsa effici cogique potest eum opus perfecisse, post- quam imperator Theodosius I., quem ipsum vidisse videtur, Arcadio et Honorio filiis imperium tradidit; floruit igitur exeunte quarto et ineunte quinto saeculo p. C. Stirpe Ita- lica fuisse atque in ipsa urbe habitasse videtur, quippe qui locorum quorundam distantia notata28) regionum prope ur- bem sitarum scientem se praestet. Fidei Christianae non addictus fuisse putandus est, cum oraculis atque prodigiis fidem habeat et 21, 3 de Dirarum insectatione loquatur. DE CODICIBUS Libri de viris illustribus permulti, epitomae de Caesa- ribus multi exstant codices, contra et libellus de origine gentis Eomanae et liber de Caesaribus duobus tantummodo codicibus continentur, quorum alter Oxoniae, alter Bruxellae asservatur. Hi eidem librum de viris illustribus comprehendunt sed ita, ut primi capitis nihil nisi extrema pars supersit. Libra- rius enim quidam cum continuam rerum gestarum populi Romani historiam edere vellet, illos tres libellos ad unum 25) Victorem iuniorem yel Victorinum, de quo quidam eomniarunt, numquam exstitisse iam Arntzenus (praef. p. VIII) et Grrunerus (praef. p. IX) intellexerunt (cf. Opitz 1. 1. p. 206); 'Victorini' autem pro 'Victoria' in titulo habent codd. Ber- nensis 104 Vossianus 96 Augustodunensis (etiam Elgaldus, mo- nachal coenobii Floriacensie, in vita Roberti regis id nomen exhibet). 26) Opitz 1. 1. p. 266; cf. Mendelssohn, Zosimi historia nova 1887 p. XXXVI. 27) E. Woe]fflin, die Latinität der Epitome Caesarum. Archiv f. lat. Lex. XII, 445 sq. (cf. p. 356). 28) Cf. 3, 9; 15,7; 20,6; 31,2; 40,2.3.