ACAD Ε Μ ΙΑ SCIENTIARVM GERMANICA BEROLINENSIS BIBLIOTHECA SCRIPTORYM GRAECORYM ET ROMANORVM TEYBN Ε RIANA EDITA CONSILIO ATQVE AVCTORITATE INSTITVTI GRAECOROMANAE ANTIQVITATIS STVDIIS COLENDIS D ESTIN ATI m LIPSIAE IN AEDIBVS B.G.TEVBNERI MCMLXIII ARTEMIDORI DALDIANI ONIROCRITICON LIBRI V RECOGNOVIT ROGER A. PACK s LIPSIAE IN AEDIBVS B. G. TEVBNERI MCMLXIII BIBLIOTHECAETEVBNERIANAE HVIVS TEMPORIS REDACTOR: JOHANNES IRMSCHER HOC VOLVMEN IMPRIMENDVM CVRAVIT HEINZ GEISS LIZ.-NR. 294 · 375/13/63 PRINTED IN THE DEMOCRATIC GERMAN REPVBLIC LIPSIAEl TYPIS B.C.TEVBNERI (111/18/154) . 1603 PRAEFATIO Rudolphua Hercherus, ubi Artemidorum. anno D. 1864 ultimus edidit, in praefatione sua satis clare causae enuntiavit quare scriptorem a doctis indoctisque neglec- tum in lucem revocaturus esset: tarnen se vereri, quam- quam uni Artemidoro rerum notitia quarundam deberetur quae ad antiquitates spectarent, ne, qui a textu legendo abhorrentes per indicem tantummodo rerum vagari sole- rent, ii sibi vitio verterent quod indici suo ipsum Artemi- dorum praefixisset. Fateor equidem multa futtilia, insulsa, immo horri- fera in his quinque libris inesse: qui loci, candide lector, haud mihi magis quam tibi arrident. nihilo minus iste Daldianus, tametsi indignus forsitan sit in quem multi anni laboresque huius vitae brevioris impendantur, plane dignus esse videtur qui denuo recensitus imprimatur, nam non tantum plurima nos edocet quae ad scientiam onirocriticam eiusque antistites eximiores attinent, Sed certiores etiam facit quomodo illius saeculi 'populus minutus' vel homines proletarii vixerint, quid sperarint, timuerint, crediderint. Sed ne causam longius defendam quae haud scio an supervacanea sit, ad codices enumerandos primo pro- grediar, dein huius editionis vel potius recognitionis rationem edisseram. I Agmen ducit L = cod. Laurentianus plut. 87, 8, mem- L branaceus, saec. XI atque manu clara exaratus, quem Ianus Lascaris, dum iter per tractus Orientales facit ut nomine patroni sui Laurentii de Medicis Florentini libros Graecos manu scriptos perquireret, mense Aprili anni D. 1492 Candiae oppido Cretensi a quodam 'Nicolao Iacobo V PRAEFATIO de Sena,1) fisieo et suae artis medicinae doctore' una cum aliis codicibus emit, enimvero exstat ipsum emptionis instrumentum,2) necnon auctorumrepertorium Graecorum Hanoverae asaervatur 'quos impensis Laurentii Medicis Laacaris ex Peloponneso in Italiam nuper advexit':3) quo- rum in utroque Artemidori de insomnias liber memoratur. Trea loci longiores a librario sunt omisai, niai exemplari, quod deacripait, iam defuerant: 'Ασκληπιός Ιδρυμένος— äv ειη τά αγάλματα αντών (168, 7—176, 23), φαίνονται δε oi •&εοί—δο&είσας (178,11-179,18), ή γυνή—πολλάς ημέρας (308,9—314,4: hie folia duo plus minus amissa erant). desi- nit L τον δέ όχετόν (321,2); quae reatant, ea adiecit correc- tor L2 denominatua. ny ephelkyatikon ubicumque poterat, ante conaonantea etiam litteras, acripsit, necnon multa in formas vocabulorum, id est, rea orthographicas, peccavit, itacismo, qui vocatur, praesertim abusus;4) eat quoque ubi veraum unum 20—285) litterarum aut tales duos pluresve ob haplographiam praeterierit. illud autem maioris eat momenti si quaeras quaenam cognatio inter testes varios intercedat: quoniam exemplaria eius aliquot folia tineia perterebrata fuiaae videntur, librarius diligena, quoties- cumque in huiuscemodi lacunam incidit, spatium vacuum atque numero litterarum deperditarum consentaneum reli- quit, in margine vocabulo ζήτζεϊ) saepenumero notavit. Correctores postea sunt exorti trea, quos Blumius ita distinxit: L1 L1, saec. XI, non tantum aliquot locoa hie illic usque ad fol. 9r litteris supra lineam scriptis emendavit, sed 1) Italice: Niccolö di Giacomo da Siena. 2) Vid. E. Legrand, Bibliographie hellenique .. . des ouvrages publies en grec par des Grecs auxXV et XVI siecles,2 (Paris 1885) 325-27; E. Piccolomini, Eiv. di filol. 2 (1874) 401—16. 3) E. G. Vogel, Serapeum 15 (1854) 154-60. 4 Ecce exempla itacismi: ι pro η (κυβερνήτη όρχιοτής), i pro ει (δανιστής, ήμισίας), η pro ι (κωμηκά, φ&ήσις), ει pro η (άνα- τετμεϊσι9αι, χλεύειν), ει pro ι (εϊδοι, παλινδρομείαν), η pro ει (Χαμ- βάνην), οι pro ν (σκοιτίδα). Aliae vocales confusae: αι pro ε (εξαϊ-, τάζειν, ύδρωπίαοαι), ε pro αι (διαβένειν, εύεσ&ησία), ω pro ο (ήδωνή, μείζωαι,) ο pro ω (διψόντα, κολύει). Aspiratio •Vulga- ris: άαφάλαξ, έφ Ισης, έφόπτης, κα&'οναρ. 6) Sic fines nuper statui tota re iterum inquisita. VI PRAEFATIO margini folii 7r Achmetis Onirocrit. 240,21—241,17 (Drexl), margini folii 8r eiusdem operis 240,9—12 appo- suit, ut Artem. 16,10 et 18,17 commentaretur. L1 ita a codice Marciano (V: vid. infra) discrepat, dum bis cum Sudae testimonio congruit (2,15. 4,16), ut tertiam tra- ditionem secutum esse colligere liceat. L2, saec. XVI, seu codicis V seu editionis Aldinae sub- L2 sidiis fretus, multaa librorum IV—V lacunas et praeser- tim longiores 308, 9—314, 4 et 321, 2 — usque ad finem supplevit. L3, saec. XV, libris IV-V et semel libro I (23, 20) V operam levem dicavit et mera coniectura paucos locos in meliora vertere tentavit. haereo equidem in sententia Blumii, qui manum tertii correctoris codici Urbinati (U) a Michaele Apostolio scripto (vid. infra) tarn similem esse censet, ut non dubitet quin L3 idem atque Aposto- lius fuerit. quem tarnen hominem laboriosum codicem L olim possedisse satis constat, nam eo usus est, id quod suo loco demonstrabo, unde textum Urbinatis, ne dicam Marciani alterius (M), describeret. Sunt autem quaedam correctiones ubique sparsae tam- L° que minutae ut non dinoscere possis quae manus quonam scripserit saeculo: quas omnes sub signo L° collegi. Codicis physiognomiam delineaverunt A. M. Bandinius, Catalogue Codicum Graecorum Bibliothecae Laurentia- nae, 3 (Florentiae 1770) 387-88, et Blum, Studies 13, 16—18, qui plura etiam de correctoribus in ephemeride Eranos disseruit. Hercherus ipse non contulit sed colla- tionem a Iacobo Gronovio anno D. 1680 parum curate factam usurpavit. ex imaginibus lucis ope depictis textum primo contuli, postea codicem ipsum Florentiae inspexi. Sequituf ut alteram Laurentianum, qui non nisi in Laurenti- memoria hominum iam vivit, breviter tangam. nempe deperditus Lascaria, priusquam illud iter ingressus est, omnium qui illo tempore Florentiae in bibliotheca Laurentiana re- periebantur librorum rubricas atque inter eas quandam λύσεις ονείρων προς Κρασσον perscripsit.1) quae codi- 1) Κ. Κ. Müller, Centralblatt für das Bibliothekswesen 1 (1884), 351—52, 378. VII PRAEFATIO cem nescio quem Artemidorianum, vix tarnen eundem ac L, respexisse videtur. immo Blumius coniecit eum fortasse eundem fuisse quem Angelus Politianus Faesu- lis menae Septembri anno D. 1483 excerpsit.1) V Iuxta L merito ponendus est V = cod. Marcianus 268, saec. XV, membranaceus, manu nitida2) Michaelia Apo- stolii Byzantini exaratus, qui subscriptione loctorem ad- monet post patriam expugnatam se, in Creta pauper tatis comitem et exsulem, inter alios multos hunc quoque librum exscripsisse. quin etiam in Epistulis eiusdem 70—71, anno D. 1467, ut videtur, datis, legimus Apostolium illo tempore Artemidori apographon quidpiam lucubrare, cum Cardinalis Bessarion patronus eius Venetianus ius- serit atque imprimis ut Daphnis Quirinus, ipse, nisi falli- mur, Venetianus natu sed iamdiu incola Cretensis et quasi vice Bessarionis gerens, sibi stipendia annua ob has curas debita persolvere properet; neque dubitare pos- sumus quin in his epistulis aut V aut Marcianus alter (M) respiciatur.3) CodicisV, quamquam nullus corrector limavit, loci duo (quae res Hercherum latuit) manui recentiori attri- buendi sunt: τοις δε προειρημένοις — σημαίνει (29,8— 30, 18), τούτων δέ — κακοπραγίαν (280, 3-281, 7). ut L, ita V non nullos versus per homoioteleuton vel homoiokatarkton praetermisit, quem que circiter 31 lit- teras continentem, aut simul duos eiusdem fere longi- tudinis. Notitiam brevem Blumio, Studies 13, debemus. denuo contuli simulacris arte phototypica expressis, nam Her- cherus Iosephi Muelleri collationem aliquanttdo mendo- siorem usurpavit. Codices Hie, priusquam ad ceteros testes enumerandos accin- derivati g ^ ^ p p ^ breviter praefari iuvat quod latius ar r0 0S 0 1) Colleetio Dupuy 673 (fol. 129—30); vid. L. Dorez, Cata- logue de la Collection Dupuy, 2 (Paria 1899) 254. 2) Cuius manus si exempla inspicere velis, videas H. Noiret, Lettres inedites de Michel Aposlolis (Paris 1889; Bibliothöque des ficoles Franyaises d'Athenes et de Rome, Pasc. 54), ad fin., et J. Ε. Powell, Byz. Zeitschr. 38 (1938) Tafel II. 3) Vid. Noiret, op. cit. 28. vni PRAEFATIO patet. etenim, cuius viri eruditi saepiuscule mentionem feci, is Blumius opusculo inaugurali de ratione editionis Hercherianae hac mente disseruit, ut novae fundamenta solida iaceret, sed anno D. 1945, de Artemidoro optime meritus ac valde dolendus, ante obiit quam curas suas laboresque perficere posset, qui denique, ne longum fa- ciam, causas satis probabiles attulit quare crederemus testes ceteros (Harleiano excepto, qui ei nondum inno- tuerat) ab LV eo modo derivatos esse ut Laurentianus (L) Marcianum alteram (M) et Urbinatem (U) peperisset, Marcianus vero prior (V) Cantabrigiensem (C), Otto- bonianum (0), Borbonicum (B) genuisset: eo fieri ut edi- tori futuro nullus praeter LV esset ad testimonium citan- dus. quae altercatio re vera non ita gravis evenit, nam Hercherus, cum Marcianum (M) et Urbinatem Lauren- tiano simillimos quidem asseveraret, de eo tamen de- scriptos negaret, id dicere voluit, non descriptos sed ali- quo intervallo derivatos.1) quam ob rem MU amotis ex LV solis textum suum conflavit. Ut Blumi ο astipularer inclinabat animus meus. nihilo minus cum argumenta, quae ad probandum protulerat, paucis indiciis fulciebantur, tum illud reputabam, qui- cumque editoris vice fungi vellet, eius esse omni discep- tationi iudicium proprium, quamvis hebes esset, adhibere, recusare ne alieno, quamvis acuto, inniteretur. praeterea suberat suspicio, immo quasi spes, fore ut codicem ali- quem invenire possem qui pace Blumii lectiones familiae tertiae traderet, scilicet memoriam quae de LV non pen- deret. quis enim nescit multos locos statim certoque restitui posse si trium familiarum testes habeas tres, plurimos in dubio manere si duos tantum eosque inter sese multum discrepantes ? itaque omnes qui mihi noti erant codices pro parte virili excutere, novum, si die vo- lentibus possem, eruere constitui. sed suspicio mea remota est vel falsa spes: neque veterum ratio codicum aliter se habere videtur quam Blumius existimavit neque Har- 1) Cf. ea quae Hercherus antea scripserat in Museo Rhenano 17 (1862) 81: 'Ex Mediceo (sc. L) toti pendent codices a Michaele Apostolio exarati Urbinas 107 et Marcianus 267.' IX PRAEFATIO leianus, quem solum, quod sciam, neglexit, nisi a V pro- genitus esse. Μ Μ = eod. Marcianus 267, membranaceus, manu Apostolii confectus (sed deest subscriptio). vid. Blum, Studies 13. per simulacra photographica inspexi. Ut L, ita Μ 168, 7 - 176, 23. 178, 11 - 179, 18 omisit; ad 308, 4, paucis videlicet versibus ante eum locum desinit ubi L foliis duobus mutilus est, ab L2 postea suppletis. qui versus plurimi ad 180,16 incipiunt, de 245, 22 - 246, 16 sumpti, ii in LM, non in V, in- veniuntur. ad 18, 1 Apostolius eandem notavit emen- dationem quam L1: ερπετά LM, κινώπετα L1 supra lineam Μ in margine. meministine porro lacunarum quas L vocabulo ζήτ(εί) affixo idcireo reliquit quia tineae exemplar comederant ? en omnes eodemque saepe voca- bulo instructas praebet M. nonne illud in promptu credere est, Μ haec omnia de L fideliter transtulisse ? Manifestum est librarium menda Laurentiani ortho- graphica sustulisse, aliquot locos coniectura sanavisse. est autem ubi Μ cum V ac contra L consentiat, quae res inde evenisse putatur, quod Apostolius, qui V quoque scripserat, aut hunc aut huius genitorem adhibuit quo Μ corrigeret. quem ne mireris Artemidoro operam navasse tarn multifariam, scriptorium eius Thucydidi studia im- pertivit haud minus assidua.1) ad patriam suam reversus Apostolius Thucydideum codicem quendam transcrip- serat, apographon suum reportaverat. an fieri potest ut etiam Laurentianum nostrum illinc abstulerit ? certe Creta illo tempore litterarum Byzantinarum librorum- que velut hereditatem inibat ut vice sua Italiae legaret.2) sed haec hactenus. U U = cod. Urbinas gr. 107, chartaceus, item saeculo XV ab Apostolio exaratus, cuius subscriptio in fol. 133v legi- tur. continet Polyaeni Strategemata, fragmenta quaedam paradoxographica, Artemidori Onirocritica (fol. 145r—274). 1) Vid. J. E. Powell, Class. Quarterly 32 (1938) 103. si plura de hac offieina librariorum doceri velis, adeas M. Wittek, Scrip- torium 7 (1953) 290-97. 2) Powell, loc. cit.; C. Gallavotti, Stud. Ital. di ßol. class. 11 (1934) 300. X