T.C. YALOVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ARAP BAHARI VE SURİYE YÜKSEK LİSANS TEZİ İbrahim TORAMAN Enstitü Anabilim Dalı: Uluslararası İlişkiler Enstitü Bilim Dalı: Uluslararası İlişkiler Tez Danışmanı: Yrd.Doç.Dr. Murat ALAKEL OCAK – 2015 T.C. YALOVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ARAP BAHARI VE SURİYE YÜKSEK LİSANS TEZİ İbrahim TORAMAN (117207017) Enstitü Anabilim Dalı: Uluslararası İlişkiler Enstitü Bilim Dalı: Uluslararası İlişkiler Bu tez 12/02/2015 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oybirliği ile kabul edilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Abdullah URAL Yrd. Doç.Dr. Murat ALAKEL Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali UĞUR Jüri Başkanı Jüri Üyesi Jüri Üyesi Kabul Kabul Kabul Red Red Red Düzeltme Düzeltme Düzeltme BEYAN Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim. İbrahim TORAMAN 15.01.2015 ÖNSÖZ Ortadoğu coğrafyası, Birinci Dünya Savaşı sonrası Osmanlı Devleti’nin elinden çıkmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ile birlikte, yeni kurulan rejimin stratejisi gereği ilişki düzeyi çok sınırlı olmuştur. Teknolojinin gelişmesi ve dünyanın küçük bir köy haline gelmesiyle Türkiye unuttuğu bu coğrafyaya açılmaya başlamıştır. Arap Baharı denilen süreç yüz yıl önce Ortadoğu’da kurulan sistemlerin miadını doldurduğunu ve sistemi değiştirmenin zamanının geldiğini göstermiştir. Sistemle birlikte belki yüz yıl önce çizilen haritalar da değişecektir. Tez konusu olarak Suriye’nin Arap Baharındaki yeri ve durumunu seçmemin nedeni tarihsel, milli ve dini ortak noktalarımızın bulunduğu fakat yıllarca uzak kaldığımız bu coğrafyada olan olayları araştırmak istememdir. Ayrıca dinamik bir konu olması da zor olmakla birlikte konuyu ilgi çekici hale getirmektedir. Tez yazımı boyunca çalışmalarımı takip eden ve yönlendirmeleriyle ufkumu açan değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Murat ALAKEL’e teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca yüksek lisans hayatım boyunca bana destek olan ve tez dönemim boyunca benimle geçirecekleri vakitlerinden fedakarlık gösteren eşim ve kızıma da teşekkür ediyorum. İbrahim TORAMAN 15.01.2015 ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET…………………………………………………………………………………….. ABSTRACT…………………………………………………………………………….. ÖNSÖZ…………………………………………………………………………………... ĠÇĠNDEKĠLER………………………………………………………………………….. KISALTMALAR………………………………………………………………………... GĠRĠġ……………………………………………………………………………… 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM SURĠYE’DE SOSYO-KÜLTÜREL YAPI 1.1.Tarihsel Süreç Ġçerisinde Suriye……………………………………… 4 1.1.1. Ġslamiyet Öncesi Dönem…………………………………... 4 1.1.2. Ġslamiyet Dönemi…………………………………………... 5 1.1.3. Osmanlı Dönemi……………………………………………. 7 1.1.4. Fransız Manda Dönemi……………………………………. 9 1.1.5. BağımsızlıkDönemi…………………………………………. 17 1.1.5.1.Askeri Darbeler Dönemi (1946-1970)………………… 17 1.1.5.2.Hafız Esad Dönemi (1971-2000)…….…………….….. 20 1.1.5.3.BeĢar Esad Dönemi (2000-...)……………………….... 23 1.2.Suriye’de Dini ve Etnik Yapı………………………………………….. 25 ĠKĠNCĠ BÖLÜM SURĠYE VE ULUSLARARASI GÜÇLER 2.1.ABD’nin Suriye Politikası…………………………………………….. 30 2.1.1. Tarihsel Perspektiften ABD-Suriye ĠliĢkileri……………. 30 2.1.2. Arap Baharı ve ABD Suriye ĠliĢkileri………………......... 33 2.2.Rusya’nın Suriye Politikası…………………………………………… 37 2.2.1. Tarihsel Perspektiften Rusya-Suriye ĠliĢkileri…………... 37 2.2.2. Arap Baharı ve Rusya-Suriye ĠliĢkileri…………………... 40 2.3.Ġran’ın Suriye Politikası………………………………………………. 43 2.3.1. Tarihsel Perspektiften Ġran-Suriye ĠliĢkileri……………. 43 2.3.2. Arap Baharı ve Ġran-Suriye ĠliĢkileri…………………….. 46 2.4.Türkiye’nin Suriye Politikası…………………………………………. 49 2.4.1. Tarihsel Perspektiften Türkiye-Suriye ĠliĢkileri………… 49 2.4.2. BeĢar Esad-AK Parti Dönemi Türkiye-Suriye ĠliĢkileri… 51 2.4.3. Arap Baharı ve Türkiye-Suriye ĠliĢkileri……………....... 53 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SURĠYE’DE ARAP BAHARI VE ĠKTĠDAR MÜCADELESĠNĠN GELECEĞĠ 3.1.Arap Baharı’nın BaĢlaması ve Yayılması………………………….. 57 3.1.1. Tunus’ta Arap Baharı Süreci…………………………... 57 3.1.2. Mısır’da Arap Baharı Süreci………………………...…. 58 3.1.3. Libya’da Arap Baharı Süreci………………………..…. 60 3.2.Suriye’de Arap Baharı Süreci…………………………………….... 63 3.2.1. Suriye’de Olayların BaĢlaması ve GeliĢimi…………..... 63 3.2.2. Suriye’de Öne Çıkan Gruplar ve OluĢumlar……...…… 69 3.2.2.1. Suriye Ulusal Konseyi…………………………... 69 3.2.2.2. Ulusal Koordinasyon Komitesi…………………. 70 3.2.2.3.Özgür Suriye Ordusu…………………………….. 71 3.2.2.4. Suriye Vatanseverler Grubu ve Yeni OluĢumlar. 72 3.2.2.5. Kürtler ve Demokratik Birlik Partisi…………… 73 3.2.2.6. Irak ġam Ġslam Devleti (IġĠD)………………….. 75 3.2.2.7. Suriye Muhalefeti ve Devrimci Güçler Koalisyonu (SMDK)…………………………………………… 76 3.3.Suriye’de Ġktidar Mücadelesinin Geleceği…………………………. 77 3.3.1. Senaryo 1: Esad Rejimi Olayları Bastıracaktır………… 78 3.3.2. Senaryo 2: Esad Rejimi Yıkılacaktır…………………….. 82 3.3.3. Senaryo 3: Esad Rejimi Reform Sürecini Kabul Edecektir ….. 86 SONUÇ……………………………………………………………………………… 89 KAYNAKÇA………………………………………………………………………... 93 ÖZGEÇMĠġ……………………………………………………………………………... KISALTMALAR AB :Avrupa Birliğ ABD :Amerika Birleşik Devletleri AFP :Agence France-Presse-Fransız Haber Ajansı BAC :Birleşik Arap Cumhuriyetleri BAE :Birleşik Arap Emirlikleri BM :Birleşmiş Milletler BMGK :Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi BOP :Büyük Ortadoğu Projesi CIA :Merkezi İstihbarat Teşkilatı GOP :Güneydoğu Anadolu Projesi IEK :Irak El Kaidesi IİD :Irak İslam Devleti IŞİD :Irak Şam İslam Devleti MC :Milletler Cemiyeti NATO :North Athlantic Treaty Organization- Kuzey Atlantik Anlaşması Örgütü OPCW :Kimyasal Silahların Yasaklanması Organizasyonu ÖSO :Özgür Suriye Ordusu PKK :Partiya Karkeren Kürdistan-Kürdistan İşçi Partisi PYD :Partiya Yekitiya Demokrat-Demokratik Birlik Partisi SIPRI :Stockholm Dünya Sorunlarını Araştırma Enstitüsü SMDK :Suriye Muhalefeti ve Devrimci Güçler Koalisyonu SSCB :Sovyet Sosyalist Cumhuriyeyler Birliği SUK :Suriye Ulusal Konseyi UAEK :Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu UGK :Ulusal Geçiş Konseyi UKK :Ulusal Koordinasyon Komitesi YDSK :Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi YPG :Yekîneyên Parastina Gel-Halk Savunma Birlikleri YAÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tez Özeti Tezin Başlığı: Arap Baharı ve Suriye Tezin Yazarı: İbrahim TORAMAN Danışman: Yard. Doç. Dr. Murat ALAKEL Kabul Tarihi: 12.02.2015 Sayfa Sayısı: X (ön kısım) + 99 (tez) Anabilimdalı: Uluslararası İlişkiler Bilimdalı: Uluslararası İlişkiler ÖZET Ortadoğu coğrafyasında Tunus’ta başlayıp bütün bir coğrafyaya yayılan Arap Baharı, Suriye’de farklı bir seyir izlemiştir. Uğradığı her ülkede kısa sürede ya rejimi değiştiren veya yapılan reformlarla sona eren gösteriler, Suriye’de başarılı olamamış ve bir iç savaşa dönüşmüştür. Bu çalışmada Arap Baharı’nın Suriye’de uzun sürmesinin ve Esad rejiminin hala değişmemesinin nedenleri araştırılmıştır. Çalışma Giriş ve Sonuç bölümleri hariç üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Suriye’nin tarihi ve sosyo-ekonomik yapısı incelenmiştir. Tarihsel süreç ve ülkenin demografik yapısının ele alındığı bu bölümün Suriye hakkında genel bilgiler vermekle birlikte güncel olaylara da ışık tutması amaçlanmıştır. İkinci bölümde Suriye’de söz sahibi olan ülkelerin Suriye politikaları incelenmiştir. Günümüzde Suriye ile alakası en fazla olan ülkelerin Suriye ile olan tarihsel ilişkilerinin incelendiği bu bölümde aynı zamanda Arap Baharı sürecinde Suriye politikaları araştırılmıştır. Üçüncü bölümde ise Arap Baharı’nın başlangıcı ve yayılması incelendikten sonra Suriye’nin geleceğine dair tahminler yapılmıştır. Arap Baharı başladığından itibaren izlediği yol ve sürecin en karmaşık ayağı olan Suriye boyutu anlatılmıştır. Son olarak bu sürecin nasıl tamamlanacağı ve bunun Ortadoğu’ya etkileri üzerinde durulmuştur. Anahtar kelimeler: Uluslararası İlişkiler, Arap Baharı, Suriye Yalova University Insitute of Social Sciences Master/PhD Thesis Summary Thesis Title: Arab Spring and Syria Thesis Author: İbrahim TORAMAN Advisor: Yard. Doç. Dr. Murat ALAKEL Date of Acceptance: 12.02.2015 Total Number of Pages: X (pre text) + 99 (main body) Department İnternational Relations Field of Study: İnternational Relations ABSTRACT Starting from the Middle East region in Tunisia and spreading to the whole geographic places, the Arab Spring has processed a different position in Syria. The actions which caused the rejime to change in every country it arrived or the reforms made by them became a failure and a civil war began in Syria. In this research, the reasons why the Arab spring took a long time in Syria and the reasons why the Assad regime has not changed were discussed. The study consists of three parts except introduction and conclusion. In the first part, the historical and the socio-economic structures were studied carefully. In this part, in which the historical process and the demographical structure of the country were addressed, it was aimed to provide an insight to the current events and give general information about Syria. In the second part, the Syria policy of the countries which have a voice in Syria was examined. In this part, the countries which have the most connection with Syria today and their historical relationship as well as the Syria politics in the process of the Arap spring were discussed. In the third part, predictions were made about the future of Syria after examining the beginning and the extension of the Arap spring. From the beginning of the Arap spring until now, its strategy and the Syria aspect, the most complicated part of the process was explained. In conclusion, this research emphasizes how this process will be completed and its effects on the Middle East. Keywords: International Relations, Arab Spring, Syria, GĠRĠġ Ġnsanlık tarihinin en eski yerleĢim yerlerinden biri olan Suriye, dört yüz yıllık Osmanlı dönemi hariç her zaman bir mücadelenin odak noktası olmuĢtur. Osmanlı döneminde en huzurlu dönemlerini yaĢayan Suriye, Birinci Dünya SavaĢı‟ndan sonra yapılan planlar çerçevesinde Osmanlı‟dan ayrılmıĢ ve Fransız yönetimine geçmiĢtir. YaklaĢık 25 yıl kargaĢalar içinde geçen bu dönemden sonra bağımsızlığına kavuĢan Suriye, yine de sükûnete kavuĢamamıĢtır. Suriye, bağımsızlığını kazandıktan iki yıl sonra kurulan Ġsrail ile aynı yıl savaĢa girmiĢ, girdiği savaĢı kaybedince de ülkede sular bir türlü durulmamıĢtır. Birbiri ardına gerçekleĢen askeri darbelerin yaĢandığı dönemden sonra yönetimi ele geçiren Hafız Esad, zamanla tüm gücü elinde toplamıĢtır. Hafız Esad, Suriye‟yi baskı ile yönetmekle birlikte bölgesel bir güç haline getirmiĢtir. Hafız Esad‟ın ölümü üzerine yerine oğlu BeĢar Esad seçilmiĢtir. Suriye, BeĢar Esad‟ın baĢa geçmesi ile reformist bir yapıya bürünmüĢ ve dünya ile uyum sağlamak yolunda hızla ilerlemiĢtir. ġam Baharı olarak adlandırılan süreç uzun sürmemiĢ ve tekrar tersine iĢlemiĢtir. Bununla birlikte batıya açılmak isteyen Esad, Türkiye ile baĢlayan iyi iliĢkileri devam ettirerek batıya açılmanın yolunu bulmuĢtur. Bu yolda ilerlerken gelen Arap Baharı, Suriye‟nin demokratikleĢme ve batı ile uyum sürecini akamete uğratmıĢtır. Ortadoğu bölgesinde hakim olmak isteyen güçler için Suriye çok önemli olmuĢtur. Sıcak sulara açılmak isteyen Rusya, Suriye‟ye çok önem vermiĢ ve bunun neticesini görmüĢtür. 1990‟da dağılan Sovyetlerin bugün dünyada tekrar bir güç olarak durmasının göstergesi son dönemde Ukrayna‟da yaptıklarından ziyade Suriye olaylarındaki duruĢudur. Suriye‟de ABD ve Avrupa‟yı karĢısına alan Rusya, genel olarak da baĢarılı olmuĢtur denilebilir. Ġran, kendisi gibi Ġsrail düĢmanlığından beslenen bir Suriye ile her zaman iyi geçinmiĢtir. KarĢılıklı çıkarlarının genel itibarı ile uyuĢtuğu iki devlet birbirinin destekçisi olmuĢtur. ABD ise Ġsrail düĢmanlığından beslenen Suriye ile iniĢli çıkıĢlı bir iliĢki içerisinde olmuĢtur. Suriye ile olan iliĢkilerini Ġsrail‟in güvenliği çerçevesine oturtan 1