ANONİM ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIMI ! GİRİŞ İşletme yönetimi faaliyetlerinin temel ve öncelikli amaçlarından biri de kâr elde etmektir. Elde edilen kârın şirketin yapısına göre nasıl değerlendirileceği, dağıtılacağı ve dağıtılmayan kısımlarıyla ilgili ne gibi işlemler yapılması gerektiği, yapılacak kâr dağıtımı işlemlerinin yöntemini belirleyen faktörlerin neler olacağı, işletme faaliyetinin devamı açısından çok büyük önem taşımaktadır. İşletmelerin hukuksal yapısının hukuk kuralları ve piyasa gereklerine uygun bir biçimde organize edilmesi; hem işletme faaliyetlerinin sürdürülebilirliğine hem de işletme ortaklarının (hisse sahipleri)haklarının korunması bakımından dikkate alınmak zorundadır. 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu TTK);Özellikle anonim şirketlerde kâr dağıtımı politikasının belirlenmesinde ve şirket ana sözleşmesine ilişkin değişiklikler yanında borçların ödenmesi, yatırımlara ayrılacak paylar, kârın sürdürülmesi, sermaye piyasasına girme olanağı, ortakların vergilendirilmesi gibi konularda halen faaliyette bulunan ve yeni kurulacak işletmelerin hukuksal yapılarına ilişkin birçok yenilikler getirmiş bulunmaktadır. Bu nedenle, gelir dağılımı açısından önemli bir konumu olan anonim şirketlerde kar dağıtımı uygulamalarının hukuksal yapısı ile ekonomik sonuçları arasındaki bağıntıyı araştırmak amacı ile çeşitli mevzuatları, uygulamaya ilişkin kaynak kitapları ve doktrindeki farklı yaklaşımları inceleyerek ve kendi görüşlerimize de yer vererek bu çalışmayı oluşturduk Çalışmanın I. Bölümünde; anonim şirketlerde kâr dağıtım politikalarının hukuksal yapısı, anonim şirketlerin ana sözleşmesinde yer alan hükümler çerçevesine incelenmiş ve kâr ! dağıtım politikasının çeşitleri ve nedenleri işletmelerin ekonomik yapıları ile ilintili olarak verilmiştir. II. Bölümde; anonim şirketlerde kâr dağıtım politikalarının ekonomik ve hukuksal önemi, şirketlerin likidite, bütçe ve finansal konumları da öne alınarak, kâr payı ödemelerinin türleri ayrı ayrı açıklanmıştır. I. ANONİM ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIM POLİTİKALARININ HUKUKSAL YAPISI Dünyanın her yerinde şirketlerin faaliyetleri yürürlükte olan Ticaret Kanunu ve ilgili mevzuatlar ve şirketlerin ana sözleşmelerine bağlı olarak sürdürülmektedir. Bu çalışmada da ülkemizde de anonim şirketlerde kâr dağılımı politikasının belirlenmesinde yürürlükte olan yasalar ve şirket ana sözleşmesi belirleyici olmaktadır. Bu bakımdan yasalar ve şirket ana sözleşmesi hükümleri ile anonim şirketin elde ettiği kâr neticesinde borçların ödenmesi, yatırımlara ayrılacak paylar, kârın sürdürülmesi, sermaye piyasasına girme olanağı, ortakların vergilendirme durumu belirlenecektir. 1.1.Yasalar ve Anonim Şirketlerin Ana Sözleşmesinde Yer Alan Hükümler 1.1.1. Borçların Ödenmesi Zorunluluğu Kâr payı dağıtımı anonim şirketten nakit çıkışlarının sağlanması ile gerçekleşen bir işlem olması sebebiyle şirketin mevcut finansal yapısının bozulmasına sebebiyet verebilir. İşletmeye borç veren kuruluşlar, verdikleri kredinin geri ödenmesini garanti altına alabilmek amacıyla kâr dağıtım politikası üzerinde etkili olmaya çalışırlar. Kredi veren kuruluşlar ! anonim şirketlerin daha düşük oranlarda kâr payı dağıtmasını sağlayarak anonim şirketin daha sağlıklı bir finansal yapıya kavuşmasını arzu ederler. Bu bağlamda borç verecek kuruluşların anonim şirketten bu talepleri kâr dağıtım politikasını etkilemektedir.1 Bir şirketin borç yükünün çok yüksek seviyelere ulaşmış olması halinde vadesi gelmiş olan muaccel borçlarının yeniden borçlanarak kapatmak yerine faaliyetleri sonucu yaratmış olduğu fonları kullanarak kapatılması ve borç yükünü hafifletmesi daha akılcı bir yöntemdir. Böyle bir durumda elde edilen kârın dağıtılması yerine mevcut muaccel borçların ödenmesinde kullanılması tercih edilebilir.2 1.1.2.Yatırımlara Ayrılacak Paylar İşletme açısından yeni yapılacak borçlanmaların uygun olmadığı ve yeni hisse ihracının ise zahmetli veya ortaklar bakımından tercih edilmeyen bir yol olması halinde elde edilen kârın dağıtılması yerine firma bünyesinde bırakılarak yatırımlar için gerekli olan fona ayrılması söz konusu olabilir. Elde edilen kârın dağıtılmayarak yatırımlarda kullanılacak fona aktarılması ortakların uzun vadeli çıkarları bakımından daha uygundur.3 1.1.3. Kârın Sürdürülmesi İşletmelerin elde ettikleri kârların her zaman istikrarlı olması beklenemez. Yıllar bakımından dalgalanmalar göstermesi mümkündür. Bu durum genellikle kârların artışı; daha yüksek oranda kâr payı dağıtılmasını, azalışı ise; dağıtılacak kâr payı oranının düşmesi sonucunu ortaya çıkartacaktır. 1BÜKER, AŞIKOĞLU, GÜVEN Sevil. Finansal Yönetim. 4. Bs., sahife 33 2BOLAK, Mehmet. İşletme Finansı. İstanbul: Birsen Yayınevi, 2005., sahife 265 3a.g.e, sahife 264 ! Burada önemli husus, kârdaki dalgalanmanın ne zaman ve ne kadar süreceğinin tespit edilmesidir. Bir mali yılda elde edilen artış şirket yöneticilerinin buna bağlı olarak hemen dağıtılacak kâr payını arttırma kararını vermesini gerektirmeyebilir. Şirket yöneticileri kârdaki artışın geçici olduğunu öngörebiliyorlarsa kâr dağıtımının eski düzeyde sürdürülmesine karar verebilirler. Böylelikle bu kapsamda dağıtılmayan kâr, yedek akçeye ayrılarak şirketin gelecekte yüksek kâr elde edilememe olasılığına karşı kâr payı dağıtımının istikrarını sağlar. Bu kapsamda az kâr elde edilen yıllarda istikrarlı kâr dağıtımını gerçekleştirmek için önceki yıllara ayrılan yedek akçelerin belirli bir kısmının kâr payı olarak dağıtımına gidilebilir.4 1.1.4.Sermaye Piyasasına Girme Olanağı İşletmeler uzun süreli fon gereksinimine ihtiyaç duyduklarında, bu fonun en uygun koşulda karşılanabileceği yer sermaye piyasasıdır. Sermaye piyasasına başvurma olanağı, şirketlerin piyasadaki itibarına ve ölçeğine göre değişiklik gösterir. Yeterli büyüklüğe sahip veya düzenli bir büyüme sürecine girmiş, istikrarlı, itibarlı şirketler sermaye piyasasından daha büyük avantajlarla fon elde edebileceklerinden kâr payı dağıtım oranlarını da buna bağlı olarak daha yüksek belirleyebilirler. Buna karşılık sermaye piyasalarına başvurma olanağı kasıtlı olan firmalar yatırımları için finansman kaynağına daha büyük ihtiyaç duymakla beraber kâr payı dağılımı düzeyini daha düşük seviyede tutarak buna olanak sağlamayı hedeflerler.5 4BÜKER, AŞIKOĞLU, GÜVEN, sahife332 5BOLAK, sahife 265 ! 1.1.5.Ortakların Vergilendirme Durumu İşletmelerde dağıtılmayıp şirket bünyesinde tutulan kârların dağıtılan kârlara oranla daha düşük oranda vergilendirilmesi, düşük oranlı kâr payı dağıtımının tercih edilmesine sebebiyet veren bir unsurdur. Bununla beraber ortakların yüksek gelir diliminde bulunması ve elde edecekleri kâr payı geliri üzerinden ödeyecekleri vergi oranını, kârın anonim şirket bünyesinde tutulması sonucunda oluşabilecek sermaye kazançları üzerinden ödenecek vergi oranlarından yüksek olması da düşük kâr payı dağıtımının tercih edilmesini sağlayabilmektedir.6 Türk vergi sistemi 1980 öncesi dönemde anonim şirketlerin oto finansmana teşvik edici yönde düzenlenmişken günümüzdeki düzenlemeler ile oto finansman ile kâr dağıtımı arasında fark kalmamıştır.7 1.2. Kâr Dağıtım Politikasının Çeşitleri Kâr payı dağıtım politikası başlıca üç grupta incelenebilir. Bunlar; sabit miktarda kâr payı dağıtılması, sabit oranda kâr payı dağıtılması ve sabit miktarda kâr payı dağıtıp, bazen bunun üzerine ilave kâr payı dağıtılmasıdır. 1.2.1.Sabit Miktarda Kâr Payı Dağıtım Politikası Sabit miktarda kâr payı dağıtma politikası, hissedarlarına dağıttığı kâr paylarını aynı miktarda tutmayı amaçlayan bir politikadır. Firmanın faaliyet kazancının bir önceki yıla kıyasla daha düşük veya daha yüksek olması, şirketin ortaklarının aldığı kâr payı tutarını değiştirmemektedir. Sabit miktarda kâr dağıtan firmanın hissedarları bu politikayı güvenilir 6a.g.e, sahife 265 7BÜKER, AŞIKOĞLU, GÜVEN, sahife 331 ! buldukları gibi hisse değerlerinin de piyasada istikrarlı olacağını ummaktadırlar. Özellikle kâr payı gelirine önem veren yatırımcılar sabit miktarda kâr payı dağıtan firma hisse senetlerini tercih etmektedirler.8 Her mali yıl sabit tutarda kâr payı dağıtılmasının, geleceğin belirsizliğinin azaltılması yönünden yatırımcılar açısından çekici yönü bulunmaktadır. Bununla beraber bu tür bir politika pay senetlerini bir anlamda sabit gelir getiren bir menkul değere dönüştürmektedir. Her yıl sabit tutarda kâr payı dağıtımının pay senetlerinin piyasa fiyatlarının yükselmesi konusunda kısıtlayıcı bir etkisi olmakta ve bu tür kâr payı dağıtan şirketlerin piyasa fiyatı önemli ölçüde artmamaktadır. Pay senetlerine yatırım yapan birikim sahiplerinin bir beklentisi de değer artışından yararlanmak, sermaye kazancı sağlamaktır. Bu bağlamda her yıl sabit tutarda kâr payı dağıtılması değer artışı bekleyen birikim sahipleri tarafından pay senetlerinin çekiciliğini azaltmaktadır.9 Sabit miktarda kâr payı dağıtım politikasının avantajları şunlardır; • Hangi miktarda, ne kadar kâr payı dağıtılacağının bilinmesi ve bunun istikrarlı olması, piyasa kapitalizasyon oranının düşük, dolayısıyla hisse senedinin piyasa fiyatının yüksek olmasını sağlayabilir.10 8TÜRKO, Metin. Finansal Yönetim. 2. bs. Erzurum: Atatürk Üniv. Yayın No:100 Alfa Yayın., 2002, sahife 527 9AKGÜÇÖztin. Finansal Yönetim. 7. bs. İstanbul: Avcıol Basım Yayın, 1998, sahife 790 10ERDOĞANMuammer. İşletme Finansmanı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Diyarbakır Meslek, sahife 241 ! • Hissedarlardan genellikle kâr payı şeklinde elde ettikleri gelirlerle yaşayanlar, yatırımlarını ne kadar kâr payı dağıtacağı önceden bilinen anonim şirketlere yapmak isterler.11 • Resmi listelere girebilmenin en önemli şartı anonim şirketin istikrarlı ve ara vermeden kâr payı dağıtmış olmasıdır. Resmi listeler güvenilir bir kurum tarafından hazırlanan ve içerisinde yatırım yapabilecek şirketlerin isimleri ve menkul kıymetlerin piyasa fiyatları yer alan dokümanlardır. Bu listelere giren anonim şirketlerin sermaye piyasasındaki itibarı ve menkul kıymetlerine olan potansiyel talep artar.12 1.2.2. Sabit Oranda Kâr Payı Dağıtım Politikası Sabit oranda kâr payı dağıtımı politikası ile anonim şirketin elde ettiği kazancın belli bir yüzdesinin hissedarlarına kâr payı olarak ödenmesi ifade edilmektedir. Burada pay sahiplerine dağıtılan kâr payları her yıl anonim şirketin faaliyetlerden elde edilen kazanca göre değişiklik gösterdiğinden, buna bağlı olarak hissedarlara bazı yıl çok yüksek, bazı yıl ise çok düşük kâr payı dağıtılmış olmaktadır. Bu politika genellikle küçük yatırımcıları büyük hissedarlar karşısında korumak amacıyla benimsenmekte ve şirket sözleşmelerinde yer almaktadır.13 Uygulamada pek fazla görülmemekle birlikte; bazı şirketler “Dağıtılan Kâr Payı/Net Kâr” oranı uygulamaktadırlar. Böyle bir politika, şirketin kârındaki dalgalanmaya koşut olarak dağıtılan kâr payında da dalgalanmaya yol açmaktadır. En katı şekli ile böyle bir 11a.g.e, sahife 241 12a.g.e, sahife 241 13TÜRKO, sahife 528 ! politika “elde edilen kârın belli bir yüzdesi şirkete, belli bir yüzdesi otaklara” şeklinde formüle edilebilir.14 1.2.3. Sabit Miktarda Kâr Payı Dağıtıp, Bazen Bunun Üzerine İlave Kâr Payı Dağıtım Politikası Bu kâr payı dağıtım politikası esas olarak dağıtılacak asgari bir kâr pay miktarını saptanmakta olup, bunun üzerine elde edilen kâr miktarının yüksek olması durumunda, fazladan ilave eklentiler yapılmaktadır. Bu kâr dağıtım politikası diğer politikaların sakıncalarını ortadan kaldırmak amacıyla geliştirilmiştir.15 Bu tür kâr dağıtım politikası özellikle ABD’de uygulanmakta olup şirketler kâr paylarını üçer aylık dönemler ile dört taksit halinde dağıtarak bu sistemi uygularlar. Dört taksit halinde dağıtılan kâr payı normal kâr payı olarak düşünülür. Ancak dönem kârı beklenilen düzeyin üzerinde olurda beşinci taksit olarak ilave kâr payı dağıtılır. Bu tür kâr payı dağıtım politikasının uygulanmasıyla, anonim şirket yöneticileri sabit bir kâr payı ile geleceğin belirsizliğini bir ölçüde azaltmakta ve sonradan ilave ödemeler ile de ortaklar anonim şirketin kârlılığından yararlandırılmaktadır.16 II. ANONİM ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIM POLİTİKALARININ EKONOMİK ve HUKUSAL ÖNEMİ 14AKGÜÇ, sahife790 15BÜKER, AŞIKOĞLU, GÜVEN, sahife 337 16a.g.e, sahife337 ! Kâr dağıtım politikası anonim şirketin elde ettiği net kârı ortaklar, dağıtılmamış kâr kalemi ve yedek akçeler arasındaki dağılımını belirleyen bir politika olarak tanımlanır. Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kâr dağıtım kararını verecek organ anonim şirketlerde genel kuruldur.17 Kâr dağıtımı; anonim şirketlerin büyüme hızını, piyasa değerini ve ortakların gelirini etkileyen çok önemli bir nitelik taşımaktadır. Bu kapsamda elde edilen kârın hangi oranlar içerisinde dağıtılacağı veya ne ölçüde oto finansmana gidileceği konuları anonim şirket yönetiminin alacağı en önemli kararlardan birisini oluşturmaktadır.18 2.1.Kâr Payı Yatırımcılarının Davranışları Kâr payı dağıtım politikası yatırımcıların davranışlarını etkilemesi bakımından önemlidir. Örneğin; hissedarlar, kâr paylarının dağıtılmaması ya da düşük oranla dağıtılmasına olumsuz tepki gösterirlerse bu durum bazı sorunlara yol açabilir. Ayrıca kâr payı politikasının belirlenmesinde firma yöneticilerinin paydaşların çıkarlarının en üst düzeyde kılınmasına önem göstermeleri gerekir. Buna riayet edilmediği taktirde paydaşlar ellerindeki pay senetlerini devretme yoluna giderler. Bu durum firmanın piyasa değerini olumsuz etkiler ve hatta firma dışındaki kimselerin firmayı bu yolla kontrol altına almalarına bile sebebiyet verebilir.19 2.2.Şirketin Likidite Durumu Kâr payı dağıtım kararlarında belirleyici unsur sadece elde edilen kâr miktarı değildir. Aynı zamanda kâr paylarını ödeyecek nakit miktarının da göz önünde bulundurulması gerekir. 17a.g.e, sahife 329 18a.g.e, sahife 330 19BERK,Niyazi. Finansal Yönetim. 2. bs. İstanbul: Türkmen Kitabevi, 1995 sahife 308 !