Prof. Dr. Erdoğan MOROĞLU İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Emekli Öğretim Üyesi Anonim Ortaklıklarda Sermaye Artırımı Genişletilmiş ve Güncelleştirilmiş 3. Baskı İÇİNDEKİLER ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ .......................................................................VII İÇİNDEKİLER ....................................................................................................IX KISALTMALAR .........................................................................................XXXV GİRİŞ GENEL OLARAK SERMAYE ARTIRIMI I. KAVRAM ...........................................................................................................1 1. Sermaye ve Sermaye Artırımı .................................................................1 2. Sermaye Artırımı Hakkı ..........................................................................3 II. SERMAYE ARTIRIMI TÜRLERİ .........................................................5 1. Esas Sermaye Sistemine Göre Sermaye Artırımı Türleri ................5 a) Dış Kaynaklardan Sermaye Artırımı ...........................................5 b) İç Kaynaklardan Sermaye Artırımı ................................................7 c) Halka Açık Olan ve Olmayan Sermaye Artırımı .......................8 d) Kısa Yoldan Artırım ...........................................................................8 2. Kayıtlı Sermaye Sistemine Göre Sermaye Artırımı .........................9 3. Şarta Bağlı Sermaye Artırımı ...............................................................12 III. SERMAYE ARTIRIMININ AMAÇ VE NEDENLERİ ...............13 1. Esas Sermaye Sistemine Göre Sermaye Artırımının Amaç ve Nedenleri ..............................................................................................13 a) Dış Kaynaklardan Sermaye Artırımının Amaç ve Nedenleri 13 b) İç Kaynaklardan Sermaye Artırımının Amaç ve Nedenleri ...17 2. Kayıtlı Sermaye Sistemine Göre Sermaye Artırımının Amaç ve Nedenleri .................................................................................20 3. Şarta Bağlı Sermaye Artırımının Amaç ve Nedenleri ....................21 X IV. SERMAYE ARTIRIMININ HUKUKEN KORUNMAYAN AMAÇ VE NEDENLERİ .......................................................................21 V. SERMAYE ARTIRIMINI DÜZENLEYEN HÜKÜMLER .........24 1. Türk Ticaret Kanunu’nda Yer Alan Hükümler ................................24 2. Sermaye Piyasası Mevzuatı ..................................................................25 3. Vergi Mevzuatı ........................................................................................26 4. Diğer Kanunlarda Yer Alan Hükümler ..............................................27 VI. SERMAYE ARTIRIMININ HUKUKİ NİTELİĞİ .......................28 1. Esas Sermaye Sistemine Göre .............................................................28 2. Kayıtlı Sermaye Sistemine Göre .........................................................37 3. Şarta Bağlı Sermaye Sistemine Göre .................................................38 VII. SERMAYE ARTIRIMININ KURAL OLARAK İHTİYARİ OLUŞU ..................................................................................39 BİRİNCİ KISIM ESAS SERMAYE SİSTEMİNE GÖRE SERMAYE ARTIRIMI BİRİNCİ BÖLÜM DIŞ KAYNAKLARDAN SERMAYE ARTIRIMI I. GENEL AÇIKLAMA ...................................................................................41 II. DIŞ KAYNAKLARDAN SERMAYE ARTIRIMINDA KONULABİLECEK SERMAYE TÜRLERİ ...................................42 III. DIŞ KAYNAKLARDAN SERMAYE ARTIRIMININ ÖN KOŞULLARI ..............................................................................................43 1. Önceki Sermaye Taahhütlerinin Ödenmiş Olması ........................43 a) Kural Olarak ......................................................................................43 b) İstisna: Mevcut Sermayeye Oranla Önemli Olmayan Sermaye Taahhütlerinin Ödenmemiş Olması ..........................47 XI c) Nakit, Ayın, Hak ve Alacak Şeklindeki İştirak Taahhütlerinin Ne Zaman İfa Edilmiş Sayılacağı ...................48 ç) Eski Sermaye Taahhütlerinin Ödenmiş Olduğunun Belgelenmesi ......................................................................................52 d) TTK’nun 456/1. Maddesindeki Ön Şarta Uyulmamasının Sonuçları .............................................................52 2. Ortaklığın Serbest İç Kaynakları Sermayeye Dönüştürülmeden Dış Kaynaklardan Sermaye Artırımı Yapılamaması............................................................................................53 3. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’ndan İzin Alınması .........................54 4. TTK.nun 376/2 ve 3. Maddesi Gereklerine Uyulması Sorunu ....57 5. Son Şart: Sermaye Artırımının Üç Ay İçinde Tescili .....................60 BİRİNCİ AYIRIM HALKA AÇIK OLMAYAN ANONİM ORTAKLIKLARDA YENİ PAYLAR ÇIKARILARAK DIŞ KAYNAKLARDAN SERMAYE ARTIRIMI BİRİNCİ ALT AYIRIM HALKA AÇIK OLMAYAN ANONİM ORTAKLIKLARDA DIŞ KAYNAKLARDAN HALKA AÇIK OLMAYAN SERMAYE ARTIRIMI I. GENEL AÇIKLAMA ...................................................................................61 1. Yönetim Kurulu Tarafından Sermaye Artırımına İlişkin Anasözleşme Değişikliği Önerisinin Hazırlanıp Karara Bağlanması ................................................................................................62 2. Sermaye Olarak Konulan ve/veya Devir Alınan Paradan Başka Sermayeye Değer Biçilmesi .......................................................62 3. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın İzni................................................65 4. Genel Kurul Toplantısı – Sermayenin Artırılması Kararı ............66 a) Genel Açıklama ................................................................................66 XII b) Genel Kurul Toplantısı ....................................................................67 aa) Davete yetkili olanlar ................................................................67 bb) Davetin şekli ve gündem .........................................................68 cc) Davetsiz genel kurul ..................................................................70 c) Toplantı ve Karar ..............................................................................71 aa) Toplantı ........................................................................................71 bb) Karar .............................................................................................73 cc) Kararın içeriği ............................................................................76 d) Artırım Kararının Hükmü ............................................................77 e) Artırım Kararının Hükümsüzlüğü ..............................................79 5. İmtiyazlı Paysahiplerinin ve/veya Oluşturdukları Kurulların Onama Kararları ................................................................80 6. Artırılan Sermayeye İştirak Taahhüdü ve Ödemeler ......................85 a) Yeni Pay Alma Hakkı ve İştirak Taahhüdü ...............................85 aa) Yeni pay alma hakkı ..................................................................85 bb) İştirak taahhüdü .......................................................................88 aaa. Hukuki niteliği ..................................................................88 bbb. Şekli ve içeriği ....................................................................89 ccc. İştirak taahhüdünün hükmü ..........................................90 ddd. İştirak taahhütlerinin hükümsüzlüğü ve bunun ileri sürülmesi ..............................................................................91 eee. İştirak taahhütnamesindeki şekil noksanının ıslahı .93 b) Artırılan Sermayenin Tamamının Taahhüt Edilmemesi ve Buna Karşı Önlemler ..................................................................95 c) Nakdi Sermaye Taahhüdünün Ödenmesi ve Tevdii ...............97 7. Yönetim Kurulunun Beyanı ...............................................................100 8. Ticaret Siciline Tescil ve İlân ..............................................................101 a) Ticaret Siciline Tescil ....................................................................101 aa) Tescil başvurusu ......................................................................101 bb) Sicile tescil edilecek hususlar ...............................................104 cc) Tescilin hükmü .......................................................................105 b) Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde İlân ...................................107 XIII II. YENİ PAYLAR İÇİN PAYSENEDİ ÇIKARILMASI VE VERGİSEL YARARI ............................................................................109 İKİNCİ ALT AYIRIM HALKA AÇIK OLAN VE OLMAYAN ANONİM ORTAKLIKLARDA DIŞ KAYNAKLARDAN HALKA AÇIK SERMAYE ARTIRIMI I. GENEL AÇIKLAMA .................................................................................111 II. ARTIRIM MERASİMİ ..........................................................................113 1. Yönetim Kurulu Tarafından Anasözleşme Değişikliği Önerisinin Hazırlanıp Karara Bağlanması ve İzahname Düzenlenmesi ........................................................................................113 2. SPKurulu’nun Onayı (Uygun Görüşü) ............................................116 3. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’ndan İzin Alınması ........................119 4. Genel Kurulun Sermaye Artırımına İlişkin Anasözleşme Değişikliği Kararı .................................................................................120 5. İmtiyazlı Paysahiplerinin ve/veya Oluşturdukları Kurulların Onama Kararları ..............................................................121 6. Aracılık Sözleşmesi ve Konsorsiyumu Düzenlenmesi ................121 7. Mevcut Paysahipleri Tarafından Yeni Pay Alma Hakkının Kullanılması ..........................................................................................122 8. Halkın Yeni Payları Satın Almaya Daveti - Sirkülerin Yayımlanması ........................................................................................124 9. Halka Arz ve Satış ................................................................................124 10. İştirak Taahhüdü ..................................................................................126 11. Satılan Payların Bedellerinin Ödenmesi .........................................127 12. Payların Tamamının Halka Satılamaması ....................................128 13. Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) Anonim Şirketine Bildirim ...128 14. Yönetim Kurulunun Yazılı Beyanı ...................................................129 15. Ticaret Siciline Tescil ve İlân .............................................................130 16. Yeni Paysenetlerinin Çıkarılması ve Sahiplerine Verilmesi .......131 XIV 17. Payları İlk Kez Halka Arzolunacak Ortaklıkların Yükümlülükleri .....................................................................................132 ÜÇÜNCÜ ALT AYIRIM KISA YOLDAN SERMAYE ARTIRIMI I. GENEL AÇIKLAMA ................................................................................132 II. ARTIRIM MERASİMİ ..........................................................................134 1. Yönetim Kurulunca Sermaye Artırımına İlişkin Anasözleşme Değişikliği Önerisinin Hazırlanıp Karara Bağlanması .............................................................................................135 2. Sermaye Olarak Konulacak veya Devralınacak Ayın ve Haklara Değer Biçilmesi ve Buna İlişkin Rapor ...........................135 3. Gerekiyorsa Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’ndan İzin Alınması 136 4. Genel Kurulun Sermayenin Artırıldığını ve Artırılan Sermayenin Tamamının Taahhüt Edilmiş ve Peşin Ödenmesi Gereken Nakdi Sermayenin Ödenmiş Olduğunu Tespit Eden Kararı ..............................................................................136 5. İmtiyazlı Paysahiplerinin ve/veya Oluşturdukları Kurulların Kararları .............................................................................137 6. Yönetim Kurulu Tarafından TTK.nun 457. Maddesine Göre Bir “Beyan” Hazırlanıp İmzalanarak Tescil Talebi iİe Birlikte Ticaret Siciline Verilmesi ....................................................137 7. Genel Kurulun Artırıma İlişkin Anasözleşme Değişikliği Kararının Ticaret Siciline Tescili ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde İlân Edilmesi .................................................................137 İKİNCİ AYIRIM YENİ PAY ALMA HAKKI I. TANIMI VE İŞLEVİ .................................................................................137 II. YENİ PAY ALMA HAKKININ NİTELİKLERİ ...........................142 III. YENİ PAY ALMA HAKKI TÜRLERİ ............................................144 1. Kaynağına Göre ....................................................................................144 XV a) Kanuni Yeni Pay Alma Hakkı .....................................................145 b) Sözleşmeden Doğan Yeni Pay Alma Hakkı ............................145 2. Kullanılma Şekline Göre ....................................................................146 a) Doğrudan Yeni Pay Alma Hakkı ...............................................146 b) Dolaylı Yeni Pay Alma Hakkı .....................................................146 3. Ödemeyi Gerektirip Gerektirmemesine Göre .............................149 a) Ödemesiz (Bedelsiz) Yeni Pay Alma Hakkı ...........................149 b) Ödemeli Yeni Pay Alma Hakkı ..................................................149 IV. YENİ PAY ALMA HAKKININ KULLANILMASI ....................150 1. Genel Açıklama .....................................................................................150 2. Kullanma Şartı ......................................................................................150 3. İlân ve Süre .............................................................................................151 a) İlân ....................................................................................................151 b) Süre ...................................................................................................153 4. Kullanma Şekli ......................................................................................154 5. İmtiyazlı Paylar Bulunması Halinde Yeni Pay Alma Hakkının Kullandırılması ..................................................................155 V. YENİ PAY ALMA HAKKINI KULLANMA YETKİSİ OLANLAR ...............................................................................................155 1. Kanunen Yeni Pay Alma Hakkı Olanlar .........................................156 a) Paysahipleri .....................................................................................156 b) Pay veya Paysenedi Üzerinde İntifa veya Rehin Hakkı Bulunması .......................................................................................156 aa) Pay veya paysenedi üzerinde intifa hakkı bulunması .....156 bb) Pay veya paysenedi üzerinde rehin hakkı bulunması .....159 2. Anasözleşmeye ve/veya Genel Kurul Kararına Göre Yeni Pay Alma Hakkı Olanlar ......................................................................161 a) Yeni Pay Almada İmtiyazlı Olan Paysahipleri .........................161 b) Yeni Pay Alma Hakkı Veren İntifa Senedi Sahipleri .............162 c) Değiştirilebilir Tahvil Sahipleri .................................................163 3. Ortaklığın Elinde Bulunan Kendi Payları İçin Yeni Pay Alma Hakkını Kullanıp Kullanamayacağı .....................................166 XVI 4. Yavru Ortaklık Elindeki Ana Ortaklık (Holding) Paylarından Doğan Yeni Pay Alma Hakkı .....................................168 5. Devri Kanunla veya Anasözleşme İle Yasaklanmış veya Anonim Ortaklığın Muvafakatine Bağlı Tutulmuş Paylar İçin Yeni Pay Alma Hakkının Kim Tarafından Kullanılacağı ..169 6. Tevdi Edilen Paylara Ait Yeni Pay Alma Hakkının Kullanılması ...........................................................................................170 VI. YENİ PAY ALMA HAKLARININ HESAPLANMASI, YENİ PAYLARIN VE PAYSENETLERİNİN DAĞITIMI ......170 1. Paysahiplerinin Yeni Pay Alma Haklarının Hesaplanması .........170 2. Yeni Payların ve Paysenetlerinin Dağıtımı .....................................172 3. Yeni Pay Alma Kuponu .......................................................................173 VII. YENİ PAY ALMA HAKKININ SATILMASI, DEVRİ, İNTİKALİ VE DEĞERİNİN TESBİTİ ..........................................175 1. Alınıp Satılması, Devri ve İntikali .....................................................175 2. Fiyatının Tesbiti ....................................................................................177 VIII. KANUNİ YENİ PAY ALMA HAKKININ SINIRLANDIRILMASI VEYA KALDIRILMASI ....................178 1. Genel Açıklama ......................................................................................178 2. Yeni Pay Alma Hakkının Genel Kurul Kararıyla ve Haklı Nedenlerle Sınırlandırılabilmesi veya Kaldırılabilmesi ..............179 3. Yeni Pay Alma Hakkının Sınırlandırılmasının veya Kaldırılmasının Diğer Şartları ..........................................................179 a) Yönetim Kurulunun Raporu.......................................................179 b) Gündeme Bağlılık İlkesinin Yürümemesi ...............................179 c) Toplantı ve Karar Yetersayısı ......................................................180 d) Sınırlamanın veya Kaldırmanın Hukuka Aykırı Olmaması 180 4. Kanuni Yeni Pay Alma Hakkının Sözleşme İle Sınırlanmasının Mümkün Olup Olmadığı .....................................181 IX. YENİ PAY ALMA HAKKININ İHLÂL EDİLMESİ ..................182 XVII ÜÇÜNCÜ AYIRIM PAYLARIN İTİBARİ DEĞERLERİNİN YÜKSELTİLMESİ SURETİYLE DIŞ KAYNAKLARDAN SERMAYE ARTIRIMI I. GENEL AÇIKLAMA ................................................................................184 II. ARTIRIM MERASİMİ..........................................................................187 İKİNCİ BÖLÜM İÇ KAYNAKLARDAN SERMAYE ARTIRIMI BİRİNCİ AYIRIM GENEL OLARAK İÇ KAYNAKLARDAN SERMAYE ARTIRIMI I. KAVRAM .......................................................................................................191 II. HUKUKİ NİTELİĞİ ...............................................................................194 1. Yabancı Hukuktaki Durum................................................................194 2. Türk Hukukundaki Durum ...............................................................202 III. İÇ KAYNAKLARDAN SERMAYE ARTIRIMI TÜRLERİ VE MEVZUATTAKİ DURUM .........................................................207 1. İç Kaynaklardan Sermaye Artırımı Türleri....................................207 2. İç Kaynaklardan Sermaye Artırımı ve Mevzuat ...........................209 a) Türk Ticaret Kanunu ....................................................................209 b) Vergi Kanunları ve İdari Düzenlemeler ...................................209 c) Sermaye Piyasası Kanunu ve SPKurulu Tebliğleri ................212