Ana Hatlarıyla Hollanda Tarihi (De Canon) p * Ana Hatlarıyla Hollanda Tarihi (De Canon) Hollandaca Aslından Çeviren: Mustafa GÜLEÇ Aınbassade vali lıct Koninkrijk der Nederlanden N İH Ankara Nederlands Instîtuut voor Hoger Onderwijs Netherlands Institute lor Higher Education Hollanda Yüksek Öğretim Enstitüsü Hollanda Kraliyeti Büyükelçiliği © Kebikeç Yayınları Ana Hatlarıyla Hollanda Tarihi (De Canon) ISBN: 978-975-7981-39-8 1. Baskı: Kasım 2008 2. Baskı: Aralık 2008 m§ Kebikeç Yayınları - Sanat Kitabevi Esat Cad. Hacıyolu Sok. 3/A 06640 Küçükesat - ANKARA - TÜRKİYE Tel: *go. 312. 425 93 76 Fax: .90. 312. 425 93 77 www.sanatkitabevi.com.tr Sertifika No: 1207-06-009413 Editör : jak den Exter Çeviren: Mustafa Güleç Gözden Geçirenler: Aslı D. Kaymak - van Loo Süha Unsal Yayına Hazırlayan : Ahmet Yüksel Tasarım: Suat Şahin Baskı: Başkent Klişe Matbaacılık Bayındır Sok. No: 30/E Tel: »90. 312. 431 54 90 SUNUŞ Marcel Kurpershoek (Büyükelçi) 7 TÜRKÇEDE "DE CANON" Jak den Exter 9 ANA HATLARIYLA HOLLANDA TARİHİ (DE CANON) Dolmenler (Yaklaşık M.Ö. 3000) Tarıma başlayan ilk insanlar 13 Roma İmparatorluğu'nun Hudutları Roma Dünyasının Sınırlarında 15 VVillibrord (M.S. 658 - 739) Hıristiyanlığın Yayılması 17 Büyük Şarl (M.S. 742 - 814) Akşam Ülkesinin İmparatoru 19 Bütün kuşlar 'Hebban olla vogala' (yaklaşık M.S. 1100) Hollandaca Yazılı İlk Metin 21 V. Floris (1254 -1296) Hollandalı Bir Kont ve Hoşnut Olmayan Asiller 23 Hansa Birliği (1356 - yaklaşık 1450) Aşağı Ülkelerde Ticaret Yapan Şehirler 25 Erasmus (1469 ? - 1536) Evrensel Bir Hümanist 27 V. Şarl (1500 - 1558) İdari Bir Birlik Olarak Aşağı Ülkeler 29 Kilisede Resim ve heykellerin parçalanması İkonoklastik İsyan ("De Beeldenstorm' 1566) Dinsel Anlaşmazlıklar 31 Willem van Oranje (Turuncu Hanedanından Willem) 1533 — 1584 İsyankar Bir Asilden 'Vatanın Atası'na 33 İçindekiler Cumhuriyet (1588 — 1795) Devlet Yönetiminde Eşi Olmayan Bir Uygulama 35 Hollanda Birleşik Doğu Hindistan Şirketi 'VOC 1602 — 1799) Deniz Aşırı Coğrafyaya Doğru Yayılma 37 'De Beemster', Denizden/Gölden Kazanılmış, Kurutulmuş Arazi (1612) Hollanda ve Su 39 Kanal Kuşağı (1613 - 1662) On Yedinci Yüzyılda Şehir Genişletme Çalışmaları 41 Hugo de Groot (Hugo Grotius, 1583 — 1645) Çağdaş Uluslararası Hukukun ÖncüsiLo Devlet (Konsey) İncil'i (1637) Kitapların Kitabı 45 Rembrandt (1606 ? — 1669) Büyük Ressamlar 47 Blaeu'nun Büyük Atlası (Atlas Majör —1662) Dünya'yı Haritaya Aktarma 49 Michiel de Ruyter (1607 - 1676) Deniz Kahramanları ve Cumhuriyet'in Daha Geniş Bir Alana Yayılması 51 Christiaan Huygens (1629 - 1695) Altın Çağ'da Bilim 53 Spinoza (1632 -1677) Gerçeği Arama Yolunda 55 Kölelik (yaklaşık 1637 — 1863) Yeni Dünya'da İnsan Ticareti ve Zorunlu Çalışma ...57 Şehir Dışındaki Malikâneler (17. ve 18. yüzyıllar) Refah İçinde Yaşam 59 Eise Eisinga (1744 -1828) Hollanda'da Aydınlanma 61 Vatanseverler (1780 — 1795) Cumhuriyet'in Krizi 63 Napolyon Bonaparte (1769 - 1821) Fransız İdaresi Dönemi 65 Kral I. Willem (1772 - 1843) Hollanda ve Belçika Krallığı 67 İlk Demiryolu (1839) Hızlanma 69 Anayasa (1848) Bir Devletin En Önemli Kanunu 71 Max Havelaar (1860) Hollanda Doğu Hindistanı'nda Yaratılan Kötü Koşullardan Şikayet (Doğu Hindistan'da Skandal) 73 Çocukların Çalıştırılmasına Karşı Çıkma (19. yüzyıl) İşyerinden Okula 75 Vincent van Gogh (1853 — 1890) Çağdaş Sanatçı 77 Alettajacobs (1854 -1929) Kadınların Özgürleşmesi 79 Birinci Dünya Savaşı (1914 - 1918) Savaş ve Tarafsızlık 81 De Stijl 'Stil' (1917 - 1931) Tasarımda Devrim 83 Kriz Yılları (1929 - 1940) Toplum Bunalımda 85 II. Dünya Savaşı (1940 — 1945) İşgal ve Özgürlük 87 Anne Frank (1929 - 1945) Yahudilerin Tutuklanması 89 Endonezya (1945 - 1949) Bir Sömürge Özgürlük İçin Savaşıyor 91 Willem Drees (1886 -1988) Refah Devleti 93 Büyük Su Baskını (1 Şubat 1953) Suyun Yarattığı Tehlike 95 Televizyon (1948 yılından itibaren) Kitle İletişim Araçlarının Yükselişi 97 Rotterdam Limanı (yaklaşık 1880 yılından itibaren) Dünyaya Açılan Kapı 99 Annie M. G. Schmidt (1911 - 1995) Bir Burjuva Ülkesinde Geleneğe Aykırılık 101 Surinam ve Hollanda Antilleri (1945 yılından itibaren) Batıdaki Sömürgelerin Hollanda'dan Ayrılması 103 Serebrenitza (1995) Barışı Korumanın Çıkmazları 105 Çok Renkli Hollanda (1945'ten bugüne) Çok Kültürlü Toplum 107 'Gaz Deposu' (1959 — 2030 ?) Sonu Belli Olan Bir Hazine 109 Avrupa (1945'ten bugüne) Hollandalılar ve Avrupalılar m De Canon'u Düşünürken 113 Sevgili Okuyucular, ollanda ulusu, başlangıcı asırlarca öncesine uzanan bir tarihe sahiptir. Zaman içe­ risinde bir çok dönüşüm yaşamış, ama gelişiminin birbirini takip eden her aşa­ masında kendisini adeta yeniden keşfederek, daima Hollandalı olarak tanımlanabile­ cek şekilde kalmayı başarmıştır. Bir süre önce Hollanda'da, bu gelişimin farklı safhala­ rının ve karakteristik özelliklerinin uzmanların üzerinde uzlaşmaya vardığı bir şekilde özetlenmesinin, özellikle yeni kuşaklar açısından yararlı olacağına karar verilmiştir. Hiç şüphe yok ki, tarihimizin farklı safhaları ile ilgili daima birbirinden farklı görüşler ola­ caktır. Ayrıca, kişinin kendisini günümüzden soyutlamasının zor olduğu da bir gerçek­ tir. Bu itibarla, tarih, geçmişin yanısıra aynı zamanda halihazırdaki koşullan ve görüşle­ ri de yansıtmaktadır. Mamafih, Hollanda'daki tarihçilerin büyük bir kısmı, Hollanda ta­ rih ve kültürünün ana hatlarını bir arada ele alan 'De Canon'un bir ulus olarak Hollan­ dalıların tarihine, bugünün perspektifinden adil bir bakış açısı ile yaklaştığı konusun­ da hemfikirdir. 'De Canon'un oluşturulmasındaki ana amaç, Hollanda'daki okullara tarih eğiti­ mi verilmesinde kullanılabilecek bir müfredat programı sunabilmekti. Elbette böyle bir çabanın, Hollanda'yı tanımak isteyen yabancı okurlar da dahil olmak üzere, bir­ çok kişinin ilgisini çekeceğine hiç şüphe yok. Hollanda ve Türkiye arasındaki kökleri çok eskilere uzanan tarihi ilişkiler ve özellikle günümüzde yüz binlerce Türk köken­ li insanın Hollanda'da ikamet ettiği ya da Hollanda vatandaşlığı kazandığı göz önü­ ne alındığında, Türk halkı açısından da aynı ilginin söz konusu olduğuna, biz yürek­ ten inanıyoruz. Sunuş 'De Canon', 'http://entoen.nu' adlı internet sitesinde, 2007 yılından itibaren Hollanda- ca ve İngilizce olarak yayınlanmakta olup, ulusal tarihimizdeki önemli olayları ve kişi­ leri anlatan elli bölümden oluşmaktadır. De Canon' sadece seçilmiş belli başlı olayları içermesi nedeniyle, Hollanda tarihinin her safhasını kapsamamaktadır. 'De Canon' genelinde öne çıkan önemli temalardan biri, kendilerine yaşayacak yeni bir yer arayanlara Hollandalıların göstermiş olduğu hoşgörü ve açıklıktır. Asırlar boyun­ ca, kendi ülkelerindeki savaşlardan, suçlamalardan ya da politik kargaşalardan kaçan veya sadece daha iyi bir hayat peşinde olan büyük göçmen grupları Hollanda'da barın­ ma olanağı bulmuştur. Tüm bu göçmenler Hollanda'da kendilerinden izler bırakmış, gü­ nümüzde toplumumuzun ve kimliğimizin şekillenmesine - ki bu süreç halen devam et­ mektedir- katkıda bulunmuştur. 16. yüzyılda, Flaman tacirleri, İspanya Kralına karşı Hollandalıların başlattığı ayak­ lanmayı bastırmak üzere gönderilen İspanyol askerlerinden kaçmak için, tüm varlıkları­ nı, fikirlerini ve ticari müesseselerini Antvverp'den Amsterdam'a getirdiler. İspanyol hü­ kümranlığına karşı başlatılan savaş seksen yıl sürdü ve Hollanda'ya 1648 yılında bağım­ sızlığını kazandırdı. Genç bir Yahudi kızı olan Anne Frank ve ailesi de Amsterdam'da gü­ venli bir yer bulma umudundaydı, ama İkinci Dünya Savaşı'nın sonunda Nazilerin kurba­ nı oldular. Her iki olay da Hollanda ulusal bilincinde köklü bir yere sahiptir. 20. yüzyılın ikinci yarısında, Türkiye'den gelen misafir işçiler de dahil olmak üzere, daha yüksek ücretle çalışma imkanı arayan yeni bir göçmen grubu ülkeye geldi. Günü­ müzde, Hollanda'da, dörtyüz bine yakın sayıda Türk kökenli Hollandalı bulunmaktadır. Bu kişiler iki ülke arasında karşılıklı etkileşim ve değişime hizmet eden bir köprü görevi üstlenmiştir. Bu sebeple, günümüzde Türkiye ve Hollanda arasındaki bağlar şimdiye ka­ dar hiç olmadığı kadar sıkıdır. 'De Canon'un Türkçe tercümesi de bu amaca hizmet et­ mektedir. İlgiyi daha da artırmak; birbirlerini ve birbirlerinin tarihini daha iyi anlamak isteyen birçok kişinin sabırsızlığını ve merakını gidermeye çalışmak esas amaçtır. Marcel Kurpershoek Hollanda Kraliyeti Ankara Büyükelçisi Değerli Okuyucular, 007 yılında düzenlenen bir Kebikeç toplantısında, yayın kurulu üyeleri, "Bir Hollan­ da özel sayısı çıkartalım" diye bir teklifte bulundular. Kısa bir değerlendirmeden son­ ra buna karar verildi. Aynı zamanda "Mutlaka Hollanda tarihine de değinilmelidir" diye bir yorum yapıldı. Ona da karar verilince zor durumda kaldım, çünkü bunun çözümü­ nü ben bulacaktım. Böyle bir durumda ne yapabilirsin? Bir ansiklopediden alıntı yapmayı yersiz buldum. Tek bir tarihçinin kitabına göre bir makale yazmak da tek taraflı olmaya yol açabilirdi. Birkaç tarihçinin kitaplarına başvurarak bir makale yazmak güzel olur da, çok vakit is­ ter üstelik yüzlerce sayfadan neleri seçip neleri seçmeyeceğin de sorunlu bir konudur. Ayrıca, tarihçi de değilim. Aniden Hollanda'daki 'Canon' tartışmaları aklıma geldi ve üç beş dakika aradıktan sonra, 'Canon'un yayınlandığı tek yer olan 'http://entoen.nu' inter­ net sitesini buldum ve hemen telif hakları için yazı kuruluna başvurdum. De Canon' birçok tanınmış Hollandalı tarihçinin ortak yapıtıdır. Önemli olan birçok tarihi olguya canlı ve dengeli bir şekilde değinmiştir. Yazılar fazla uzun olmayıp üstelik güzel ve çekici fotoğraflarla süslenmiştir. Buraya kadar güzel de bundan sonrası için bir korkum oldu; genellikle kendi tarihine kalıplaşmış, ikonlaşmış ve içine dönük bir şekil­ de bakan Türkiye halkına Hollanda tarihini de aynı şekilde göstermek, kötü bir örnek oluşturabilir miydi? 10 I Türkçede 'De Canon' ıı Eylül ve diğer birkaç olaydan sonra derin bir kimlik krizine giren, 'yeni gelenler'den Hollanda'ya ve Hollanda halkına ne gibi bir uyum sağlamasının isteneceğini tartışan ve aslında bunu yapmakla da krizin vebalini onlara yükleyen Hollanda halkı ve politikacı­ larına prim veren bu 'Canon'cu tarihçilerin yapıtını çevirmek, ters ve olumsuz bir hare­ ket değil miydi? 'De Canon', ne kadar güzel ve başarılı bir çalışma ürünü olsa da, ceva­ bı belki de 'evet' olacaktır. İşte tam da bu noktada, 'Canon'un içini, dışını ölçen, unsurlarını tartışan, hem kuv­ vetli hem de zayıf taraflarını titizlikle gösteren Euroclio Yönetim Kurulu üyesi Sayın Joke van der Leeuvv-Roord tarafından hazırlanan bir yazı, imdadımıza yetişti. Bizi bu kaygı­ lardan kurtaracağını düşündüğüm bu değerli yazıyı, kitapçığımızın son bölümünde, De Canon'u Düşünürken'adıyla bulacaksınız. Hollanda tarihinin ana hatlarını içeren bu kitabı okuduktan sonra "Ben artık Hollan­ da tarihini biliyorum'' sanmayınız. Özbeöz Hollandalıların çoğunun bile bu kitapta yazı­ lanların yarısını, hatta yarısından fazlasını hiç bilmediklerini de bilmenizi isterim. Jak den Exter Hollanda Yüksek Öğretim Enstitüsü (NİHA) Müdürü