ALBERTO MANGUEL GIANNI GUADALUPI Çevirenler: Sevin Okyay - Kutlu khan Kutlu II. CİLT HAYALI YERLER SOZLUGU II. Cilt Alberto Manguel 1948’de Buenos Aires’te Arjantinli bir ana babanın çocuğu olarak doğdu. Çocukluğunu babasının diplomatik görevi nedeniyle İsrail'de geçirdi. Çek bakıcısından İngilizce ve Almanca öğrendi. Anadili ispanyolcayı, 1955’te Arjantin’e döndükten sonra öğrendi. Öğrenciliğinde Jorge Luis Borges’e dört yıl süresince ki­ tap okudu. Yaşamını Fransa, İtalya ve İngiltere gibi değişik ülkelerde sürdüren Man­ guel, 1988'den beri Kanada vatandaşı. Yazarlığı yanında çokdilli bir çevirmen, antoloji yazarı ve editör olarak uluslararası ün kazanan Manguel’ln başlıca yapıtları arasında The Dictionary of Imaginary Places (Hayali Yerler Sözlüğü), 1992'de McKItterlck Ödülü’nü kazanan romanı News from a Foreign Country Came (Yabancı Bir Ülkeden Haberler Geldi) ve Kanada’da Kurma- ca-Dışı dalında Genel Vali Ödülü’nü kazanan Reading Pictures: A History of Love and Hate (Resimleri Okumak: Aşk ve Nefretin Tarihi) sayılabilir. Manguel'ln Türkçeye çevrilen diğer kitapları şunlardır: Başka Ateşler: Latin Amerika­ lı Kadın Hikâyeciler Antolojisi (Çev. Tomris Uyar, 1988); otuzdan fazla dile çevrilip uluslararası bir çoksatar olan, Times Literary Supplement tarafından Yılın En iyi Ki­ tapları arasına seçilen ve Fransa’da Medicls Ödülü’nü kazanan Okumanın Tarihi (Çev. Füsun Elioğlu, YKY, 2001); Borges’e kitap okuduğu günlere ilişkin anılarını an­ lattığı Borges'in Evinde (Çev. Cem Akaş, YKY, 2002); Palmiyelerin Altında Stevenson (Çev. Cem Akaş, YKY, 2004). Gianni Guadalupi İtalyan asıllı bir tarihçi, çevirmen, editör ve kitap koleksiyoncusu­ dur. Otuz yıldan fazladır özellikle gerçek ve kurmaca gezi yazıları yazıyor, çeviriyor, bu konularda antolojiler hazırlıyor. Başlıca Kitapları: The Discovery of the Nile (1997, Nil’in Keşfi), China Through the Eyes of the West: From Marco Polo to the Last Emperor (2004, Batı’nın Gözleriyle Çin: Marco Polo'dan Son imparator’a). Guadalu- pi'nin kitaplarından sadece Anthony Shugaar ile hazırladığı Latitude Zero: Tales of the Equator Türkçeye çevrilmiştir: Ekvator Hikâyeleri (Çev. Nazmiye Özgüç, 2004). Sevin Okyay 1942’de İstanbul’da doğdu. Arnavutköy Amerikan Kız Koleji’ni bitirdi. 1963’ten beri çevirmenlik, 1976’dan beri gazetecilik yapıyor. Özellikle sinema, caz ve spor üzerine yazıyor. Kitapları: ilk Romanım (roman, 1996); 120 Filmde Seyri- âlem (sinema eleştirileri, 1996); Çiçek Dürbünü (denemeler, YKY, 1998). Başlıca Çevirileri: Ted Hughes’dan ilk Dünya Hikâyeleri (YKY, 1998), Edouard Roditi’den Türkiye Tatları (YKY, 1999), J.D. Salinger’dan Yükseltin Tavan Kirişini Ustalar ve Sey- mour - Bir Giriş (Coşkun Yerli İle, YKY, 1999), George Orwell’dan Hayvanlar Çiftliği (2000); J. K. Rowllng’in Harry Potter dizisinden Sırlar Odası (YKY, 2001), Azkaban Tutsağı (K. Kutlu ile, YKY, 2001), Ateş Kadehi (K. Kutlu ile, YKY, 2001) ve Zümrüdü- anka Yoldaşlığı (K. Kutlu İle, YKY, 2003). Gül Sarıoğlu İle de aynı dizinin “yardımcı ki­ taplarından Fantastik Canavarlar Nelerdir, Nerelerde Bulunurlar?'ı (YKY, 2002) çe­ virdi. Kutlukhan Kutlu 1972’de İstanbul’da doğdu. Kadıköy Anadolu Lisesi’ni ve İstanbul Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı bölümünü bitirdi. 1991’de Nokta - Ne Nerede kadrosuna katılarak sinema, edebiyat ve müzik üzerine yazmaya başladı. Çeşitli ya­ yın organlarında yazarlık ve editörlük yaptı. Daha çok film eleştirileri ve sinema yazı­ ları yazıyor, çeviri yapıyor. Çevirileri: J. K. Rowllng’in Harry Potter dizisinden Azka­ ban Tutsağı (S. Okyay İle, YKY, 2001), Ateş Kadehi (S. Okyay ile, YKY, 2001) ve Zümrüdüanka Yoldaşlığı (S. Okyay ile, YKY, 2003). Gül Sarıoğlu ile de aynı dizinin “yardımcı kitaplarından Çağlar Boyu Quidditch’\ (YKY, 2002) çevirdi. Yapı Kredi Yayınları - 2220 Edebiyat - 670 Hayali Yerler Sözlüğü -II. Cilt / Alberto Manguel - Gianni Guadalupi Özgün Adı: The Dictionary of Imaginary Places Çevirenler: Sevin Okyay - Kutlukhan Kutlu Resimler: Graham Greenfield ve Eric Beddows(s. 24, 91, 153, 154, 258, 346, 468, 476, 517, 531,543, 695, 794, 816 ve 923) Harita ve Planlar: James Cook BARATARİA maddesindeki alıntı, Roza Hakmen'ln çevirdiği La Mancha'lı Yaratıcı Asilzade Don Quijote’den (YKY) alınmıştır. Italo Calvino maddeleri, Işıl Saatçıoğlu’nun çevirdiği Görünmez KentleYüen (YKY) uyarlanmıştır. KÖPAN ADASI maddesindeki şiir, Barış Pirhasan’ın çevirdiği Köpan Avindan (Roll Yayın) alınmıştır. MORDOR maddesindeki şiir, Metis Yayınlarından Çiğdem Erkal ipek çevirisiyle çıkan “Yüzüklerin Efendisi" üçlemesinden alınmıştır (Çeviren: Bülent Somay). Kitap Editörü: Selahattin Ozpalabıyıklar Düzelti: incilay Yılmazyurt Kapak Tasarımı: Nahlde Dikel Grafik Uygulama: Akgül Yıldız - Arzu Çakan - Banu Kaşıkçı Baskı: Üç-Er Ofset Yüzyıl Mah. Masslt 5. Cad. No: 15 Bağcılar / İstanbul İngilizce ilk Baskı: 1980 Çeviriye Temel Alınan Baskı: (Newly Updated and Expanded) The Dictionary of Imaginary Places, Alfred A. Knopf Canada, Toronto 1999 YKY'de 1. Baskı: İstanbul, Temmuz 2005 2. Baskı: İstanbul, Ocak 2007 ISBN 975-08-0976-9 Takım ISBN 975-08-0974-2 © Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş. 2005 Bu kitabın telif hakları Akçalı Telif Hakları Ajansı aracılığıyla alınmıştır. ©Alberto Manguel ve Gianni Guadalupi, 1990 © Graham Greenfield ve Erle Beddows (resimler), James Cook (harita ve planlar) 1999 Bütün yayın hakları saklıdır. Tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş. Yapı Kredi Kültür Merkezi İstiklal Caddesi No. 285 Beyoğlu 34433 İstanbul Telefon: (0 212) 252 47 00 (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23 http://www.yapikredlyayinlarl.com e-posta: [email protected] internet satış adresi: http://yky.estore.com.tr - http://www.yaplkredi.com.tr ALBERTO MANGUEL GIANNI GUADALUPI HAYALİ YERLER ■ ■ ■■ w ■■ SOZLUGU II. CİLT Resimleyenler: Graham Greenfield ve Eric Beddovvs Harita ve Planlar: James Cook ÇEVİRENLER: SEVİN OKYAY - KUTLUKHAN KUTLU OC3G İSTANBUL L LAGADO, BALNİBARBİ’nin başşehridir. (E.R. Eddison, Mistress of Mistresses, A Vi­ sion of Zimiamvia, Londra, 1935; E.R. Eddi­ son, A Fish Dinner in Memison, Londra, LAİMAK, REREK’te, kayalıkların üzerinde 1941; E.R. Eddison, The Mezentian Gate, uyuyan bir kurt gibi çömelmiş duran, insan Londra, 1958) eseri bir yapıdan ziyade doğal bir oluşuma, yaşlı kayalığın kendi uzantısına benzeyen ürkütücü bir kaledir. Laimak, yüzyıllarca, LAÏQUHÎRE, Kuzey Atlantik'te, coğrafi yapısı Rerek’in politik yaşamına sayısız nesiller bo­ itibariyle dağlık arazi ve düzlükler olmak üze­ yu hükmetmiş olan Parry ailesinin ellerinde re iki bölgeye ayrılmış bir adadır. Dağlık arazi, kalmıştır. Kale, nehir vadisi Ovvlsdale’deki Görünmez Tanrılar olarak bilinen ama canları bir tepenin üzerindedir. Bu tepe çok yüksek insan etkinliklerine katılmak istediğinde kendi­ sayılmasa da, yamaçları vadiden üç-dört lerini gösteren tanrıların yaşadığı yerdir. yüz ayak kadar yükselen, neredeyse dimdik yarlardır. (Anonim, Voyage Curieux d’un Philadelphe Laimak Kalesi, tepeden sökülüp çıka­ dans des Pays nouvellement Découverts, rılmış dev taş bloklarla yapılmıştır; surları zir­ Lahey, 1755) venin çevresini dolanır. Seyyahlar, buraya girişin tek yolunun, kuzey duvarındaki ke­ merli bir kapıdan olduğunu unutmamalıdır. LAKI), bkz. İSHMAELİA. Bu kapıya yamaç yukarı tırmanarak çıkan ve birkaç kule ve siperle korunduğu için düş­ mana geçit vermeyen zikzaklı bir patikayı LAMARY, Hint Okyanusu’nda küçük bir takip ederek ulaşılır. adadır, iklimi o kadar sıcaktır ki insanlar çıp­ Kale’nin en etkileyici odası, kara obsid- lak dolaşır. Hem kadınlar, hem toprak, hem yenden yapılma, kuzeybatı duvarında bir sı­ de mülk kamu malıdır. Yamyam olan La- ra tirizli pencere bulunan, L şeklindeki bü­ mary halkı, tüccarlardan satın aldıkları ço­ yük ziyafet salonudur. Diğer duvarlar, dışarı cukları semirterek kanlı sofralarda yer. Bu­ uzanan dilleriyle lambaları tutan ve aynadan nun dünyanın en tatlı yemeği olduğunu söy­ yapılma iri gözleriyle gün boyu değişen ışığı lerler. Ciddi bir ihtiyaç doğduğunda tüccar­ yansıtan on üç şeytani kafa oymasıyla süs­ ları da yiyebilirler. lüdür. Tüm bu korkunç güzelliğiyle Laimak, kötü ve karanlık bir şöhrete sahiptir. Salonla­ (Sir John Mandeville, Voiage de Sir John rında ve o salonların altındaki derinliklerde Maundevile, Paris, 1357) uzanan zindanlarda birçok gaddarca cina­ yet işlenmiştir. Parry ailesinin sancağında altın sarısı LAMİAM, Arap Denizi’nde bir adadır. İYA- bir arazi üzerinde kırmızı gagalı ve pençeli NİKUM ya da KÜBA diye de bilinir, çünkü kara bir baykuş vardır. Şiarı, Noctu noxiis sakinleri yakıcı öğle güneşine küfrederler. noceo'dur (“Her gece haşarat üzre dua Halk yamyam bir dev türüdür ve çıplak do­ ederim”). laşır, mağaralarda yaşarlar. Güç yaptırımın­ dan başka yönetimleri yoktur. 457 LAPUTA Lamiam’ın ana cazibelerinden biri, al­ tında bir altın madeni bulunan yüksek bir te­ penin üzerine kurulu iki Ejder Kulesi dir. Ku­ le iki ejderha tarafından korunur ve bu cana­ varların ahşap heykelleri binanın içinde tu­ tulur. ilginç bir Lamiam geleneğine göre, al­ tına ulaşmak isteyenler önce ailelerini katlet­ men, ardından da kurbanların kanını ahşap figürlere sürmelidirler. Lamiam’ın biraz açıklarında, yerel efsa­ neye göre Ganj’ın Cennet’ten koparıp sü­ rüklediği bir parça olduğuna inanılan yüzen bir ada vardır. Lamiam değerli madenler, al­ tın ve baharatlar açısından zengindir ve bu­ rada iki nadide ağaç cinsi yetişir: agalHcum ve guiacum. Ancak ada nüfusu az ve uyum­ suzdur. Kadınların dillerinde kurtçuklar var­ dır ve bunları çakmaktaşından bıçaklarla kesip atarlar. Yaralar bitkilerle iyileştirilir ve kurtçuklar da onları zehir yapımında kulla­ nan italyanlara satılır. Fransızların adayı zi­ yaret etmeleri tavsiye edilmez, çünkü Fran­ sa'dan adaya gelen bir grup seyyahın kıyıya çıkar çıkmaz yılan gibi deri döktüğü bilin­ mektedir. (William Bu Hein, A Dialogue both Pleasant and Pitiful, wherein is a Goodty Regimenté against the Fever Pestilence, with a Conso­ lation and Comfort against Death, Londra, 1564) LAPUTA, kendisinden daha büyükçe bir ada olan ve gene Laputa Kralı’nın hükmetti­ ği BALNİBARBİ Adası’nın üzerinde süzülen ya da uçan bir adadır. Laputa çapı 7837 yarda, kalınlığı üç yüz yarda, yüzölçümü dört bin hektar olan dairesel bir adadır. Adanın tabanı iki yüz yarda derinliğinde, bi­ linen mineral katmanları ve zengin bir top­ raktan meydana gelen bir adamant tabaka­ sıdır. Ada merkeze doğru çukurlaşır ve mer­ kezde de yağmur sularını toplayan dört bü­ yük havza bulunur. Doğal buharlaşma sula­ rın taşmasını engellediğinde, ada yağmur LAMİAM’da iki Ejder Kulesi. bulutlarının üzerine kadar yükseltilebilir. 458 LAPUTA LAPUTA Topraicustii man t Ada VİNÇ (YANDAN) Astronomlar Mağarası (YADA FLANDONA GAGNOLE) 459 LAPUTA Yüzen adanın kenarlarında, adaya alt­ hep mıknatısa paralel hatlarda hareket tan girişi kolaylaştıran merdiven ve dehlizler eder. bulunur. Balnibarbi ile iletişim, kınnaplar Bu eğik hareket sayesinde ada, kralın üzerine konan mesajlar aşağıya sarkıtılarak topraklarının çeşitli yerlerine taşınır. Adanın yapılır. Yiyecek ve içecekler, makaralarla ilerleyişini anlatabilmek için (seyyahlar Bal­ yukarı çekilir, insanlar alt dehlizlerde balık nibarbi maddesindeki haritaya göz atabilir) tutar. AB ye, Balnibarbi boyunca çizilmiş bir doğ­ Laputa’nın merkezinde, çapı elli yarda ru diyelim, cd doğrusu ise mıknatısı temsil olan bir kanyon vardır. Laputa’lı astronomlar etsin. Bu ikinci doğrunun d ucu iten uç, c buradan geniş bir kubbeye inerler, bu yüz­ ucu ise çekilen uç olsun. Ada da C’nirı üze­ den de buraya Flandona Gagnole, yani Ast­ rinde olsun; eğer taş, cd pozisyonuna, iten ronomların Mağarası denir. Mağara, ada- uç aşağı bakacak şekilde yerleştirilirse, mant tabakanın üst yüzeyinin yüz yarda al­ ada eğimli bir şekilde D ye doğru, yukarı iti­ tındadır. Sürekli yanan yirmi lamba ile aydın­ lecektir. D “ye vardığında, çeken uç dingil latılır ve böylece adamant tabakadan, ma­ üzerinde E ye bakacak şekilde döndürülür­ ğaranın her yerine doğru parlak bir ışık yayı­ se, ada eğimli şekilde E'ye doğru taşınır; lır. Bu mekânda sekstant, kadrant, teleskop burada taş yine dingil üzerinde, iten uç ve usturlap gibi araçlarla başka birçok ast­ aşağı bakacak şekilde, EF pozisyonuna ge­ ronomi aleti bulunur. Asıl ilginci ise, şeklen lene dek çevrilirse, ada eğimli bir şekilde dokumacı mekiğine benzeyen (ve adanın E'ye doğru yükselir; burada da çeken uç kaderinin bağlı olduğu) devasa bir mıknatıs- Gye yönlendirilirse, ada G’ye doğru taşınır taşıdır. Taş altı yarda uzunluğundadır, en ve iten ucu direkt aşağı bakacak şekilde geniş kenarı da bir uçtan bir uca en az üç çevirmek yoluyla, G’den de H'ye gidilir. yardadır. Bu mıknatıs, ortasından geçip onu Böylece taşın pozisyonu değiştirilerek, ada hareket ettiren ve en çelimsiz kolun bile ra­ eğimli bir biçimde yükseltilip alçaltılır ve hatlıkla çevirebileceği şekilde ayarlanmış, böylece Balnibarbi'nin bir yerinden bir baş­ çok güçlü bir adamant dingille desteklen­ ka yerine taşınır. miştir. Mıknatısın çevresi, her biri altı yarda Ancak şuna da dikkat edilmelidir ki, yüksekliğinde sekiz adamant ayak üzerinde Laputa, kralın aşağıdaki topraklarının ötesi­ yatay duran, derinliği ve kalınlığı dört ayak, ne hareket edemeyeceği gibi dört milden çapı da on iki yarda olan, ortası boş bir ada­ fazla da yükselemez. Astronomlara göre mant silindirle çerçevelenmiştir, içbükey bunun nedeni manyetik etkinin dört milden kısmın ortasında, dingilin uçlarının yerleştiril­ öteye gidememesi ve yerkürenin içinde bu­ diği ve gerektiğinde döndürülen, on iki inç lunup taşa etki eden mineralin, kralın hü­ derinliğinde bir yiv vardır. kümdarlığının sınırlarında yok olmasıdır. Taş, herhangi bir güçle yerinden kıpır­ Taş ufka paralel konumlandırılınca ada dayamaz, çünkü silindir ve ayakları, adanın hareketsiz durur; çünkü bu durumda yerden tabanını oluşturan adamantin bir parçasıdır. eşit uzaklıkta duran uçlar eşit güç uygularlar Bu mıknatıstaşı sayesinde ada yüksel­ -biri aşağı çeker, diğer ise yukarı iter- ve or­ tilip alçaltılabilir ve bir yerden diğerine taşı­ taya bir devinim çıkmaz. nabilir, çünkü taşın bir ucu kuvvetle Balnl- Bu mıknatıstaşı, onu ara sıra kralın tali­ barbl tarafından çekilir, diğer uç ise kuvvet­ matı doğrultusunda hareket ettiren astro­ le itilir. Eğer çekilen uç aşağı çevrilirse, ada nomların idaresindedir. Onlar hayatlarının yere doğru çekilir ve eğer itilen uç aşağı ba­ büyük bir kısmını, bugün Avrupa ya da Ja­ karsa, ada göğe doğru döner. Taşın pozis­ ponya’da yapılanlardan çok daha İyi teles­ yonu eğik olduğunda, adaların hareketi de kopların yardımıyla, semavi cisimleri göz­ eğimlidir. Çünkü bu mıknatısın içinde güç lemleyerek geçirirler. 460