AİLE İŞLETMELERİ, AİLE İŞLETMELERİNDE KARŞILAŞILAN YÖNETİM ve ORGANİZASYON SORUNLARI: DENİZLİ ÖRNEĞİ FATIMA KÖYLÜ GÖLCÜ Ocak 2018 DENİZLİ AİLE İŞLETMELERİ, AİLE İŞLETMELERİNDE KARŞILAŞILAN YÖNETİM ve ORGANİZASYON SORUNLARI: DENİZLİ ÖRNEĞİ Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dönem Projesi İşletme Ana Bilim Dalı Yönetim ve Organizasyon Programı Fatıma KÖYLÜ GÖLCÜ Danışman: Yrd. Doç. Dr. Yeliz MOHAN BURSALI Ocak 2018 DENZLİ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU Sosyal Bilimler Ana Bilim Dalı, İşletme Bilim Dalı öğrencisi Fatıma KÖYLÜ GÖLCÜ tarafından Yrd. Doç. Dr. Yeliz MOHAN BURSALI yönetiminde hazırlanan “Aile İşletmeleri, Aile İşletmelerinde Karşılaşılan Yönetim ve Organizasyon Sorunları: Denizli Örneği ” başlıklı Yüksek Lisans Projesi tarafımdan okunmuş, kapsamı ve niteliği açısından Yüksek Lisans Projesi olarak kabul edilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Yeliz MOHAN BURSALI DANIŞMAN Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim Kurulunun …………..tarih ve ………….. sayılı kararıyla onaylanmıştır. Enstitü Müdürü i ETİK BEYANNAMESİ Bu projenin tasarımı, hazırlanması, yürütülmesi, araştırmalarının yapılması ve bulgularının analizlerinde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini; bu çalışmanın doğrudan birincil ürünü olmayan bulguların, verilerin ve materyallerin bilimsel etiğe uygun olarak kaynak gösterildiğini ve alıntı yapılan çalışmalara atıfta bulunulduğunu beyan ederim. Fatıma KÖYLÜ GÖLCÜ ii ÖZET AİLE İŞLETMELERİNDE KARŞILAŞILAN YÖNETİM ve ORGANİZASYON SORUNLARI: DENİZLİ ÖRNEĞİ Köylü GÖLCÜ, FATIMA Dönem Projesi İşletme ABD Yönetim ve Organizasyon Programı Proje Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Yeliz MOHAN BURSALI Ocak 2018, ix+76 Sayfa Yapılan araştırmalara göre, dünyadaki işletmelerin sayısının yüzde seksenini aile işletmelerinin oluşturduğu varsayılmaktadır. Ülkeler arasındaki aile yapısının sosyo-kültürel, ekonomik farklılıkları göz önüne alınarak dünya ekonomisine büyük oranda katkısı olan aile işletmelerinin uzun ömürlü olmaları için, uyum içerisinde yönetilmesi ve işletmenin verimli olması gerekmektedir. Birinci bölümde aile işletmesi kavramı, aile işletmelerinin kuruluş sebepleri, özellikleri, ülkemiz ve dünya ekonomilerindeki yeri, kuruluş ve gelişim evreleri, aile işletmelerinin üstünlük ve zayıflıkları, genel olarak yönetim ve organizasyon kavramları üzerinde durulmuş, aile işletmelerinin karşılaştıkları yönetim ve organizasyon sorunları üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde, Denizli ilindeki aile işletmelerinde karşılaşılan yönetim ve organizasyon sorunlarını belirlemeye yönelik olarak yapılan çalışmanın amacı ve hipotezleri, kapsamı, araç ve yöntemi anlatılmıştır. Son olarak, yapılan çalışma sonucu değerlendirilmiş ve birtakım öneriler getirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Aile İşletmeleri, Yönetim ve Organizasyon, Aile İşletmelerinde Karşılaşılan Sorunlar iii ABSTRACT FAMILY BUSINESS ADMINISTRATIONS, MANAGEMENT AND ORGANIZATION PROBLEMS EXPERIENCED IN FAMILY BUSINESS ADMINISTRATIONS: THE EXAMPLE OF DENİZLİ Köylü GÖLCÜ, FATIMA Term Project Department of Business Administration Managament and Organization Program Advisor of Term: Yrd. Doç. Dr. Yeliz MOHAN BURSALI January 2018, 76 Page According to the survey, it is assumed that eighty percent of the businesses around the world are family businesses. Taking into account the socio-cultural, economic differences of family structure among countries, family businesses must be managed in good agreement and the business must be efficient in order of family businesses, which contribute to the world economy substantially, to last long. First chapter; the concept of family business administrations, the reason why founding family business administrations, their features, their places in our country and world’s other contries’s economies, foundation and progression phases of family business administrations, advantages and disadvantages of family business administrations are explained. The second chapter of the study is generally based on management and organization concepts, the encountered management and organization problems. In the second part; hypothesis, content, means, methods of the study which aimed at determining management and organization problems faced in family business administrations in Denizli City are explained. Finally, the result of the study that was made was commentated and some advices are brought. Keywords: Family Business Administrations, Management and Organization, Family Business Administrations iv İÇİNDEKİLER YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU .............................................................................. İ ETİK BEYANNAMESİ ..............................................................................................................İİ ÖZET .......................................................................................................................................... İİİ ABSTRACT ............................................................................................................................... İV İÇİNDEKİLER ............................................................................................................................ V ŞEKİLLER DİZİNİ .................................................................................................................. Vİİ TABLOLAR DİZİNİ ............................................................................................................. Vİİİ GİRİŞ ........................................................................................................................................... 1 BÖLÜM 1 .................................................................................................................................... 3 AİLE İŞLETMELERİ KAVRAMI VE GENEL BİLGİLER ..................................................... 3 1.1. Aile İşletmesi Tanımı ........................................................................................................................ 3 1.2. Aile İşletmelerinin Temel Özellikleri .............................................................................................. 5 1.3. Aile İşletmesinin Gelişim Evreleri ................................................................................................... 7 1.3.1. Girişimcinin Sahip Olduğu ve Yönettiği Birinci Nesil Aile İşletmeleri ................................. 7 1.3.2. Büyüyen ve Gelişen Aile İşletmeleri ...................................................................................... 9 1.3.3. Karmaşık Aile İşletmeleri ..................................................................................................... 10 1.3.4. Sürekli Olmayı Başarabilen Aile İşletmeleri......................................................................... 11 1.4. Aile İşletmeleri Sistem Modelleri .................................................................................................. 12 1.4.1. Aile Sistem Teorisi................................................................................................................ 13 1.4.2. Aile İşletmeleri Üç Daire Modeli .......................................................................................... 15 1.5. Dünyada Aile İşletmelerinin Tarihi Gelişimi ve Önemi .............................................................. 17 1.6. Türkiye’ de Aile İşletmelerinin Tarihi Gelişimi ve Önemi ......................................................... 20 1.7. Aile İşletmelerinin Avantajları ve Dezavantajları ....................................................................... 23 1.7.1. Aile İşletmelerinin Avantajları .............................................................................................. 23 1.7.2. Aile İşletmelerinin Dezavantajları ........................................................................................ 26 1.8. Aile İşletmelerinde Yönetim Karşılaşılan Sorunları ................................................................... 30 1.8.1. Yönetim ve Yönetici Sorunları ............................................................................................. 30 1.8.2. Nitelikli Personelin Bulunmaması ....................................................................................... 30 1.8.3. İşletme Sahiplerinin Teknik Kökenli Olması ........................................................................ 31 1.8.4. Yönetici ve Personelin Eğitim Sorunları ............................................................................... 31 1.8.5. Enformasyon (Bilgi) Eksikliği .............................................................................................. 31 1.8.6. İdari ve Teknik Danışmanlık ................................................................................................. 32 1.8.7. Rehberlik Hizmetinden Yoksunluk ....................................................................................... 32 1.8.8. Kurumsallaşamama ............................................................................................................... 32 1.9. Aile İşletmelerinde Kurumsallaşmaya Yönelik Engeller ............................................................ 33 BÖLÜM 2 ................................................................................................................................. 38 v AİLE İŞLETMELERİNDE KARŞILAŞILAN YÖNETİM VE ORGANİZASYON SORUNLARINI BELİRLEMEYE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA ..................................... 38 2.1. Araştırmanın Amacı ve Hipotezler ............................................................................................... 38 2.2. Araştırmanın Yöntemi ................................................................................................................... 39 2.3. Araştırmanın Örneklemi ............................................................................................................... 39 2.4. Ölçme Araçları ............................................................................................................................... 39 2.5. Araştırma Verilerin Analizi ve Değerlendirilmesi ....................................................................... 40 2.6. Ankete Cevap Verenlerin Demografik Özellikleri ...................................................................... 40 2.6.1. Anketi Cevaplayanların Doğum Yeri, Cinsiyeti, Medeni Durumu ve Yaş dağılımları ......... 40 2.6.2. Anketi Cevaplayanların Eğitim Durumları ........................................................................... 41 2.6.3. Anketi Cevaplayanların Aile Yapısı ..................................................................................... 42 2.7. Ankete katılan şirketlerin Demografik Özellikleri ...................................................................... 44 2.7.1. Ankete cevap Veren Şirketlerin Kuruluş şekli ...................................................................... 44 2.7.2. Ankete Cevap Veren Şirketlerin Kuruluş Yılı ...................................................................... 44 2.7.3. Ankete Cevap Verenlerin Şirket Kurucusu ile Yakınlığı ...................................................... 45 2.7.4. Ankete Katılan İşletmelerde sahiplik .................................................................................... 45 2.7.5. Ankete Cevap Veren Şirketlerde Aile Üyelerinin Hissesi .................................................... 46 2.7.6. Şirkette Üst Düzeyde Çalışan Aile Üyesi ............................................................................. 46 2.7.7. Şirketlerin Çalışan Sayıları ................................................................................................... 47 2.7.8. Şirketin Kaçıncı Nesil Tarafından Yönetildiği ...................................................................... 47 2.7.9. Aile Şirketi Olmak Avantaj mı Dezavantaj mı? .................................................................... 48 2.8. Ankete Katılan işletmelerin Mevcut Durumu .............................................................................. 48 2.8.1. Ankete Katılan İşletmelerin Yönetim ve Organizasyon Yapıları .......................................... 48 2.8.2. Ankete Katılan İşletmelerde Aile – Şirket İlişkileri .............................................................. 50 2.8.3. Ankete Katılan İşletmelerde İşe İlişkin Özelliklerin Belirlenmesi ve İş Analizi .................. 53 2.8.4. Ankete Katılan İşletmelerde İş ve Performans Değerleme ................................................... 55 2.8.5. Ankete Katılan İşletmelerin Karar Alma Yapıları ................................................................ 56 2.8.6. Ankete Katılan İşletmelerin Kurumsallaşma Düzeyleri ........................................................ 58 2.9. Araştırmaya İlişkin Hipotez Testlerinin Sonuçları ..................................................................... 60 SONUÇ ...................................................................................................................................... 65 KAYNAKLAR .......................................................................................................................... 67 EKLER ...................................................................................................................................... 72 ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................................... 76 vi ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1. Aile ve İşletme Sistemlerinde İnsan Kaynakları ile İlgili Değerler ............... 14 Şekil 2. Üç Daire Modeli ............................................................................................ 15 vii TABLOLAR DİZİNİ Tablo 1. Aile Sistemi-İşletme Sistemi Karşılaştırması.............................................. 13 Tablo 2. Dünya aile işletmelerinin ülke ekonomileri içindeki yeri ........................... 18 Tablo 3. Dünyanın En Eski Aile İşletmeleri ............................................................. 19 Tablo 4. Dünyanın En Büyük İlk 25 Aile İşletmeleri ............................................... 20 Tablo 5. Türkiye’ de En Kıdemli Aile İşletmeleri ................................................... 22 Tablo 6. Doğum yeri, Cinsiyet, Medeni Durum ve Yaş ........................................... 41 Tablo 7. Eğitim Durumu .......................................................................................... 42 Tablo 8. Katılımcıların Anne ve Baba Mesleği ........................................................ 42 Tablo 9. Kardeş Sayısı .............................................................................................. 43 Tablo 10. Ailenin Kaçıncı Çocuğusunuz? .................................................................. 43 Tablo 11. Ankete Katılanların Çocuk Sayıları ........................................................... 43 Tablo 12. Çocukların Meslek Seçimleri ..................................................................... 44 Tablo 13. Şirketlerin Kuruluş Yılı .............................................................................. 44 Tablo 14. Şirket Kurucusu ile Yakınlık ...................................................................... 45 Tablo 15. Şirket sahipliği ........................................................................................... 45 Tablo 16. Şirketteki Aile Üyelerinin Hisse Oranı ...................................................... 46 Tablo 17. Şirketlerin Ortaklık Yapısı ......................................................................... 46 Tablo 18. Üst Düzeyde Çalışan Aile Üyesi Sayısı ..................................................... 47 Tablo 19. Çalışan Sayısı ............................................................................................. 47 Tablo 20. Şirketlerin Şuan Yönetildikleri Nesil Sayısı .............................................. 47 Tablo 21. Aile İşletmesi Olmanın avantajlı Olup-Olmadığı ...................................... 48 Tablo 22. Şirketin Yönetim ve Organizasyon Yapısı ................................................. 48 Tablo 23. Şirketin Yönetim ve Organizasyon Yapısı ................................................. 48 Tablo 24. Şirketin Yönetim ve Organizasyon Yapısı Grubu Soruları........................ 49 Tablo 25. Aile – Şirket İlişkileri ................................................................................. 50 Tablo 26. Aile – Şirket ilişkileri ................................................................................. 51 Tablo 26. Aile – Şirket İlişkileri Grubu Soruları ........................................................ 52 Tablo 28. İş Özelliği ve İş Analizi ............................................................................. 53 Tablo 29. İş Özelliği ve İş Analizi ............................................................................. 53 Tablo 30. İş Özelliği ve İş Analizi Grubu soruları ..................................................... 54 Tablo 31. İş ve Performans Değerleme ...................................................................... 55 Tablo 32. İşin Özelliği ve Performans Değerleme ..................................................... 55 viii