Að hanna og standa fyrir leiklistarnámskeiði með þátttöku foreldra og barna Alda Arnardóttir Listkennsludeild M.Art.ED Listaháskóli Íslands Listkennsludeild Meistaranám í listkennslu. Að hanna og standa fyrir leiklistarnámskeiði með þátttöku foreldra og barna Alda Arnardóttir Leiðbeinandi: Ása Helga Ragnarsdóttir 20 einingar Vorönn 2014 Ágrip Efni ritgerðarinnar sem hér fylgir byggir á undirbúningi og framkvæmd leiklistarnámskeiðs sem haldið var fyrir börn úr fimmta bekk Ölduselsskóla og foreldra þeirra. Námskeiðið var tveggja daga helgarnámskeið þar sem unnið var með söguna ‚Litli ljóti andarunginn‘ eftir H.C. Andersen. Í fyrsta hluta greinargerðarinnar er fjallað um fræðilega nálgun á uppeldis- og menntakenningar. Þá er ljósi varpað á það sem skrifað hefur verið um gagnsemi leiklistar og leiklistar í kennslu auk þess sem skoðaðar eru rannsóknir á þátttöku foreldra í námi barna sinna. Því næst er fjallað um danskan leikhóp sem unnið hefur að leiklist með börnum og foreldrum. Í sérstökum kafla er gerð grein fyrir tengslum verkefnisins við Aðalnámskrá grunnskóla, grunnþætti menntunar, hæfniviðmið og lykilhæfni. Framkvæmd námskeiðsins sjálfs er síðan lýst í eins konar skýrsluformi, þar sem gerð er grein fyrir æfingunum og framvindu vinnunnar. Í lok ritgerðarinnar fer ég yfir helstu atriði rannsóknarvinnunnar og árangur námskeiðsins, jafnframt því að fara yfir hvaða lærdóm má draga af verkefninu og þróa framhald þess. Abstract The subject of this thesis is based on the preparation and implementation of a drama course which was held for children from the fifth grade of the elementary school Ölduselsskóli in Reykjavík and their parents. This was a weekend course where the participants worked with H.C. Andersen´s story ,The Ugly Duckling‘. In the first part of the thesis there is a discussion on the theoretical approach to developmental and educational theories. Then light is shed on what has been written about the utility of drama in education, as well as research concerning the involvement of parents in their children's learning is examined. Following that comes a chapter about the Danish theatregroup Syvstjernen which has been doing dramacourses for children and their parents for many years. A separate section outlines the relationship of the project to the National Curriculum core educational themes, learning outcomes and key skills. Implementation of the course itself is described in a kind of report form, outlining the exercises and progress of the work. At the end of the thesis, I will go over the main points of the research and the success of the course, and discuss what lessons can be drawn from the project and how it can be developed in the future. Þakkarorð Verkefni þetta eru 20 eininga meistaraprófsverkefni til fullnaðar M.Art.Ed.-gráðu í listkennslufræðum við Listaháskóla Íslands. Leiðbeinandi minn var Ása Helga Ragnarsdóttir. Henni vil ég þakka sérstaklega fyrir stuðning og kennslu. Hún kunni að feta þá hárfínu línu sem kennari þarf að feta í kennslu, hvenær hann á að aðstoða nemandann og hvenær á að láta nemandann sjálfan um að vinna. Hún sýndi mér mikla hjálpsemi í formi fræðslu eða samtala og hvatti mig í hvívetna við vinnuna. Jafnframt vissi hún hvenær best væri að láta mig eina um að vinna, brjóta heilann sjálf og gera mínar uppgötvanir eða mistök ef því var að skipta. Þegar ég settist á skólabekk eftir langt hlé frá námi voru tölvur mér ráðgáta og ég því afskaplega illa tölvulæs. Ég á eiginmanni mínum, Pétri Eggerz, mikið að þakka fyrir alla veitta aðstoð við tölvumál. Þeir heimar sem þar opnuðust fyrir mér, með endalausar upplýsingar og möguleika til alls kyns sköpunar, eru óendanlega spennandi og verða mér hvatning til áframhaldandi tölvuþjálfunar. Þá vil ég einnig þakka Pétri fyrir að hjálpa mér að koma reglu á hugmyndir mínar og hugsanir er lutu að ritgerðarsmíðunum, sem og fyrir yfirlestur á ritgerðinni. Börnunum mínum og fjölskyldunni allri þakka ég stuðning og hvatningu meðan á náminu stóð. Ég vil þakka öllum kennurum listkennsludeildar Listaháskóla Íslands fyrir einstaklega gott og uppbyggilegt nám og þá skapandi kennslu sem ég hef orðið aðnjótandi á síðastliðnum tveimur árum. Sérstaklega vil ég þakka Vigdísi Jakobsdóttur sem, eftir að hafa fylgst með mér kenna foreldrum og börnum, hvatti mig eindregið til að vinna þetta samvinnuverkefni foreldra og barna í leiklist. Þá vil ég þakka samnemendum mínum öllum fyrir þann lærdóm sem ég hef mátt draga af þeim þessa tvo vetur í náminu. Að lokum vil ég þakka öllum þeim sem þátt tóku á námskeiðinu sem fjallað er um í þessari ritgerð fyrir gjöfult og skemmtilegt samstarf, án þeirra hefði lítið orðið úr verkefninu. Efnisyfirlit 1. Inngangur .................................................................................................................................... 9 2. Hugmyndin að baki verkefninu ........................................................................................ 10 2.1. Markmið verkefnisins ............................................................................................................ 10 2.2. Val á viðfangsefni .................................................................................................................. 10 2.3. Námskeið Möguleikhússins ................................................................................................... 12 3. Gagnsemi leiklistarnáms .................................................................................................... 13 4. Skapandi skólastarf .............................................................................................................. 17 4.1. Leiklist í námi - skilgreining ................................................................................................... 18 4.2. Gildi leiklistar í námi .............................................................................................................. 21 4.3. Íslenskar rannsóknir um gildi leiklistar í námi ....................................................................... 22 5. Leiklist í skólum - þróun og staða .................................................................................... 24 6. Samstarf heimila og skóla ................................................................................................... 26 7. Um mikilvægi leiksins og samstarf foreldra og barna í leik ................................... 30 8. Leiklistarsamvinna foreldra og barna í Danmörku .................................................. 34 9. Tengsl námskeiðsins við Aðalnámskrá grunnskóla .................................................. 36 9.1. Grunnþættir menntunar ....................................................................................................... 36 9.2. Hæfniviðmið og lykilhæfni ..................................................................................................... 39 10. Leiklistarnámskeið ............................................................................................................... 41 10.1. Um val á sögu ........................................................................................................................... 41 10.1.1. Mikilvægi sögunnar ........................................................................................................... 41 10.1.2. Hvernig velur maður sögu? ............................................................................................... 41 10.1.3. Litli ljóti andarunginn ......................................................................................................... 44 10.1.4. Nánar um söguna og möguleg umræðuefni í tengslum við boðskap hennar ................... 44 10.2. Val á aldurshópi ........................................................................................................................ 45 10.3. Undirbúningur og framkvæmd leiklistar-námskeiðsins ........................................................... 50 10.3.1. Undirbúningur ................................................................................................................... 50 10.3.2 Úthald ................................................................................................................................. 51 10.3.3. Um leiklistaræfingarnar ..................................................................................................... 52 10.3.4. Um val á æfingum með tilliti til þátttakenda .................................................................... 53 10.3.5. Fyrirkomulag við hópaskiptingar ....................................................................................... 53 10.3.6. Meðvirkni........................................................................................................................... 54 10.3.7. Um framkvæmd námskeiðsins, viðhorf, afstöðu og vinnuanda á námskeiðinu .............. 54 10.3.8. Svör þátttakenda við könnun í upphafi námskeiðsins ...................................................... 56 11. Hverjar voru æfingarnar og hvernig gekk þátttakendum að vinna með þær? 59 11.1. Æfingar námskeiðsins ............................................................................................................... 59 11.2. Svör þátttakenda við könnun í lok námskeiðs .......................................................................... 77 11.3. Hugleiðingar námskeiðshaldara á æfingatímabilinu ................................................................ 83 11.4. Skipulagning og tímasetningar ................................................................................................. 86 12. Lokaorð ..................................................................................................................................... 87 13. Heimildaskrá ........................................................................................................................... 91 1. Inngangur Leiklist hefur um langan tíma verið stunduð í grunnskólum hér á landi. Upphaflega var það fyrst og fremst í formi félagsstarfs, æfinga og sýninga á leikritum fyrir skólaskemmtanir og öðru þess háttar Á síðari tímum hefur leiklistarkennsla þó æ meir fléttast saman við almennt skólastarf, bæði sem listgrein eða hún notuð til að kenna bóklegar greinar. Í Aðalnámskrá grunnskóla, 2011, má segja að leiklist hafi loks öðlast verðugan sess innan skólakerfisins er hún er sett sem sérstök námsgrein samhliða öðrum list- og verkgreinum. Allt hefur þetta starf miðað að því að nemendur væru að vinna með jafnöldrum sínum undir leiðsögn fullorðins leiðbeinanda, en foreldrar sjaldnast komið að starfinu öðru vísi en sem áhorfendur. Grunnhugmynd þess verkefnis sem ritgerð þessi fjallar um, er að auka tengsl foreldra og barna í skapandi leiklistarstarfi. Megin tilgangurinn er þríþættur. Í fyrsta lagi að efla leiklistarfærni og sköpun með því að veita börnum í fimmta bekk og foreldrum þeirra tækifæri til að vinna saman í skapandi starfi á leiklistarnámskeiði. Þar vinna þau að sameiginlegum markmiðum í leiklist á jafningjagrunni. Þau fá tækifæri til að koma fram, bæði með því að sýna hvert fyrir annað á meðan á námskeiðinu stendur og einnig í lok námskeiðs er efni sögunnar ‚Litli ljóti andarunginn‘ hefur verið fært í leikrænan búning og er sýnt áhorfendum. Í öðru lagi að styrkja samskipti og samvinnu, þar ber fyrst að nefna samskipti foreldra og barna, í annan stað barnanna innan fimmta bekkjar, þá foreldranna innbyrðis og loks barnanna við foreldra bekkjarfélaga sinna. Í þriðja lagi tengist námskeiðið námi barnanna í samfélagsfræði þar sem unnið er með söguna ‚Litli ljóti andarunginn‘ eftir H.C. Andersen og boðskap hennar. Saga um andarunga sem er hrakinn og smáður er þannig notuð til að fjalla um einelti, málefni sem oft er til umfjöllunar í samfélaginu og brýnt er að sporna við. Þannig styður vinnan á námskeiðinu og þátttaka foreldra við nám barnanna og eflir um leið samstarf heimila og skóla. 9 2. Hugmyndin að baki verkefninu 2.1. Markmið verkefnisins Markmið verkefnisins er að efna til skapandi vinnu þar sem börn og foreldrar vinna saman á jafningjagrundvelli. Ætlunin er að bjóða upp á leiklistarnámskeið þar sem börn innan einnar bekkjardeildar í grunnskóla, ásamt foreldrum þeirra, taka þátt. Námskeiðið verður helgarnámskeið þar sem til grundvallar verður lögð saga H.C. Andersen, ‚Litli ljóti andarunginn‘ , sem tengja má námsgreinum á borð við lífsleikni eða samfélagsfræði. Með þessum hætti stuðlar slíkt námskeið að auknu samstarfi heimila og skóla um leið og það styrkir tengsl foreldra og barna. 2.2. Val á viðfangsefni Ég hef verið einn af aðstandendum og leiðbeinendum á leiklistarnámskeiðum fyrir börn í Möguleikhúsinu síðastliðin 20 ár. Þetta eru þriggja vikna námskeið sem einkum miða að því að sett sé upp leiksýning og sýnd í lok námskeiðs. Reynsla mín af vinnu á þessum námskeiðum hefur verið jákvæð. Námskeiðin hafa verið vinsæl hjá börnum, sum hafa sótt þau ár eftir ár. Mikil leikgleði, hugmyndaauðgi og sköpunarkraftur hefur ríkt í vinnunni. Afar sjaldan hafa komið upp samskiptavandamál í hópum sem ekki var auðvelt að leysa. Ástæðuna fyrir þessari gleði og góðu samskiptum tel ég vera hversu mikinn áhuga börnin hafa á viðfangsefninu. Þeim finnst spennandi að stefna saman að sameiginlegu markmiði sem er leiksýning sem sýna á í lok námskeiðsins og þau fá möguleika til tjáningar og sköpunar þar sem allir þátttakendur fá að njóta sín. Ég tel, í ljósi góðrar reynslu af þessu starfi og þeirra jákvæðu viðbragða sem mátt hefur sjá hjá þátttakendum, að námskeið sem byggt er upp á líkan hátt og Möguleikhúsnámskeiðið eigi fullt erindi inn í grunnskóla landsins. Til að finna nýjan flöt á þess konar vinnu og gefa henni aukið gildi gæti verið farsælt að þróa kennsluaðferðirnar enn frekar. Hugmynd mín er að framkvæma námskeið með líku sniði og Möguleikhúsnámskeiðið inni í grunnskóla, en flétta inn í það tvo nýja þætti. Ég hef hugsað mér að þátttakendur verði bæði börn og foreldrar þeirra, jafnframt því að tengja umfjöllunarefni námskeiðsins námsefni barnanna. Markmiðið með námskeiði sem þessu væri að efla tengsl og opna á nýjar samskiptaleiðir milli foreldra og barna, samnemenda og kennara í 10