563 H üÊË„UÁ⁄U—H üÊˬÈc¬ŒãÃÁfl⁄UÁøà Á‡Êfl◊Á„ꟗSÃÙòÊ (‚⁄U‹U Á„ãŒË •ŸÈflÊŒ ÃÕÊ ¬lÊŸÈflÊŒ‚Á„Ã) àfl◊fl ◊ÊÃÊ ø Á¬ÃÊ àfl◊fl àfl◊fl ’ãœÈ‡ø ‚πÊ àfl◊fl– àfl◊fl ÁfllÊ º˝ÁfláÊ¢ àfl◊fl àfl◊fl ‚flZ ◊◊ ŒflŒflH ªËÃʬ˝‚, ªÊ⁄Uπ¬È⁄U ‚¢0 2074 ‚ûÊÊflŸflÊ° ¬ÈŸ◊ȸŒ˝áÊ 10,000 ∑ȧ‹U ◊ÈŒ˝áÊ 12,45,000 ❖ ◊ÍÀÿó````` 5 (¬Ê°øUUU L §U¬ÿ)U ¬˝∑§Ê‡Ê∑§ ∞fl¢ ◊Ⱥ˝∑§ó ªËÃʬ‚˝ , ªÊ⁄ Uπ¬⁄È Uó273005 (ªÊÁ’ãŒ÷flŸ-∑§ÊÿÊ‹¸ ÿ, ∑§Ê‹ ∑§ÊÃÊ ∑§Ê ‚S¢ÕÊŸ) »§ÊŸ — (0551) 2334721,2331250, 2333030 web : gitapress.org e-mail : [email protected] ªËÃʬ˝‚ ¬˝∑§Ê‡ÊŸ gitapressbookshop. in ‚ online π⁄ËŒ¥– ÷ÍÁ◊∑§Ê ¬˝SÃÈà SÃÙòÊ◊¢ ÷ÍÃ-÷ÊflŸ-÷ÍÃ‡Ê ÷ªflÊŸ˜ ‡Ê¢∑§⁄U∑§Ë ◊Á„U◊Ê∑§Ê fláʸŸ „ÔÒ– ß‚◊¢ 32 ‡‹Ù∑§ üÊËÁflcáÊȬ⁄U∑§ ÷Ë „ÔÒ¥; Á∑§ãÃÈ ¬ÈSÃ∑§∑§Ê ∑§‹fl⁄U Ÿ ’…∏, ß‚Á‹ÿ ◊ÊòÊ Á‡Êfl¬ˇÊ∑§Ù „ÔË √ÿÊÅÿÊ◊¢ ÁŒπ‹ÊÿÊ ªÿÊ „ÔÒ– ¬ÈSÃ∑§∑§ ⁄UøÁÿÃÊ ¬Èc¬ŒãÃÊøÊÿ¸ ªãœflÙZ∑§ ⁄UÊ¡Ê Õ– fl ¬⁄U◊ Á‡Êfl÷Q§ „ÔÙŸ‚ ¬˝ÁÃÁŒŸ ÁŸÿ◊× Á‡ÊflÊø¸Ÿ ∑§⁄UÃ Õ– ŒÒflË ‡ÊÁQ§‚ ‚ê¬ãŸ „ÔÙŸ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ fl •ŒÎ‡ÿ „ÔÙŸ◊¢ ‚ˇÊ◊ Õ– fl Á¿¬∑§⁄U ¬˝◊ÙŒ ⁄UÊ¡Ê∑§ ©UlÊŸ‚ ¬Í¡Ê∑§ Á‹ÿ ÁŸàÿ ¬Èc¬ ‹ ¡ÊÿÊ ∑§⁄UÃ Õ, flÊÁ≈U∑§Ê∑§ ⁄UˇÊ∑§ ß‚ ∑Χàÿ∑§Ù ‚◊¤Ê Ÿ„ÔË¥ ¬ÊÃ Õ, •øÊŸ∑§ ∞∑§ ÁŒŸ Áfl„ÔÊ⁄UÁ¬˝ÿ ⁄UÊ¡Ê ¬˝◊ÙŒŸ flÊÁ≈U∑§Ê◊¢ ¬„ÈÔ°ø∑§⁄U ◊ÊÁ‹ÿÙ¢‚ »Í§‹∑§Ë ∑§◊Ë∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ¬Í¿UÊ– ⁄UˇÊ∑§Ù¢Ÿ ∑§„ÔÊó“⁄UÊ¡Ÿ˜! „Ô◊‹Ùª ÁŸ⁄UãÃ⁄U ⁄UπflÊ‹Ë ∑§⁄UÃ ⁄U„ÔÃ „ÔÒ¥, Á»§⁄U ÷Ë ¬Èc¬ ªÊÿ’ „ÔÙ ¡ÊÃ „ÔÒ¥–” ⁄UÊ¡ÊŸ ÁfløÊ⁄U Á∑§ÿÊ Á∑§ ß‚◊¢ ∑§Ù߸ ŒÒflË ‡ÊÁQ§ ∑§Ê◊ ∑§⁄U ⁄U„ÔË „ÔÒ– •Ã— ¡’Ã∑§ ©U‚ ŒÒflË ‡ÊÁQ§∑§Ù ∑ȧÁá∆Uà Ÿ„ÔË¥ Á∑§ÿÊ ¡ÊÿªÊ Ã’Ã∑§ ÿ„Ô øÙ⁄UË ’¢Œ Ÿ„ÔË¥ „Ô٪˖ ∞‚Ê ÁfløÊ⁄U ∑§⁄U ⁄UÊ¡ÊŸ ¬Èc¬„Ô⁄UáÊ „ÔÙŸflÊ‹ ◊ʪ¸¬⁄U Á’Àfl¬òÊ, ¬Èc¬, ¡‹ÊÁŒ Á‡Êfl-ÁŸ◊ʸÀÿ ¿Ù«∏flÊ ÁŒÿÊ– Œ‚Í ⁄U ÁŒŸ ªãœfl⁄¸UÊ¡ ÷‹Í ‚ Á‡Êfl-ÁŸ◊ÊÀ¸ ÿ∑§Ê ©UÀ‹U¢ÉÊŸ ∑§⁄U ¬Èc¬-øÿŸ ÃÙ Á∑§ÿÊ, ¬⁄U •¬⁄UÊœfl‡Ê ŒÒflË ‡ÊÁQ§ ˇÊËáÊ „ÔÙ ¡ÊŸ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ©U«∏ Ÿ ‚∑§– fl ÁfløÊ⁄U ∑§⁄UŸ ‹ª Á∑§ “∑§„ÔË¥ Á‡Êfl-¬Í¡Ÿ◊¢ ª«∏’«∏UË ÃÙ Ÿ„ÔË¥ „ÈÔ߸–” ß‚Ë ÁfløÊ⁄U-Áfl◊‡Ê¸◊¢ ¡’ ©UŸ∑§Ë ŒÎÁc≈U ŸËø ªÿË ÃÙ ©Uã„ÔÙ¢Ÿ ¬Ò⁄UÙ¢∑§ ŸËø ¡◊ËŸ¬⁄U Á‡Êfl-ÁŸ◊ʸÀÿ ¬«∏UÊ ŒπÊ •ı⁄U Á»§⁄U ‚◊¤Ê ªÿ Á∑§ ß‚Ë∑§ ©UÀ‹¢UÉÊŸ‚ ◊⁄UË ŒÒflË ‡ÊÁQ§∑§Ê OÊ‚ „ÈÔ•Ê „ÔÒ– Á¡‚∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ◊Ò¥ •ŒÎ‡ÿ „ÔÙ∑§⁄U ©U«∏Ÿ◊¢ •‚◊Õ¸ „ÔÙ ⁄U„ÔÊ „ÍÔ°– ¬ÈŸ— ŒÒflË ‡ÊÁQ§∑§Ë ¬˝ÊÁåÃ∑§ Á‹ÿ ªãœfl¸⁄UÊ¡Ÿ •Ê‡ÊÈÃÙ· ÷ªflÊŸ˜ Á‡Êfl∑§Ë ¡Ù SÃÈÁà ∑§Ë fl„ÔË “Á‡Êfl◊Á„UꟗSÃÙòÊ” ∑§ ŸÊ◊ ¬˝Á‚h „ÈÔ•Ê– ªãœfl¸⁄UÊ¡ ¬Èc¬ŒãÃÊøÊÿ¸ ¬ÈŸ— ŒÒflË ‡ÊÁQ§-‚ê¬ãŸ „ÈÔ∞ •ı⁄U ¬Èc¬ ‹∑§⁄U •ŒÎ‡ÿM§¬‚ flÊÁ≈U∑§Ê‚ ©U«∏ ªÿ– •¬Ÿ ÁŸÿÁ◊à SÕÊŸ¬⁄U ¬„ÈÔ°ø∑§⁄U ÷ªflÊŸ˜ ‡Ê¢∑§⁄U∑§Ê ÷ÁQ§÷Êfl‚ ¬Í¡Ÿ Á∑§ÿ– ÷ªflÊŸ˜ Á‡Êfl∑§Ë ¬˝‚ãŸÃÊ-„ÔÃÈ ÿ„Ô SÃÙòÊ ’«∏UÊ „ÔË ©U¬ÿÙªË „ÔÒ– πÙÿË „ÈÔ߸ ‡ÊÁQ§∑§Ù ¬ÈŸ— ¬˝Êåà ∑§⁄UÊŸflÊ‹Ê „ÔÒ– ß‚◊¢ ‚ãŒ„Ô∑§ Á‹ÿ ∑§Ù߸ SÕÊŸ Ÿ„ÔË¥ „ÔÒ– ß‚ SÃÙòÊ∑§ ¬Ê∆U‚ ¬Ê∆U∑§Ù¢∑§Ù •¬ŸÊ ∑§ÀÿÊáÊ-‚ÊœŸ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„Uÿ– (cid:1) ó¬˝∑§Ê‡Ê∑§ H üÊË„UÁ⁄U—H üÊˬÈc¬ŒãÃÁfl⁄UÁøà Á‡Êfl◊Á„UêÔŸ—SÃÙòÊ Á„ãŒË-•ŸÈflÊŒ‚Á„à ◊Á„UêÔŸ— ¬Ê⁄¢U Ã ¬⁄U◊ÁflŒÈ·Ù ÿl‚ŒÎ‡ÊË SÃÈÁÃ’˝¸rÊÔʌ˟Ê◊Á¬ ÃŒfl‚ãŸÊSàflÁÿ Áª⁄U—– •ÕÊflÊëÿ— ‚fl¸— Sfl◊ÁìÁ⁄UáÊÊ◊ÊflÁœ ªÎáÊŸ˜Ô ◊◊Êåÿ· SÃÙòÊ „U⁄U ÁŸ⁄U¬flÊŒ— ¬Á⁄U∑§⁄U—H (ªãœfl¸⁄UÊ¡ ¬Èc¬Œãà ÷ªflÊŸÔ˜ ‡Ê¢∑§⁄U∑§Ë SÃÈÁÃ∑§ ©U¬∑˝§◊◊¥ ∑§„UÃ „Ò¥Uó) “„U ¬Ê¬-„U⁄UáÊ ∑§⁄UŸflÊ‹ ‡Ê¢∑§⁄U¡Ë! •Ê¬∑§Ë ◊Á„U◊Ê∑§ •Ê⁄U- ¬Ê⁄U∑§ ôÊÊŸ‚ ⁄UÁ„Uà ‚Ê◊Êãÿ (•À¬ôÊÊŸflÊŸÔ˜) √ÿÁQ§∑§ mÊ⁄UÊ ∑§Ë ªÿË •Ê¬∑§Ë SÃÈÁà ÿÁŒ •Ê¬∑§ SflM§¬ (◊Ê„UÊàêÿ)-fláʸŸ∑§ •ŸÈM§¬ Ÿ„UË¥ „ÒU ÃÙ (Á»§⁄U) ’˝rÊÊÔÁŒ ŒflÙ¥∑§Ë flÊáÊË ÷Ë •Ê¬∑§Ë SÃÈÁÃ∑§ •ŸÈM§¬ Ÿ„UË¥ „ÒU (ÄÿÙ¥Á∑§ fl„U ÷Ë •Ê¬∑§ ªÈáÊÙ¥∑§Ê 6 Á‡Êfl◊Á„ꟗSÃÙòÊ ‚fl¸ÕÊ fláʸŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ‚∑§Ã)– Á∑¢§ÃÈ ¡’ ‚÷Ë ‹Ùª •¬ŸË-•¬ŸË ’ÈÁh (-∑§Ë ‡ÊÁQ§)-∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U SÃÈÁà ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ©U¬Ê‹ê÷∑§ ÿÙÇÿ Ÿ„UË¥ ◊ÊŸ ¡ÊÃ „Ò¥U, Ã’ ◊⁄UÊ ÷Ë SÃÈÁà ∑§⁄UŸ∑§Ê (ÿ„U)¬˝ÿÊ‚ •¬flÊŒ⁄UÁ„Uà „UË „UÙŸÊ øÊÁ„Uÿ” (ÿ„U ¬˝ÿÊ‚ πá«UŸËÿ Ÿ„UË¥ „ÒU)H 1H •ÃË× ¬ãÕÊŸ¢ Ãfl ø ◊Á„U◊Ê flÊæ˜U◊Ÿ‚ÿÙ- ⁄UÃŒ˜√ÿÊflÎûÿÊ ÿ¢ øÁ∑§Ã◊Á÷œûÊ üÊÈÁÃ⁄UÁ¬– ‚ ∑§Sÿ SÃÙÃ√ÿ— ∑§ÁÃÁflœªáÈ Ê— ∑§Sÿ Áfl·ÿ— ¬Œ àflflʸøËŸ ¬ÃÁà Ÿ ◊Ÿ— ∑§Sÿ Ÿ flø—H “•Ê¬∑§Ë ◊Á„U◊Ê flÊáÊË •ı⁄U ◊Ÿ∑§Ë ¬„È°Uø‚ ¬⁄U „ÒU– •Ê¬∑§Ë ©U‚ ◊Á„U◊Ê∑§Ù flŒ ÷Ë (•Ê‡øÿ¸)-øÁ∑§Ã (÷ÿ÷ËÃ) „UÙ∑§⁄U (ÁŸ·œ- ◊ÈπŸ) ŸÁÃ-ŸÁà ∑§„UÃ „ÈU∞ •Ê‡ÊÿM§¬◊¥ fláʸŸ ∑§⁄UÃ „Ò¥U– Á»§⁄U ÃÙ ∞‚ •Áøãàÿ ◊Á„U◊Ê◊ÿ •Ê¬ Á∑§‚∑§Ë SÃÈÁÃ∑§ Áfl·ÿ (fláÿ¸) „UÙ ‚∑§Ã „Ò¥U? Á‡Êfl◊Á„ꟗSÃÙòÊ 7 •ÕʸÃÔ˜ Á∑§‚Ë∑§Ë SÃÈÁà Ìո ‚◊Õ¸ Ÿ„UË¥ „UÙ ‚∑§ÃË; ÄÿÙ¥Á∑§ •Ê¬∑§ ªÈáÊ Ÿ ¡ÊŸ Á∑§ÃŸ ¬˝∑§Ê⁄U∑§ „Ò¥U •ÕʸÃÔ˜ •Ÿãà „Ò¥U– Á»§⁄U ÷Ë „U ¬˝÷Ù! ŸflËŸ ¬⁄U◊ ⁄U◊áÊËÿ •Ê¬∑§ (‚ªÈáÊ-)M§¬∑§ Áfl·ÿ◊¥ fláʸŸ∑§ Á‹ÿ Á∑§‚∑§Ê ◊Ÿ •Ê‚Q§ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ •ÊÒ⁄U Á∑§‚∑§Ë flÊáÊË ©U‚◊¥ ¬˝flÎûÊ Ÿ„UË¥ „UÙÃË? •ÕʸÃÔ˜ó‚’∑§ ◊Ÿ-fløŸ ‚ªÈáÊM§¬◊¥ ‚¢‹ÇÔŸ „UÙ ¡ÊÃ „Ò¥Uó‚÷Ë •¬ŸË flÊáÊË∑§Ù ¬˝Á⁄UÃ∑§⁄U fláʸŸ◊¥ ‹ªÊ ŒÃ „Ò¥U”H 2H ◊œÈS»§ËÃÊ flÊø— ¬⁄U◊◊◊Îâ ÁŸÌ◊ÃflÃ- SÃfl ’˝rÊÔŸÔ˜ Á∑¢§ flʪÁ¬ ‚È⁄UªÈ⁄UÙÌflS◊ÿ¬Œ◊Ô˜– ◊◊ àflÃÊ¢ flÊáÊË¥ ªÈáÊ∑§ÕŸ¬ÈáÿŸ ÷fl× ¬ÈŸÊ◊ËàÿÕ¸˘ÁS◊ŸÔ˜ ¬È⁄U◊ÕŸ ’ÈÁh√ÿ¸flÁ‚ÃÊH “„U ÷ªflŸÔ˜! ◊œÈ‚ Á‚Q§-‚Ë •àÿãà ◊œÈ⁄U ∞fl¢ ¬⁄U◊ ©UûÊ◊ •◊ÎÃM§¬ flŒflÊáÊË∑§Ë ⁄UøŸÊ ∑§⁄UŸflÊ‹ ŒflÊÁœŒfl ’˝rÊÔŒfl∑§Ë flÊáÊË ÷Ë ÄÿÊ 8 Á‡Êfl◊Á„ꟗSÃÙòÊ •Ê¬∑§ ªÈáÊÙ¥∑§Ù ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ∑§⁄U •Ê¬∑§Ù ø◊à∑Χà ∑§⁄U ‚∑§ÃË „ÒU? (∑§ŒÊÁ¬ Ÿ„UË¥) Á»§⁄U ÷Ë „U ÁòʬÈ⁄UÊÁ⁄U! ◊⁄UË ’ÈÁh •Ê¬∑§ ªÈáÊÊŸÈflÊŒ¡ÁŸÃ ¬Èáÿ‚ •¬ŸË ß‚ (◊Á‹Ÿ flÊ‚ŸÊ‚ ÷⁄UË •Ã∞fl •¬ÁflòÊ) flÊáÊË∑§Ù ¬ÁflòÊ ∑§⁄UŸ∑§ Á‹ÿ („UË) •Ê¬∑§ ªÈáÊ-∑§ÕŸ∑§ mÊ⁄UÊ (∑§Ë ¡ÊŸflÊ‹Ë) SÃÈÁÃ∑§ Áfl·ÿ◊¥ ©Ulà „ÒU–” Ÿ Á∑§ •¬Ÿ SÃÈÁÃ-∑§ı‡Ê‹‚ •Ê¬∑§Ê •ŸÈ⁄U¢¡Ÿ ∑§M°§ªÊóÿ„U ◊⁄UÊ •Á÷¬˝Êÿ „ÒUH 3H ÃflÒ‡flÿZ ÿØ Ãí¡ªŒÈŒÿ⁄UˇÊʬ˝‹ÿ∑ΧÃÔ˜ òÊÿËflSÃÈ√ÿSâ ÁÃ‚Î·È ªÈáÊÁ÷ãŸÊ‚È ÃŸÈ·È– •÷√ÿÊŸÊ◊ÁS◊ŸÔ˜ fl⁄UŒ ⁄U◊áÊËÿÊ◊⁄U◊áÊË¢ Áfl„ãÃÈ¢ √ÿÊ∑˝Ù‡ÊË¢ ÁflŒœÃ ß„Ò∑§ ¡«UÁœÿ—H “„U fl⁄U ŒŸflÊ‹ Á‡Êfl¡Ë! •Ê¬ Áfl‡fl∑§Ë ‚ÎÁc≈UÔU, ¬Ê‹Ÿ ∞fl¢ ‚¢„UÊ⁄U ∑§⁄UÃ „Ò¥Uó∞‚Ê ´§ÇflŒ, ÿ¡Èfl¸Œ, ‚Ê◊flŒ-(flŒòÊÿË) ÁŸc∑§·¸M§¬‚ fláʸŸ Á‡Êfl◊Á„ꟗSÃÙòÊ 9 ∑§⁄UÃ „Ò¥U– ß‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ÃËŸÙ¥ ªÈáÊÙ¥‚ ÁflÁ÷㟠ÁòÊ◊ÍÌÃÿÙ¥ (’˝rÊÔÊ-ÁflcáÊÈ-◊„U‡Ê)-◊¥ ’°≈UÊ „ÈU•Ê ¡Ù ß‚ ’r˝ ÊÊÔá«U◊ ¥ •Ê¬∑§Ê fl„U ¬Å˝ ÿÊà (⁄UøŸÊà◊∑§, ¬Ê‹ŸÊà◊∑§ ∞fl¢ ‚¢„UÊ⁄UÊà◊∑§) ∞‡flÿ¸ „ÒU, ©U‚∑§ Áfl·ÿ◊¥ πá«UŸ ∑§⁄UŸ∑§ Á‹ÿ ∑ȧ¿U ¡«∏U’ÈÁh •∑§ÀÿÊáÊ÷ÊªË (◊ãŒÙ¥) •÷ʪ٥ (ŸÊÁSÃ∑§Ù¥)- ∑§Ù ◊ŸÙ„U⁄U ‹ªŸflÊ‹Ê ¬⁄U flÊSÃfl◊¥ •‡ÊÙ÷ŸËÿ ÿÊ „UÊÁŸ∑§Ê⁄U∑§ √ÿÕ¸∑§Ê Á◊âÿʬ˝‹Ê¬ (’∑§flÊŒ) ©U∆UÊÃ „Ò¥U”H 4H Á∑§◊Ë„U— Á∑§¢ ∑§Êÿ— ‚ π‹ ÈÁ∑§◊¬È ÊÿÁSòÔ Ê÷flÈ Ÿ¢ Á∑§◊ÊœÊ⁄UÙ œÊÃÊ ‚ΡÁà Á∑§◊Ȭʌʟ ßÁà ø– •ÃÄÿÒ¸‡flÿ¸ àflƒÿŸfl‚⁄UŒÈ—SÕÙ „UÃÁœÿ— ∑§ÈÃ∑§Ù˘¸ ÿ ¢∑§ÊÁ¢‡øã◊πÈ ⁄UÿÁà ◊Ù„UÊÿ ¡ªÃ—H “„U fl⁄UŒ ÷ªflŸÔ˜! fl„U ÁflœÊÃÊ ÁòÊ÷ÈflŸ∑§Ê ÁŸ◊ʸáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÙ ©U‚∑§Ë ∑Ò§‚Ë øc≈UÊ „UÙÃË „ÒU? ©U‚∑§Ê SflM§¬ ÄÿÊ „ÒU? Á»§⁄U ©U‚∑§ ‚ÊœŸ ÄÿÊ