BURSA VE CUMALIKIZIK YÖNETİM PLANI MAYIS 2013 2 BURSA VE CUMALIKIZIK YÖNETİM PLANI MAYIS 2013 BURSA (Hanlar Bölgesi & Sultan Külliyeleri) ve CUMALIKIZIK YÖNETİM PLANI (2013-2018) HAZIRLAYAN YETKİLİ İDARE Etüd ve Projeler Dairesi Başkanlığı, Daire Başkanı Proje Koordinatörü Tanju Verda AKAN– Mimar (Yönetim Planı Uzmanı) Nalan FİDAN Proje Koordinatör Yardımcısı Etüd ve Projeler Dairesi Başkanlığı, Tarihi Kültürel Miras Şube. Md. Papatya AYDIN Kübra TEMEL Proje Ekibi Bursa Alan Başkanı Şule ÖLÇER Yüksek Şehir Plancısı Prof. Dr. Neslihan DOSTOĞLU Berkay ÇİVİCİOĞLU Yüksek İnşaat Mühendisi Beste AKKOYUNLU Yüksek Mimar Bursa Alan Başkanlığı Koordinatörü Burcu YİĞİTOĞLU Mimar Esin HIZAL Yüksek Mimar Birben DURMAÇALIŞ Yüksek Restoratör Mimar Aslı AYDIN Çalışma Ekonomisti Bursa Alan Başkanlığı Çalışma Ekibi Nazan ÖZMEN Proje Yönetici Asistanı - Sekreterya Ayten BAŞDEMİR Yüksek Mimar Danışmanlar Eser ÇALIKUŞU Yüksek Sanat Tarihçisi Giora SOLAR Yönetim Planı Uzmanı - Adaylık Dosyası Esra ÇOBANOĞLU Yüksek Sanat Tarihçisi Yüklenicisi Ahmet GÜLER Tekniker Yrd. Doç. Dr. Özlem BAĞBANCI UÜ. Mühendislik Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü, Restorasyon Ana Bilim Dalı Başkanı Doç. Dr. Tülin Vural ARSLAN UÜ. Mühendislik Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü, Öğretim Üyesi Dr. Selen DURAK UÜ. Mühendislik Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü, Öğretim Üyesi Doç. Dr. Arzu ÇAHANTİMUR UÜ. Mühendislik Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü, Öğretim Üyesi Esin MIHÇIOĞLU 1/100.000 Ölçekli Bursa İl Çevre Düzeni Planı Turizm Sektörü Çalışmaları Yüklenicisi Görüş Alınan Uzmanlar Prof. Dr.Zeynep AHUNBAY İTÜ. Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yusuf OĞUZOĞLU UÜ. Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Necmi GÜRSAKAL UÜ. İktisadi İdari Bilimler Fakültesi, Ekonometri Bölümü Fadime BOZTAŞ Kamu Yönetimi Uzmanı 3 BURSA VE CUMALIKIZIK YÖNETİM PLANI MAYIS 2013 4 BURSA VE CUMALIKIZIK YÖNETİM PLANI MAYIS 2013 İÇİNDEKİLER TABLO LİSTESİ 7 HARİTA LİSTESİ 8 FOTOĞRAF LİSTESİ 9 ŞEKİL LİSTESİ 9 KISALTMALAR - SİMGELER 10 ÖNSÖZ 11 GİRİŞ 15 1. BURSA VE CUMALIKIZIK YÖNETİM ALANI’NIN TANIMLANMASI 21 1.1. YÖNETİM ALANI’NIN KONUMU VE SINIRLARI 21 1.1.1. HANLAR BÖLGESİ VE SULTAN KÜLLİYELERİ 25 1.1.2. CUMALIKIZIK KÖYÜ 30 1.2 YÖNETİM ALANI’NIN TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİ VE ÖNEMİ 31 1.2.1. TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİ 31 1.2.2. YÖNETİM ALANI’NIN ÖNEMİ 40 1.3 YÖNETİM ALANI’NIN ÜSTÜN EVRENSEL DEĞERİ VE UNESCO ADAYLIK KRİTERLERİ 45 1.4. YÖNETİM ALANI’NIN KORUMA STATÜSÜ 48 1.4.1 YASAL ÇERÇEVE 48 1.4.2. KURUMSAL ÇERÇEVE 52 1.4.3 YÖNETİM ALANI’NDA KORUMA 60 1.5. ULAŞIM - ERİŞİLEBİLİRLİK 111 1.6 YÖNETİM ALANI’NIN MEVCUT FİZİKİ, SOSYAL VE EKONOMİK YAPISI 115 1.6.1 FİZİKİ YAPI 115 1.6.2 SOSYAL VE DEMOGRAFİK YAPI 117 1.6.3 EKONOMİK YAPI 120 2. BURSA VE CUMALIKIZIK YÖNETİM PLANI SÜRECİ 133 2.1. PAYDAŞ ANALİZİ VE FİNANSAL KAYNAKLAR 133 2.1.1. PAYDAŞ ANALİZİ 133 2.1.2. FİNANSAL KAYNAKLAR 141 2.2. YÖNETİM PLANI’NDA GELECEĞİN PLANLANMASI 146 2.2.1. ARAMA TOPLANTILARI SÜRECİ 146 2.2.2. GZFT (Güçlü-Zayıf Yanlar, Fırsatlar, Tehditler) ANALİZLERİ 148 2.2.3. ARAMA TOPLANTILARI SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ 151 2.2.4. YÖNETİM PLANI VİZYONU, MİSYONU VE TEMEL İLKELERİ 152 5 BURSA VE CUMALIKIZIK YÖNETİM PLANI MAYIS 2013 2.3. EYLEM PLANI TABLOLARI (HEDEFLER, EYLEMLER, SORUMLU KURUM VE PAYDAŞLAR) 153 2.3.1. BURSA (HANLAR BÖLGESİ VE SULTAN KÜLLİYELERİ) 154 2.2.2. CUMALIKIZIK KÖYÜ 198 2.4. BURSA ALAN YÖNETİMİ MODELİ 237 2.5. UYGULAMA, İZLEME, DENETLEME, GÖZDEN GEÇİRME ve GÜNCELLEME SÜRECİ 241 2.5.1. YILLIK RAPORLAMA 241 2.5.2. YÖNETİM PLANI’NIN REVİZYONU 243 2.6. DEĞERLENDİRME 244 BİBLİYOGRAFİ 245 YARARLANILAN KAYNAKLAR 254 EK-1: DÜNYA MİRASI ADAY ALANLARI ANITSAL ESER LİSTELERİ 259 EK-2: PLANLAMA SÜRECİ VE İMAR HAREKETLERİ 278 EK-3: 2013 YILI İTİBARİ İLE KURUMLARIN KORUMA İLE İLGİLİ TAMAMLANMIŞ PROJELERİ 282 EK-4: KORUMA İLE İLGİLİ KURUMLARIN DEVAM EDEN PROJELERİ 299 EK-5: KORUMA İLE İLGİLİ KURUMLARIN PLANLANAN PROJELERİ 307 EK-6: YAYINLAR, SEMPOZYUMLAR 313 EK-7: BURSA VE CUMALIKIZIK YÖNETİM PLANI SÜRECİNDE YER ALANLAR 315 6 BURSA VE CUMALIKIZIK YÖNETİM PLANI MAYIS 2013 TABLO LİSTESİ Tablo 1. Yönetim Alanı İlçelere göre İdari Dağılımı ve Büyüklükleri .................................................................. 24 Tablo 2. Bursa Korumayla İlgili Çalışan Kurum Personel Bilgileri (Kaynak: BAB) ............................................... 60 Tablo 3. Bursa ve Cumalıkızık Yönetim Alanı içindeki Dünya Mirası Aday Alanları’nın yer aldığı kentsel sit alanları (Kaynak: Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu-2011) ................................................ 60 Tablo 4. Bursa ve Cumalıkızık Yönetim Alanı içinde yer alan arkeolojik sit alanı (Kaynak: Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu 2011) ..................................................................................................... 61 Tablo 5. Bursa ve Cumalıkızık Yönetim Alanı içindeki Dünya Mirası Aday Alanları’nın yer aldığı doğal sit alanları (Kaynak: Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu 2011) ................................................ 61 Tablo 6. Cumalıkızık Köyü’ndeki Tescilli Yapı Sayıları (Kurul Kararlarına Göre) (Kaynak: BKTVKBK, 2010) ....... 63 Tablo 7. Büyükşehir Belediye Sınırları İçinde Yönetim Alanı’nı Kapsayan Onaylı Üst Ölçekli Planlar ................ 65 Tablo 8. Bursa Bölgesi Sit Alanları (Kaynak: Akan Mimarlık) ............................................................................. 72 Tablo 9. Bursa Yapı Ölçeğindeki Tescilli Kültür Varlıkları ve Diğer Tescilli Kültür Varlıkları (Kaynak: Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu (2011) ............................................................................................... 73 Tablo 10. Bursa Tescilli Tarihi Yapıların İllere Göre Dağılımı (2011) ................................................................ 73 Tablo 11. Türkiye’den İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’ne katılan değerler ............ 78 Tablo 12. Hanlar Bölgesi Mülkiyet Durumu .................................................................................................... 85 Tablo 13. Hüdavendigar Külliyesi Mülkiyet Durumu ....................................................................................... 89 Tablo 14. Yıldırım Külliyesi Mülkiyet Durumu ................................................................................................. 93 Tablo 15. Yeşil Külliyesi Mülkiyet Durumu ...................................................................................................... 98 Tablo 16. Muradiye Külliyesi Mülkiyet Durumu ............................................................................................ 101 Tablo 17. Cumalıkızık Köyü Mülkiyet Durumu .............................................................................................. 106 Tablo 18. Bursa Osmangazi – Yıldırım İlçesi 2008-2011 Yılları Nüfus Verileri (Kaynak: TUİK) ....................... 117 Tablo 19. 2010 yılı İlçe düzeyinde Türkiye Karşılaştırmalı Yönetim Alanı İlçeleri Hane Halkı Büyüklüğü (Kaynak: TUİK) ..................................................................................................................................................... 118 Tablo 20. 2010 TUİK-Hanlar Bölgesi Yönetim Alanı ’nın yer Aldığı Mahallelerde Eğitim Oranları(Kaynak: TUİK) 118 Tablo 21. 2010 TUİK–Hüdavendigar Külliyesi Yönetim Alanı ’nın yer Aldığı Mahallelerde Eğitim Oranları(Kaynak: TUİK) ........................................................................................................................................ 118 Tablo 22. 2010 TUİK–Muradiye Külliyesi Yönetim Alanı ’nın yer Aldığı Mahallelerde Eğitim Oranları(Kaynak: TUİK) 119 Tablo 23. 2010 TUİK–Yeşil Külliyesi Yönetim Alanı ’nın yer Aldığı Mahallelerde Eğitim Oranları(Kaynak: TUİK) 119 Tablo 24. 2010 TUİK–Yıldırım Külliyesi Yönetim Alanı ’nın yer Aldığı Mahallelerde Eğitim Oranları(Kaynak: TUİK) 119 Tablo 25. Bursa Dünya Mirası alanları ve çevresi türbeler ziyaretçi sayıları (Kaynak: Bursa Dünya Mirası Alan Yönetimi Başkanlığı Verileri) ............................................................................................................................... 123 Tablo 26. Bursa İli’nde Yönetim Alanı ve Yakın Çevrelerinde Yer Alan Müze Yapıları (2011) (Kaynak: Bursa Büyükşehir Belediyesi Turizm Sektörü Raporu ................................................................................................... 123 Tablo 27. 2013-2018 yılları arasında izleme ve denetleme süreci takvimi ................................................... 241 7 BURSA VE CUMALIKIZIK YÖNETİM PLANI MAYIS 2013 HARİTA LİSTESİ Harita 1. Bursa ve Cumalıkızık Yönetim Alanı’nın Dünya içindeki konumu .................................................... 21 Harita 2. Bursa ve Cumalıkızık Yönetim Alanı’nın Türkiye ve Marmara Bölgesi’ndeki konumu ..................... 21 Harita 3. Bursa İli İdari Sınırları ve Dünya Miras Aday Alanları’nın Yer Aldığı İlçeler (Kaynak: Akan Mimarlık) 22 Harita 4. Bursa ve Cumalıkızık Yönetim Alanı’nın Kent İçindeki Konumu (Kaynak: Akan Mimarlık) .............. 22 Harita 5. Yönetim Alanı Topoğrafya Haritası (Kaynak: BBB) .......................................................................... 24 Harita 6. Hanlar Bölgesi, Yönetim Alanı ......................................................................................................... 25 Harita 7. Hüdavendigar Külliyesi, Yönetim Planı Sınırları ............................................................................... 26 Harita 8. Yıldırım Külliyesi, Yönetim Alanı ...................................................................................................... 27 Harita 9. Yeşil Külliyesi, Yönetim Alanı ........................................................................................................... 28 Harita 10. Muradiye Külliyesi, Yönetim Alanı ................................................................................................... 29 Harita 11. Cumalıkızık Köyü, Yönetim Alanı ..................................................................................................... 30 Harita 12. 14. yüzyılın ortalarında Anadolu(Finkel, 2007) ................................................................................ 31 Harita 13. Tarihi Çarşı ve Hanlar Bölgesi’nde farklı dönemlerde yapılmış olan(bugün bir kısmı ayakta olmayan yapılar da dahil olmak üzere) yapıları gösteren harita (Kaynak: Cezar, 1983, 37) ................................................ 37 Harita 14. Yönetim Alanı’nın Kentsel ve Doğal Sit Alanları İçindeki Konumu (Kaynak: AKAN MİMARLIK) ....... 61 Harita 15. Bursa Merkez Bölgesi Koruma Amaçlı Planlar ve İmar Planı Alanları ile Yönetim Alanları (Kaynak: AKAN MİMARLIK) .................................................................................................................................................. 64 Harita 16. 1/25.000 Ölçekli Nazım İmar Planı Planlama Bölgeleri ................................................................... 65 Harita 17. Bursa İli, Osmangazi İlçesi, 1/1000 ölçekli Reyhan Kayhan Hanlar Bölgesi K.A.İ.P. ......................... 67 Harita 18. Cumalıkızık Koruma Amaçlı İmar Planı (Kaynak:1/1000 Cumalıkızık Köyü Revizyon Plan Raporu) . 70 Harita 19. Cumalıkızık Koruma Amaçlı İmar Planı Revizyon Çalışması ............................................................. 71 Harita 20. Bursa Yönetim Alanları’nın Korunmuşluk Durumu ......................................................................... 81 Harita 21. Hanlar Bölgesi Korunmuşluk Durumu Haritası ................................................................................ 82 Harita 22. 1862 tarihli “Suphi Bey Haritası” ile halihazır harita üzerinde yönetim alanı gösterimi ................. 83 Harita 23. Hanlar Bölgesi çekirdek alanındaki tescilli binaların haritası ........................................................... 83 Harita 24. Hanlar Bölgesi Mülkiyet Haritası ..................................................................................................... 85 Harita 25. Hanlar Bölgesi Arazi Kullanım Haritası ............................................................................................ 86 Harita 26. Hüdavengidar(I. Murad) Külliyesi Korunmuşluk Durumu Haritası .................................................. 87 Harita 27. 1921 tarihli “Bursa Haritası” ile halihazır harita üzerinde yönetim alanı gösterimi ........................ 87 Harita 28. Hüdavendigar Külliyesi çekirdek alanındaki tescilli binaların haritası ............................................. 88 Harita 29. Hüdavendigar Külliyesi – Mülkiyet .................................................................................................. 89 Harita 30. Hüdavendigar Külliyesi Arazi Kullanım Haritası ............................................................................... 90 Harita 31. Yıldırım Külliyesi Korunmuşluk Durumu Haritası ............................................................................. 91 Harita 32. 1862 tarihli “Suphi Bey Haritası” ile halihazır harita üzerinde yönetim alanı gösterimi ................. 91 Harita 33. Yıldırım (Bayezid I) Külliyesi çekirdek alanındaki tescilli binaların ana haritası ............................... 92 Harita 34. Yıldırım Külliyesi – Mülkiyet ............................................................................................................ 93 Harita 35. Yıldırım Külliyesi Arazi Kullanım Haritası ......................................................................................... 94 Harita 36. Yeşil Külliyesi Korunmuşluk Durumu Haritası .................................................................................. 95 Harita 37. 1862 tarihli “Suphi Bey Haritası” ile halihazır harita üzerinde yönetim alanı gösterimi ................. 95 Harita 38. Yeşil (I.Mehmed) Külliyesi çekirdek alanındaki tescilli binaların ana haritası .................................. 96 Harita 39. Yeşil Külliyesi – Mülkiyet ................................................................................................................. 97 Harita 40. Yeşil Külliyesi Arazi Kullanım Haritası .............................................................................................. 98 Harita 41. Muradiye Külliyesi Korunmuşluk Durumu Haritası ......................................................................... 99 Harita 42. 1862 tarihli “Suphi Bey Haritası” ile halihazır harita üzerinde yönetim alanı gösterimi ................. 99 Harita 43. Muradiye (II. Murad) Külliyesi çekirdek alanındaki tescilli binaların ana haritası ......................... 100 Harita 44. Muradiye Külliyesi – Mülkiyet ....................................................................................................... 101 Harita 45. Muradiye Külliyesi Arazi Kullanım Haritası .................................................................................... 102 Harita 46. Cumalıkızık Köyü Korunmuşluk Durumu Haritası .......................................................................... 103 Harita 47. Cumalıkızık Köyü çekirdek alanındaki tescilli binaların ana haritası .............................................. 104 Harita 48. Cumalıkızık Köyü Mülkiyet Analizi ................................................................................................. 106 Harita 49. Cumalıkızık Köyü Arazi Kullanım Haritası ...................................................................................... 107 Harita 50. Bursa Karayolu Ulaşım Aksları (Kaynak: BBB Ulaşım Ana Planı Raporları) .................................... 111 Harita 51. T1 Hattı Güzargahları (Kaynak: Bursa Büyükşehir Belediyesi) ....................................................... 113 8