AUAd 2018, Cilt 4, Sayı 2, 129-142 Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi AUAd auad.anadolu.edu.tr 112 Acil noktalarındaki stajyer öğrenci ve danışman öğretmen iletişimi için web tabanlı çevrimiçi stajyer takip programı uygulama örneği Doç. Dr. Erdem ÖNGÜNa Nalan AKTAŞ ÖNGÜN, Halk Sağlığı Uzmanıb a Trakya Üniversitesi b TOKİ Atakent Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Özet Bu çalışmada bilgi ve iletişim teknolojilerinden faydalanılarak 112 noktalarında ambulans ile vakaya çıkan öğrencinin öğretmeniyle iletişimini güçlendirmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın evrenini 112 noktalarında stajyer olarak çalışan öğrenciler ve onların danışman öğretmenleri, çalışmanın örneklemini ise İstanbul ilinde 2013-2014 Eğitim-Öğretim yılı bahar döneminde Bakırköy Sağlık Meslek Lisesinde öğrenim gören 20 ATT öğrencisi ve 4 danışman öğretmeni oluşturmaktadır. Eylem araştırması yöntemi, işbirlikçi modeli kullanılan çalışmada çalışmanın bulgularının bir bölümü anket, gözlem ve mülakat diğer bir bölümü ise araştırma için geliştirilen açık kaynak kodlu, dinamik web uygulamaları geliştirmek için oluşturulmuş web tabanlı PHP (Hypertext Preprocessor) programlama dili ve MYSQL veri tabanı üzerinden çalışan çevrimiçi stajyer takip yazılım programı aracılığı ile toplanmıştır. Araştırmanın sonucunda ATT öğrencilerinin öğretmenleri ile eşgüdümlü olarak çalıştıkları, bilgi paylaşımında bulunurken daha az zaman harcadıkları, anlık toplanan verileri daha kolay sakladıkları ve paylaştıkları ve en önemlisi geleneksel yöntemlerden ziyade sanal ortamı eskisine göre daha istekle kullandıkları görülmüştür. Anahtar Sözcükler: Sağlık iletişimi, sağlık teknolojileri, ATT, acil servis, stajyer takip programı Abstract This study aim at fostering communication between EMT trainees mobilized for 112 emergency cases in ambulances and their counselling teachers. The universe of the study consists of EMT trainees at 112 emergency stations and their counselling teachers. The sample of the study is made of EMT trainees their four counselling teachers at Bakırköy Vocational School of Health model in action research, the first half of the findings in the study were collected through questionnaire, observation and interview techniques. The second half of the findings came from the online EMT trainee tracking software which was developed for the study using open source web based PHP (Hypertext Pre-processor) programming language intended for dynamic web applications and running on MYSQL database. As a result of the study, it was found that thanks to emergency medical technician (EMT) trainee tracking programme, emergency medical technician trainees collaborated more synchronously with their counselling teachers, spent less time while sharing information, stored and shared instant data more easily and most important of all is that they showed more willingness to exploit virtual space compared to traditional ways and instruments. Keywords: Health communication, health technologies, emergency medical technicians, emergency service, trainee tracking program Kaynak Gösterme Öngün, E. ve Aktaş Öngün, N. (2018). 112 Acil noktalarındaki stajyer öğrenci ve danışman öğretmen iletişimi için web tabanlı çevrimiçi 129 stajyer takip programı uygulama örneği. AUAd, 4(2), 129-142. AUAd 2018, Cilt 4, Sayı 2, 129-142 Öngün ve Aktaş Öngün Giriş 2-3 Kasım 2017 tarihlerinde Erzurum’da III. Sağlık Sempozyumu’nda bildiri özeti sunulan bu çalışma tanı, teşhis ve tedavi süreçleri yanında sağlık sektöründeki paydaş bireyler arasındaki iletişime dikkat çekmeyi hedeflemiştir. Bu anlamda yeni bir sektörel iletişim modeli olarak “ sağlık iletişim” gittikçe önem kazanan bir alan olarak ortaya çıkmaktadır. Bireylerarası iletişim kolaylaştırıcı faaliyetler yanında aynı zamanda buna yönelik geliştirilen araçlar ve sistemler önemli bir yer tutmaktadır. Bu araçlar günümüzde Web 2.0 teknolojilerini gelişimi ile birlikte etkileşimli ve eş zamanlı sistemler olarak ortaya çıkmaktadır. Sağlık hizmetlerinde acil müdahale noktaları adından da anlaşıldığı gibi kritik bir yer hizmet noktasıdır. Bu birimlerde hizmet veren unsurlar arasındaki iletişimi hızlı, anlık ve daha kolay hale getirmek önemli bir konudur. Bu iletişim çeşitli iletişim kurma yöntem ve teknikleri yanında bilgi teknolojilerinden faydalanılarak daha sağlıklı hale getirilebilmektedir. Bu bağlamda sağlık çalışanları, iletişim ve bilgi teknolojileri uzmanlarının ortak çalışmaları önem kazanmaktadır. Sağlık Hizmetleri ve Teknoloji Sağlık Bilişim Sistemleri (SBS), tıp alanındaki gelişmelerin ortaya çıkardığı bilgi ve verilerin oluşturulması, biçimlendirilmesi, paylaşılması ve sonuçta hastaların bakım ve tedavilerinin belirlenmesi, seçilmesi ve geliştirilmesi işlemlerinin bütününe verilen isimdir. SBS, hasta hakkında düşünme yöntemleri ve tedavilerin tanımlanma, seçilme ve geliştirilme yolları üzerine önemli bir çalışmadır. SBS genel olarak; Klinik Bilgi Sistemleri (KBS) ve Teşhis-Tedavi Sistemleri (TTS) olmak üzere iki kısımda incelenmektedir. Klinik İletişim Sistemleri: Hastane içerisindeki direkt iletişim genellikle telefon yardımıyla sağlanmaktadır. Ancak, telefona ulaşımın çoğu zaman mümkün olmaması ve acil bir durumda detaylı bilgi sağlamaktan yoksun olması, uygulamalarında kullanılması bahsedilen sorunların çözümüne ve sağlık bakımı için gereksinim duyulan bilgi ihtiyacının tam olarak karşılanmasında büyük katkı sağlamaktadır. Hasta bakımında etkinliğin düşmesine sebep olabilmektedir. Mobil iletişim araçlarının hastane klinik Hastane Bilgi Sistemleri (HBS): Hastaneler bir yandan yönetim işlevlerinde, diğer yandan tıbbi bilgi saklama ve derleme amacına yönelik olarak bilgi sistemleri desteğine ihtiyaç duymaktadırlar. Bir hastanenin yönetimi, mal ve hizmet üretimi esnasında oluşan mali, idari ve tıbbi süreçlerin öngörülen biçimde yürütülmesini sağlamak amacıyla kullanılan yazılım ve donanımların tümüne hastane bilgi sistemi denir. Ülkemizde kullanılan Hastane Bilgi Sistemi bileşenleri; hasta kayıt kabul, hasta yatış/taburcu, hasta takip, hasta sevk, merkezi yatış, acil servis, insan kaynakları, gönüllü çalışma, sağlık kurulu, satınalma/malzeme, genel muhasebe, telefonla randevu sistemi, laboratuar ve eczaneden 130 AUAd 2018, Cilt 4, Sayı 2, 129-142 Öngün ve Aktaş Öngün oluşmaktadır. Teşhis Tedavi Sistemleri Özellikle 1970’li yıllardan sonra bilgisayar teknolojisinin hızla gelişmesi tıbbi teknolojiye inanılmaz boyutlarda katkılar sağlamıştır. Bugün her türlü sağlık sorunlarının çözümünde tıbbı teknolojilerden ve sistemlerden yararlanılabilmektedir. Bu bağlamda Teşhis Tedavi Sistemleri de teşhis ve tedaviye destek sağlayan görüntüleme ve laboratuar teşhis sistemleri ve diğer uygulamalardan meydana gelmektedir (Ömürbek ve Altın,2009) Acil Sağlık Hizmetleri Teknolojideki ve tıp bilimindeki hızlı ilerleme yanında dünya nüfusunun artması ve kentleşme sağlık hizmetlerinin sunumunda belirgin değişikliğe neden olmuştur. Özellikle acil sağlık sorunlarına anında müdahale için hastane öncesi ve hastanelere bağlı acil servislerde sunulan hizmet kalitesinin artırılması ve sakatlıkların önlenmesi, bu birimlerde çalışan acil tıp teknisyeninin çalıştığı alanı ve birimi yakından tanımasıyla ilgilidir. Acil servis, komuta kontrol merkezi ve acil yardım istasyonlarında görev yapan acil tıp teknisyeninin acil sağlık sisteminin yapısıyla ilgili gerekli yeterliği kazanmadan bu birimlerde çalışabilmesi ve çalıştığı birimin hizmet kalitesine katkı sağlayabilmesi mümkün değildir. Bu sistem içerisindeki işlerin aksamadan yürümesi için acil tıp teknisyeninin yeterli bilgi ve beceriye sahip olması gerekmektedir (Acil Sağlık Hizmetleri, 2011). Sağlık sorunlarında iletişim ve bilişim teknolojileri araçları kullanılarak, bireyin istenilen hareket yönünde güdülenmesi, mevcut olumlu sağlık davranışına ilişkin bilgi ve tutumunun pekiştirilmesi, sağlık hizmetlerine talep yaratılması ve hizmet kalitesinin artırılması gibi sonuçlara ulaşılabilmektedir (Koçak ve Bulduklu, 2010) Acil Tıp Teknisyeni (ATT) Tarihçe Acil yardım ve bakım uygulamalarının tarihsel gelişimine bakıldığında, özellikle büyük savaşlarda, yaralıların savaş alanlarından cephe gerisine taşınarak kurtarılması konusunda önemli bir ivme kazandığı görülmektedir. 11. yüzyılda yapılan Haçlı Seferleri’nde, St. John Şövalyeleri, Arap ve Yunan hekimlerden aldıkları ilkyardım bilgileriyle yaralıları kurtarma olanağı bulmuşlardır. Yaralıların savaş alanlarından kurtarılması yaklaşımının zamanla Avrupa’da yayıldığı ve 1487 yılında Malaga Kuşatması sırasında ilk ambulansın kullanıldığı belirtilmektedir (Ünlüoğlu, vd.,2002) Ülkemiz sağlık sisteminin en büyük problemlerinden biri hastane öncesi acil bakım (ambulans hizmetleri)'dir. Gelişmiş ülkelerde bu sorunun çözümünde paramediklerin büyük katkısı olmuştur. Bu ülkelerin başında; Kanada, ABD, İsrail, Hollanda, Finlandiya gelmektedir. 131 AUAd 2018, Cilt 4, Sayı 2, 129-142 Öngün ve Aktaş Öngün Türkiye'de ise; tam donanımlı ambulansların çalışmaya başlaması ile birlikte başka bir sorun ortaya çıkmıştır: bu ambulanslarda çalışacak yetişmiş elemanlar. Bu sorunun farkına varılması ile birlikte, 1993-1994 Eğitim-öğretim yılında Dokuz Eylül Üniversitesi'nde Kanada-Cambrian College işbirliği ile ilk defa Ambulans ve Acil Bakım Teknikerliği adı altında paramedik eğitim programı açılmıştır. Aynı eğitim 1995-1996 yılında Ege Üniversitesi'nde başlamıştır.1997- 1998 Eğitim-öğretim yılında da Osmangazi Üniversitesi'nde, Dokuz Eylül Üniversitesi'ndeki eğitim örnek alınarak eğitime başlanmıştır (Ünlüoğlu vd.,2002). İlk olarak Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) 1960’ların sonlarında, ambulans servislerinde “Emergency medical technician” ve“ paramedic” adı ile görev almaya başlayan ATT ve İlk ve Acil yardım Teknikerliği (İAYT), acil tıbbi bakımı daha hızlı ve iyi bir hale getirmişlerdir. Ülkemizde, 1993 yılında İlk ve acil yardım teknikerliği, 1996 yılında ise Acil tıp teknisyen-l iği eğitimlerine başlanmıştır. İAYT ve ATT’leri, 2004 yılından itibaren Sağlık Bakanlığı ambulanslarında alışmaya başlamışlardır (Kaba ve Elçioğlu,2013). Görev ve Sorumluluklar Ambulans ve acil bakım teknikerleri ile acil tıp teknisyenleri, acil sağlık hizmetlerinde acil tıbbi yardım ve bakım ile sınırlı kalmak kaydıyla, Bakanlıkça belirlenen sertifikalı eğitim programlarını tamamlamak suretiyle hastaya müdahale ve bu hususta lazım gelen iş ve eylemleri yapabilirler. Ambulans ve acil bakım teknikerleri ile acil tıp teknisyenleri, acil yardım ve hasta nakil ambulanslarında sağlık personeli, komuta kontrol merkezlerinde çağrı karşılama personeli olarak ve hastane acil servislerinde sağlık personeli olarak çalışırlar. Bu personel gerektiğinde ambulans aracının sürücüsü olarak görev yapar (Acil Tıp Teknisyenleri ve Teknikerleri Günü, www.saglik.gov.tr) 112 Acil Yardım İstasyonları (112 Noktaları) 112 acil yardım istasyonları, komuta kontrol merkezi tarafından değerlendirilen acil çağrıların telsiz ya da telefon ile bildirildiği birimlerdir. İstasyonlar, acil sağlık hizmeti sunmak ve tıbbi müdahalede bulunmak amacıyla müdürlüğün teklifi ve valiliğin onayı ile kurulur. Ancak, lüzumu hâlinde il sınırları dışında da valiliklerin teklifi ve Sağlık Bakanlığının onayı ile istasyon açılabilir. 30 Ambulans istasyonları hemen hemen tüm ülkelerde sağlık kuruluşları, itfaiye binaları veya bu içeriğe uygun binalarda hizmet vermekte ve görev yaptığı bölgenin merkezi bir yerinde konuşlanmaktadır. İstasyonlarda acil sağlık hizmetleri konusunda eğitim görmüş sağlık ekibi ile tıbbi donanımlı ambulanslar görev yapar. Uluslararası standartlara göre bir ambulans ekibi olay yerine kentsel alanlarda en geç 10 dk., kırsal alanda en geç 20 dk.’da 132 AUAd 2018, Cilt 4, Sayı 2, 129-142 Öngün ve Aktaş Öngün ulaşmalıdır. Ayrıca aynı bölgede birden fazla ihbar alınma olasılığına karşı iç içe geçmiş daireler sistemi ile bölgeler, istasyonlar arasında paylaşılmalıdır. İstasyonda ambulans ve ambulansta görev yapan ekibe lojistik destek sağlamak amacıyla, en az üç oda, eğitim salonu, tuvalet, banyo, mutfak, malzeme deposu, ambulans garajı ile telefon, sabit telsiz ve gereken diğer malzemeler bulunmalıdır (Acil Sağlık Hizmetleri,2011). 112 Acil Noktalarındaki Stajyer Öğrenci ve Danışman Öğretmen İletişimi İçin Web Tabanlı Çevrimiçi Stajyer Takip Programı Uygulama Araştırması Araştırmanın Amacı Bu çalışma yüz yüze sürdürülen geleneksel eğitimin uygulandığı bir dönemde uygulanmıştır. Bu dönemden önce rutin olarak öğrenciler ile birlikte servis alanları yani hastanelere gidilmektedir. Uygulama sırasında danışman öğretmenler kasıtlı olarak arka planda kalarak öğrencilerin hasta ile birebir uygulama yapmalarına olanak tanımakta ve onları gözlemlemektedir. Acil tıp teknisyeni öğrencileri ile öncelikle hastanede uygulama yapılmış daha sonra da genellikle 112 acil servislerinde çalıştıkları için bu öğrenciler 112 acil birimlerine uygulamaya gönderilmiştir. Çalışmanın yapıldığı 2013-2014 Eğitim ve Öğretim yılından önceki sene 15 ATT öğrencisi ile N. Öngün İstanbul 112 Komuta Kontrol Merkezine görevlendirilmiştir. Komuta Kontrol Merkezi öğrencileri 15 ayrı 112 noktasına dağıtmış, öğrencilerle irtibat kurulmasında zorluklar yaşanmıştır. Bilindiği gibi İstanbul oldukça büyük ve trafiği yoğun bir metropoldür. Bu nedenlerden dolayı danışman öğretmenin bir ATT stajyerine ulaşması oldukça uzun sürmektedir. 112 noktalarına gittiğinde bazen ekip vakaya çıktığı için saatlerce öğrencisini beklemek durumunda kalmıştır. Mevcut durumda ilgili ATT stajyerleri ile iletişim kurmada daha çok telefon kullanılmıştır. Danışman öğretmenin ambulanslarda bulunmasına izin verilmediği için de stajyer öğrenciler ambulanslarda yaşadıklarını doğrudan danışman öğretmenleri ile birlikte paylaşamamaktadırlar. Oysa araştırma öncesi öğrencilere verilen anket ve yapılan görüşmelerde ambulansda staja çıkan öğrencilerin %95 kadar büyük bir bölümü 112 ambulansında yaşadıkları deneyim ve sorunlarını vakit kaybetmeden danışman öğrencileri ile paylaşmak istediklerini ancak bunu telefon dışında başka bir araç ile yapamadıkları ve telefon iletişiminin de kısıtlı ve yetersiz kaldığını belirtmişlerdir. Bunun sonucunda ilgili 112 acil ambulans servisinde staja çıkan ATT stajyerlerinin stajları esnasında tam olarak ne yaptığı, hangi vakalara gittiği, ulaştıkları vakalarla ile ilgili ne tür sorunlar yaşadıkları, hangi hastanelere vaka transfer ettikleri ambulans bozulduğunda hangi noktada görevlendirildiği, eksik kalan uygulamaların neler olduğu gibi 133 AUAd 2018, Cilt 4, Sayı 2, 129-142 Öngün ve Aktaş Öngün sorunları ve bunlarla ilgili deneyimlerini danışman öğretmenleri ile daha hızlı, etkili ve kalıcı bir şekilde paylaşabilmeleri ve yaşadıkları sorunları çözmelerine yardımcı olmak amacıyla çevrim içi bir araç geliştirilmiştir. Benzer şekilde danışman öğretmenler ile yapılan görüşmeler sonucu söz konusu öğretmenlerin öğrencilerini takip etmekte zorlandıkları ve onlarla sadece telefon ile haberleşebildikleri, daha etkileşimli ve dinamik bir araca ihtiyaç duydukları görüşü ağır basmıştır. Araştırmanın Evreni ve Yöntemi Çalışmanın evrenini 112 noktalarında stajyer olarak çalışan öğrenciler ve onların danışman öğretmenleri, çalışmanın örneklemini ise İstanbul ilinde 2013-2014 Eğitim-Öğretim yılı bahar döneminde Bakırköy Sağlık Meslek Lisesinde öğrenim gören 20 ATT öğrencisi ve 4 danışman öğretmeni oluşturmaktadır. Eylem araştırması yöntemi işbirlikçi modeli kullanılan çalışmada çalışmanın bulgularının bir bölümü anket, gözlem ve mülakat diğer bir bölümü ise araştırma için geliştirilen açık kaynak kodlu, dinamik web uygulamaları geliştirmek için oluşturulmuş web tabanlı PHP (Hypertext Preprocessor) programlama dili ve MYSQL veri tabanı üzerinden çalışan çevrimiçi stajyer takip yazılım programı aracılığı ile toplanmıştır Web Tabanlı Çevrimiçi Stajyer Uygulama Programı Araştırma için geliştirilen açık kaynak kodlu, dinamik web uygulamaları geliştirmek için oluşturulmuş web tabanlı PHP (Hypertext Preprocessor) programlama dili ve MYSQL veri tabanı üzerinden çalışan çevrimiçi stajyer takip yazılım programı aracılığı ile toplanmıştır. Araştırmada verilerin toplanması için geliştirilen ve “stajyer takip yazılım programı” adıyla anılan çevrimiçi araç, açık kaynak kodlu, dinamik web uygulamaları geliştirmek için oluşturulmuş web tabanlı PHP (Hypertext Preprocessor) programlama dili ve MYSQL veri tabanı üzerinden çalışan bir yazılımdır. Bu amaçla www.112stajyer.com alan adı oluşturularak kiralanmış ve araştırmanın uygulama ve veri toplama süreci olan yaklaşık 10 ay kadar erişime açık kalmıştır. Şekil 1’de uygulama yazılımının ilişki ve akış şeması görülmektedir. ATT stajyer öğrenciler ve danışmanları sisteme kullanıcı adı ve parolaları ile girdikten sonra farklı ara yüzlerde çalışmaktadırlar 134 AUAd 2018, Cilt 4, Sayı 2, 129-142 Öngün ve Aktaş Öngün Şekil 1. Program İlişki ve Akış Şeması Şekil 2’de görüldüğü gibi öncelikle Avrupa yakasındaki Devlet hastaneleri tanımlanmıştır. Çalışmanın yapıldığı dönemde 112 ambulans hizmeti özel hastanelere hasta nakil etmemekteydi. Bu nedenle şekilde sadece Avrupa yakasındaki devlet hastaneleri tanımlanmıştır Şekil 2. Hastane Tanımlamaları Şekil 3’de Avrupa yakası 112 acil istasyonları tanımlanmıştır. ATT stajyer öğrencileri tanımlanan ilgili istasyonların birinden uygulamaya çıkmışlardır. 135 AUAd 2018, Cilt 4, Sayı 2, 129-142 Öngün ve Aktaş Öngün Şekil 3. 112 Acil İstasyon Tanımlamaları Şekil 4’de vakanın hangi lokasyonlardan alınabilceği olasılıkları yazılıma ayrı ayrı tanımlanmıştır. Olası yeni ve farklı vaka lokasyonları programa çalışmanın uygulama süresinde eklenebilmiştir. Şekil 4. Vaka Lokasyon Tanımlamaları Şekil 5’de vaka olay tanımları, kayıtlara geçen vaka tanımları baz alınarak sisteme tanımlanmış ve buna göre yazılıma entegre edilmiştir. 136 AUAd 2018, Cilt 4, Sayı 2, 129-142 Öngün ve Aktaş Öngün Şekil 5. Vaka Olay Tanımlamaları Şekil 6’da ATT stajyer öğrencileri ilgili vakaya yönelik ne tür bir uygulama yaptıklarına ilişkin tanımlamalar standart ve kabul edilen uygulamalara bağlık kalınarak sisteme tanımlanmıştır. Şekil 6. Vaka Müdahale Tanımlamaları Şekil 7’de vaka ile ilgili işlem tanımlamaları görülmektedir. 137 AUAd 2018, Cilt 4, Sayı 2, 129-142 Öngün ve Aktaş Öngün Şekil 7. Vaka İşlem Tanımlamaları Şekil 8 araştırmaya katılan ATT stajyerlerin temel bilgilerine ilişkin girişleri ( TC, Ad- Soyad, Cinsiyet, Okul Adı, Öğrenci numarası, Sınıfı ve Danışman Öğretmen ) görülmektedir. Gerek ATT stajyerlerin gerekse danışman öğretmenlerin kişisel kimlik bilgileri bireylerin mahremiyetini koruma amaçlı kasıtlı olarak ilgili şekilde gölgelendirilmiştir. Şekil 8. ATT Stajyer Tanımlamaları Şekil 2 ve şekil 8’de oluşturulan tanımlamalar bütünleşik olarak şekil 9.’da görülmektedir. ATT stajyer öğrenci tarafından girilen tanımlamalar (veriler) ilgili danışman öğretmenine yukarıda görülen ekran görüntüsünde olduğu gibi iletilmiş olacaktır. Çalışma süresince yazılı bir kaynak oluşturulmuş, geriye dönük bilgiler elde edilmiş, öğrencilerin yaptıklarını unutmaları engellenmiş olmaktadır. Çalışma taslak aşamadadır ve geliştirilebilir. 138