qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfgh jklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvb nmqwertyuiopasdTf.gCh. j k l z x c v b n m q w e r MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI tyuiopasdfTgehmjekl Elğzitximc Gvebnenl Mmüdqürwlüğeü rtyuiopas 0-36 AYLIK ÇOCUKLAR İÇİN EĞİTİM dfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx PROGRAMI cvbnmqwertyuiopa sdfghjklzxcvbnmq wert yuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuio pasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghj klzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbn mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdf ghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrty ANKARA uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdf ghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqw İÇİNDEKİLER SUNUŞ Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları Okul Öncesi Eğitimin Amaçları Okul Öncesi Eğitimin Temel İlkeleri 1. BÖLÜM 0-36 Ayda Bakım ve Eğitimin Önemi 0-36 Ay Çocuklarının Bakım ve Eğitiminde Ailenin Rolü 0-36 Ay Çocuklarının Bakım ve Eğitiminde Öğretmenin Rolü 0-36 Ay Çocuklar İçin okul Öncesi Eğitim Programının İlkeleri 0-36 Ay Çocuklarının Gelişim Özellikleri ve Gelişim Alanı Göstergeleri Bilişsel Gelişim Alanı Göstergeleri Dil Gelişim Alanı Göstergeleri Sosyal-Duygusal Gelişim Alanı Göstergeleri Motor Gelişim Alanı Göstergeleri 0-36 Ay Çocuklarında Bakım, Beslenme ve Sağlık 0-36 Ay Çocuklar İçin Okul Öncesi Eğitim Programının Planlaması 0-36 Ay Çocuklar İçin Okul Öncesi Eğitim Programında Gelişim İzleme ve Değerlendirme 2. EKLER Gelişim Gözlem Formu Öğretmen Öz-Değerlendirme Formu Günlük Akış Çizelgesi Etkinlik Formatı Kaynakça 2 SUNUŞ 0-36 Aylık Çocuklar için denenip geliştirilmek üzere hazırlanan “Kreş Programı” 1994 yılında uygulamaya konulmuştur. . Ulusal ve uluslar arası alan araştırmaları, uygulamadan gelen geri bildirimler ve Okul Öncesi Eğitimin Güçlendirilmesi Projesi çalışmaları kapsamında yapılan mevcut durum analizleri dikkate alınarak program geliştirme çalışması yapılmıştır. Bu süreçte okul öncesi eğitimi veren tüm paydaş kurum ve kuruluşların da katkıları dikkate alınarak program geliştirme çalışmaları tamamlanmıştır. “0-36 Aylık Çocuklar İçin Eğitim Programı”, çocukların zengin öğrenme deneyimleri aracılığıyla sağlıklı büyümelerini; motor, sosyal-duygusal, dil ve bilişsel gelişim alanlarında gelişimlerinin en üst düzeye ulaşmalarını, özbakım becerilerini kazanmalarını sağlamak amacı ile geliştirilmiştir. Program, çocukların gelişimlerini desteklemesinin yanı sıra tüm gelişim alanlarında görülebilecek yetersizlikleri önlemeyi amaçladığından destekleyici ve önleyici boyutları olan çok yönlü bir program olma özelliği taşımaktadır. Çocukların gelişim düzeylerine ve özelliklerine dayanan ve bu bağlamda tüm gelişim alanlarının geliştirilmesini esas almasından dolayı “gelişimsel” özellikte olan program “sarmal” yapıda olup model olarak “eklektik”tir. Programda, “kazanım” ve “gösterge”ler temel alınmış olup çocukların gelişim özellikleri yaş gruplarına göre, kazanım ve göstergeler ise bütün olarak ele alınmıştır. Temel Eğitim Genel Müdürlüğü olarak beklentimiz; üzerinde titizlikle durulan bir çalışmanın ürünü olan bu programın, ülke genelinde 0-36 aylık çocukların gelişimlerine ve eğitimin niteliğinin arttırılmasına katkıda bulunması, çocuğun bakım ve eğitimi üstenen bireysel ve kurumsal tüm çalışanlara rehberlik etmesidir. Ayrıca ilgili yaş grubunda çocukları olan ailelere program prensipleri çerçevesinde ev ortamı içinde gerçekleştirebilecekleri uygulamaya yönelik etkiliklerle yaşam kalitelerini arttırmaktır. Okul Öncesi Eğitimin Güçlendirilmesi Projesi çerçevesinde geliştirilmesi yapılan eğitim programının içeriğini hazırlayan değerli öğretim üyelerine, yönetici ve öğretmenlerimize, paydaş kurum ve kuruluşlara, uluslararası uzmanlara, UNICEF’e ve Temel Eğitim Genel Müdürlüğü yetkililerine teşekkürlerimi bildiririm. Funda KOCABIYIK Temel Eğitim Genel Müdürü 3 TÜRK MİLLİ EĞİTİMİNİN GENEL AMAÇLARI Türk Millî Eğitiminin genel amacı, Türk Milletinin bütün fertlerini, 1. Atatürk İnkılâp ve İlkelerine ve Anayasa'da ifadesini bulan Atatürk Milliyetçiliğine bağlı; Türk Milleti'nin millî, ahlâkî, insanî, manevî ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına ve Anayasa'nın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti'ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek, 2. Beden, zihin, ahlâk, ruh ve duygu bakımından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip; insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren ve topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek, 3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak, Böylece, bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluğunu artırmak; öte yandan millî birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk Milleti’ni çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır 4 OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN AMAÇLARI Ökul Öncesi Eğitimin amaç ve görevleri, Milli Eğitimin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak, 1. Çocukların beden, zihin ve duygu gelişmesini ve iyi alışkanlıklar kazanmasını sağlamak; 2. Onları ilköğretime hazırlamak; 3. Şartları elverişsiz çevrelerden ve ailelerden gelen çocuklar için ortak bir yetiştirme ortamı yaratmak; 4. Çocukların Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalarını sağlamaktır. 5 OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN TEMEL İLKELERİ Okul öncesi dönem yaşamın temelidir. Bu dönemde öğrenme hızı çok yüksektir. Bir yaş grubunun genel gelişim özellikleri o yaş grubundaki tüm çocuklar için ortaktır; ancak her çocuğun kendine özgü olduğu da unutulmamalıdır. Okul öncesi eğitim bazı temel ilkelere dayanmaktadır. Bu ilkeler şunlardır: 1. Okul öncesi eğitim çocuğun gereksinimlerine ve bireysel farklılıklarına uygun olmalıdır. 2. Okul öncesi eğitim çocuğun motor, sosyal-duygusal, dil ve bilişsel gelişimini desteklemeli, özbakım becerilerini kazandırmalı ve onu ilköğretime hazır duruma getirmelidir. 3. Okul öncesi eğitim kurumlarında çocukların gereksinimlerini karşılamak amacıyla demokratik eğitim anlayışına uygun eğitim ortamları hazırlanmalıdır. 4. Etkinlikler düzenlenirken çocukların ilgi ve gereksinimlerinin yanı sıra çevrenin ve okulun olanakları da göz önünde bulundurulmalıdır. 5. Eğitim sürecinde çocuğun bildiklerinden başlanmalı ve deneyerek öğrenmesine olanak tanınmalıdır. 6. Çocukların Türkçe’yi doğru ve güzel konuşmalarına gereken önem verilmelidir. 7. Okul öncesi dönemde verilen eğitim ile çocukların sevgi, saygı, işbirliği, sorumluluk, hoşgörü, yardımlaşma, dayanışma ve paylaşma duygu ve davranışları geliştirilmelidir. 8. Eğitim, çocuğun kendine saygı ve güven duymasını sağlamalı, ona öz denetim kazandırmalıdır. 9. Oyun bu yaş grubundaki çocuklar için en uygun öğrenme yöntemidir. Tüm etkinlikler oyun temelli düzenlenmelidir. 10. Çocuklarla iletişimde, onların kişiliğini zedeleyici şekilde davranılmamalı, baskı ve kısıtlamalara yer verilmemelidir. 11. Çocukların bağımsız davranışlar geliştirmesi desteklenmeli, yardıma gereksinim duyduklarında yetişkin desteği, rehberliği ve güven verici yakınlığı sağlanmalıdır. 12. Çocukların kendilerinin ve başkalarının duygularını fark etmesi desteklenmelidir. 13. Çocukların hayal güçleri, yaratıcı ve eleştirel düşünme becerileri, iletişim kurma ve duygularını anlatabilme davranışları geliştirilmelidir. 14. Programlar hazırlanırken aile ve içinde bulunulan çevrenin özellikleri dikkate alınmalıdır. 6 15. Eğitim sürecine çocuğun ve ailenin etkin katılımı sağlanmalıdır. 16. Okul öncesi eğitim süreçleriyle rehberlik hizmetleri bütünleştirilmelidir. 17. Okul öncesi eğitimde çocuğun gelişimi ve erken çocukluk eğitim programı düzenli olarak değerlendirilmelidir. 18. Okul öncesi eğitimde değerlendirme sonuçları çocukların, öğretmenin ve programın geliştirilmesi amacıyla etkin olarak kullanılmalıdır. 7 1. BÖLÜM 0-36 AYDA BAKIM ve EĞİTİMİN ÖNEMİ 0-36 Ayda Bakım ve Eğitimin Önemi Okul öncesi dönem olarak adlandırılan dönem doğumdan itibaren ilkokula kadar olan dönemi kapsamaktadır. Çocuğun gelişimi bu dönemde oldukça hızlıdır. Özellikle beyin gelişimi ile ilgili yapılan araştırmalarda on yaşına kadar geçen sürede beyin hücrelerinin ve sinir bağlantılarının hızlı biçimde yapılandığı ortaya konmuştur (Porter, 2000). Bu çalışmalarda en dikkat çeken nokta; bebeklerin anne karnından itibaren üç yaşın sonuna kadar geçen sürede beyin gelişimlerindeki ilerlemenin en yoğun olduğu dönem olmasıdır (Glassy ve Romano, 2003; Shonkoff ve Phillips; 2000). Yaşamın ilk aylarında beyinde çok hızlı gelişmeler oluşmakta ve beyin yapısı bağlantılarla şekillenmektedir. Özellikle görme ve konuşma yeteneğini oluşturan beyin sistemleri çok erken dönemlerde yapılanmaktadır (ilk 8 ay). Beyindeki bağlantılar bebeğe dışarıdan gelen uyaranlarla güçlendirilmekte ve kalıcı hale gelmektedir (Shonkoff ve Philips, 2000). Beynin gelişimi çevresel şartlardan sanıldığından çok daha fazla etkilenmektedir. Çevre ile etkileşimin niteliği ve çocuğun ilk on sekiz aylık dönemde edindiği deneyimleri büyük önem taşımaktadır. Nitekim yetersiz çevre koşulları çocuklar üzerinde telafisi güç etkiler yaratabilmektedir. Bu yüzden erken yaşlarda karmaşık algılama ve fiziksel deneyimler için fırsatlar sağlamak, ileriki yaşlardaki değişik öğrenme becerilerinin gelişimine olumlu yönde etki etmektedir (Sucuka ve Şenocak, 1999). Bu dönemde bebek ve çocuklara uygulanacak nitelikli erken çocukluk programları geleceğe mali açıdan da büyük yatırım sağlamaktadır. Fayda-maliyet analiz araştırmalarına göre erken çocukluk döneminde erken çocukluk eğitimine yatırılan her 1 dolar’ın topluma geri dönüşü 13 dolar civarında olmaktadır (Schweinhart, 2005). “Bugünün küçükleri yarının büyükleri” ve “ağaç yaşken eğilir” gibi deyim ve atasözlerimiz, erken dönemden itibaren çocuklara nitelikli ve doğru eğitim verme konusunda yol göstermektedir. Myers’ın (1996) belirttiği gibi, bugünün çocukları hem sosyal eylem hem de daha iyi bir dünya inşa etmek için hareket noktası olmaktadırlar. Çocuklar doğumdan itibaren öğrenmeye hazırdırlar ve bunu sağlamak için onlara yeterli olanakları sunmak gerekmektedir (Bredekamp, Knuth, Kunesh ve Shulman, 1992). Bilimsel olarak erken yaşların çocuğun, zeka, kişilik ve sosyal gelişiminde çok önemli olduğu ve bu yaşlardaki ihmalin olumsuz etkilerinin sonraki dönemleri de etkilediği bulunmuştur. Araştırmalar, çocukların büyüme ve gelişimini destekleyen deneyim fırsatlarının, gelişimin hassas olduğu dönemlerde sağlanmasının önemini vurgulamaktadır. Konu ile ilgili yapılan çalışmalar, özellikle doğumdan sonraki ilk birkaç yıl içinde çocuğun yaşadıklarının tüm yaşamında etkili olduğunu göstermiştir (Bronfenbrenner, 1986). Yaşama gözlerini açmalarından itibaren bebekler çevrelerindeki dünyayı gözden geçirirler. Bebeklerin algısal yetenekleri üzerinde yapılan çalışmalarda, bebeğin doğumda ya da yaşamın ilk haftalarında gözlerini odaklaştırabildiği, hareket eden bir nesneyi basitçe takip edebildiği ve çoğu sesi duyabildiği görülmüştür (Bayhan ve Artan, 2004). Bu da beyindeki yapılanmada ilk olarak görme ve konuşma sistemlerinin geliştiğini açıklayan bir bulgu niteliğindedir. Potansiyel gelişim düzeyi çocuğun kendi başına sergilediği beceri düzeyinin üzerindedir ve çocuğun içinde bulunduğu çevre ve eğitim ortamı onun bu düzeye ulaşmasında büyük rol oynar. Yetersiz ortamlarda yetişen çocuklar ulaşabilecekleri düzeyin gerisinde kalabilmektedir. 8 Olumsuz koşulların yarattığı etkilere sonradan çeşitli yöntemlerle çare bulmaya çalışmak yerine, çevre koşullarının yaratacağı olumsuz etkiyi, bilimsel araştırmaların ısrarla üzerinde durduğu ilk üç yıllık dönemde verilecek nitelikli erken eğitim ve destek programları ile önlemek çok daha olumlu bir yöntem olarak görülmektedir (Shonkoff ve Meisels, 1990). Erken dönemden itibaren verilecek eğitimin etkileri şöyle özetlenebilir.  Çocukların uzun vadede daha üretken, daha yaratıcı, sorun çözmede daha becerikli olmalarını sağlar.  Çocukların özgüvenlerini ve özsaygılarını geliştirir.  Zihinsel, fiziksel, sosyal, duygusal ve dil açısından gelişmiş çocuklar okula hazır olurlar ve daha rahat uyum sağlarlar. Böylelikle örgün öğretimin kalitesi artar.  Okula hazır olarak başlayan çocukların sınıfta kalma ve okulu terk etme oranları düşer, bu da eğitime ve topluma yönelik maliyetleri azaltır.  Toplumdaki vasıflı çalışan sayısı artar, yükselen üretim ekonomik yarar getirir.  Toplumda suç oranları düşer.  Sosyo-ekonomik ve cinsiyete dayalı eşitsizliklerin etkisi hafifler.  Kadınların işgücüne katılımlarını, ayrıca çalışma verimliliklerini artırır.  Sağlıklı ve iyi beslenen çocukların ölüm oranları düşer. 0-36 AY ÇOCUKLARIN BAKIM VE EĞİTİMİNDE AİLENİN ROLÜ Çocuklar zamanlarının büyük bir bölümünü aile bireyleriyle geçirirler. Dolayısıyla her aile bireyi çocuğun başarısını arttırma ve desteklemede potansiyel bir güce sahiptir. Ancak, bu potansiyel, çocuğun sağlıklı gelişimi ve eğitimi için yeterli değildir. Aile bireylerinin özellikle anne babaların çocuk yetiştirme becerilerinin aile eğitim programları aracılığı ile geliştirilmesi ve desteklenmesi gerekir. Aile eğitimi; ebeveynlere çocuklarının fiziksel, ruhsal, duygusal ve sosyal yönden gelişimlerinin her aşamasında gerekli olan yetenek ve anlayışı kazanmalarına yardımcı olan bir eğitimdir. Günümüzde yaşanan hızlı değişimler, anne babaların eğitim ihtiyaçlarını da farklılaştırmaktadır. Okulda ne kadar nitelikli eğitim verilirse verilsin okulda verilenler aile ortamında desteklenmedikçe okullar hedeflerine tam olarak ulaşamazlar. Ebeveynler, çocuklarının okul yaşantılarına ne kadar erken katılırlarsa, çocuklarının kazanımları da o oranda artmaktadır. Anne-babaların eğitime katılımı, okul ve ev arasındaki devamlılığı da sağlayarak kazanılan bilgi ve becerilerin pekiştirilmesinde ve eğitimde sürekliliğin sağlanması sonucunda başarının artmasında etkilidir. 0-36 AY ÇOCUKLARIN BAKIM ve EĞİTİMİNDE ÖĞRETMENİN ÖNEMİ Okul öncesi dönemi , doğumdan ilköğretime kadar olan çocukluk yıllarını içine alan; bu yaş çocuklarının bireysel özelliklerine ve gelişim düzeylerine uygun; zengin, uyarıcı çevre olanaklarını sağlayan; onların tüm gelişmelerini toplumun kültürel değerleri ve özellikleri doğrultusunda en iyi biçimde yönlendiren bir eğitim sürecidir. Eğitimin niteliğini etkileyen pek çok faktör bulunmaktadır. Kuşkusuz en önemli faktörlerden biri de öğretmendir Öğretmenlerin niteliğinin ve yeterliklerinin çocukların eğitiminde önemi yadsınmaz bir gerçektir. 0-36 Ay çocuklarının öğretmenlerinin temel özellikleri söyle özetlenebilir. 9 Çocukları birey olarak görür, değer verir, çocukların gelişim düzeylerini, sosyal ve kültürel farklılıklarını, ilgilerini dikkate alarak onların en yüksek düzeyde öğrenmeleri ve gelişmeleri için çaba harcar. Çocukların kendini ve diğerlerini tanımasına ve kabul etmesine , kendisi ile ilgili farkındalığını günlük yaşamda kullanmasına , olumlu davranışlar geliştirmesine ve kendi kendini güdülemesine rehberlik eder. Onların öğrenme sürecine etkin katılımlarını sağlayacak , öz denetim kazanabilecekleri; kendi hak ve sorumluluklarının yanı sıra diğerlerinin hak ve sorumluluklarını da kavrayabilecekleri, duygu ve düşüncelerini yönetebilecekleri ve kendilerini özgürce ifade edebilecekleri demokratik bir ortam hazırlar. Çocuklarda geliştirmeye çalıştığı kişilik özelliklerini öncelikle kendisi sergiler. Diğer öğretmen, yönetici ve uzmanların deneyimlerinden yararlanır. Özdeğerlendirme yaparak değişim ve sürekli gelişim için çaba harcar. Yeni bilgi ve fikirlere açıktır, kendisini ve kurumu geliştirmede etkin rol oynar. Okulun bulunduğu çevrenin doğal, sosyo-kültürel ve ekonomik özelliklerini tanır. Aileleri ve toplumu eğitim sürecine ve okulun gelişimi ile ilgili çalışmalara katılmaları yönünde teşvik eder. Evrensel ilke ve değerlerin yanısıra Milli Eğitim Sisteminin dayandığı temel değer ve ilkeler ile alanına ait ilke, hedef, yaklaşım, yöntem ve teknikleri bilir ve uygular. Bu çerçevede öğretmen;  Günlük program hazırlarken gelişim alanlarındaki etkinlikleri dengeli olarak yerleştirir ve konuları çeşitli etkinlikler pekiştirir, tüm bunları yaparken de çocuğun yaparak-yaşayarak öğrenmesine fırsat verir.  Çocuğun dil gelişimini desteklemek için günde ortalama 20 dk’yı çocuğa resimli çocuk kitabı okumaya ve konu hakkında konuşmaya ayrıır.  Etkinliklerin uygulanmasından sonra çocukla konuşup konuyu öğrenip öğrenmediğini sorularla değerlendirir.  Çocukların ilgi, yetenek, gereksinimlerinin farklılık gösterebileceğini dikkate alır ve bu durumun öğrenme sürecindeki uygulamalara yansımasını sağlar.  Bebeğin reflekslerini izler ve risk altında olduğunu düşündüğü bebeğin erken müdahale programı çerçevesinde gelişiminin desteklenmesini sağlar.  Çocukların, kronolojik takvim yaşlarının yanı sıra gelişim yaşlarını da dikkate alarak onların yüksek yararına yönelik destek programları oluşturur.  Çocuğun kendisini tanımasına ve güvenmesine destek olur.  Çocuğun olumlu davranışlar geliştirmesine ve varsa davranış problemlerinin çözümüne yönelik uygulamaları planlar ve uygulama sürecinde çocuğun ailesi ve en yakın çevresindeki yetişkinlerle işbirliği yapar.  Çocuğun tüm gelişim alanlarını (bilişsel, dil, motor ve sosyal-duygusal) dikkate alarak, gelişimini değerlendirir.  Çocukların yaş, gelişim düzeyini dikkate alarak uygun çevre düzenlemesi yapar ve çocukların ilgi ve yeteneklerine uygun materyalleri sunar. 10