1~ fYlUYEAR: 2007 KKEFDIJOKKEF SAYIlNUMBER: İLKCUMHURİYETYA DA SPARTA'YI ANLAMAK *** THEFlRSTREPUBLICDR UNDERSTANDING SPARTA Yavuz ÖZDEMİR" Özet Siyaset felsefesinin ve biliminin öznesi olan insan, tarihsel serüveninin başlangıcından bu yana özgürlük, eşitlik vegüvenlik gibi temel ihtiyaç ve arzularının odağı olan prensiplerle ilgili olarak arayış içerisinde olmuştur. Genelde söz konusu kavramlar üzerinden siyasal sistemler üreten insan, bunlar arasında cumhuriyeti de inşa etmiştir. Cumhuriyeti inşa eden insan, siyaset felsefesinin ve biliminin temel yapılarını da Antik Grek'te kurmuş ve söz konusu ilgi alanının labaratuannı burada oluşturmuştur. Anahtar Kelimeler: Cumhuriyet, Sparta, Politeia, Siyasal Sistem, Siyaset Felsefesi Abstaret Human beings, the very subjects of political philosophy and science, have always been in search of principles which are the centre offreedom, equality and security. Producing poUical systems generaly out of the above-mentioned conceps, human being alsa consructed republic. in this process hefounden the basic stones of political philosophy and science an Ancient Greece, andformed the laboratory ofthis areaofinterest there. Key Words: Republic, Sparta, Politcia, Political System, PoliticalPhilosophy. İnsan var olduğugündenbugüne kadar doğasıgereğisiyaseti keşfetmiş, şekillendirmiş ve siyaset tarafından da şekillendirilmiştir. Geçmişten günümüze kadar devam eden bu etkileşimve arayışlar,dolayısıylainsanlığın yannlarındada sürecek ve önemli bir yer rutrnaya devam edecektir. Belki bu •Dr.,Atatürk ÜniversitesiKazımKarabekirEğitimFakültesi Ö~retimÜyesi. ___İLKC_UMHUR_İYET______ ~ YA DA SPARTA'YIANLAMAK ....ı~ devamlılık çizgisel ya da döngüsel anlamlılığındışında gelişecektir. Ancak arayışIarınkaçınılmazlığı,insan, siyaset ve yaşamındoğasıinsanlarıdaha çok bilgi edinme ve elde ettiği bilgiyi ciddi bir şekilde anlamIandırmasorunuyla karşı karşıya getirecektir. Bu bir çeşit uygarlıkla yüzleşme ya da kendi kendimizi anlamIandırmaçabası şeklinde olacaktır. Esasen beni bu makaIeyi yazmayayönelten temel sorunsal dabudur. Siyaset ve siyasetle ilgili kavramlar hem fenomonolojik hem de genetik olarak çok anlamlılığın ötesinde büyük bir karmaşıklığa da sahiptirIer. Cumhuriyet kavramı da siyaset felsefesi ve siyaset biIiminin çok anlamlı kavramlarından birisidir. Onun İçindir ki ben, cumhuriyet kavramının bu durumunu dikkate alarak, onu tüm yönleriyle izah etmek ve anlaşılırkılmak amacyla analitik bir bakışı, retrospektif bir yöntemi ve interdisipliner bir yaklaşımı tercih edeceğim. Bu manada siyaset feIsefesinden, klasik filolojiden, tarihten, sosyolojiden, hukuktan, siyaset biliminden ve edebiyattan yararIanmayaçalışacağım. Söz konusu sorunsal ve takip edeceğimiz yöntem doğrultusunda kavramın doğuş zeminine gidilecek, tarihsel serüvenine eşlik edilecektir. Siyaset felsefesinin ve bir bakımasiyaset biliminin ve hatta çalışmamızakonu teşkil eden kavramımızındoğuş zemini olabileceği. düşüncesiyle Antik Grek düşüncesinden hareketle çözümIemelerimi derinleştirrneye çalışacağım. çünkü disipliner anlamda siyaset felsefesi, siyaset bilim ve hatta siyaset sosyolojisinin temel kavramlarınınAntik Grek düşüncesidikkate alınmaksızın izahedilemeyeceğikanaatindeyim. Yukarıda ortaya koyduğumuz amaç ve gerekçe ile Antik Grek'e yöneldiğimizdekarşımızasiyaset felsefesinin en büyük filozoflan olan Platon ve AristoteIes çıkarken, tarihsel-siyasi kurumların en özgünleri olarak da Atina ve Sparta çıkmaktadır. Bu nedenle Cumhuriyet kavramını Platon ve Aristoteles'te ararken, cumhuri yapılanmaIarla ilgili sorgulamalanmda Sparta'yı merkeze alacağımdan dolayı Atina'yı çalışmamın dışında bırakacağım.Çünkü Atina kurumsal anlamda demokrasinin zemin bulduğu birkent-devletolup, bu manada cumhuriyetle ilgili incelemeye değerherhangi biryapıyıbünyesindebarındırmamaktadır. Buraya kadar yapmış oIduğumuz değerIendirmelerdensonra siyaset felsefesinin en güçlü fiIozofu olan Platon'un konuyla alakalı fikirlerini analiz 373 Yavuz ÖZDEMİR etmeye gayret edeceğim.Asıl adı Aristokles olan Platon M.Ö. 427-347 yılları arasında Atina kent devletinde yaşamıştır. KonumuzIa ilgili olarak, Devlet, Devlet Adamı ve Yasalar adlarını taşıyan eserleri mevcuttur. Ancak konumuzia doğrudanalakalıeserininorijinal adı "He Politeiae peri tes dikes" olup Türkçeye Devlet adıyla çevrilmiştir.Platonun M.Ö. 384 ile 377 arasında yazdığı ve Gorgias, Kratylos, Şölen, Phaidon grubu ile Theaitetos, Philebos, Parmenides, Timaios ve Kritas grubu arasında yer alan on kitaplık felsefe diyaloğudur.! Platon bu diyaloğundazamanınyönetim biçimleri dışında yeni bir yönetim, yeni bir toplum ve yeni bir ideal devlet tasarısı çizmeye çalışmıştır2• Ayrıca Platon, Politikos'da mevcut yönetim biçimlerini yasalara bağlı olup olmadıklarına göre en iyiden en kötüye doğru şu şekilde sıralamıştır: 1.Monarşi(tekinyasalıyönetimi), 2. Aristokrasi (azınlığınyasalıyönetimi), 3. Yasalı Demokrasi (çoğunluğunyasalıyönetimi), 4. Yasasız Demokrasi (çoğunluğunyasasızyönetimi), 5. Oligarşi (azınlığın yasasız yönetimi), 6. Tiranlık (tekinyasasızyönetimi).3 Ne var ki söz konusu edilen yönetim sistemleri arasında cumhuriyeti çağrıştıracak bir yönetim biçimi mevcut değildir. Ancak Platon'un sadece devlet isimli eserinde bahsettiğibir siyasal sistem vardır. Bu sistemi Platon, "timokrasi" ve Aristoteles'in ifadesiyle "timarşi"olarak isimlendirmiştir.4 Devlet şekillerini insan yaratılışına ve yurttaş huyuna bağlayan Platon, Lacedamonia devlet sistemini şan., şerefarayan insan modeliyle ilgili görmüş ve "bu devlet şeklininbelli bir adı olmadığıiçin ona timokrasi ya da timarşı diyeceğim" ifadesiyle söz konusu devlet ve insan modeli hakkında ilk nitelemelerini yapmıştır. Söz konusu nitelernelerden sonra bu yeni düzenin aristokraSİ ile oligarşi arasında bir düzen olacağı saptamasını temele alarak "madem iki devlet şeklinin ortasındadır,dedik; onda biraz aristokrasİbiraz BüyükLarousseSözlükveAnsiklopedisi,C.V,byy,1986,s.3106 1 nk 2AlaeddinŞeneI,SiyasalDüşüncelerTarihiTarihÖncesinde, Çağda, OrtaÇağdave YeniÇağdaToplumveSiyasalDüşünüş,Ankara,1996,s.146 JMehmetAli Ağaoğulları, Eski YunandaSiyasetFelsefesi,Ankara,1989,s.162, 99.dipnottan 4Aristoteles, Nikomakhosa Etik(Çev:SaffetBabür), Ankara,20055.167. 374 iLK CUMHURİYETYA DASPARTA'YIANLAMAK oligarşi, biraz da kendine özgü bir yan bulunacak" diyerek karma ya da eklektik bir modelden bahseder. Bu modelin kendine özgü yanlarını da şu ifadelerleizah eder: "Amabu devlette bilgili insanların başa gelmesinden korkulacak; çünkü bunlar az çok kalışmış;sadeliklerini sağlamlıklarınıyitirmişolacaklar. Barıştan çok savaş işlerine yarayan daha kaba, daha atılgan insanlar beğenilecek. Kurnazlıklar,savaşustalıklandeğerkazanacak. Hep silah elde dolaşmakadet olacak"s Atina demokrasisine karşı yeğlemiş olduğu Sparta modelini yukarıda ortaya koyduğumuzifadeleriyle özü bozuk, sadelikten mahrum, militer bir yapı olarak tenkit eden Platon, ideal devletini inşa ederken bazı Sparta kurumlarındanyararlanmayıda ihmal etmemiştir.b M.Ö. 385-322 yılları arasında yaşayan, on yedi yaşında Atina ya gönderilen,orada döneminenseçkinfelsefe okuluolan Akademia'ya katılarak, Platon'un M.Ö.347 deki ölümüne kadar yaklaşık yirmi yıl boyunca onun felsefe derslerini takipedenAristoteles, batıfelsefesi tarihinin gelmişgeçmişen öğretici,enbölümlemeci, ençözümlemeci, enbireşimcive en büyüksistematik düşünürüolarak hocasınaköklü eleştirileryöneltmekle kalmamışkendi özgün felsefe sistemini de kurabilmiştir? Platoncu ütopyalarm kararlı bir itirazosı, realist, pozitif, deyim yerindeyse laik bir düşünürolan Aristoteles, her şeydenönce olayları hesaba katarak insana hayatında varamayacağıideal bir gaye göstermekten özenle uzak durur.8 Yukarıda hakkında bilgiler sunduğumuzAristoteles'in konumuzIa ilgili çeşitli eserlerinin varlığı bilinmekle beraber zamanımızakadar ulaşabilentek eseri Politika isimli çalışmasıdır. Bu eserinde Aristoteles politika ile ilgili ele aldığı konuları tümdengelirnci bir mantık içerisinde çözümlerneye çalışır. Bu 5rlaton, Devlet(Çev:SabahattinEyuboğlu,M.AliCimcöz)İstanbul,1985s.,228-231. 6Ağaoğulları,a.g.e.s.,162. 7SarpErkUlaş, A.BakiGüçlü,Ercan Uzun,SerkanUzun, ÜmitHüsrevYolsal, Felsefe Sözlüğü, Ankara, 2002 s.1148. 8Alfred Weber, FelsefeTarihi(Çev: H.VehbiEralp),İstanbul1993s.86. 375 ÖZDEMİR ~ -------Yavu-z -------~ bağlamdadevleti bir topluluk olarak tanımlayanAristoteles,9 adaleti devletin orta direğişeklindeniteler.lODahasonraAristoteles, siyasal sistem analizlerine yönelerek, Platon'unDevletAdamıisimlieserindebulunanbİrsıruflamayıesas almak suretiyle, ona farklı bir bölünme/aynlma ilkesi yükleyerek kategorizasyona başlar. Burada ki bölünme ilkesi devletlerinlanayasaların yasaya saygılı olup olmamalanna göredir. Ancak devletleri/yönetimleri/ anayasalan birbirlerinden ayıımanın bir başka ilkesi de görevin dayandığı prensibin ne olduğu sorusuna verilecek cevaphr.ll Birinci aynm prensibine göreAristoteles üçyönetimbiçimindenbahseder. Bunlardasırasıyla, "1-Ortakiyiliğiamaçlayanbirkişininyönetimi-Krallık. 2-Birkişiden çoğunun,amabir azlığınyönetimi-Aristokrasi. 3- Bütün topluluğuniyiliği için yurttaşlarınhepsinin kahldığıyönetim Siyasal YÖnetim."ll Ancak burada siyasal yönetim olarak Türkçeye çevrilen Grekçe kavram politeiadır. Politeia kavramını Aristoteles genelde Platonun timokrasi veya timarşi olarak ifade ettiği sistem için kullanır. Aynca belirtmemiz gerekir ki politeia kavramı Aristoteles tarafından çok çeşitli anlamlar da da kullanılmışhr. Bununla birlikte yukarıda isimlendirilen anayasa/devlet tipolojileri Aristoteles tarafından "doğru" sıfah ile verilen biçimlemelerdir. Aristoteles, bunların sapmış biçimleri olarak da liranlık, oligarşive demokrasiden bahseder. Fakat genel anlamda ortaya konulmuşbu kategorizasyon çalışmamın dışındadır. Esas arayışım ve çalışmamın odak noktasıcumhuriyetleilgilidir. Dolayısıylabu arayışbeniüçüncü tipolojiyeyani poIiteia'ya götürmüştür. Bundan sonrası poIiteia kavramım çok yönlü ve derinlikli biranalizden geçirmekşeklindeolacakhr. Politeia kavramı önceden hakkında bilgi verdiğimiz Platon'un "He PoIiteia e peri tes dikes" (toplumun siyasal örgütlenmesi üzerine on kitaphk diyalog) adlı eserinde ilk olarak karşımıza çıkar. Burada kavram önemli nispette devlet anlamındadır. Platon'un öğrencisi Aristoteles, ustasının bu diyaloğunu zaten PoIiteia olarak isimlendirmiştir.Daha önce de belirttiğimiz 9AristotelesPolitikaçev:MeteTuncay, İstanbul1983s.7. 'OAristotelesa.g.e.s.10 W.D.Ross,Aristoteles (çev:AhmetAslan,. İhsan OktayAnar,Özcan(Yalçın) 11 Kavasoğlu,ZerrinKurtoğul),İstanbul,20025.290-291. 12Aristoıelesa.g.e.5.81. 376 iLKCUMHURİYETYA DA SPARTA'YIANLAMAK üzere ilgili kavramı "yurttaşlık", "anayasa" , "yönetim" ya da daha genel olarak "hayatyolu" anlamlarındakullanmıştırH. Yurttaşlığıise yargıyave yetkeye katılımhakkınasahip olmak ya da bir başka ifadeyle siyasal ve yönetsel görevler alma erkine sahip bulımmak15 şeklinde kahhmcı ve aktif sıfatlarıyla niteleyeceğimiz biçimde tanımlayan Aristotelesı iyi yurttaşın nasıl bir yurttaş olduğunu ararkenı cevabını geniş ölçüde yurttaş]olımanpoliteiayıifade ederek vermiş ve kavramı yurttaşlığın ötesine taşımışhr. Sindair ise kavramı biraz daha irdeleyerek kavramın saIt anayasaşeklindeçevrilmesininyetersizliğineişaretehniştir16. Bunoktada Berkes, poIiteia'ya "devletyasası""polis"deki insanlarınbir düzenlenişidirşeklindeAristotelyen bir tarumlama getirir. Buradan hareketle / Berkes, Aristoteles bu "politeia' kavramından ne anlıyor şeklinde sorduğu soruya şu cümlelerle cevap verir : "Politeia/' "polis" in mahiyetini belirler. Politeia'nın nasılolduğunu da "politeiuma" belirler, şu halde politeia polis halkının belirli biçimde düzenlenişidir diyerek önceki tanımını tekrarlar17• Böylece Berkesı politeia kavramınındevletı yasa ve devlet yasası boyutlarına dikkat çekerek katkıda bulunurken onun temelde bir siyasal yönetim biçimi olduğunudaortayakoyar. Arhk konumuz açısından kavramın etrafındaki bulanıklık kısmen giderilmiş olarakı daha somut tanımlan dikkate almak suretiyle açılımımı yeterli birnoktaya taşıyabilirim.İşte tam da bunoktada politeia'rıınyurttaşlık, anayasa. yönetimıhayat yoluı sivil yönetim,16 devlet yasası, anayasal devlet ve sivil yönetim biçimi olarak tanımlandığınısaptadıktansonra nasılbiryönetim biçimiolduğusorusımusorarakhedefe doğruilerlemeyeçalışacağım. Nasıl sorusıma cevap aradığımızdasiyasal düzen ya da yurttaşlardan oluşan toplumun yönetimi için kullanılan terim19 şeklindeki tanımlamada politeia ve yurttaş arasındaki ilişkinin gerekirliliği ve doğrudanIığı ortaya çıkmış olur. Can ise, politeia'yı ortak iyiliği amaçlayan çoğunluğunyönetimi 14http://assets.cambridge. Orgl052183/5453/excrept/0521835453_excerpt.hbn. 15Aristolesa.g.es.70. 16Aristotelesa.g.e. s.73teProf.T.A.Sindairinaçıklamanotundan. t7NiyaziHerkes,FelsefeveToplumbilimYazılan,İstanbul1995s.26-27. tBMarioHungePhılosophicalDictionary,NewYork,2003,p.217. 19SarpErkUlaş,..,a.g.e.s.1148. 377 i ÖZDEMİR '- Ya.v.u..z..0.- __ ifadesiyle tarumlayarak,ıoyurttaşlarınseçmeve seçilme bağlamındaazlıkya da çokluk durumuna düşebileceklerineişaretleçoğunluğuniktidarıelde tuttuğu dolayısıylada yönetimi temsil ettiğinivurgular. Politeia'yı siyasal sistem anlamında kullandığım tespit ettiğimiz Aristoteles,21 siyasal yönetim deyimi iki karışım (zengin ve yoksul) için kullanılmasıgereken bir deyimdir,22 diyerek yeni bir duruma işareteder. Söz konusu durumun merkezinde karışım ve servet kaynakları yatmaktadır. Burada kim kim ile veyahangi şeydiğerbir şey ile karışacak da ortayakanşım çıkacaktır.Aristoteles'in önerisi bir bölümü oligarşiksistemden öteki bölümü ise demokratik sistemden almak şeklindedir.O, bu noktadan sonra, "karışımın niteliğine gelince, sonuç olarak ortaya çıkan anayasaya, demokrasi'deı oligarşi'de denilebilirse birleşmeiyidir.Onunsözünüeden birkimse de buikili izlenimi yaratan hiç kuşkusuzkarışımınyetkin oluşudur.Ortalama bir durum aynı izlenimi yaratır; aşınlıkların (kutupların) her ikisi de onda kendilerini göstermektedir. Lakedaimonialıların anayasası bu ikili izlenimi verir."23 Aristoteles'in politeia'yı yukarıdaki ifadeleriyle, bir karma sistem ya da eklektik bir model ve aşınlıklardanuzak bir dualist sistem şeklinde ortaya koymamn ötesinde Lakedaimoniayıkonunun özgünlüğününmerkezi olarak işaret etmiş olması oldukça aydınlatıcı olacaktır. Artık üzerinde tespitler yapacağımız ve analizlerle sonuca gitmeye çalışacağımız konular tasavvuri olmanın ötesinde fenomenal boyutlan daha yoğun olarak yol almamızı bekleyecektir. Bu yol alışta tek durağımızSpartadır.KısacasıAristoteles'inişaretetmiş olduğu Lakedaimonia hem coğrafi anlamda hem de siyasal yönetim bağlamındaSparta ile aynıdır. Bundan dolayı incelememiz Sparta üzerinde yoğunlaşacaktır.Sparta, Peloponesus'unen güçlü devleti ve Lakedaimonia'run başkenti olarak Grek'de antik bir kenttir.24. Sparta, Pitane, Mesoa, Limnae, 20NevzatCan,SiyasetFelsefesiProblemleri,Ankara 2005,s.173. 21 Aristoteles, a.g.e.121 22Arisıoteles a.g.e.l23. Aristoteles,a.g.e.124. 23 http//home.comcast.net/sylvanarrow/spartans.htm,p.l 24 378 i İLKCUMHURİYET '- - YA DA SPARTA'YIANLAMAK -.1 Kynosura ve AmyCıaee isimli beş köye bölünmüş, 25 etrafı açık26 bir şekilde M.Ö. 9. yüzyılda birkonfederasyon olarak doğmuştur. M.Ö.7. Yüzyıl boyunca tarih ve detaylan tartışmalıda olsa iç reformlar geçiren Sparta, Lycurgus yasası adıylabilenen ve Sparta geleneğinebaşlangıç olan yasanın yaratılması sonucu kendi toplumunun gelişme formunu tamamen belirlemiştir. Ancak Lycurgus onu parça parça ve yavaş yavaş geliştir~tir. Daha soma bir anayasa sözleşmesi (the Great Rhetra) ile bütün yurttaşlarasınırlıhaklar tanınmış,krallar, Grousia ve ApeHarun ilişkileriyazılı olarak belirlenmiştir. Sparta, demokrasi (Ephorlar ve Apella), aristokrasi (Gerousia) ve monarşi (alışılmadık ikili) nin bir harmanlamasıdır. Günümüzün duyarlılıklan açısından Atina ne kadar çekici ise Sparta da o kadar iticidirp şeklindeki değerlendirmeyekarşılık, Sparta, ünlü istikran ile ilgi gören antik bir kent olarak siyaset teorisyenleri açısından büyüleyici bir mekan olarak düşünülmektedir.28Zaman zaman tanımadanduyulanhayranlık ya da hakkındaciddi bir bilgi sahibi olmadan oluşturulmuşolan düşmanlık üzerinden yapılandeğerlendirmelergenelde yarulhCl olmakta, hatta bunun da ötesine araştırıcıyıbaşlangıçtayönlendirerek zihinsel bulanıkhklakarşı karşıya bırakmaktaya da yanlışbiryöne itmektedir. İşte böyle bir duruma düşmernek ve okuyucunun zihnini bulandırmamakiçin Sparta'yı kurumsal ve toplumsal bağlamdatanımayave değerlendirmeye çalışacağım. Bunun için de önce toplumsal yapı üzerinde duracağım. Sparta'nıntoplumsal yapısınıkonumuz açısındanyeteri kadar anlamak ıçın, Sparta toplumundaki Spartaties (Spartalılar), Perikoi ve Helots (Helotlar)un durumlarımnbilinmesi gerekir. İncelemeye çalışhğım konunun 25http.www.funtrivia.com/en/suptopics/spartan-Goverment--a-detailed-Iook 59358.html.p.3 26LevisMumford,TarihBoyuncaKentKökenleri, GeçirdiğiDönüşümlerveGeleceği, (Çev:GürelKoca,TamerTosun),İstanbul,200?,5.68. 27NormanDavies,AvrupaTarihiDoğu'danBatı'yaBuzÇağın'dan SoğukSavaş'a UrallardanCebelitank'aAvrupa'nınPanoraması(Çev.Editörü:MehmetAliKılıçbay, Ankara2006,s.156. 28Ed.GrahamSpeake,ADictionaryofAncientHistory,USA1994p.601. 379 ÖZDEMİR ı- i~ Yavuz daha anlaşılır kılınması amacıyla söz konusu toplumsal yapıları teker teker inceleyeceğim. Spartalılartüm politikhaklarasahipolanaskeri tekbirsınıfidiler.Onlar, genç iken kışlalardayaşarlar, çok sıkı bir askeri eğitimden geçerek Sparta'nın ağır piyadesinin esasını teşkil ederlerdi. Onlar, yaşlandıklarında devlet görevleri için gayret sarfedelerdi. Spartalılar,askerlik ve siyaset dışındahiçbir şeyle uğraşmak zorunda değillerdi.29 Onlar eşitler veya Spartalılar olarak adlandırılırlardı.30 Kısacası Spartalılar, Sparta'nın tam yurttaşlık haklarına sahip olan yurttaşları idiler. Bunlar topluca politeia'yı oluştururlarken tek başlarına da birer politesdiler. Polis, yurttaşların (Polites) ortaklığı yolu ile gerçekleşen yerleşimler arasında bir politik birlik idi. Bu durumu Aristoteles şöyle yorumlamaya çalışır : "Mutlak anlayışta bir yurttaş müzakere de bulunma ya da adli göreve katılmahakkınasahip olan biridiL Böyle kişilerin toplamı devlettir ve kişi hakka sahip olduğu devletin yurttaşıdlLu31 Zaten yurttaşlığıntarihsel yolculuğu da Sparta'dan başlaL32 Bunun tarihsel, siyasal, toplumsal ve düşünsel sebepleri Sparta zemininde mevcuttur. Sparta toplumsal yapısının diğer bir unsuru olan Perioikoiler (Perikoiler) ise fethedilen diğer ülke (Messenia) ve güney merkez Peleponnesede'ki Eurotas nehrinin vadisinde olan Sparta devletine ait bulunan toprağın yerleşikleri durumundaki Lakedaimonialılaraverilenaddır.Lakedaimonialıbazen yerleşik anlamına gelirken bazen de gerçek Spartalı tam yurttaşlığı kaybetmiş anlamındaSpartalılarolarak kullanılmışhr.33 Perioikoiler, Sparta'nınuyrukları olup Lakedaimonia'nınsınırlarındabulunandağlarve kıyıbölgesinde yaşayan hür yerliler idiler. Onlar, Sparta'da politik haklara sahip değillerdi. Fakat mülkiyet hakları mevcut olup toprak sahibi idiler. Sadece kendi ürünlerini üretme ve ticaretini yapma hakkınasahip olan Perioikoiler Sparta ordusunda hizmetle de yükümlü idiler. AyrıcaLakedaimonialılarolarak hesaba katılırve vergi öderlerdi. Bu yüzden onları Sparta yurttaşları olarak isimlendirmek mümkün ise de politesden çok daha sınırlı haklara sahip olduklarınıdikkate alarakPerioikoileri tam yurttaşlarile dahasonra üzerinde duracağımızhelotlar z9http//geocities.com/historymech/2politysparta.html?20077,p.1 .LOhttp//www.e-dassics.com./agis.htm.p.9. http//www.diohres.net/boks/7/02.pdf,p.26. 31 32DerekHeater, YurtaşlığınKısaTarihi(Çev:MeralDelikaraÜst)Ankara2007,s.16. http//www.csun.edu/-hetl1004/Sparta-chtml.p.l 33 380 i İLKCUMHURİYET - - - - - - - - - - - YA DASPARTA'YIANLAMAK arasında kalan kısmi yurttaşlar sınıfı şeklinde değerlendirmek olasıdır34• Bunları yanm yurttaşlarolarak ifade etmek:lS mümkün olmakla beraber söz konusu sınıfınbazı Lakedaimonialılardanoluşanaristokrat bir sınıfolduğunu belirtmekdaha açıklayıcıolacaktır. Atipik bir siyasal yönetim ve toplumsal yapı olan Sparta öteki Grek kentlerinden oldukça farklı ve büyük oranda kendine özgü bir gelişme göstermiştir. Demir silahlı Hint-Avrupa halklarından olan Darlann eşitlikçi kabile düzeni ile gelip Mora yanmadasındaLakedaimonia'ya yerleşmeleri sonrasında kendi içlerinde eşitlikçi yapılannı sürdürürlerken yerli halkı cezalandırarakhelotlar adıverilenyenibirsınıfortaya çıkardılar36. Helotlar, Messenia ovası ve Eurotas vadisinde köle gibi kullanılan fethedilmiş uyruklar olup, yasalolarak devletin düşmanları, keyfi ve vahşi davranışlarasahip kişileridiler. Onlar devletin malı olarak kabul ediIirlerdi.37 Bir tür tarımsal köle idiler. Onlar, Sprtalılar tarafından sahip olunan araziler üzerindeki küçük parsellerde çalışırlardı.Ürettikleri ürünün bir kısmı arazinin sahibine, geri kalanı ise helot ve ailesine giderdi. Helatlarınhayatlan berbat, işleri ZOr idi.38 Gelirlerinin yarısını Spartalılara ödemek zorunda olan bağımlı çiftçiler olarakHelotlar politik ya da sivil haklara sahip olmamalarınarağmen, köleler gibi sahipleri tarafından alınıp satılamazlardı.39 Aslında sıradan kölelerden farklı olup, devlet kölesi olarak niteleyebileceğimizhelotlar, sayı itibariyle tam yurttaşlardan dokuz-on misli kalabalık idiler. Sayılarının fazlalığındandolayı Spartalılar, onlara karşı düşmancave endişeli bir bakışa sahiptiler. Bunun sonucu olarak helotlan itaat halinde tutmak için Spartalılar biryıldırmadüzenikurmuşlarve onlarıngüneşbattıktansonrakulübelerinden çıkmalarınıyasaklamışlardır.Aksi bir durum ölüm cezasıgerektiren bir suçtu. Helotlar için getirilmiş başka birçok yasak da mevcut idi. Spartalılar çokluklarından endişe duydukları helot nüfusunu belli bir dengede tutmak 34http//www.cliohres.net/boks/7/02pdf,P.30. :lSAğaoğulları, a.g.e.s.8. 36Şenel, a.g.e. s.113-114. http//www.csun.edu/-hefl1004/Sparta-chtrn1.p.2 37 http//www.wsu.edu:8080/-dee/GREECE!SPARTA-H1M,p.2 38 39http//www.geocities.com/historymech/2politysparta,html?2077,p.2. 381