ERNST BLOCH • Umut İlkesi • CIlt j Goethe-lnstituı'un katkılanyla yayımlanmıştır. Das Prinzip Hoffnung © 1959 Suhrkamp Verlag Frankfurt am Main iletişim Yayınları 1269 • Politika Dizisi 62 ISBN-13: 978-975-05-0545-4 © 2007 lletişim Yayıncılık A. Ş. 1. BASKI 2007, İstanbul (1000 adet) Dili KAPAK TASARIMI Utku Lomlu KAPAK Suat Aysu KAPAK FİLMİ Mat Yapım UYGUİ^LAMA Hüsnü Abbas - Hasan Deniz DÜZELTİ Kerem Ûnüvar MONTAJ Şahin Eyilmez BASKI ve CİLT Sena Ofset İletişim Yayınlan Binbirdirek Meydanı Sokak Heti.şim Han No. 7 Cagaloglu 34122 İstanbul Tel: 212.516 22 60-61-62 • Faks: 212.516 12 58 e-mail: iletisi^[email protected] • web: ^^w.iletisim.com.tr ER N STB LO C H Umut İlkesi C t L T 1 Das Prinzip Hoffnung çeviren Tanıt Bora ERNST BLOCH 1885'te Yahudi bir küçük memur ailesinin çocuğu olarak Ludwigs- hafen'de doğdu. Münih'te, fizik ve müzik yan daUanyla destekleyerek, felsefe dok­ torası yaptı. “Emperyalist işgal savaşı" olarak gördüğü Birinci Dünya Savaşı'nın başlaması üzerine lsviçre'ye iltica etti. 1920’lerde Berlin’de bulunduğu yıllarda, Marksist tiyatrocu-yazar Brecht'le ve düşünür Benjamin'le yakın ilişkisi vardı. Na- zilerin iktidara gelmesi üzerine tekrar ülke dışına çıktı. Son olarak gittiği Prag'ın da Nazi işgaline uğ^^raı arefesinde ABD'ye göç etti. 1949’da, ikinci Dünya Sava- şı'ndan sonra Sovyeder Birliği ^^yesinde kurulan Demokratik Almanya Cum- huriyeti’ne taşındı, Leipzig Üniversitesinde çalıştı ve bir süre “devlet filozofu" mu­ amelesi gördü. 1956'da Sovyeder Birliği'nin Macaristan'daki liberal-sosyalist rejime müdahalesini eleştirmesi ve derslerinde bu eleştirisi doğrultusunda “özgürlük ide­ ali”™ işlemesi üzerine, zorunlu emekliliğe s^k edildi. l961'de Batı Almanya'ya geçti ve Tübingen Üniversitesi'nde ders vermeye başladı. 1968 öğrenci hareketine eleştirel ama hararetli bir destek verdi. 1977de Tübingen'de öldü. Ûç bine yakın öğrencinin meşaleli yürü^yüşüyle uğurlandı. Eserleri: Geist der Utopie (Ütop^rnın Tini], 1918; Thomas Münzer als Theologe der Revolution [Devrimin Teologu Olarak Thomas Müntzer), 1921; Freiheit und Ordnung [Özgürlük ve Düzeni, 1947; Spuren (İzler), 1930; Subjeht-Objeht [Özne- Nesne], 1949; Erbschaft clieser leit [Bu Çağın Mirası], 1935; Avicenna und diearis- totelische Linke [lbn-i Sina ve Aristotelik Sol), 1949; Das Prinzip Hoffnung [Umut ilkesi], 1954-1959; Natumcht und mmschliche Würde [Doğal Hukuk ve insan Onuru], 1961; Tübinger Einleitung in die Phüosophie [Tübingen Mukaddimesi- Felsefeye Giriş], 1963; Atheismus im Christentum [Hıristiyanlıktaki Ateizm], 1968; Das M^ateridismuspmblm, seine Geschichte und Substanz [Materyalizm Sorunu, Ta­ rihi ve Özü], 1972; ^Experim^entun Mundi. Frage, Kategorien des Herausbringens, Praxis [Dünya Deneyi. Soru, Çıkarsamanın Kategorileri, Praxis), 1975. Oğlumjan Robert Bloch'a İÇİNDEKİLER ERNST BLOCH HAKKINDA I TANIL BORA.................15 ÖNSÖZ..........................................................................................19 BİRİNCİ BÖLÜM (Havadis) KÜÇÜK GÜNDÜZ DÜŞLERİ ' 1 BOŞ BAŞLARIZ.........................................................................41 2 BlRÇOK ŞEYDE DAHA FAZLASININ TADI VARDIR........:...................................................................41 3. HER GÜN MAVlNIN İÇİNE...............................................42 4 SAKLANACAK YER VE GÜZEL YABANCI..................43 Kendi aramızda 43 • Daha evdeyken yola çıkmış 43 5 KAÇIŞ VE GALİBİN DÖNÜŞÜ..........................................45 Haydi gemiye 45 • Panldayan hdse 4 7 6 DAHA OLGUN ARZULAR VE RESİMLERİ.................51 Mefluç beygirler 51 • Uzun bıçaklar gecesi 52 • Kapının kapatılma­ sından az önce 53 • Yeni bir neşenin keşfi 55 • Dostane olma fırsatı 57 7 YAŞLILIKTA HALA ARZULANABİLİR OLARAK KALAN.....................................................................58 Şarap ve kese 58 • Çagnlan belâ, gençlik; karşı arzu: hasat 59 • Ah­ şam ve ev 62 8 DÖNDÜREN İŞARET.............................................................64 ikinci bölüm (Esaslar) ÖNGÜRÜCÜ TASAVVURUN BİLtNCİ 9 NEDİR, TEPI HALİNDE OLUP BlTEN?.......................69 10 ÇIPLAK TEPİ VE ARZU, DOYURULMAMIŞ..............70 11 HAYLİ HACİMLİ BİR CANLI OLARAK İNSAN.........12 Tekil beden 12 • Ardında beden olmayan güdü olmaz 12 • Değişen tut­ ku 74 12 insani temel güdüye dair DEĞİŞİK KAVRAYIŞLAR......................................................15 Cinsel güdü 75 • Ben güdüsü ve bastırma 76 • Bastırma, kompleks, bi- linç-dışı ve uçundurma 79 • iktidar güdıiSü, sarhoşluk güdüsü, holleh- tifbilinç-dışı 82 • “Eros" ve arhetipler 87 13 BÜTÜN TEMEL GÜDÜLERİN TARİHSEL SINIRLILIĞI, ÖZ-ÇIKARIN MUHTELİF DURUMLARI, DOYURULAN DUYULAR VE BEKLENTİ DUYULARI..........................................................91 Acil ihtiyaç 91 •En itimat edilir temel güdü: Beka/hayata kalma 92 • Güdülerin ve beka güdüsünün tarihsel dönüşümü 94 • Keyif/gönül ha­ reketi ve Benlik hali, beklenti duyulannın iştahı, bilhassa umudun 96 • tleriye dogru kendini genişletme güdüsü, faal beklenti 103 14 GÜNDÜZ DÜŞLERİNİN GECE DÜŞLERİNDEN TEMEL FARKI. GECE DÜŞÜNDE GlZLl VE ESKİYE DAİR DOYURULUŞU ARZUNUN, GÜNDÜZ FANTEZİLERİNDE İSE HAYALLEYEREK, ÖNCEDEN TASARLAYARAK.....105 Rüyaya eğilim 105 • Arzunun doyurulması olarak dfyler 106 • Korku düşü ve arzunun doyurulması 110 • Bir temel mesele: Gündüz düşü gece düşünün ilk basamağı değildir 115 • Gündüz düşünün birinci ve ikinci karakteri: Serbest gidiş, korunmuş Ego 117 • Gündüz düşünün üçüncü karakteri: Daha iyi bir dünya 122 • Gündüz düşünün dördün­ cü karakteri: Sona gidiş 127 • Gece ve gündüz düşü oyunlannın içiçe- liği, çöz:ülmesi 131 • Tekrar düşe eğilim: Gündüz düşlerinin medyumu olarak “ruh hali» 136 • Tekrar, beklenti etkileri (endişe, korku, ürkün­ tü, umutsuzluk, umut, güven) ve uyanıkken görülen düş 141 15 HENÜZ-BİLİNCİNE-VARILMAMIŞ’IN KEŞFİ VEYA İLERİYE DOĞRU ALACAKARANLIK. YENİ BİLİNCİN SINIFI VE YENİ OLANIN BİLİNÇ SINIFI OLARAK HENÜZ-BİLİNCİNE-VARILMAMIŞ: GENÇLİK, ÇAĞ DÖNÜMÜ, ÜRETKENLİK ÜTOPİK İŞLEV KAVRAMI, ONUN ÇIKARLA, İDEOLOJİYLE, ARKETtPLERLE, İDEALLERLE, ALEGORİLERLE-SEMBOLLERLE KARŞILAŞMASI......................................................................148 İki kenar 148 • Bilinçdışı ile Bilinçli Olan arasındakinin ikili anlamı 149 • Henüz-Bilincine-Vanlmamış Olan: Gençlikte, çağ dönümünde, üretkenlikte 151 • Üretkenliğe devam: Onun üç merhalesi 157 • Unu­ tulmuşun ve Henüz-Bilincine-Vanlmamış’ın aydınlanmaya karşı koy­ duğu direncin farklan 164 • Henüz-Bilincine-Vanlmamış'ın kavran­ masını onca uzun süre engelleyen kısıt üzerine son söz 169 • Henüz- Bilincine-Vanlmamış'taki bilinçli ve bilinen etkinlik, ütopik işlev 181 • Ütopik işleve devam: Ondaki özne ve halihazırdaki kötüye karşı hamle 186 • Ütopik işlevin çıkarla teması 190 • Ütopik işlevin ideolojiyle karşılaşması 193 • Ütopik işlevin arketiplerle karşılaşması 200 • Üto­ pik işlevin ideallerle karşılaşması 208 • Ütopik işlevin Alegorilerle- Sembollerle karşılaşması 219 16 GERÇEKLEŞTİRMEDEKİ ÜTOPİK İMGE ARTIĞI MISIRLI VE TROYALI HELENA.....................................224 Düşler çekip gitmek ister 224 • Yeterli gelmemek - ve bunda ne yatı­ yor olabilir? 225 • Hayal kıriklığının birinci nedeni: Orada, senin ol­ madığın yerdedir mutluluk; İkinci neden: Kendibaşınalaşmış düş ve İki Helena'nın Destanı 227 • Birinci ve ikinci nedene itiraz: Devre dışı kalmanın Odyseus'u 234 • Ütopik artık-imgelerin üçüncü nedeni: Ger­ çekleştirmenin aporileri 237 17 DÜNYA: ÜTOPİK FANTEZİNİN NEREDE BİR MUADİLİ OLDUĞUNA DAİR. REELİMKAN,CEPHE,NOVUM, ULTlMUM KATEGORİLERİ VE UFUK........................244 insan sıkı sıkıya kapalı değildir 245 • ^Dünyada birçok şey k^apanma- mıştır daha 245 • Militan iyimserlik, Ctpht, Novum, Ultimum katego­ rileri 247 • “İmkânlara göre" ve “îmfkdn dahilinde {olmaktal olan“, Marksizmin soğuk ve sıcak akıntılan 256 • Görülebilir ön-görünüş olarak sanatsal görünüş 262 • Yanlış otarşi; reel fragman olarak ön- görünûş 270 • Sözkonusu olan gerçekçiliktir; her gerçeğin bir ufku vardır 276 18 ‘İMKAN' KATEGORİSİNİN TABAKALARI................278 Biçimsel Mûmkûn 2 79 • Maddeten-nesnel olarak Mûmkûn 280 • Maddi-nesnel ölçûye göre Mûmkûn 284 • Nesnel-reel Mûmkûn 291 • Hatırlama: Mümhûn'e karşı mantıksal-statik mücadele 298 • Imkdnı gerçekleştirmek 305 19 DÜNYANIN DEĞİŞTİRİLMESİ VEYA MARX'IN FEUERBACH ÜZERİNE ONBlR TEZİ.........................308 Telif etme zamanı 309 • Gruplama sorunu 313 • Bilgi teorisi grubu: Temaşa ve Eyle^m/Faaliyet (5., L, 3. Tezler) 315 • Antropolojik-tarih- sel grup: Kendine yabancılaşma ve gerçek materyalizm (4., 6., 7., 9., 10. Tezler) 323 • Teori-Pratik Grubu: Kanıt ve Teyid (2. ve 8. Tezler) 329 • Parola ve onun anlamı (11. Tez) 338 • Arşimet noktası: Sadece Geçmiş Olanla değil esasen Gelmekte Olanla bağıntılı Bilme 346 20 TOPARLAMA / ÖNGÖRÜCÜ TASAVVURUN TEŞEKKÜLÜ VE KUTUPLARI: KARANLIK AN - (UCU] AÇIK ELVERİŞLİLİK......352 Nabız ve yaşanan karanlık 352 • Mûmkûn bir ileri yürüyûş için yer 353 • Kaynak ve Menfez: Mutlak soru olarak hayret 354 • Tekrar: Ya­ şanan dnın karanlıgı; Carpe diem 356 • Yaşanmış dnın karanlığı, de­ vam: On plan, zararlı uzam, ifddatki melankoli, kendini dolayımlamah 361 • Somut soru olarak tekrar hayret, gerek endişe gerek mutluluk suretinde; ûtopik arketip: en yüksek iyi 367 • Kökendeki Değil, tarih­ teki Henûz-Değil, sondaki Hiç veya Her Şey 374 • Ütopya daimi hal değil; o halde gerçekten de Carpe diem, fakat sahici mevcudiyette, sa­ hici bir şey olarak 382