AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ 2008-Cİ İLDƏ GÖRÜLMÜŞ İŞLƏRƏ DAİR H E S A B A T MÜNDƏRİCAT Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən 2008-ci ildə görülmüş işlər barədə hesabat (qısa icmal).................................3 Təhsil sənədlərinin alınması, paylanması, saxlanması və tanınması sahəsi...........................................................................................13 Məktəbəqədər təhsil sahəsi............................................................................. 18 Şəhərlər üzrə ümumi təhsil sahəsi................................................................... 21 Kənd rayonları üzrə ümumi təhsil sahəsi........................................................ 25 Ali və orta ixtisas təhsili sahəsi.....................................................................33 Elm sahəsi....................................................................................................55 Texniki-peşə təhsili sahəsi............................................................................58 Monitorinq və qiymətləndirmə sahəsi...........................................................65 Təhsilin idarə olunmasının məlumat sistemlərinin tətbiqi sahəsi.................................................................................................69 Strateji təhlil, planlaşdırma və kadrların idarəolunması sahəsi......................73 Dərslik və nəşriyyat sahəsi...........................................................................96 Beynəlxalq əlaqələr sahəsi............................................................................101 Tərbiyə və məktəbdənkənar müəssisələrlə iş sahəsi......................................124 Təhsilin iqtisadiyyatı, maliyyələşdirilməsi və təhsil müəssisələrinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi sahəsi...........................................................................................................130 Vətəndaşların müraciətlərinə, təklif, ərizə və şikayətlərinə baxılması, kargüzarlığın aparılması və xidməti sənədlərlə işin təşkili sahəsi..........................................................................................146 İctimaiyyətlə əlaqə sahəsi.............................................................................153 Təhsil Sektorunun İnkişafı Layihəsi ............................................................155 2 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən 2008-ci ildə görülmüş işlər barədə hesabat (qısa icmal) Təhsil xərclərinin ilbəil artması Azərbaycan Respublikas ının Prezidenti cənab İlham Əliyevin təhsili dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindən biri hesab etm əsi il ə birbaşa bağlıdır. Təsadüfi deyildir ki, m öhtərəm Prezident vur ğulayır ki, «Biz maddi dəyərlərimizi, iqtisadi potensial ımızı insan kapital ına çevirməliyik». Bu m ənada «təhsil əsri» elan edil ən XXI əsrdə yüksək intellekt ə malik insan kapital ının formalaşması və güclü iqtisadiyyatın qurulmasında təhsilin rolu heç vaxt indiki qədər aktuallıq kəsb etməmişdir. Təcrübə göstərir ki, hər hansı bir dövlətin inkişafını təbii sərvətlərin bolluğu deyil, bu s ərvətlərin yüksək səviyyədə insan kapital ına çevrilməsi təmin edir. Son ill ərdə təhsil xərclərinin artmas ının əsasında da h əmin konseptual müddəalar dayanır. Ölkəmizdə təhsilə dövlət qayğısının nəticəsidir ki, son be ş ild ə təhsil sektoruna ayr ılan büdcə 5 dəfədən çox artaraq 2008-ci ild ə 1,1 milyard t əşkil etmiş, 2009-cu ild ə is ə 1,3 milyard manat proqnozla şdırılmışdır, investisiya qoyuluşları isə 5,8 milyondan 220 milyon manata çatmışdır. Təhsil tariximizd ə ilk d əfə olaraq 14 inki şafyönümlü dövlət proqram ı təsdiq olunmuş və uğurla həyata keçirilməkdədir. Təhsilin ayrı-ayrı sahələrinin inkişafı üzrə real vəziyyətin təhlili əsasında hazırlanıb təsdiq edilmiş proqramların reallaşdırılması nəticəsində təhsil infrastrukturunun müasir tələblərə uyğun təkmilləşdirilməsi, təhsilin məzmununun yenil əşdirilməsi və buna m üvafiq yeni d ərslik siyas ətinin reallaşdırılması, təhsilalanların nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi üzrə yeni model və mexanizmlərin tətbiqi, əmək bazarının tələbatına uyğun kadr haz ırlığı və təminatının yaxşılaşdırılması, təhsil müəssisələrinin informasiya-kommunikasiya texnologiyalar ı ilə təmin edilm əsi və təhsil sisteminin informasiyala şdırılması, istedadl ı uşaqların inkişafı, xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların təhsilinin təşkili, de-institutlaşdırma və digər bu kimi sahələrdə əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə olunmuşdur. Əlbəttə, son illərin ən uğurlu və əhəmiyyətli nəticələri ölkədə məktəb tikintisinin geniş vüsət alması ilə bağlıdır. Dövlət başçısının diqqət və qayğısı nəticəsində həmin dövrdə 350 min şagird yerlik 1300-d ək yeni məktəb binasının tikilməsi çağdaş təhsil tariximizin ən parlaq səhifələrindən biridir. Məktəblərin tikintisi, əsaslı təmiri, təchizatı sahəsində tədbirlr art ıq intensiv xarakter alm ışdır və ard ıcıl davam etdirilir. Yaln ız 2008-ci ildə 161 yeni məktəb istifadəyə verilmiş, 129 məktəb əsaslı təmir edilmişdir. Beləliklə, son illərdə 700 mindən çox şagird, yəni bütün şagirdlərin təxminən 50 faizi müasir tələblərə cavab verən məktəblərdə təhsil almaq imkanı əldə etmişdir. Çox əlamətdardır ki, geni şmiqyaslı məktəb tikintisi il ə yana şı məktəblərin təmirinə və təchizatına dövlət qayğısı sayəsində bu dövrdə 300-dək məktəb əsaslı təmir edilmiş, yeni tikil ən və əsaslı təmir edilən məktəblərlə bərabər, daha 506 m əktəb də müasir avadanl ıqlarla təmin olunmu şdur. Ölkə üzrə istilik sistemi b ərpa edilmi ş məktəblərin sayı 600 olmuşdur. Məktəblərin infrastrukturunun yenil əşdirilməsi sah əsində Heyd ər Əliyev Fondunun, şəxsən onun Prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın xidmətləri xüsusi qeyd 3 edilməlidir. Məhz Fondun təşəbbüsü ilə realla şdırılan «Yeniləşən Azərbaycana yeni məktəb» və «U şaq evl əri və internat m əktəbləri» proqramlar ı çərçivəsində 43770 şagird yerlik 226 yeni m əktəb tikilmi şdir. 39 m əktəb, o c ümlədən xususi qay ğıya ehtiyacı olan uşaqlar üçün 28 internat məktəb əsaslı təmir olunub müasir avadanlıqlarla təmin edilmiş, 8 uşaq bağçasında bərpa işləri aparılmışdır. Eyni zamanda ölkə Prezidenti tərəfindən təsdiq edilmiş “2008-2015-ci ill ərdə Azərbaycan Respublikas ında yoxsullu ğun azald ılması və davaml ı inki şaf Dövlət Proqramı”ına əsasən 2008-2012-ci ill ərdə zəruri ehtiyac nəzərə alınmaqla daha 450 məktəb üçün yeni binanın inşası, 600-dən çox məktəb üçün əlavə korpusların tikintisi, 1200 məktəbin əsaslı təmiri nəzərdə tutulmu şdur. Bunlar ın nəticəsi olaraq əsas hədəfimiz çoxnövbəliliyin ləğvi və be şgünlük tədris həftəsinə ke çilməklə bütün şagirdlər üçün əlverişli təlim şəraiti yaradılmasından ibarətdir. Məktəblərimizin maddi-tədris bazasının bütövlükdə müasir tələblər səviyyəsinə çatdırılması məqsədilə onların təlim keyfiyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərən tədris laboratoriyalar ı, kitabxana v ə idman infrastrukturu il ə təmin olunmas ı istiqamətində də ciddi addımlar atılacaqdır. Məlumdur ki, təhsilin keyfiyyəti onun məzmununun nə dərəcədə dəqiq, tələbata uyğun müəyyənləşdirilməsindən birbaşa asılıdır. Son illərdə Dünya Bankının maliyyə yardımı il ə həyata ke çirdiyimiz islahaty önümlü tədbirlərin böyük əksəriyyəti məhz ümumi təhsilin məzmununun yenil əşdirilməsinə və mütərəqqi dünya təcrübəsinə uyğunlaşdırılmasına yönəlmişdir. Əsas məqsədimiz şagirdlərin idrak fəallığını, ümumi inkişafını ləngidən mövcud «yaddaş məktəbi»ndən «təfəkkür və düşüncə məktəbi»nə keçmək və bu əsasda ümumi təhsilin müasir modelini qurmaqdan ibarətdir. Müasir dövrün reallığı budur ki, t əlimin məzmunu təriflərin, düsturların, tarixi gün və hadis ələrin əzbərlənməsinə, nəzəri materiallar ın mənimsənilməsinə deyil, şagirdlərdə yaradıcı düşünmə, müstəqil öyrənmə və qərarqəbuletmə, təşəbbüskarlıq, tətbiq və tədqiqatçılıq bacarıqlarının, iradi keyfiyyətlərin formalaşmasına yönəlməlidir. Azərbaycanda 2004-c ü ild ən ba şlanan məzmun dəyişiklikləri təlim-tədris prosesinin sistemli planla şdırılmasını özündə əks etdir ən kurrikulum islahatlar ı ad ı altında apar ılır. Az ərbaycan Hökuməti tərəfindən 30 oktyabr 2006-c ı ild ə təsdiq olunmuş «Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin Konsepsiyası (Milli Kurriku- lumu)» sənədinin v ə bu s ənədin tələblərinə uy ğun haz ırlanıb təsdiq edilmi ş fənn kurrikulumlarının didaktik əsasını nəticəyönümlülük, tələbyönümlülük və şəxsiyyətyönümlülük prinsipləri təşkil edir. Nəticəyönümlülük təhsil pillələri, siniflər və fənlər üzrə əldə olunacaq t əlim nəticələrinin əvvəlcədən müəyyən edilm əsini, tələbyönümlülük təlim məqsədlərinin cəmiyyətin, dövlətin və fərdin tələbatına cavab verməsini, şəxsiyyətyönümlülük is ə hər bir t əhsilalana meyl, maraq v ə qabiliyy əti nəzərə alınmaqla zəruri həyati bacarıq və vərdişlərin aşılanmasını özündə ehtiva edir. Eyni zamanda yeni kurrikulumlar t ərbiyə problemin ə müasir yana şmaları əks etdirməklə təlimin tərbiyəedici funksiyasını da özündə cəmləşdirmişdir. Yeni kurrikulumlarla t ədrisə 2008-2009-cu d ərs ilindən etibarən I sinifl ərdən başlanmış və beləliklə ümumi təhsil sistemində yeni mərhələnin təməli qoyulmuşdur. Son illərin ən əhəmiyyətli nailiyyətlərindən biri də dərslik yaradıcılığı sahəsində olmuşdur. 2003-2008-ci ill ərdə Azərbaycan və rus dill ərində ümumilikdə 30 milyon 4 nüsxə dərslik çap edilmişdir. 2008-ci ildə isə 102 adda 4 milyon n üsxədən çox dərslik və müəllim üçün vəsait artıq məktəblərə çatdırılmışdır. 2005-ci ild ən etibarən bütün şagirdlərimiz dərsliklərlə pulsuz t əmin olunurlar v ə bu sah ədə Az ərbaycan MDB məkanında yeganə ölkədir. Ötən ill ərdə Gürcüstandakı Az ərbaycan məktəbləri, Da ğıstandakı azərbaycandilli məktəblər, MDB ölkələrində, habel ə Almaniya, Pol şa, Macar ıstan, Kanada, Böyük Britaniya v ə AB Ş-dakı təlim Az ərbaycan dilind ə olan bazarg ünü məktəbləri müvafiq dərsliklərlə təmin edilmişdir. Dərslik təminatı ilə yanaşı, bu dövrdə məktəb kitabxanalarının latın qrafikası ilə çap edilmiş uşaq ensiklopediyaları, Azərbaycan və xarici ölkə yazıçılarının əsərləri ilə zənginləşdirilməsi şagirdlərin mütaliə imkanlar ının genişləndirilməsində mühüm rol oynamışdır. Uzun illərdən bəri problem kimi qalmış bir məsələ də artıq öz həllini tapmışdır. Belə ki, son iki ild ə 19 adda 351 min n üsxədən çox xəritə çap olunub məktəblərə çatdırılmış, Heydər Əliyev Fondunun yax ından köməyi ilə ayrı-ayrı fənlər üzrə 140 adda 1,4 milyon n üsxədə tədris-əyani vəsaitlər hazırlanaraq yeni d ərs ili ərəfəsində məktəblərə verilmişdir. 2006-cı ildə Azərbaycan hökuməti ilə razılaşdırılaraq qəbul olunmuş «Dərslik siyasəti» sənədi dərslik yaradıcılığı sahəsində islahatlara böyük təkan vermişdir. Bu sənədin tələblərinə müvafiq olaraq d ərsliklərin haz ırlanması proseduru d ünya təcrübəsinə uy ğunlaşdırılmış, indiy ədək formal f əaliyyət göstərmiş elmi-metodik şuraların əvəzinə müstəqil qurum olan D ərslikləri Qiym ətləndirmə Şurası yaradılmışdır. Bu dərs ili həm də təhsil tariximizdə ilk dəfə olaraq yeni f ənn kurrikulumları əsasında hazırlanmış dərslik, müəllimlər üçün vəsait və şagirdlər üçün iş dəftərindən ibarət dərslik komplektinin t ətbiqi il ə əlamətdar olmu şdur. Komplekt şəkildə tərtib edilmiş dərslik, iş dəftəri və metodiki v əsait ümumtəhsilin məzmununu daha da zənginləşdirəcək, kurrikulumların müəyyən etdiyi təlim nəticlərinin əldə olunmasına daha yaxşı xidmət edəcəkdir. Ümumi təhsilin məzmununun getdikcə yeniləşdirilməsi mahiyyət etibarilə şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi sahəsində də yeni mexanizml ərin tətbiqini zəruri edir. Təcrübə göstərir ki, t ətbiq edil ən bal sistemind ən as ılı olmayaraq, qiymətləndirmənin inki şafetdirici, stimulla şdırıcı, tərbiyəedici xarakteri, keyfiyy ətin yüksəldilməsində aparıcı rolu təmin olunmalıdır. Bütün bu arqumentl ər yaxın gələcəkdə məktəblərimizdə şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi sisteminin k öklü şəkildə dəyişdirilməsini, ən ba şlıcası, gündəlik qiymətləndirmənin aradan qald ırılmasını zəruri vəzifə kimi qar şıya qoyur. Bununla əlaqədar 2008-2009-cu dərs ili ərzində məktəbdaxili qiymətləndirmənin elmi-metodik əsasların və təşkilati mexanizmlərin işlənib hazırlanması və eksperimentdən keçirilərək növbəti dərs ilindən tətbiqinə başlanması nəzərdə tutulur. Məktəbdaxili qiym ətləndirmənin mühüm bir t ərkib hiss əsi şagirdlərin bilik, bacarıq və vərdişlərinin yekun attestasiyas ı, yəni burax ılış imtahanlar ıdır. Şübhə yoxdur ki, h ər hans ı bir m əktəbin fəaliyyətinin keyfiyy ət səviyyəsi daha çox təhsilalanların buraxılış imtahanlar ında göstərdikləri nəticələrlə ölçülür. Bu mənada uzun ill ərdən bəri imtahanlar ın forma v ə məzmunca təkmilləşdirilməsi, yeni 5 mexanizmlərin müəyyən olunmas ı daim d üşündürürdü. Nəhayət, inki şaf etmi ş ölkələrin təcrübəsini nəzərə alaraq, 2006-c ı ild ən etibar ən mərhələlərlə burax ılış imtahanlarının mərkəzləşdirilmiş qaydada aparılması başlanmışdır. Yeni forman ın tətbiqi bir çox müsbət cəhətləri il ə əlamətdardır. Bel ə ki, imtahanların bir gündə neytral mərkəzlərdə keçirilməsi, nəticələrin texniki vasit ələrlə yoxlanması və qısa zamanda elan edilm əsi subyektivliyi minimuma endirm əklə təhsil orqanlarının, məktəb rəhbərlərinin, müəllimlərin, şagird və valideynlərin məsuliyyətini artıran vacib amill ər kimi meydana çıxır. Ədalət namin ə qeyd etm ək olar ki, imtahanların həmin qaydada t əşkili əksəriyyət tərəfindən rəğbətlə qar şılanır. 2008- 2009-cu dərs ilind ən ba şlayaraq ölkənin bütün ümumtəhsil məktəblərində mərkəzləşmiş imtahan formasının tətbiqi nəzərdə tutulur. Mühüm vəzifələrdən biri d ə təhsilin məzmununu dəyərləndirmək üçün Milli qiymətləndirmənin apar ılmasıdır. Bunun üçün is ə dünya təcrübəsi əsasında ciddi hazırlıq işləri görülməlidir. Cələcəkdə tətbiq ediləcək milli qiym ətləndirmə ibtidai və əsas təhsilin nəticələrini əhatə edəcəkdir. Qiymətləndirmə sah əsindəki yenilikl ərdən biri d ə Az ərbaycanın beyn əlxalq proqramlarda iştirakıdır. Təhsil sistemində ilk dəfə olaraq beynəlxavlq qiymətləndirmə 2006-cı ild ə PİSA proqram ı çərçivəsində apar ılmışdır. Həmin prosesd ə 15 ya şlı şagirdlərin ana dili, riyaziyyat v ə təbiət fənləri üzrə bacar ıqlarının səviyyəsi qiymətləndirilmişdir. Şagirdlərimiz riyaziyyatdan n əzəri qabiliyy ətlər üzrə reytinq cədvəlində iştirakçı 57 ölkə aras ında 4-c ü yeri tutmu şlar. Ancaq onlar ın tətbiqi bacarıqları o qədər də qənaətbəxş olmamışdır. Təkcə elə bu fakt g östərir ki, ümumi təhsilin məzmununda şagirdlərin tətbiq bacar ıqlarının inki şafına xüsusi diqq ət yetirilməsi müasir dövrün ən vacib tələblərindəndir və bu amil yeni kurrikulumlar ın tərtibində nəzərə al ınmışdır. Təhsil sah əsində mövcud vəziyyətin öyrənilməsində xüsusi əhəmiyyəti nəzərə alınaraq, beynəlxalq qiymətləndirmə üzrə tədbirlər gələcəkdə də ardıcıl davam etdiriləcəkdir. Bununla əlaqədar Nazirlik PİSA ilə yanaşı, TİMSS və PİRLS təşkilatları ilə də əməkdaşlıq əlaqələri yaratmışdır. Müasir dövrdə informasiya-kommunikasiya texnologiyalar ının istisnasız olaraq hər bir f əaliyyət sah əsinə nüfuz etm əsi dünyanı nəhəng informasiya m əkanına çevirmişdir. Tədqiqatlar göstərir ki, İKT sahəsində savadlılığın dövlətə verdiyi fayda istənilən sənaye yeniliyinin səmərəsindən bir neçə dəfə çoxdur. Bu mənada ölkə Prezidentinin Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş 2005-2007-ci ill əri əhatə edən «Ümumtəhsil məktəblərinin İKT ilə təminatı Proqramı» ümumi təhsilin inkişafında tarixi nailiyy ət kimi qiym ətləndirilməlidir. Həmin Proqram ın yerin ə yetirilməsi ilə məktəblərimizin V-XI sinifl ərində hər 29 şagirdə 1 komp üter nisbəti təmin edilmi şdir. Halbuki proqramaq ədərki dövrdə bu g östərici 1000 şagirdə 1 kompüter nisb ətində idi. Eyni zamanda 1103 m əktəbə noutbuk v ə proyektor verilmişdir. Proqramın tələbinə görə indiy ədək beyn əlxalq təşkilatlarla 20 min ə yax ın müəllim və məktəb rəhbərinin öyrədici treninql ərdə müvafiq İKT bacar ıqlarına yiyələnməsi, ilk dəfə olaraq Az ərbaycan tarixi, kimya, fizika, biologiya f ənləri üzrə elektron təlim materialları və əyani vəsaitlər hazırlanıb məktəblərə çatdırılmış, bir neçə məktəbdə «elektron məktəb» layihəsinə başlanılmışdır. 6 Bununla bel ə, haz ırda İKT sah əsində apar ılan işləri öz əhəmiyyətinə və miqyasına görə ötən əsrin 20-30-cu ill ərində kütləvi savadsızlığın ləğvi ilə müqayisə etmək olar. Ayd ındır ki, məktəblərə kompüterlərin verilməsi işin yalnız bir tərəfidir. Daha vacib məsələ şagirdlərin və müəllimlərin onlardan səmərəli istifadə etməsinə nail olmaqdır. Bu mənada dövlət başçısının sərəncamı ilə təsdiq olunmuş “Təhsil sisteminin informasiya-laşdırılması üzrə Dövlət Proqram ı (2008-2012-ci ill ər)» məhz həmin məqsədə xidmət edir. Məsələnin aktuallığı nəzərə alınaraq Proqramın daha səmərəli idarə edilməsi məqsədilə Təhsil Nazirliyind ə yeni idar ə yaradılmışdır. 2009-cu ild ə 500 məktəbin genişzolaqlı sürətli internetlə təmin olunması, DATA mərkəzin, elektron tədris resurslar ı bazas ının, vahid t əhsil portal ının yarad ılması və dig ər məsələlər nəzərdə tutulmu şdur. Onu da qeyd ed ək ki, m əktəblərimiz DATA m ərkəzdə yerləşdiriləcək İKT resurslar ından istifad ə ed əcək, internet ə yaln ız bu m ərkəz vasitəsilə qoşulacaqdır. Həmin mərkəzin texniki imkanlar ı şagirdlərin mənəviyyatına zərər vura bilən məlumat və təsvirlərdən istifadəni mümkünsüz edəcəkdir. Son ill ərdə təhsil infrastrukturunun m üasir standartlara uy ğun yenid ən qurulması, məzmun, qiymətləndirmə və müəllim hazırlığı üzrə islahatların aparılması, kadr təminatı istiqam ətində təsirli tədbirlərin görülməsi, beyn əlxalq təcrübənin öyrənilib tətbiq olunması təhsilin keyfiyyətinin xeyli yüksəldilməsi ilə nəticələnmişdir. Son 5 ild ə orta m əktəb məzunlarının ali m əktəblərə qəbul imtahanlar ında göstərdikləri nəticələr ilbəil yaxşılaşmış, 600-dən çox bal toplayanların sayı 2 dəfədən çox artaraq 766-dan 1582 n əfərə çatmışdır. İmtahan iştirakçıları aras ında 300-d ən yuxarı bal toplayanlar 2004-cü ildəki 22,84 faizdən 2008-ci ildə 30 faizədək artmışdır. 2008-ci ildə 6 nəfər şagird 700 bal toplamışdır. Təhlil göstərmişdir ki, ötən dərs ilində mərkəzləşdirilmiş imtahan ın əhatə etdiyi orta m əktəbləri fərqlənmə attestat ı il ə bitirənlərin 99 faizi y üksək nəticələrləali məktəblərə qəbul olunmu şdur. Halbuki əvvəlki illərdə bu göstərici 50 faizlik həddi keçmirdi. Bu, son ill ərdə Təhsil Nazirliyi tərəfindən yeni qiymətləndirmə mexanizminin tətbiqi ilə bağlıdır. Keyfiyyət göstəricilərinin yüksəlməsi Bak ı şəhərinin timsal ında daha ayd ın görünür, hesab edir əm ki, bu da bilavasit ə 2006-cı ilin mart ında Təhsil Nazirliyinin tabeliyində vahid idarəetmə orqanının- Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsinin yaradılması nəticəsində mümkün olmuşdur. Belə ki, 2008-ci ildə ali məktəblərə qəbul faizi 2006-cı ildəki 34,79 faizd ən 39,22 faiz ə, 300-d ən çox bal toplayanlar 32,40 faizd ən 40,12 faizə, əlaçı məzunlardan 500-700 bal toplayanlar 41,70 faizd ən 72,0 faiz ə, 600-dən yuxarı bal toplayanların sayı isə 452-dən 702-yə yüksəlmişdir. Son ill ərdə dünya fənn olimpiadalar ında və beyn əlxalq bilik yar ışlarında məktəblilərin 12 q ızıl, 24 g ümüş, 59 b ürünc medal qazanmas ı da ölkədə təhsilin keyfiyyət göstəricilərinin artmasına real sübutdur. Dövlət başçısının 2006-cı ildə təsdiq etdiyi “X üsusi istedada malik olan u şaqların (g ənclərin) yarad ı-cılıq potensial ının inkişafı üzrə Dövlət Proqram ı” da keyfiyy ətli təhsil uğrunda sa ğlam rəqabətin gücləndirilməsinə güclü təkan vermişdir. Sözsüz ki, müəllim təhsildə əsas sima, ən nüfuzlu şəxsdir. Azərbaycan dövləti onların şərəfli əməyini həmişə yüksək qiymətləndirmişdir. Təkcə son 5 ild ə 900-dən çox təhsil işçisi Prezident sərəncamları ilə dövlət təltiflərinə layiq görülmüşdür ki, bu da bütövlükdə sovet dövründə təltif olunanların sayından xeyli artıqdır. 7 Ölkənin təhsil tarixind ə ilk d əfə olaraq d övlət səviyyəsində «Ən yax şı ümumtəhsil məktəbi» və «Ən yaxşı müəllim» müsabiqələrinin keçirilməsi, qalib adını qazanmış 50 m əktəbin və 100 m üəllimin yüksək məbləğdə pul m ükafatı il ə mükafatlandırılması cəmiyyətdə çox böyük və əlamətdar hadis ə kimi qiymətləndirilmiş, məktəblər və müəllimlər aras ında sa ğlam rəqabəti, innovativ fəaliyyətə istiqam ətlənmiş yarad ıcılıq və təşəbbüskarlıq meyill ərini gücləndirməklə nəticə etibarı ilə təhsilin keyfiyyətinin yüksəlməsinə müstəsna dərəcədə müsbət təsir göstərmişdir. Son ill ərdə müəllimlərin pe şəkarlığının art ırılması, əlavə təhsil sistemind ə dünya təcrübəsinə uy ğun olaraq keyfiyy ət dəyişiklikləri apar ılması istiqam ətində müəyyən tədbirlər həyata keçirilmişdir. Bu prosesd ə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən beynəlxalq təşkilatlar, o cümlədən Britaniya Şurası, YUNİSEF və digər qurumlarla əməkdaşlıq ümumi işə xeyli fayda vermi ş, 12 min müəllim müasir təlim strategiyaları əsasında təşkil olunan treninql ərdən, öyrədici təlim kurslar ından ke çirilmiş, eyni zamanda 950 nəfər xüsusi kurslar vasit əsilə «məşqçi müəllim» kimi haz ırlanmışdır. 2007-ci ilin əvvəlindən başlayaraq I siniflərdə dərs deyəcək 9 minədək müəllimin yeni kurrikulumlarla iş üzrə haz ırlanması müxtəlif təlim kurslar ı və treninqlər vasit əsilə təmin edilmişdir. Fasil əsiz təhsilin vacib komponenti hesab edil ən əlavə təhsilin müasir tələblər səviyyəsində həyata ke çirilməsi istiqam ətləri, icra mexanizml əri və perspektivl əri «Fasiləsiz pedaqoji t əhsil və müəllim haz ırlığının konsepsiya v ə strategiyas ı» sənədində öz əksini tapmışdır. Gələcək üçün müəyyən etdiyimiz perspektivlər, əsasən, təkmil normativ-h üquqi bazan ın yarad ılması, ixtisasart ırma və yenid ənhazırlanma sistemində zəruri struktur dəyişikliklərinin aparılması, yeni kurrikulumların hazırlanıb təsdiq edilməsi, müasir monitrinq və qiymətləndirmə sisteminin tətbiqindən ibarətdir. Bu mühüm vəzifələrin həyata keçirilməsi istiqamətində müvafiq dövlət proqramının hazırlanmasına başlanmışdır. Gələcəkdə dünya təcrübəsində özünü doğrultmuş bir sıra digər mexanizmlərin tətbiqini də nəzərdə tutmuşuq. Buraya, ilk növbədə, müəllimlərin işə qəbulu sahəsində dünyada mövcud olan mütərəqqi mexanizmlərin tətbiqi, pedaqoji ali m əktəbi bitirən məzunların bir il sınaq müddətini başa vurduqdan sonra tam h üquqlu müəllim statusu almaları, müəllimlərin ixtisas d ərəcələri üzrə təsnifatı, onlar ın fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi meyarlar ının haz ırlanması, habel ə işləyən müəllimlərin fəaliyyətlərini davam etdirm əsinə hüquqi əsas verən lisenziyalaşdırma mexanizminin tətbiqi, pedaqoji fəaliyyət üçün yaş senzinin müəyyənləşdirilməsi daxildir. Bütün bu mexanizmlər, şübhəsiz ki, bilavasit ə məktəblərin səriştəli müəllimlərlə təminatına, peşəkar səviyyəli pedaqoji kollektivlərin formalaşmasına xidmət edəcəkdir. Son ill ərdə məktəblərin pedaqoji kadrlarla t əminatı sah əsində də ciddi irəliləyişlər olmuşdur. Əgər 5 il əvvəlki dövrə nəzər salsaq, k ənd yerlərində 7 min nəfərədək pedaqoji kadra ehtiyac yaranmas ı ciddi narahatlıq doğururdu. Bu problemin həllində Azərbaycan Hökumətinin 2004-cü ilin noybrında təsdiq etdiyi «2005-2009-cu illər üçün ümumtəhsil məktəbləri şəbəkəsində pedaqoji kadr t əminatı üzrə Dövlət Proqramı» mühüm rol oynad ı. Proqrama əsasən indiyədək ucqar kənd məktəblərinə güzəştli şərtlərlə 4788 müəllim göndərilmişdir. 2009-cu ildə isə daha 1308 müəllimin ucqar kənd məktəblərinə təyin olunması nəzərdə tutulur. 8 Məktəbəqədər təhsil uşaqların hələ erkən yaş dövründən intellektual, fiziki v ə psixoloci inki şafında, məktəb təliminə haz ırlanmasında, onlarda h əyati bacar ıqların formalaşmasında mühüm rol oynayır. Tədqiqatlar göstərir ki, bu ya ş dövründə uşağın inkişafına xərclənən vəsait sonradan 17 dəfə artıq gəlir gətirir. Bu istiqamətdə ölkə Prezidenti tərəfindən təsdiq edilən 2007-2010-cu illəri əhatə edən «Məktəbəqədər təhsilin yeniləşdirilməsi Proqramı» xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Proqramın reallaşdırılmasına başladığımız qısa müddət ərzində bir sıra tədbirlər həyata keçirilmişdir. Son 20 ildə ilk dəfə olaraq 21 uşaq bağçası əsaslı təmir edilmiş və müasir avadanl ıqlarla təmin olunmu ş, Bak ı şəhərində 11 yeni u şaq ba ğçası tikilib istifadəyə verilmişdir. Eyni zamanda bu m üəssisələr üçün 24 adda 254 min n üsxədə təlim materialları hazırlanmışdır. Görülmüş işlərin nəticəsidir ki, Bakı şəhərində məktəbəqədər təhsilə cəlb olunan uşaqların say ı artm ışdır. Paytaxtda 113 u şaq ba ğçasının özəlləşdirilməyə açıq elan edilməsinə baxmayaraq, ötən dərs ilin ə nisb ətən 2008-2009-cu d ərs ilind ə şəhərin məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə gedən uşaqların sayı 1305 nəfər artmışdır. Proqramda məktəbəqədər müəssisələrin şəbəkəsinin optimalla şdırılması və maddi-texniki bazas ının möhkəmləndirilməsi, kadr t əminatının yax şılaşdırılması, məktəbəqədər təhsilin kütləviliyinin təmin edilm əsi və ictimai statusunun yüksəldilməsi, 5 ya şlı uşaqların icbari m əktəbəqədər təhsilə cəlbi il ə yana şı, onun müasir tələblərə cavab ver ən məzmununun haz ırlanması ümdə vəzifə kimi qar şıya qoyulmuşdur. Çünki həmin müəssisələr, hər şeydən əvvəl, tərbiyə, təlim, inki şaf mərkəzləri kimi nəzərdə tutulur. Postsovet ölkələrindən fərqli olaraq, bir çox inki şaf etmi ş ölkələrdə məktəbəqədər təhsilin bütün təbəqələr üçün əlçatan olmas ı məqsədilə müxtəlif formalardan, o c ümlədən qısamüddətli, ailə tipli (icma əsaslı) təhsil xidmətlərindən istifadə olunur. Perspektivd ə ən vacib işlərdən biri belə təhsil xidmətlərinin tətbiqinə geniş yer vermək, bununla əlaqədar beynəlxalq təcrübəni ətraflı öyrənməkdir. Bununla yanaşı, Dövlət Proqram ının tələbinə uy ğun olaraq, m əktəbəqədər təhsillə əhatə edilməyən uşaqların valideynlərinin maarifləndirilməsi üçün lazımi tədbirlərin həyata keçirilməsi də yaxın gələcəkdə aktual vəzifələrdən hesab olunur. Texniki-peşə təhsili sosial-iqtisadi infrastrukturun qurulmas ında müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Texniki-peşə təhsilinin inkişafının ləngiməsində cəmiyyətdə ona qarşı yaranm ış münasibət də az rol oynamam ışdır. Təsadüfi deyil ki, inki şaf etmi ş ölkələrdə orta m əktəb məzunlarının 40-60 faizi texniki-pe şə təhsili müəssisələrinə qəbul olunurlar. Ölkə Prezidentinin 2007-ci ilin iyul ayında təsdiq etdiyi «Texniki peşə təhsilinin inkişafı üzrə Dövlət Proqramı»nın bu vacib sah ədə ciddi dönüş yaradacağına böyük ümidlər yaratmışdır. Texniki peşə təhsili sistemində maddi-texniki bazanın möhkəmləndirilməsi, yeni iqtisadi münasibətlərin formala şdırılması, idar əetmənin və kadr haz ırlığı işinin təkmilləşdirilməsi, pe şə təhsilinin ictimai statusunun y üksəldilməsi və onun məzmununun müasir tələblər səviyyəsində yenil əşdirilməsi Proqram ın ba şlıca məqsədlərini təşkil edir. Proqram çərçivəsində Avropa Təhsil Fondu il ə İsmayıllı rayonunda turizm v ə otelçilik üzrə peşə məktəbinin yenid ən qurulması, Böyük Britaniya şirkəti ilə Bak ı 9 şəhərində avtomobil sənayesi üzrə ixtisaslaşmış peşə təhsili müəssisəsinin bazasında təlim mərkəzinin təşkili, Avstriya t əşkilatı il ə Bil əsuvar rayonundak ı məcburi köçkünlər üçün tikilib istifad əyə verilən qəsəbələrin birind ə kənd təsərrüfatı sahəsi üzrə pe şə məktəbinin yarad ılması, Cənubi Koreyan ın “Daewoo” şirkəti il ə Bak ı şəhərində ali texniki pe şə təhsili kompleksinin in şası, YUNESKO il ə peşə təhsilinin təkmilləşdirilməsi layihəsinin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Dərs ilinin əvvəlində Qəbələdə turizm və otelçilik üzrə müasir tələblərə cavab verən pe şə tədris mərkəzinin açılması proqram ın həyata ke çirilməsi istiqam ətində atılan ilk uğurlu add ımlardan biri kimi yadda qalacaqd ır. Öz xüsusiyyətlərinə görə Azərbaycanda fərqli təhsil müəssisəsi olan Mərkəzdə fasiləsiz təhsil konsepsiyasına uyğun olaraq 1-2 illik kurslarla yana şı, qısamüddətli kurslar ın təşkili, müxtəlif ya ş həddində olan şəxslərin peşələrə yiyələnməsi, regionda əmək bazarının ehtiyaclarına görə kadr haz ırlığı, dig ər məktəblərin mühəndis-pedaqoji hey ətinin ixtisasas ının artırılması nəzərdə tutulmuşdur. Onu da qeyd edək ki, Dövlət Proqramına əsasən yaxın gələcəkdə daha bir ne çə bel ə mərkəz yarad ılacaqdır. Bundan əlavə, 9 pe şə təhsili müəssisəsi əsaslı təmir edilmişdir. Ümummilli lider Heyd ər Əliyevin təşəbbüsü il ə 1997-ci ilin aprelind ə Azərbaycan Respublikas ı «Avropa regionunda ali t əhsil sah əsində ixtisaslar ın tanınması haqq ında Lissabon Konvensiyas ına» imza atm ışdır. Dövlət ba şçısının 06 mart 2000-ci il tarixli 346 nömrəli «Avropa regionunda ali təhsil sahəsində ixtisasların tanınması haqqında Konvensiyanın təsdiq edilməsi barədə» Azərbaycan Respublikası Qanununun həyata ke çirilməsi il ə əlaqədar bəzi tədbirlər haqq ında Sərəncamı il ə Azərbaycan Respublikas ı adı çəkilən Konvensiyaya qo şulmuş və onun icras ı Təhsil Nazirliyinə həvalə olunmuşdur. Nazirlər Kabinetinin 13.05.2003-c ü il tarixli, 64 n ömrəli Qərarı il ə təsdiq edilmiş «Xarici d övlətlərin ali t əhsil sah əsində ixtisaslar ının tan ınması və ekvivalentliyinin müəyyən edilm əsi (nostrifikasiya) Qaydalar» ını həyata ke çirmək məqsədilə xarici ölkələrin ali təhsil sahəsində verdiyi ixtisaslar ın tanınması və xarici dövlətdə al ınmış təhsilin Az ərbaycan Respublikas ında qüvvədə olan t əhsil standartlarına uy ğunluğunun müəyyən edilməsi prosedurunun h əyata keçirilməsi ilə bağlı Nazirlikdə Təhsil sənədlərinin tanınması işi üzrə sektor yaradılmışdır. Ötən müddət ərzində Təhsil Nazirliyin ə 2163 m üraciət daxil olmu şdur. Müraciət ed ənlərin əksəriyyətini MDB ölkələrində və Türkiyədə təhsil alanlar, müəyyən qismini is ə Avropa, Amerika, Asiya v ə Ərəb ölkələrinin ali məktəblərinin məzunları təşkil etmişdir. Müraciətlərdən 1388-i m üsbət həll edilmi ş və onlar ın sahibl ərinə müvafiq şəhadətnamələrin verilməsi haqqında qərarlar qəbul edilmişdir. 444 müraciət hazırda baxılma mərhələsindədir. Təqdim edilmi ş sənədlər aras ında 331 qeyri-qanuni fakt a şkarlanmış, o cümlədən 12 saxta diplom m üəyyən edilmişdir. Bu sənədləri təqdim edənlər əsasən Rusiya Federasiyası və Gürcüstan Respublikasının ali təhsil müəssisələrinin məzunları olmuşlar. BMT tərəfindən qəbul edilmiş «Minilliyin məqsədləri»ndə hər bir ölkədə «Uşaq müdafiə sistemi»nin yarad ılması nəzərdə tutulmuşdur. Bu sistem uşaqlara qarşı bütün zorakılıq hallarının, kobud rəftarın və digər zərərli təsirlərin profilaktikası, uşaqların 10