T.C. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı TEFSİR LİTERATÜRÜ ÇERÇEVESİNDE PEYGAMBERLERİN İSMETİ –Dâll, Vizr Kelimeleri Ve Na’ce Meselesi Bağlamında- Barış Şahin Yüksek Lisans Tezi Çorum 2017 TEFSİR LİTERATÜRÜ ÇERÇEVESİNDE PEYGAMBERLERİN İSMETİ –Dâll, Vizr Kelimeleri Ve Na’ce Meselesi Bağlamında- Barış Şahin Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Tez Danışmanı Prof. Dr. Süleyman Gezer Çorum 2017 T.C. HİTİT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Bu belge ile, bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim. (28.09.2017) Barış Şahin ÖZET ŞAHİN, Barış, Tefsir Literatürü Çerçevesinde Peygamberlerin İsmeti –Dâll, Vizr Kelimeleri Ve Na’ce Meselesi Bağlamında-, (Yüksek Lisans Tezi), Çorum 2017. Bu çalışma, 'peygamberlerin günahtan korunmuş' olduklarını ifade eden ve bu anlamıyla da kurumsallaşan ismet kavramını, tefsir literatürü çerçevesinde incelemektedir. Girişle birlikte iki bölümden oluşan bu çalışmanın, giriş bölümünde ismet olgusunun mahiyeti, fikri ve tarihi zemini, zamanı, sınırları ve kapsamı ele alınmakta, ismet perspektifinde, tebliğ ve peygamberin içtihatalarındaki yanılgılar konusu incelenmektedir. Ayrıca esas konuya ışık tutacak mahiyet arzeden, peygamber ve günah arasındaki ilişki, Mâtürîdî ve Râzî öncülüğünde ayrıntılı olarak işlenmektedir. Birinci ve ikinci bölüm ise, araştırmanın esas konusunu teşkil etmektedir. Burada ismet kapsamına giren otuzu aşkın konudan, netameli olanlarından ikisi üzerinde durulmuş ve bunlar üzerinden bir neticeye varılmaya çalışılmıştır. Söz konusu bu konular, Duhâ sûresinde geçen 'dalâlet', İnşirah sûresinde geçen 'vizr' kavramlarının Hz. Peygamber'e nisbet edilmesi ile Sâd sûresinde ele alınan Hz. Dâvûd'un imtihanı ve tövbesidir. Kur'ân'da peygambere nisbet edilen günah karakterli bu ve bu türden olan kavramlar, erken dönem tefsir literatüründen başlamak suretiyle, günümüz tefsir araştırmacılarını da içine alan uzun bir tarihi zeminde detaylı şekilde incelenmiştir. Son olarak, kronolojik olarak ele alınan ismet algısının, müfessirler beyninde fikri kırılmalara uğradığı saptanmış ve bunun temellendirilmesi yapılmıştır. Anahtar Sözcükler: İsmet, peygamber, Kur'ân, Dalâlet, günah. i ABSTRACT ŞAHİN, Barış, Ismet of Prophets in the Context of Tafsir Literature – in the Context of Dâll, Vizr Words and Matter of Na’ce (Master Thesis), Çorum 2017. This study examines Ismet concept that expresses the prophets are protected from sin and in this sense also intitutionalized in the context of tafsir literature. In this study composed of two section included entry section, in first section nature, idea and historic ground, the time, borders and scope of Ismet concept are handled in the perspective of Ismet, it is examined that misinformation about to be notified and the case-law of the prophet. The second part is the main theme of the research. More than thirty subjects covered by Ismet are focused on two of them and tried to get a conclusion from them. These topics are: to equate concepts to Hz. Prophet that ‘misguide’ mentioned in Ad- Dhuha Surah, ‘vizr’ mentioned in Ash-Sharh Surah and Prophet Davud’s test and repentance mentioned in Sad Surah. In the Qur’an, the sin nature that is attributed to the prophecy and such concepts, starting from early tafsir literature, is examied elaboretely in a long historical space that includes today’s commentary researchers. Finally, chronologically dealt with Ismet perception, it is found by the commentators that are going to break their minds in their brains and justification of this is done. Keywords: Ismet, Prophet, Qur’an, misguide, sin. ii TEŞEKKÜR Çalışma süresince özellikle teşvik edici tutumuyla desteklerini esirgemeyen danışman hocam Prof. Dr. Süleyman Gezer’e gönülden teşekkür ederim. Ders döneminde birikim ve tecrübelerinden istifade ettiğim tefsir anabilim dalındaki hocalarım; Prof. Dr. Selim Türcan'a, Yrd. Doç. Dr. Harun Bekiroğlu'na ve Yrd. Doç. Dr. Selahattin Öz'e gönülden teşekkür ederim. Tezimin en son halini okuyup inceleme zahmetinde bulunan değerli arkadaşlarıma gönülden teşekkür ederim. Eğitim hayatım boyunca desteğini daima arkamda hissettiğim çok değerli annem ve erken denecek yaşta aramızdan ayrılan merhum babam başta olmak üzere biricik aileme gönülden teşekkür ederim. Ayrıca proje numarası ILH19004.16.002 olan bu tez, Hitit Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (BAP) tarafından desteklendiğinden dolayı BAP birimine ve Rektörlük makamına teşekkür ederim. iii İÇİNDEKİLER ÖZET………………………………………………………………………….....i ABSTRACT…………………………………………………………………….ii TEŞEKKÜR……………………………………………………………………iii İÇİNDEKİLER………………………………………………………………...iv KISALTMALAR……………………………………………………………....vi ÖNSÖZ………………………………………………………………………...vii GİRİŞ 1. ÇALIŞMANIN KONUSU VE ÖNEMİ..........................................................1 2. ÇALIŞMANIN AMACI VE YÖNTEMİ…………………………………...2 3. KAYNAK DEĞERLENDİRİLMESİ VE DURUM İNCELEMESİ……...3 4. GENEL VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE…………………………………...7 4.1. İsmetin Lügat ve Terim anlamı…………………………………………...9 4.2. İsmetin Fikri ve Tarihi Zemini…………………………………………..12 4.3. Nübüvvetten Önce ve Sonra Peygamberlerin İsmeti Meselesi………….14 4.4. İsmet Öğretisinin İçtihaddaki Yanılgılara Bakan Yönü…………………18 4.5. İsmet ve Günah………………………………………………………….26 BİRİNCİ BÖLÜM PEYGAMBERE ŞİRK VE KÜFÜR İSNADI OLMASI BAKIMINDAN DÂLL VE VİZR KAVRAMLARI 1. Dalâlet ve Vizr Kavramı Bağlamında Hz. Peygamber'e Şirk ve Küfür İsnadı…………...…………………………………………………………...32 1.1. Kronolojik Olarak Dalâlet ve Vizr Kavramına Günah Mânâsı Yükleyen Müfessirler………………………………………………........................34 1.2. Kronolojik Olarak Dalâlet ve Vizr Kavramına Günah Mânâsı Yüklemeyen Müfessirler...…………………………………………….40 1.2.1. Vizr Kavramı Bağlamında ‘İsmet’i İlk Defa Kullanan Mâtürîdî’nin İsmete Genel Yaklaşımı……………………………………………59 iv 1.2.2. Dalâlet ve Vizr Kavramlarını En Ayrıntılı Şekilde İnceleyen Râzî’nin İsmete Genel Yaklaşımı……………………………………………62 2. Analiz…..……………………………………………………………………67 İKİNCİ BÖLÜM PEYGAMBERE İSNAD EDİLEN BİR GÜNAH OLARAK NA’CE MESELESİ 1. Tefsir Literatüründe Hz. Dâvûd ve Ûriyâ'nın Hanımı Meselesi……...69 1.1. Ahd-i Atîk Çerçevesinde Ûriyâ'nın Hanımı Üzerinden Hz. Dâvûd'a Zina İsnadı……………………………………………………........71 1.1.1. Hz. Dâvûd Kıssasının Tefsirlerdeki Mahiyeti….………………..74 1.1.2. Tefsir Literatürü Çerçevesinde Hz. Dâvûd Kıssasının İsmet Nazariyesi Açısından Değerlendirilmesi………...…………........77 1.1.2.1. Kronolojik Olarak Mezkûr Kıssayı İsmet Doktrinine Uygun Şekilde Yorumlamadan (Eleştirmeden) Nakledenler…........77 1.1.2.2. Kronolojik Olarak Mezkûr Kıssayı İsmet Doktrinine Uygun Şekilde Yorumlayarak (Eleştirerek) Nakledenler…….........86 2. Analiz…...…………………...…………………………………………107 SONUÇ……………………………………………………………………….113 KAYNAKÇA…………………………………………………………………117 v