T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU HUKUKU ANA BİLİM DALI ANAYASA HUKUKU BİLİM DALI KAMULAŞTIRMADA MALİKİN HAKLARI VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Muhammed Taha BÜYÜKTAVŞAN 088256107 Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Münci ÇAKMAK ANKARA-2012 ÖNSÖZ Kamulaştırma, Ġdare ve Anayasa Hukukunun temel konuları ile idarenin mal edinme yöntemleri arasında yer almaktadır. 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu ile Anayasa’da 2001 yılında yapılan değişiklikler bağlamında bireyin sahip olduğu en temel haklardan biri olan mülkiyet hakkına kamulaştırma işlemi ile yapılan müdahalenin, kamulaştırılan taşınmazın maliki bakımından ortaya çıkardığı hakları ve yükümlülükleri incelemeye çalıştığımız bu tez, bir yılı aktif olmak üzere iki yıllık bir çalışmanın sonucunda ortaya çıkmıştır. Adli Hâkimlik mesleğinin ağır iş yükü ve yoğun temposu altında fırsat bulduğum altın niteliğindeki kıymetli vakitlerimi değerlendirmek suretiyle tezimi tamamlamış olmanın mutluluğu içerisindeyim. Tez yazım sürecinde maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen değerli eşime, kendimi geliştirmemi her daim öğütleyen kıymetli anne ve babama, gerek ders döneminde gerekse tez döneminde sıcak ve anlayışlı yaklaşımı ile daima destek olan hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Münci ÇAKMAK’ a teşekkür etmeyi bir borç biliyorum. Köyceğiz / MUĞLA-17.11.2012 ii İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ............................................................................................................................................... i ĠÇĠNDEKĠLER ..................................................................................................................................... ii KISALTMALAR .................................................................................................................................. viii GĠRĠġ…………………………………………………………………………………………………………... 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM:KAMULAġTIRMA KAVRAMI………………………………………………………........ 3 1.1.GENEL OLARAK KAMULAġTIRMA KAVRAMI…………………………………………………..…… 3 1.1.1.KAMULAġTIRMA KAVRAMI…………………………………………………………………..……. 3 1.1.2.KAMULAġTIRMA KAVRAMININ GELĠġĠMĠ………………………………………………..……… 6 1.1.2.1.Genel Olarak……………………………………………………………………………………. 6 1.1.2.2.Uluslararası Hukuk ve KamulaĢtırma Kavramı……………………………………………… 9 1.1.2.3.Türk Hukukunda KamulaĢtırma Kavramının GeliĢimi………………………………………. 11 1.1.2.3.1.1961 Anayasası’nda KamulaĢtırma…………………………………………………. 12 1.1.2.3.2.1982 Anayasası’nda KamulaĢtırma…………………………………………………. 14 1.1.3.KAMULAġTIRMA KAVRAMININ HUKUKĠ NĠTELĠĞĠ…………………………………………….. 17 1.1.4.KAMULAġTIRMANIN BENZER KAVRAMLARLA KARġILAġTIRILMASI……………………... 18 1.1.4.1.El Koyma……………………………….……………………………………………….………. 18 1.1.4.2.Satım SözleĢmesi……………………….……………………………………………….…..... 20 1.1.4.3.Ġstimvâl……………………………………………………………….…………………………. 22 1.1.4.4.DevletleĢtirme…………………….……………………………………………………………. 23 1.1.4.5.MillileĢtirme……………….……………………………………………………………………. 25 ĠKĠNCĠ BÖLÜM: KAMULAġTIRMANIN ĠDARĠ SÜRECĠ…………………………………………………... 26 2.1.KAMULAġTIRMANIN UNSURLARI………………………………………………………………….. 26 2.1.1.KAMULAġTIRMANIN YETKĠLĠ ĠDARE TARAFINDAN YAPILMASI…………………………. 26 iii 2.1.1.1.Genel Olarak Ġdare Kavramı……………………………………………………………… 26 2.1.1.2.2942 Sayılı KamulaĢtırma Kanunu’na Göre Ġdare Kavramı……………………………. 28 2.1.2.KAMULAġTIRMA KONUSUNUN ĠDARENĠN GÖREV ALANINA GĠRMESĠ…...………… 36 2.1.3.KAMULAġTIRMANIN KAMU YARARI AMACIYLA YAPILMASI…………………...……… 38 2.1.3.1.Kamu Yararı Kavramı ve Hukuki Niteliği………………………………………………. 38 2.1.3.2.Kamu Yararı Kararının Onaylanması…………………………………………………… 41 2.1.3.3.Kamu Yararı Kararının Onaylanmasına Gerek Olmayan Durumlar…...……………. 42 2.1.3.4.Kamu Yararı Kararı Alınmasına ve Onaylanmasına Gerek Olmayan Durumlar.…… 43 2.1.4.KAMULAġTIRMANIN SADECE ÖZEL MÜLKĠYETE KONU OLAN TAġINMAZ MAL, KAYNAK VE ĠRTĠFAK HAKLARI ÜZERĠNDE YAPILABĠLMESĠ……..……………………………………... 45 2.1.4.1.Genel Olarak……………..…………………………………………………………… 45 2.1.4.2.Türk Medeni Kanunu’nun 704.Maddesine göre TaĢınmazlar……..……………… 46 2.1.4.2.1.Arazi….…………………………………………………………………………… 46 2.1.4.2.2.Tapu Kütüğünde Ayrı Sayfaya Kaydedilen Bağımsız ve Sürekli Haklar.… 48 2.1.4.2.3.Kat Mülkiyeti Kütüğüne Kayıtlı Bağımsız Bölümler………….……………… 51 2.1.5.KAMULAġTIRMA ĠÇĠN ĠDARECE YETERLĠ ÖDENEK TAHSĠS EDĠLMESĠ………..…… 54 2.1.6.KAMULAġTIRMA BEDELĠNĠN ÖDENMESĠ………………………………………………… 56 2.1.6.1.Genel Olarak………………………………………………...…………………………… 56 2.1.6.2.KamulaĢtırma Bedelinin Nakden ve PeĢin Ödenmesi…………..…………………… 58 2.1.6.3.KamulaĢtırma Bedelinin EĢit Taksitle Ödenmesi…………...………………………… 60 2.1.6.4.KamulaĢtırma Bedelinin Trampa Yoluyla Ödenmesi…………...…………………….. 61 2.1.7.KAMULAġTIRMA SÜRECĠNDE ĠRTĠFAK HAKKI KURULMASI YETERLĠYSE TAġINMAZIN KAMULAġTIRILMAMASI………………………………………………………………………………… 62 2.1.8.KAMULAġTIRMA AMACINI GERÇEKLEġTĠRĠYORSA KISMEN KAMULAġTIRMA YAPILMASI……………………….………………………………………………………………………… 66 2.1.9.KAMULAġTIRMA KARARININ ALINMASI ve ĠDARECE KAMULAġTIRILACAK TAġINMAZ ĠLE ĠLGĠLĠ OLARAK TAPU SĠCĠLĠNE ĠDARĠ ġERH VERĠLMESĠ………………..…………………… 68 iv 2.1.10.SATIN ALMA USULÜNÜN UYGULANMASI………………………………..……………… 70 2.1.10.1.KamulaĢtırma Kanunu’nda Düzenlenen Satın Alma Usulü ile Borçlar Kanunu’nda Düzenlenen Satım SözleĢmesinin KarĢılaĢtırılması…………………………………...……………… 70 2.1.10.2.Ġdarenin Öncelikle Kıymet Takdir Komisyonu ve UzlaĢma Komisyonu OluĢturması.73 2.1.10.3.Ġdarenin KamulaĢtırma Kanunu’nun 8.Maddesine Uygun Bir ġekilde TaĢınmaz Malikine Resmi Taahhütlü Yazı Göndermesi……………………………………………………..…… 74 2.1.10.4.Malikin Ġdarece Gönderilen Resmi Taahhütlü Yazıya Tebellüğ Tarihinden Ġtibaren 15 Gün Ġçinde Cevap Verme Yükümlülüğü……………………………………….………………………… 76 2.1.10.5.Satın Alma Usulünün Uygulanma Sürecinin Sonunda AnlaĢma Sağlanması…….. 77 2.1.10.6.Satın Alma Usulünün Uygulanma Sürecinin Sonunda AnlaĢma Sağlanamaması… 78 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM:KAMULAġTIRMADA TAġINMAZ MALĠKĠNĠN HAKLARI………………………… 79 3.KAMULAġTIRMADA TAġINMAZ MALĠKĠNĠN HAKLARI………………………………………….. 79 3.1.MALĠKĠN KAMULAġTIRILAN TAġINMAZI GERĠ ALMA HAKKI……………………………… 79 3.1.1.Genel Olarak……………………………………………….………………………………….. 79 3.1.2.KamulaĢtırma Bedelinin KesinleĢmesi……………………………………………………… 79 3.1.3.KamulaĢtırma Bedelinin KesinleĢmesinden Ġtibaren 5 Yıllık Sürenin DolmuĢ Olması… 80 3.1.4.Geri Alma Hakkının, KamulaĢtırma Bedelinin KesinleĢmesinden Sonra 5 Yılın Sona Ermesinden Ġtibaren 1 Yıl Ġçinde Kullanılması………………………………………………................. 81 3.1.5.Malikin Ġdareye BaĢvurması…………………………………………………………………. 81 3.2.MALĠKĠN KAMULAġTIRMA ĠġLEMĠYLE ĠLGĠLĠ OLARAK DAVA AÇMA HAKKI……………. 82 3.2.1.Genel Olarak…………………………………………………………………………………… 82 3.2.2.KAMULAġTIRMANIN ĠPTALĠ DAVASI ( Ġdari Yargı )……………………………………… 82 3.2.2.1.Görevli ve Yetkili Mahkeme………………………….………………………………… 82 3.2.2.2.Ġdari Merci Tecavüzü…………………………….…………………………………… 86 3.2.2.3.Ehliyet (Davanın Tarafları )………………………….………………………………… 87 3.2.2.4.Husumet………………….…………………………………………………………… 91 3.2.2.5.Dava Açma Süresi…………………………….……………………………………… 92 v 3.2.2.6.Dava Konusu Kesin ve Yürütülebilir Bir ĠĢlem Olması………………………..… 96 3.2.2.7.Dava Dilekçesi……………………………...……………………………………… 99 3.2.2.8.KamulaĢtırma ĠĢleminin Ġptali Nedenleri……………………...………………… 100 3.2.2.8.1.Yetki Unsuru Yönünden Hukuka Aykırılık…………………….………… 100 3.2.2.8.2.ġekil Unsuru Yönünden Hukuka Aykırılık………………….…………… 103 3.2.2.8.3.Konu Unsuru Yönünden Hukuka Aykırılık……….……………………… 105 3.2.2.8.4.Sebep ve Amaç Unsuru Yönünden Hukuka Aykırılık…….…………… 106 3.2.2.9.Yargılama Giderleri…………………………………………………………………… 107 3.2.2.10.Ġdari Yargıda Malikin KamulaĢtırmanın Ġptali Davası Açmasının, Adli Yargıdaki Sürece Etkisi……………………..………………………………………………………………………… 108 3.2.2.11.Ġdari Yargı Tarafından Verilen KamulaĢtırmanın Ġptali Davasına ĠliĢkin Nihai Kararın Asliye Hukuk Mahkemesi’ndeki Sürece Etkisi………………………………………………………… 110 3.2.3.KAMULAġTIRMA BEDELĠNĠN TESPĠTĠ ve TESCĠL DAVASI ( Adli Yargı )………..…… 112 3.2.3.1.Görevli ve Yetkili Mahkeme…………………………………………………………… 112 3.2.3.2.Davanın Tarafları…………………...………………………………………………… 113 3.2.3.3.Bir Dava ġartı: Satın Alma Sürecinin Usulüne Uygun Tamamlanması……...…… 117 3.2.3.4.Davanın Niteliği………………………………..………………………………………… 118 3.2.3.5.Davanın Konusu ve Süresi………………..…………………………………………… 119 3.2.3.6.Dava Dilekçesinde Bulunması Gereken Bilgiler…………………………..………… 120 3.2.3.7.Yargılama Usulü…………………………..…………………………………………… 121 3.2.3.8.Yargılama Giderleri,Harç ve Vekâlet Ücreti………………..……………………… 122 3.2.3.9.Asliye Hukuk Mahkemesi’nce Malike Tebligat Yapılması………...…...………… 123 3.2.3.10.KamulaĢtırma Bedelinin Tespitinde Mahkeme Süreci………………..………… 127 3.2.3.10.1.BilirkiĢi Seçilmesi…………………………………………………………… 129 3.2.3.10.2.KeĢif ve BilirkiĢi Ġncelemesi………………………………………………… 131 3.2.3.10.3.BilirkiĢinin KamulaĢtırmaya Konu TaĢınmazın Değer Tespitinde Esas Alacağı Günün Belirlenmesi Sorunu……………………….…………………………………………………… 132 vi 3.2.3.10.4.BilirkiĢi Raporunun Hazırlanması ve BilirkiĢi Raporunun Hukuki Sonucu.. 133 3.2.3.10.5.KamulaĢtırma Bedelinin Mahkeme Tarafından Tespit Edilmesinin Hukuki Sonucu……………………………………………………………………………………………………… 138 3.2.3.10.6.Asliye Hukuk Mahkemesi’nin Tescil Kararı Vermesi……………………… 142 3.2.3.10.6.1.Genel Olarak……………………………………………………… 142 3.2.3.10.6.2.Tescil Kararı Verilmesinin Hukuki Sonucu…………………… 142 3.2.3.10.6.3.KamulaĢtırılan TaĢınmazın Tesciline ĠliĢkin Olarak Tapu Harcının Ġdarece Ödenmesi…………………………...……………………………………………… 143 3.2.3.10.7.Asliye Hukuk Mahkemesi’nin KamulaĢtırma Bedelinin Tespiti ve Tescil Kararına KarĢı Kanun Yolları………………………………..………………………………………… 144 3.2.3.10.7.1.Genel Olarak……………….……………………………… 144 3.2.3.10.7.2.Bölge Adliye Mahkemeleri’nin Göreve BaĢlamasından Önceki Kanun Yolları…………………………………………………………………………………………… 145 3.2.3.10.7.3. Bölge Adliye Mahkemeleri’nin Göreve BaĢlamasından Sonraki Kanun Yolları……………………………………………………………………………………… 146 3.2.4.MADDĠ DÜZELTĠM DAVASI (Adli Yargı )………..………………….……………… 147 3.2.5.DĠĞER DAVALAR……………………………………………………………………… 148 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: KAMULAġTIRMADA TAġINMAZ MALĠKĠNĠN YÜKÜMLÜLÜKLERĠ…… 149 4.KAMULAġTIRMADA TAġINMAZ MALĠKĠNĠN YÜKÜMLÜLÜKLERĠ………………………… 149 4.1.Malikin KamulaĢtırılan TaĢınmaz Malı BoĢaltma Yükümlülüğü………………………… 149 4.2.Malikin Ġdarece Gönderilen Resmi Taahhütlü Yazıya, Tebellüğ Tarihinden Ġtibaren 15 Gün Ġçinde Cevap Verme Yükümlülüğü……………………………………………………… 151 4.3.Asliye Hukuk Mahkemesi’nce Malike Tebligat Yapılması Üzerine Malikin TaĢınmazı BaĢkasına Devretmeme Yükümlülüğü………………...……………………………………………… 151 4.4.Geri Alma Hakkının Malik Tarafından Kullanılması Üzerine KamulaĢtırma Bedelinin Alındığı Günden Ġtibaren Kanuni Faizi Ġle Birlikte Malik Tarafından Ġdareye Ödenmesi Yükümlülüğü……… 152 4.5.Ġdarece Fazla Ödenen KamulaĢtırma Bedelinin Malik Tarafından Ġdareye Geri Ödenmesi Yükümlülüğü…………………...……………………………………………………………………… 153 SONUÇ……………………………………………………………………………………………..… 154 vii KAYNAKÇA……………………………………………………………………………………………. 156 ÖZET…………………………………………………………………………………………………… 161 ABSTRACT……………………………………………………………………………………………. 162 viii KISALTMALAR a. g. e. : Adı Geçen Eser a. g. m. : Adı Geçen Makale AĠHM : Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi AĠHS : Ġnsan Haklarının ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına ĠliĢkin SözleĢme AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi AYM : Anayasa Mahkemesi b.k.z. : Bakınız BOTAġ : Boru Hatları ile Petrol TaĢıma A.ġ c. : Cilt D : DanıĢtay D : Dava Dairesi f. : Fıkra m. : Madde E. : Esas EPDK : Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu HMUK : Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanunu HES : Hidro Elektrik Santrali HD : Hukuk Dairesi ĠYUK : Ġdari Yargılama Usulü Kanunu ĠHĠD : Ġdare Hukuku Ġlimler Dergisi