widespread by getting people under control, preventing them planning their career and having important effects on their motivations and their productivity. The effects of stress on employee’s Stres Kaynaklarının Kariyer Yönetimine Etkileri performances, organizational commitment and job satisfaction have been recognized. Stress has negative Gülten EREN GÜMÜŞTEKİN∗ impacts on both employees and the organization, at Fikret GÜLTEKİN∗∗ the same time it is possible to consider the stress as a tool which sets people into action helping them to Özet: Etki alanının ve işgörenler üzerindeki olumsuz reach their target quickly. Surely, it would be özelliklerinin her geçen gün arttığı ve modern possible to increase the employee’s productivity and dünyanın hastalığı olarak bilinen stres, günümüz iş the performances in the organization by applying of dünyasının en önemli sorunlarından bir tanesidir. effective stress management program.In this study, Stres, günümüzde işletmeleri yakından etkilemekte sources of stress were examined and the issue of its ve özellikle insan kaynakları açısından giderek önem effects on the individual’s career life were kazanmakta ve örgüt politikaları arasına girmektedir. emphasized. Günümüz iş dünyasında bireyi kontrol altında tutan, kariyer planlama yapmasına engel teşkil eden ve Keywords: Stress, Sources of Stress, Career verimlilik ve motivasyon üzerinde önemli etkilere Management sahip stres ve stres yönetimi konusu, giderek yaygınlaşmaktadır. Stresin, işgörenlerin GİRİŞ performansları, örgütsel bağlılıkları ve iş tatminleri üzerinde etkiye sahip olduğu bilinmektedir. Hem Stres, günümüz iş dünyasında üzerinde durulması işgörenler hem de örgüt açısından çeşitli olumsuz gereken ve her geçen gün organizasyonların çeşitli etkileri bulunan stresi, aynı zamanda bireyin harekete teknikler uygulayarak çözüm yollarını araştırdığı geçmesini ve hedeflerine daha çabuk ulaşmasını üstesinden gelinebilecek bir konudur. Aynı zamanda, sağlayan bir araç olarak da bakmak mümkündür. bireyi ve örgütü etkileyen ve performans ile bireyin İşgörenlerin örgüt içinde verimliliğinin ve kariyer yaşamının önemli dönüm noktalarında çeşitli performansının artması, şüphesiz etkin bir stres sorunların oluşmasına neden olan stresin, olumsuz yönetimi uygulamaları ile mümkündür. Çalışmada, etkilerinin yanı sıra olumlu etkilerinin de bireye fayda stres kaynakları incelenmiş ve stres kaynaklarının, sağladığı bilinmektedir. Günlük yaşamımızda bireyin kariyer yaşamının üzerinde ne gibi etkileri karşılaştığımız bireysel stres kaynaklarının yanında iş olduğu konusu üzerinde durulmuştur. yaşamında da maruz kalınan örgütsel stresin üstesinden gelmek için örgütlerin işgörenleri ile Anahtar Kelimeler: Stres, Stres Kaynakları, Kariyer yürüttüğü çalışmalar sonucunda, önemli aşamalar yönetimi kaydedilmiştir. Çalışmada, hem bireysel hem de örgütsel stres kaynaklarının, bireyin kariyer Effects of Sources of Stress on the Career yaşamının üzerinde ne gibi etkileri olduğu teorik Management çerçevede ortaya konulmuştur. Yapılan kavramsal analizlerin, bu alanda yapılacak çalışmalara alt yapı Abstract: If we consider its large impact area and its niteliğinde katkı sağlayacağı beklenmektedir. increasing negative effects on the employees every passing day, stress known as the sickness of modern STRES VE STRES KAYNAKLARI world is one of the most important issues of today’s business world. Recently, stress has been affecting Stres, iş yaşamında birey üzerindeki baskıyı artırarak the business organizations closely, becoming çalışanın işten soğumasına ve performansının gradually one of an issue particularly in terms of düşmesine neden olan bir kavramdır. Örgüt çatısı human resources and being included in the policies of altında birleşen bireylerin stres kaynakları çeşitlidir organization. In today’s business world, the issue of ve her birey sorunun üstesinden gelebilmek için çaba stress and stress management have become gradually göstermektedir. Bireyin kariyer yaşamının şekillendiği ya da işe girdiği ilk dönemlerde işten kaynaklanan, dış çevreden kaynaklanan ve kişinin ∗ Doç.Dr., Dumlupınar Üniversitesi İİBF İşletme kendi kişilik yapısından kaynaklanan stres kaynakları Bölümü Öğretim Üyesi. bireyi en çok strese maruz bırakan stres ∗∗ Uzman, Dumlupınar Üniversitesi SBE Yönetim ve kaynaklarıdır. Yüksek düzeyde strese maruz kalan Organizasyon ABD. çalışanlarda iş doyumsuzluğu ortaya çıkmakta ve iş 147 yerinde saldırganlık, karar vermekte zorlanma ve KARİYER VE KARİYER YÖNETİMİ yabancılaşma gibi sorunlar oluşmaktadır. Ülkemizde kariyer konusu ile ilgili gelişmeler Hans Selye’nin stres konusu ile ilgili olarak yaptığı oldukça yeni olup 1980’li yılların başlarından itibaren araştırmalar stresin vücuttaki canlı hücrelere zarar kullanılmaya başlanmıştır. Türkçeye fransızca verdiğini ve de çabuk yaşlanmaya neden olduğunu “carriere” sözcüğünden giren kavram, bireyin bir ortaya koymuştur. Bundan dolayı da bazı yazarlar meslekte aşması gereken zorluklar ve izlenmesi stresi olumlu ve olumsuz stres olarak incelemişler ve gereken yollar biçiminde tanımlanabilir. Kariyer insana faydalı olabilecek düzeydeki stresi “olumlu kavramı, bireyin iş yaşamına yönelik tutum ve stres”, aksine insan organizmasını yıpratan stresi de değerlendirmelerini, kariyer planlama konusunu ve “olumsuz stres” olarak adlandırarak inceleme alanına kurum içerisinde bireyin kariyer hedeflerinin örgüt almışlardır. Bu yüzden stres işgörenleri olumlu yönde tarafından yerine getirilen faaliyet ve planları, bireyin etkiler ve onların hedeflerine ulaşmasına aracılık kendi istek ve gereksinimi ile örgütün gereksinimleri ederse “olumlu stres” , hastalık yapıcı etkileri ve arasındaki uyumun sağlanması gibi konuları içerisine zararlı yanları ön plana çıkarsa da “olumsuz stres” alan bir konudur. Kariyer seçiminin birey tarafından olarak adlandırılabilir (Aktaş, 2001:27). yapılmasına karşın günümüzde kurumlar, bireyin kariyer seçimine ve geliştirilmesine yönelik çeşitli Dış çevre kaynaklı stres kaynakları da, dünyada ve çalışmalar ve araştırmalar yapmaktadırlar. Genel ülkemizde yaşanan sosyo kültürel, teknolojik ve anlamıyla kariyer sistemi, bireyin değil, yapılacak yaşam standartlarında meydana gelen değişimlerin işin önemli olduğu işe yönelik kariyer sistemi ve birey üzerinde yarattığı baskı unsurlarıdır. Her canlı bireyin işe alınırken belli bir göreve değil de belli bir gibi insan da doğar, büyür ve belli bir yaşam süresi meslekte ve kariyerde yükselmesini sağlayan kişiye boyunca yaşamını sürdürerek ölür. Doğumundan yönelik kariyer sistemi olmak üzere iki kısımda ölümüne kadar çeşitli gereksinimlerin varlığını incelenmektedir. hisseden birey, zorlukların üstesinden gelebilmek için yaşam mücadelesi vermektedir. Karşılaştığı zorluklar, Kariyer planlama konusunda kişinin beklentilerinin bireyin yaşama daha sıkı tutunmasını sağlamak için açık ve net olması ve geleceğe yönelik olarak iş hemen pes etmemesini ve onlarla mücadelesini yaşamında alacağı sorumlulukların belirlenmesi, gerekli kılmaktadır. Aile yaşamı, iş yaşamı, sosyal özellikle bireyin ilgi ve yetenekleri ile ilgili bir yaşam vb. ortamlarda her bireyin karşılaştığı stres konudur. Kişinin kendi tercihlerini ilgi ve yeteneğine kaynakları, birbirinden bağımsız ve farklıdır. dönük planlaması, başarılı bir kariyer planlamasının ilk aşamasıdır. Günümüzde birey, iş, aile ve sosyal çevre arasındaki üçgende yaşantısını sürdürmekte ve bu üç unsurun Kariyer planlamasının odak noktasını birey oluştursa oluşturduğu stres kaynakları ile mücadelesini da, yönetimin desteği ve çalışmaları yakından takip sürdürmektedir. Belli sorumluluk sahibi ve üst etmesi de kuşkusuz bir gerekliliktir. Yönetimin birey mevkilerde çalışan işgörenler bu dengeyi en iyi ile bütünleşmesi, ancak yönetimin bireye kariyer şekilde sağlamak için sosyal çevreye daha fazla planlama konusunda verdiği destek ile mümkün ağırlık vermekte ve her iki yaşantıyı da sürdürmek olmaktadır. Kariyer konusu ile ilgili olan ve bireyin zorundadır. Stres kaynakları ile mücadele etmek kariyer amacına ulaşması için izleyeceği yolları zorunda kalan birey zaman içerisinde sosyal yaşamın tanımlayan kariyer patikası da kariyer konusu ile da gerektirdiği birtakım koşulların etkisiyle ilgili bir terimdir. Genellikle kariyer gelişim yaşantısını sürdürmek zorunda bırakılmıştır. Bireyin programlarının altında değerlendirilen kariyer günlük yaşantısında karşılaştığı ulaşım problemleri, patikaları için insan kaynakları sürekli araştırmalar yaşanılan yerin değişikliği, ekonomik ve finansal yapmaktadır. koşullar, ülkenin içinde bulunduğu durum gibi çeşitli stres kaynakları bireyin stresle mücadelesi ve Kariyer konusu ile ilgili olan ve bireyin kariyer yönetiminin önemini biraz daha gözler önüne yaşamının orta dönemlerinde karşılaştığı ve iş sermektedir. Kalabalık, gürültülü ve aşırı trafik yaşamında önemli gelişme ve ilerlemelerinin durduğu yoğunluğunun bulunduğu büyük şehirlerde yaşayan noktayı ifade eden bir diğer kavram da kariyer bireylerin stresten etkilenme düzeyleri diğer bireylere platosudur. Kariyer platosu ya da düzleşmesi adı ile nazaran daha yüksektir. İş yaşamının insana yüklediği tanımlanan kavram aynı zamanda birey için üst sorumlulukların her geçen gün biraz daha artması, düzeylere yükselme olanaklarının azaldığı ya da hiç bireylerin strese karşı geliştirdikleri savunma kalmadığı durumları ifade etmektedir. Günümüzde mekanizmaları konusunda hassasiyetlerini biraz daha bireylerin orta yaş dönemlerinde karşılaştıkları bu artırmaktadır (Güçlü, 2001:101). sorunun çözümü ancak etkili bir kariyer danışmanlığı hizmetinin yürütülmesi ile çözüme kavuşabilmektedir. 148 STRES KAYNAKLARI VE KARİYER Mal ya da hizmet üretiminde bulunan örgütlerde uzun YÖNETİMİ dönemde yüksek strese neden olan koşullar, işgörenlerin iş verimliliğini ve genel sağlığını Stres kaynakları temelde bireysel ve örgütsel stres bozmaktadır. Örgütlerde yöneticilik görevi, kaynakları olmak üzere iki kısımda incelenebilir. sorumluluk gerektiren bir görev basamağı Bireysel stres kaynakları olan kişilik yapısı, olduğundan dolayı, yöneticiler, A ve B tipi kişilik yetenekleri, yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim yapılarına göre çeşitli davranış özellikleri düzeyi gibi kaynakların her birinin kariyer sergilemektedir (Aktaş, 2001:37). Örneğin; A tipi yönetimine etkileri analiz edilecektir. Örgütsel stres kişilik özelliği bulunan bireylerde yükselme, kaynakları bireyin işteki çalışma süresi ve iş doyumu, başkalarıyla yarışma isteği, heyecanlı olma, zamana örgütsel siyasa, işle ilgili örgütsel stres kaynakları, karşı devamlı bir yarış halinde bulunma, işleri acele bireyin örgütteki rolü, kişilerarası ilişkileri, örgütün ile bitirme, hareket ve konuşma tarzlarının hızlı yapısı ve iklimi, bireyin kariyer gelişimi gibi örgütsel olması, kişisel ve sosyal yaşama ayrılan zamanın az stres kaynaklarının kariyer yönetimine etkileri analiz oluşu, başkasının sözünü keserek müdahale etme gibi edilecektir. çeşitli davranışsal özellikler bulunmakla birlikte bu kişilerde kalp krizi ile karşı karşıya gelme riski de Bireysel Stres Kaynaklarının Kariyer Yönetimi yüksektir. B tipi kişilik yapısına sahip bireylerin ise, Üzerindeki Etkileri sabırlı ve metanetli olmalarından dolayı daha başarılı oldukları gözlenmiştir. Bireyin iş yaşamında sorunlarla baş etmesi ve bu sorunların nasıl üstesinden geleceğini düşünmesi, İşletmeler genelde işe alımda ve yönetici birey üzerinde stres yaratan kaynakların başında seçimlerinde, her zaman risk almaya hazır olan ve gelmektedir. Stres kaynakları arasında gösterilen cesaretli A tipi kişilik yapısına sahip olan bireyleri bireysel stres kaynakları arasında bireyin yetenekleri, seçme eğilimindedirler. Bu kişilik tipleri genellikle kişilik yapısı, olaylara karşı bakış açısı, içe ve dışa saldırgan, hareketli ve rekabeti seven bireyler olduğu dönüklük durumları ve iş yaşamında cinsiyet, medeni için bu yapıya sahip olan yöneticilerin iş yaşamında durum, eğitim düzeyi gibi sosyo demografik faktörler başarı şansı, B tipi kişilik yapısına sahip olan önemli bir yer oluşturmaktadır. Bunun yanında yöneticilere göre daha yüksektir (Ekinci ve Ekici: işgörenlerin kariyer planlamasını ve yönetimini 2003:100). Bireyin kişilik yapısının A tipi olması; etkileyen stresin iş yaşamındaki olumsuz etkilerini aynı zamanda bireyin kendini denetleyememesi, ortadan kaldırmak ve ve çözüm yollarını bulmak da düşmanca tavırlar sergilemesi ve de bazı psikolojik yine örgüt yönetimine düşmektedir. açıdan çeşitli rahatsızlıklarının olması, bireyin iş yaşamında saldırganca davranışlar göstermesinin Bireyin iş yaşamına başlamadan önce kariyerini altında yatan temel nedenler arasında sayılabilir planlaması, kariyer beklentilerini gözden geçirmesi (Özdevecioğlu ve Aksoy: 2005:97). Bu nedenle, A ile işe girdikten sonraki dönemde örgütün kariyer tipi ve B tipi kişilik yapısına sahip olan bireylerin, yönetimi politikalarının kesiştiği noktada kendini strese verdikleri tepkilerde de farklılık görülmektedir. gösteren stres, bireyin çözüm yolları üzerinde Örneğin, A tipi kişilik yapısına sahip olan bireyler düşünmesini gerektirmektedir. yaptıkları hatanın sonucunda şoke olmakta ve de yaptıkları işi ya da görevi gerektiği gibi Kişilik Yapısının Kariyer Yönetimine Etkisi yapamadıkları ya da eksik yaptıkları bilincine varmaktadırlar (Gümüştekin ve Öztemiz, 2005:277). Stres yaratan bireysel ve sosyo demografik kaynakların başında kişilik yapısı gelmektedir. Stresin iş doyumu ve bireyin kariyer yaşamına vermiş Kişilik, bireyin olaylara karşı vermiş olduğu tepkiyi olduğu olumsuz etkiler dolayısıyla son zamanlarda A ve davranışı ölçen önemli bir göstergedir. Her bireyin tipi davranış özellikleri gösteren bireyleri belirlemek, karşılaştığı olayları değerlendirme biçimi, küçük iş yaşamının verimliliği açısından son derece yaşlardan itibaren çevresinden edindiği birtakım önemlidir. A tipi kişilik yapısının belirlenmesi, davranışlar ve aile yapısına bağlı olarak farklılık bireyin ya da örgütün stresle mücadelesini ve göstermektedir. Yaşamının her döneminde birtakım performansını da yakından ilgilendirmektedir sıkıntıların üstesinden gelmek için yaşam mücadelesi (Batıgün ve Şahin, 2006:33). Örneğin, bir çalışma ile karşı karşıya gelen her bireyin, stresle karşılaşması Amerika’daki yöneticilerin %60’ının A tipi kişiliğe, doğaldır. İnsan açısından önemli olan, duygusal %12’sinin de B tipi kişiliğe sahip olduğunu ortaya dengesinin bozulmadan, uğraş verdiği yaşam çıkarmıştır (Soysal, 2008:10). A tipi davranış yapısı, mücadelesinden en az zararla çıkmanın yollarını günümüzde modern yaşama tarzı ile teşvik edilen ve araştırmak ve bunun için gayret göstermektir. ödüllendirilen bir davranıştır. Çünkü çevrelerindeki insanlardan daha hızlı ve aceleci olan ve hızlı konuşan insanlara dünyada çok değer verilmektedir. 149 Bireyin A tipi davranış kalıbına sahip olması ve sürekli olumsuz değerlendirilen birey ise, olası çeşitli hastalıklara yakalanması bunu başarısızlıkları sebebiyle kendi yöneticisini stres değiştiremeyeceği anlamına da gelmemektedir. kaynağı olarak benimser. Yine bilgi ve yetenek Uygun terapi programları ve çeşitli tekniklerle, açısından kişinin yeteneklerini kullanma ortamı kendine özgü davranışlarının bazılarından taviz bulması ve yaptığı işte kendine güvenmesi sonucunda verebilen kişiler, zamanla stres oluşumunun önüne ortaya çıkan stresi, diğerlerine göre daha düşük geçeceklerdir (Durna, 2004:201). düzeylerdedir. Kişinin yeteneklerini kullanacak ortamı bulamaması, örgüt içinde stres oluşumuna Sonuçta her ne kadar A tipi kişilik yapısına sahip olan kaynaklık edecek, bireyin doğru kariyer planlaması bireyler, çalışma azmi, sabırsız oluşları ve de yapmasını engelleyecektir. Bu stres kaynaklarının gösterilen hedefi daha kısa bir sürede yerine getirme üstesinden gelmek, üst yönetimin işgörenlerin başarısı gösterseler de; B tipi kişilik yapısına sahip yeteneklerini dikkate alması ve yetenekleri olan bireylere nazaran stresten etkilenme ve stresin doğrultusunda en uygun işe atanmasını gerektiren doğurduğu hastalıklara yakalanma oranları daha örgütün verimliliği ve çalışan motivasyonunu içeren fazladır. Ancak kariyer yaşamında her mesleğin önemli bir konudur (http:/www.puko. bizstres.pdf). kendine özgü koşulları olduğu faktörü de göz önüne Kuzey Avrupa ülkelerinde iş stresi ile ilgili yapılan alındığında, B tipi kişilik yapısına sahip olan çeşitli çalışmalar sonucu bazı projeler geliştirilmiştir. bireylerin de özellikle risk gerektirmeyen, rekabet Örneğin İsveç’te işgörenlerin çevrelerini kendi ortamının sıkı olmadığı bölümlerde ya da işlerde A gereksinim ve yeteneklerine göre düzenlemeleri için tipi kişiliklere göre başarı şansının daha fazla olduğu çeşitli teşvikler oluşturulmuştur (Önsüz vd., söylenebilir. 2008:24). Yetenek Yapısının Kariyer Yönetimine Etkisi Kariyer yönetimi uygulamaları aşamasında örgütsel fırsatları tanıma noktasında çalışanlara kendi Yetenek, bireyin kişilik kalıpları ve stresten yeteneklerine uygun olarak, sunulan kariyer etkilenme derecesi açısından son derece önemli bir fırsatlarını değerlendirmeleri istenir. Bireyin kendi kriterdir. Stresin oluşturduğu olumsuz etki yetenek ve bilgisine göre değerlendirmede bulunacağı kapsamında değerlendirildiğinde her bireyin bu aşamada, örgütün de bireye destek olması gereksinimi, değerleri ve yetenekleri birbirinden gerekmektedir (Öztürk ve Teber, 2006:74). Diğer farklıdır. Bu farklılıklar bireyin stresten etkilenme taraftan yeteneğin yanında kişinin işe olan bakış açısı düzeyini azaltır ya da arttırır. Örneğin bir bireyin çok ve işleri kavrayabilme yeteneği de stresi minimize basite indirgediği bir olayı diğer birey gözünde eden ve çalışan üzerinde iş yükünü hafifleten bir büyüterek iş yaşamında kendisini içinden durumdur. çıkılamayan sıkıntılara sürükleyebilir (Özkalp, 1989:148). Stresin etkilerini azaltmada ya da stres Rasyonel bir kariyer planlama süreci, bireyin kendi yönetiminde kullanılan tekniklerden bir tanesi de yetenek ve ilgi alanlarının tespiti ve analizi ile başlar. eğitilmiş işgörenin seçimi ve yükseltilmesi ile ilgili Birey kendi zayıf ve güçlü yanlarını istihdam konudur. Bazı durumlarda üst yönetim işgörenlerin edilebilirlik ışığında değerlendirmelidir. Birey kendi yeteneklerini işin gerektirdiği niteliklerle ilgi alanlarının, yeteneklerinin, kişilik özelliklerinin karşılaştırabilir ve uyumlu hale getirebilir. Bireyin farkında olmalı ve bu noktada objektif bir tavır ortaya yetenekleri ile iş gerekleri arasında uyumun koymalıdır. Bireysel kariyer plan ve hedeflerinin dengesizliği, aşırı iş yükünün ortaya çıkmasına neden açıkça ortaya konması, bireyin kendi değerlerini olur ve bu da performansı olumsuz yönde etkiler. objektif bir biçimde değerlendirmesi ile mümkündür Günümüz dünyası teknolojik değişim ve acımasız (Anafarta, 2001:5). rekabetin de etkisiyle giderek zorlaşmakta ve bireyi içinden çıkılamayan bir duruma sürüklemektedir. Organizasyonlardaki kariyer geliştirme süreçlerinde Dengeli bir yaşam yürütmek isteyen birey, her şeyden hedeflenen, bireyin sahip olduğu yetenekleri hem önce kendi yaptığı işle yeteneklerini örtüştürmeye bireysel amaçlar hem de örgütsel amaçlar için çalışarak yeteneklerini zorlamaktadır. Bu yüzden değerlendirmesinin sağlanmasıdır. Bu noktada bireye stres günlük yaşamın ayrılmaz bir parçası olmuş ve etkin bir kariyer planlaması yapmasını sağlayarak geniş bir kullanım alanı bulmuştur (Ulukış, 2005:10). örgütsel anlamda çeşitli destekler sunulmaktadır. Bireyin yeteneklerinin artırılması ile başlayan bu İşgörenlerin içinde bulunduğu ortam da bireyin süreç aynı zamanda bireyin işe yönelik kişisel stresten etkilenme düzeyi ve başarısını etkileyecektir. doyumlarının sağlanması ve özlemlerinin İşgören başarıya ulaşmak için çeşitli yetenek ve gerçekleştirilmesi sürecini de bünyesinde barındırır özelliklere sahipse, yönetici tarafından desteklenip, (Akın, 2005:6). başarıya odaklanıyorsa, işgören örgütte kabul gördüğünü anlayacaktır. Üst yöneticileri tarafından 150 Bireyin yeteneklerinin artırılmasının umulduğu iş kaygılarla da kendilerini daha fazla yıpratmaktadırlar zenginleştirilmesi, bireye daha fazla sorumluluk, daha (Ekinci ve Ekici, 2003:100). anlamlı bir iş ve geribildirim sağlamaktadır. Bunun yanında iş zenginleştirilmesi yoluyla motivasyon Bir örgütte işgörenlerin yaş ortalaması, örgütün artırılmış olacak ve yapılan işin kalitesi artacaktır. performansı ile yakından ilgili bir konudur. Yaşın Ancak bu durum tüm çalışanlar için geçerli olmayıp, performans üzerindeki etkisi, yönetim kültürleri bazı çalışanlar açısından iş zenginleştirmesi stresi arasında da farklılık arz etmektedir. Örneğin ABD’de artırıcı bir etki yapabilmektedir. Bu konu ile ilgili kariyer olanakları açısından genç insanların şirketin nihai karar verilmeden, işgörenlerin fikirleri de üst düzeylerine ulaşması kolay iken, bu uygulama alınmalıdır (Aydın, 2004:62). Japonya’da daha farklıdır. Japon kültürü ve örgüt anlayışına göre, örgütün üst düzeylerine Yaş ve Kariyer Yönetimine Etkisi yükselebilmek aynı zamanda belli bir yaşı veya olgunluğu temsil etmekte ve belli yaşlara kadar Yaş faktörü hem kişisel gelişim açısından hem de bireylerin örgütün üst düzeylerine ulaşması neredeyse bireyin kendini yetiştirdiği üniversite yıllarından imkânsız olmaktadır. Çevresel ve teknolojik değişim sonra iş yaşamının ilk dönemlerinde, kariyer şartları da göz önüne alındığında, genç bireylerin yaşamını etkileyen önemli bir unsurdur. Birey, örgüte uyumunun kolay olduğu ve daha dinamik kariyer yaşamının ilk yıllarında daha çok çalışma oldukları söylenebilir. Ancak yönetimsel kadrolarda isteği içerisinde olmakta ve verilen görevlerin işe yeni başlayan genç işgörenlerde tecrübe ve üstesinden başarıyla gelmektedir. Aynı zamanda uygulamaya yönelik çeşitli sıkıntılar yaşamaktadır. birey kendini hem bilgi hem de iş tecrübesi açısından Bireylerin ilerleme çabası özellikle de içinde iş yaşamının ilk yıllarında yeterli görmekte ve bulunduğu yönetimin baskısı ile engellenebilmekte ve üzerinde stres baskısı hissetmemektedir. Ancak birey bu aşamadan çeşitli stres kaynakları ile karşı kariyer yaşamının ilerleyen dönemlerinde özellikle de karşıya gelebilmektedir (Özmutaf, 2007:49). kariyer düzleşmesi sorunu ile karşı karşıya kaldığı dönemde, kendisine olan güveni kaybolarak yaptığı Örgütsel anlamda çalışanları etkileyen iş stresine işle ilgili olarak kendini yetersiz görmeye yönelik unsurların önüne geçebilmek için; onlara olan başlamaktadır. Tüm bu nedenler de, bireyin iş desteği sürdürmek ve çeşitli eğitim programları yaşamından soğumasını tetiklemekte ve de kariyer düzenleyerek, işgörenlerin bu zorlu dönemlerden en yaşamının bu döneminde bireyin strese maruz az zararla çıkmasını sağlayarak onların kalmasına neden olmaktadır (Özmutaf, 2006:77). motivasyonunu artırmak için çaba göstermelidir. Yaş, örgütte stresi tetikleyen önemli bir faktördür. İnsanların çevrelerindeki değişimi algılamaları, Cinsiyet ve Kariyer Yönetimine Etkisi içindeki bulundukları yaş dönemleri ile ilgili bir durumdur. Bundan dolayı da yaşamın her evresinde Cinsiyetten kaynaklanan sorunlar, özellikle kadın stresin insan üzerinde doğurduğu etki de farklıdır. işgörenler için kariyer yaşamını etkileyen önemli Stresin insan üzerinde oluşturduğu olumsuz etkiler sorunlar arasındadır. Bu sorun, hem bireysel hem de göz önünde bulundurulduğunda, insan yaşamı toplumun bireye yüklemiş olduğu anlam çerçevesinde çocukluk, gençlik, orta yaşlılık ve yaşlılık dönemleri değerlendirilebilir. Aynı zamanda kadının iş olmak üzere dört kısımda sınıflandırılabilir. Özellikle yaşamında çalışması ve cinsiyete yönelik yapılan yöneticiler açısından strese neden olan sorunların ayrımlar eski zamanlardan beri devam etmekte olup daha çok yaşın ilerlediği dönemlerde yoğunlaştığı bu konu ile ilgili çeşitli düzenlemeler mevcuttur. Bu görülür. Bu dönemlerde yöneticilerde fiziksel ve düzenlemelere örnek olarak İLO (Milletlerarası zihinsel açıdan bir yorgunluk hissi bulunmakta ve Çalışma Teşkilatı)’nın 1937 yılında onayladığı “Yer değişimler hız kazanmaktadır. Erkeklerde ve altı-Maden işlerinde kadınların çalıştırılmaması kadınlarda belirli yaşlarda meydana gelen hormonal hakkında 45 sayılı sözleşme” ile, 1966 yılında dengenin değişmesi nedeniyle, yöneticilerin iş ve özel onayladığı “Eşit Değerdeki İş için ve Kadın İşçiler yaşamında duygusal sorunlar göze çarpmaktadır. arasında Ücret Eşitliği Hakkında 100 no.lu sözleşme” Yönetici bireyler ya da üst düzeylerde çalışan gösterilebilir. Aynı zamanda ülkelerin ve ülkemizin işgörenler, örgütte görev yapan genç işgörenlere ayak de bu konuda düzenlediği çeşitli düzenlemeler uydurmakta zorluk çekebilmekte ve çabuk yorularak bulunmaktadır. Ülkemizde 1475 sayılı iş kanununun iş stresi oluşumunu hızlandırmaktadırlar. Bireyin iş 70.maddesinde düzenlenen “Gebe veya Emzikli yaşamındaki yorgunluğu ve yaşının ilerlemesi Kadınların Çalıştırılma şartlarıyla, Emzirme Odaları beraberinde stresi tetikleyerek çeşitli değişimlere kapı ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Tüzük”, 1973 aralamaktadır. Sonuç olarak yaşlı bireylerin iş yılında kabul edilen, Kadın işçilerin sanayiye ait yaşamındaki genç bireylere göre stresten etkilenme işlerde gece postalarında çalıştırılma koşulları düzeyleri yüksek olmakta ve emeklilik, ölüm vb. hakkında Tüzük”, yine İş Kanunumuzun “Gece Çalıştırma Yasağı” başlıklı 69.maddesi örnek 151 niteliğindedir. Gelişmiş ülkeler dahil birçok ülke terfi ettirilme yolunu da zora sokmaktadır şirketi, kadınların üst mevkilere gelmesine sıcak (Özsalmanlı, 2004:117). bakmamaktadır. Toplam işgörenlerin dağılımı açısından değerlendirildiğinde, ABD’de işgücünün Kadın ve erkek arasındaki rol farklılığı, örneğin %45’ini kadınların oluşturmasına rağmen, 1000 kadının çalışma yaşamının başlangıcında çalışma büyük işletmenin sadece %2’ sinin tepe yöneticisinin isteği, motivasyonu ve aile desteğinin çalışması kadın olduğu, Japonya da ise toplam işgücünün yönündeki desteğine rağmen, ailedeki rolü ve %40’ını oluşturan kadın işgörenlerin üst yönetim sorumluluklarının taleplerinden kaynaklanan baskı, düzeylerinde çalışan meslektaşlarının oranı ise sadece kadının iş yaşamında performansının düşmesine %1 civarındadır (Eryiğit, 2000:22). neden olmakta ve içinde bulunduğu stres kaynakları de kadını örgüt içinde çeşitli sorunlarla karşı karşıya Yönetim, cinsiyet ayrımı gözetmeksizin tüm getirmektedir. Tüm bu sorunların üstesinden bireylerin ortak katkısı altında işleyen ve işbirliğini gelebilmek ve iş stresini önlemek için de kadının gerektiren bir bütündür. Dolayısıyla kadın erkek desteğe gereksinimi bulunmaktadır (Yıldız, 2000:75). ayrımı yapılmaksızın, yönetim düzeylerinde her iki cinsin de görev almasını sağlamak en uygun olanıdır. Yapılan tüm araştırmalar sonucunda, kadının yaşadığı Çünkü yönetici olmak cinsiyet farkının hiç önemli stres ve iş yaşamında karşılaştığı tüm bu olmadığı tam tersine çalışmanın, azmin, kararlılığının olumsuzluklar da, kadının iş yaşamından soğumasına bir bütünsel yaklaşımını ifade etmektedir. Kadın neden olmakta ve başaramayacağı düşüncesi kadının yöneticilerin durumunu zora sokan cinsiyet ayrımı, kariyer yaşamına hakim olmaktadır. Son yıllarda kadın yöneticilerin zaman içerisinde kadın üzerinde durulmaya başlanan ve işyerinde psikolojik kimliklerini kaybetmesine ve erkeğe özgü davranış taciz (mobbing) olarak bilinen sorun da, daha çok kalıpları benimsemesine neden olabilmekte ve kadın çalışanları etkilemekte ve işten soğumasına ve zamanla kadının “süper kadın sendromunu” iş doyumunun azalmasına neden olmaktadır. yaşamasına neden olabilmektedir. Bu efor, kadının performansını ve çalışma azmini artırıcı bir unsur Medeni Durumun Kariyer Yönetimine Etkisi olmasına karşın, zamanla psikolojik açıdan çeşitli olumsuz sonuçlar da doğurabilmektedir (Keskin, İşgörenlerin kariyer yapma isteği, evlilik ile ilgili 2004:18-19). düşüncelerini belli bir zaman dilimi içerisinde erteleme ve kariyerine daha fazla ağırlık verme Kadın yöneticilerin sayısının az oluşu, büyük ölçüde çabalarını hızlandırmıştır. Kariyer yaşamının geleneksel cinsiyet ayrımcılığına dayanan tutumların ilerleyen dönemlerinde eğitim düzeyi, kişisel gelişim, eğitim alanına yansıması olarak da ifade edilebilir. deneyim ve tecrübe açısından daha seçici davranan Aynı zamanda eğitimde fırsat eşitliğinin tam işgörenler, evleneceği kişi ile ilgili olarak daha seçici anlamıyla uygulanamaması ve bunun sonucu olarak bir anlayış benimseyerek kendilerine bu konuda biraz da kadınların işlerinin gerektirdiği bilgi ve daha zaman ayırmaktadırlar. Bu durum, bireyin yetenekleriyle yeterince donatılamamış olmalarından kariyer yapma isteği arttıkça yaşının da buna paralel kaynaklanan bu sorun her ne kadar aşılmış görünse olarak arttığı ve yaş ilerledikçe evlilik açısından de halen günümüzde devam etmektedir. Şeffaf tavan seçicilik ve karar verme düzeyinin de artarak birey olarak da bilinen ve kadınların üst yönetime üzerinde stres oluşturduğu sonucuna götürmektedir. çıkmalarının önüne konulan görünmeyen bu engellere Erken evlilik yapma ve kariyer yaşamına atılmış karşı son yıllarda örgütlerde çeşitli çalışmalar olma, evliliğin bireyler üzerinde yaratacağı iletişimsel yürütülmektedir. Kadın çalışanın erkek çalışana göre etki ve yaş açısından değerlendirildiğinde, bireylerin daha duygusal olması ve karşılaştığı tüm olumsuz aile yaşamındaki mutluluğu, iş yaşamına da olumlu sonuçlar, kadının strese ve stresin doğurduğu çeşitli yönde yansımakta ve güzel bir aile yaşamı olan hastalıklara yakalanma oranını da artırmaktadır işgörenlerin strese maruz kalma oranları daha düşük (Aytaç, 2000:908). düzeylerde olabilmektedir (Gürol, 2007:148). Kadın yönetici olmak belli bir risk almayı, sebat ve Stres ve kariyer konusu medeni durum açıdan azimli çalışmayı ve zorluklara göğüs germeyi değerlendirildiğinde, evlilerin daha fazla sorumluluk gerektiren bir konu olmakla birlikte bu yolda hissetmesi, eşin hastalanması durumu ya da ölümü karşılaşılan sorunların üstesinden gelerek başarıyla bireyin daha çok strese girmesine neden olacaktır. çıkmak da, yine kariyer yaşamını etkileyen ve Bunun yanında olumlu bir evlilik dönemi geçiren evli üzerinde düşünülmesi gereken konular arasındadır. bireylerin, bekar bireylere nazaran stresi ve stresin Çünkü kadının iş yaşamı ve kariyeri konulu yapılan doğurduğu olumsuz etkileri daha az hissetmektedir bir çalışma, evlilik ve çocukların kariyer yaşamını (Özmutaf, 2006:77). Gelişmiş ya da gelişmekte olan sekteye uğrattığını gözler önüne sermektedir. Aynı ülkelerde kadının üzerinde odak nokta olarak beliren zamanda kadının aile yaşamındaki rolü, mesleğinde husus, kariyer ve aile arasında dengeyi kurmaktır. 152 Oysa iş yaşamına yeni atılan kadının çocuk İşteki Çalışma Süresinin Kariyer Yönetimine Etkisi yetiştirmeyi eşiyle, ailesiyle paylaşacağını bilmesi, istihdamını da sürekli kılarak iş yaşamında İşteki çalışma süresi ile ilgili olarak ortaya çıkan iş motivasyonunu da artırarak, kariyer hedeflerine stresi, özellikle işe yeni başlayan, iş yaşamını henüz ulaşmasını sağlayacaktır (Aytaç, 2000:48). tanımamış bireylerin karşılaştıkları bir durumdur. Bireyin kariyer yaşamının ilk dönemleri işi Eğitim Düzeyi ve Kariyer Yönetimine Etkisi öğrenmek, çalışma arkadaşlarını tanımak ve işi daha iyi yapabilmek adına yaptığı girişimlerle Eğitim düzeyi, bireyin yaşama bakış açısı ve geçmektedir. İşe ve kariyer yaşamına yeni başlamış zorluklarla nasıl mücadele edeceğinin bilincinde olan birey, kendini birdenbire iş yaşamının kuralları olması ile yakından ilgili bir kavramdır. Nasıl ki ile baş başa bulmakta ve kendisine yardım edecek, insanın karar verme aşaması, seçenekler arasından en yol gösterecek çalışma arkadaşları aramaktadır. iyi tercihi yapmasını gerektiren bir kavramsa; eğitim Hiyerarşik yapıyı ve çalışma arkadaşlarını tanımaya düzeyi de bireylerin yaşamdaki çıkmazlar ve başlayan birey, kariyer yaşamının ilk yıllarında sıkıntılarla mücadele etme yeteneği ve stresle baş stresle karşı karşıya gelmektedir. Bireyi bu aşamada edebilme düzeyi ile ilgili bir kavramdır. strese sokan temel neden, örgütün değerlerini ve hiyerarşik yapısını tanıma çabasıdır. Örgütün Eğitim düzeyleri arttıkça, bireyin örgütte yükselme değerlerini tanımaya çalışan birey aynı zamanda olanakları da artmakta ve bireyler daha çok stresle örgütte kendini ispat etme çabası içerisine girmekte baş başa kalarak yaşam mücadelesi vermektedirler. ve bu yüzden daha çok çalışmaktadır. Kendini ispat Üniversite sonrası kendini iş yaşamına hazırlayan ve etme çabası ve bunun getirdiği ilerleme fırsatlarının iş arama sürecine giren adaylar, kariyer yaşamlarına varlığı, bireyi daha çok strese maruz bırakmaktadır güzel bir başlangıç yapma uğraşı içerisine girmekte (Özmutaf, 2006:77). ve belli bir süre sonra üzerlerinde bir baskı hissetmektedirler. Aileden ve çevreden gelen baskılar Yapılan araştırmalar da bireye sorulan, “beş yıl sonra bireyi daha çok stres altında bırakmakta ve birey bu kendinizi nerde görüyorsunuz” sorusuna çalışan süreci aşmakta zorlanmaktadır. Ancak üniversite ve iş bireylerin %29’unun kendilerini patronlarının yaşamının bireye vermiş olduğu olgunluk, bireyin yerinde, %48’inin de yönetim düzeylerinde stresten etkilenme sürecini yavaşlatmakta ve birey gördükleri sonucunu ortaya çıkarmıştır. Bireyin ilköğretim ve lise mezunlarına göre daha az stres kariyer yaşamının ilerleyen dönemlerinde ise, örgüte düzeyi ile karşı karşıya kalmaktadır. Ancak zamanla olan uyum sürecini atlatması ve örgütün değerlerini eğitim düzeyi yükselen bireyin, örgüt içinde yüksek benimsemiş olmasından dolayı daha az stresle karşı basamaklara çıkma olasılığı bulunduğu için, görev karşıya kalmaktadır. sorumlulukları ve almış oldukları risk düzeyinin artması nedeniyle stres düzeyleri de artış İş Doyumunun Kariyer Yönetimine Etkisi göstermektedir (Özmutaf, 2007:49). İş doyumu, bir organizasyondaki işgörenlerin Örgütsel Stres Kaynaklarının Kariyer Yönetimine yaptıkları işten zevk almasının yanında, beraber Etkileri çalıştığı insanlarla olan iletişimi, fiziksel ve ruhsal duygularının bir yansıması olarak kabul edilebilir. Günümüz iş dünyasında bireysel anlamda stres kaynaklarının yanı sıra örgütsel anlamda da bireyi Araştırmalara göre, yüksek düzeyde karşılaşılan iş baskı altında tutan ve iş stresini artıran çeşitli örgütsel stresi, bireyin iş doyumunu olumsuz yönde stres kaynakları bulunmaktadır. Örgütsel stres etkilemekte ve bireyin işten soğumasına neden kaynakları, her bireyin kariyer yaşamının belirli olmaktadır. İş doyumsuzluğu olduğunda, bireyde dönemlerinde karşılaştığı ve üstesinden gelebilmek saldırganlık, karar vermekte zorlanma ve için uğraşlar verdiği veya örgütün bu anlamda destek yabancılaşma gibi durumlar da oluşmaktadır. Bunun faaliyetlerinin içinde bulunulduğu kavramlardır. yanında, işinden zevk almayan, kariyer anlamında Örgüt çatısı altında çalışan bireylerin karşılaştıkları çalıştığı örgütten ve iş arkadaşlarından destek stres kaynakları çeşitlidir. İşle ilgili nedenler, bireyin almayan ve bir beklentisi kalmayan çalışanın stres örgütteki rolü ile ilgili stres kaynakları, çalışanlar ve düzeyi, diğer çalışanlara göre daha yüksek olacak ve kişilerarası ilişkilerden kaynaklanan nedenler, işten ayrılma yolunu da seçebilecektir. Scott ve örgütün faaliyet alanı ile ilgili nedenler, kariyer Taylor (1985)’un yaptığı araştırmalar sonucunda, gelişimi ve dış çevre ile ilgili stres kaynakları olmak yüksek düzeydeki bir iş doyumunun iş stresini önemli üzere örgütsel anlamda bireyi baskı altında ölçüde azalttığı, düşük düzeydeki iş doyumunun da bulunduran ve kariyer yaşamının şekillenmesinde tam tersi devamsızlık oranlarını etkilediği ve iş önemli rol oynayan çeşitli stres kaynakları stresini artırdığı ortaya konmuştur (Balaban, 2000:4). bulunmaktadır. 153 İş doyumunda meydana gelen azalmalar zaman çalışan bireyler üzerinde doyumsuzluk yaratan bir içerisinde bireyin kişilik özellikleri ile de birleşince etkiye sahip olması, işgörenlerin fiziksel ve ruhsal genellikle huzursuzluk, bunalım, yorgunluk hissi ve durumunun zarar görmesi durumu ile depresyon gibi sorunların oluşumunu hızlandırmakta, sonuçlanacaktır. (Aktaş, 2001:26). fizyolojik ve psikolojik sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu sorunlar belli bir süre sonra, bireyin İşle ilgili örgütsel stres kaynaklarının başında çalışma iş yaşamını ve iş performansını olumsuz yönde koşullarının fiziksel anlamda yetersiz oluşu, işin çok etkileyerek verimliliği önemli ölçüde düşürmektedir. fazla veya çok az oluşu, fiziksel çevre koşulları ve Performansın ve verimliliğin düşmesi ile beraber işe zaman baskısı gibi nedenler yer almaktadır. Bu gibi geç gelmeler, hoşnutsuzluk, hata oranlarındaki artış faktörlere uyum gösterme zorunluluğu, işle ilgili stres gibi davranışların da artması bireyin kariyer yaşamını kaynaklarının oluşumuna öncülük eder. Fiziksel olumsuz etkilemektedir (Batıgün ve Şahin, 2006:33). koşullarının uygun düzeye getirilmesi, yöneticilerin özellikle de orta ve alt düzey yöneticilerin sağlığını Örgütsel Siyasa ve Kariyer Yönetimine Etkisi ve kariyerini olumlu yönde etkileyecek davranışlar arasındadır. Fiziksel ve diğer işle ilgili koşulların en Örgütsel siyasa faktörleri olan, adaletsiz ve yetersiz uygun düzeye getirilmesi, çalışma saatlerinin performans değerleme, örgüt politikalarının keyfi ve yöneticilerin psikolojik ve sosyal dengesine göre belirgin olmayışı, adaletsiz ödemeler, işin dönerli ayarlanması da, moral ve motivasyon açısından diğer olarak verilmesi ve de idealist iş tanımları gibi önemli konular arasındadır (Ekinci ve Ekici: faktörler, örgütsel anlamda iş stresinin oluşumuna 2003:97). öncülük eden faktörlerdir (Bıyık ve Boztaş, 2003:99). Performans değerleme, bireyin yaratıcılığı ile ilgili İşle ilgili bir diğer önemli stres kaynağı, çalışma olan ve isteklendirme faktörünün önem kazandığı bir ortamının zihinsel, bedensel ve duygusal açıdan konudur. Özellikle bireysel başarı ve davranışların ergonomik olarak elverişsiz olması durumudur. değerlendirildiği süreçte, bireyin stres kaynakları ile Gürültülü bir ortamda çalışmak, bireyi stres altına karşı karşıya gelmesi kaçınılmazdır. Performans sokmakta ve zihinsel açıdan yorgunluk hissi yönetim sistemini benimseyen ve uygulayan uyandırmaktadır. Aşırı ses ve gürültü de yine çalışma organizasyonlarda, adaletsiz bir sistemin varlığını şartları açısından istenmeyen ve bireyin sezinleyen ve performansının karşılığını alamadığını motivasyonunu düşüren faktörlerdir (Tengilimoğlu ve düşünen çalışanın, çalıştığı kuruma yönelik güveni Okutan, 2002:6). sarsılacak ve motivasyonu düşecektir. Özellikle hedeflerin belirlenmesi ve gelişim planlarının Bireyin Örgütteki Rolüne ilişkin Örgütsel Stres saptanması aşamasında çalışanlara geri bildirimde Kaynaklarının Kariyer Yönetimine Etkisi bulunmak ilgi göstermek anlamına geleceği için örgüt politikası açısından, işgörenlerin “bana karşı kayıtsız Rol çatışması, rol belirsizliği, kararlara katılamama değil, ben gerekliyim” düşüncesini savunmaları son ve bireyin diğer çalışanlara karşı sorumluluğu bireyin derece önemlidir. Hiyerarşik yapıda alışılagelmiş örgütteki rolü ile ilgili örgütsel stres kaynakları emir komuta zincirinin kırılması ve çalışana verilen arasında sayılabilir. Rol belirsizlikleri ve rol değer, bireyin de iş stresini önemli ölçüde azaltacak çatışmaları, stres doğuran önemli stres kaynakları ve örgütte kararlara katılım oranını artıracaktır. arasında değerlendirilmektedir. Rol belirsizliği, Kararlara katılımının artması da, örgütte yetki devrini bireyin rolü hakkında yetersiz bilgi sahibi olmasını kolaylaştırarak, yöneticiler üzerindeki iş yükünü ifade ederken, rol çatışması iki ya da daha fazla zaman içerisinde hafifletecektir. olayın da aynı anda yaşanmasını ifade etmekte kullanılmaktadır. Rol belirsizliği ve çatışması, bireyi, İşle İlgili Örgütsel Stres Kaynaklarının Kariyer örgüt içerisinde en fazla strese sokan ve gerilimin Yönetimine Etkisi artmasına neden olan faktörlerdir. Birey, örgütte görevinin ne olduğunu, neleri yapacağını, nelerden ve İş yaşamında bireyin karşılaştığı stresin, toplumsal kimlere karşı sorumlu olacağını bilmek istemektedir. boyutu bulunmakla birlikte, işin kendi yapısından Örgütte, bireye verilen aşırı iş yükü ve görevlerin kaynaklanan boyutları da bulunmaktadır. İş tutarsızlığı, bireyin baskı altına girmesine ve rol yerlerinde gerek sosyal gerekse işe özgü boyutların çatışmasına zemin hazırlayacaktır. Organizasyon bütün çalışanlar üzerinde aynı derecede etkiyi içerisinde çalışan her birey, görevinin ne olduğunu göstermesi de düşündürücü boyuttadır. Aynı bilmek ister. Ancak görevinin ve sorumluluklarının işyerinde çalışan bireylerin stresten etkilenme neler olduğunu bilmeyen birey, örgütte iç dereceleri birbirinden farklı olmakta ve bir bölüm çatışmaların çıkmasına yol açacak, bu da örgüt stresten daha az etkilenirken diğer bölüm stresin iklimini bozarak strese neden olacaktır (Durna, olumsuz etkilerinden daha fazla etkilenmekte ve 2004:193). yıpranmaktadır. Bir işyerinde çalışma koşullarının 154 Rol belirsizliği durumu, bireyin işle ilgili olma duygusunun örgüt içinde hissedilmemesi, stres yükümlülüklerinden yeteri kadar bilgilendirilememesi kaynağı olarak görülmektedir. Örgütsel rolden ve belirlenmiş görev ve beklentilerin anlaşılmaması kaynaklanan stres kaynakları arasında; karara katılma durumunda ortaya çıkan bir durumdur. Stresin her düzeyi, yetki ve sorumluluk denkliği, kişi rol birey üzerinde farklı etkilerinin bulunduğu ve çatışmasının olması, kaynakların yetersizliği, işin algılama düzeylerinin farklılık gösterdiği konusu da toplumsal bağlamda saygınlık derecesi, işteki statü ile dikkate alındığında, rol belirsizliği konusunu bazı formel ve informel ilişkiler gibi faktörler sayılabilir bireyler tecrübe ve bilgi düzeylerine göre daha çabuk (Tengilimoğlu ve Okutan, 2002:7). yenmekte, bazıları ise bu durumu çok rahatsız edici bularak kendilerinde stres baskısını hissetmektedirler. Kişilerarası İlişkilerden Kaynaklanan Örgütsel Rol belirsizliğinin devam etmesi durumunda birey Stres Kaynaklarının Kariyer Yönetimine Etkisi üzerinde yoğunlaşan işi bırakmaya yönelik duygular ile birey işi bırakmaya bile niyet edebilmektedir Örgüt içindeki işlerin düzgün ve sağlıklı olmasının, (Balaban, 1998:4). çalışan bireyler üzerinde olumlu bir etkisi vardır. Örgüt içinde ilişkilerin iyi olması, örgütsel başarının Örgütte stres kaynakları arasında gösterilen faktörler ve örgüt içi amaçların gerçekleştirilmesi açısından arasında gösterilen rol, örgütsel iletişimin temelini son derece önemliyken, ilişkilerin olumsuz bir seyir oluşturmakta ve işgörenler bu rol aracılığıyla yapması izlemesi örgüt iklimini olumsuz etkileyerek iş stresini ve yapmaması gereken davranışlarla ilgili fikir sahibi artıracaktır. Örgüt içi kötü ilişkilerin temelinde olmaktadır. Rolle ilgili uyumsuzluk ve belirsizliklerin güvensizlik, birbirine güvenmeme, karşılıklı ortaya çıkması, bireyin ruhsal dünyasında ve sosyal sorunların çözümünde anlayışsızlık ve verim ilişkilerinde uyumunu zayıflatmakta ve çeşitli düşüklüğü gibi sorunlar yatmaktadır. Kötü ilişkiler sorunlara neden olmaktadır. İş yaşamında bireyin aynı zamanda iş tatminini de etkileyerek bireyin işten rolle ilgili stres nedenlerinden birincisi, bireyin hangi soğumasına ve üzerinde iş stresinin baskısını rolü yapacağını şaşırmasından dolayı içine düştüğü hissetmesine neden olmaktadır. Astlarla olan kararsızlık durumunda ortaya çıkan rol çatışması, ilişkilerde de karşılıklı sevgi ve anlayışın hakim diğeri ise bireyin işini yapması için gerekli olan olması gerekmektedir. Karşılıklı anlayışın olmadığı iş bilgiden yoksun olmasının doğurduğu sıkıntıdan yaşamında, çalışanın birebir maruz kaldığı ve öfke kaynaklanan rol belirsizliği durumudur. Bu durum, yaratan durumun oluştuğu ana faktör, örgütte çalışana doğrudan iş tatmini ve performans üzerinde bir etki yapılan haksız muamele, sosyal destekten yoksunluk yaparak olumsuz sonuçlar doğuracaktır. Çünkü bir ve anlayışsız davranma durumunun varlığıdır. örgütte performansın yüksek olabilmesi, işgörenlerin Çalışan bireylerin iş arkadaşlarından yeterli desteği yaptıkları işten beklentilerinin açık ve anlaşılır alamayışı, iş yaşamında öfke ve gerilimi artıran bir olmasının yanında kendilerinden istenilenin sorundur. Bu sorunu ortadan kaldırmak da, örgüt bilincinde olmalarını gerektirmektedir. Görevlerinin içinde sosyal desteği artırması gereken üst yönetime ne olduğu konusunda belirsizlik yaşayan düşmektedir. Gereken desteği alamayan çalışan, iş işgörenlerde, zaman içerisinde kendine güvensizlik tatmininin de düşmesiyle birlikte yaptığı işten hoşnut ve organizasyona yararlı olamama gibi duygular ön olmayacak ve iş yaşamının bireye vermiş olduğu stres plana çıkacak ve bu durum da bireyi gerilim ve ve gerilimin de etkisiyle iş yavaşlatmaya gidecektir. stresle karşı karşıya getirecektir (Ekinci ve Ekici, Böyle bir durumun varlığında, özellikle de üst düzey 2003:97). yöneticilerinin duruma müdahale edip, işgörenlerin bozulan iş ilişkilerini düzeltme yollarını aramalı ve Rol çatışmaları, üstlerden gelebilecek değişik işgörenlerinın daha fazla sosyal ortamlarda vakit taleplerin, insanlarla örgüt içinde iyi ilişkiler geçirmesi sağlanmalıdır. Özellikle iş dışı sosyal geliştirmenin oluşturduğu baskı durumunun ve üst ortamlarda yapılan faaliyetler, hem çalışanın iş yönetimle aynı düşüncede olmama ya da olamamanın arkadaşları ile arasındaki buzları eritecek hem de doğurduğu bir sonucu ifade etmektedir. Rol kariyerinde daha emin adımlarla ilerlemesini çatışmasının doğurduğu sorunların üstesinden sağlayacaktır (Özkalp, 1989:152). gelebilmek örgüt içerisinde çok yönlü bir değişikliğe gitmeyi gerektirmektedir. Bu yöntemlerin en Örgütün Yapısı ve İklim ile İlgili Örgütsel Stres önemlileri arasında örgüt yapısının değiştirilmesi, Kaynaklarının Kariyer Yönetimine Etkisi çalışan ve yöneticilerin düşüncelerinin değiştirilmesi ve de otokratik bir yönetim tarzından katılımlı Örgütsel yapı ve iklime ilişkin stres kaynakları yönetimin hakim olduğu bir yapıya geçilmesi gibi arasında; davranışta kurallar, etkili danışma ve yöntemler düşünülebilir (Kırel, 1993:167). iletişimin zayıflığı, ne olacağına ilişkin şüphe ve ait olma duygusunun olmayışı ve kimlik kaybı gibi Karar verme sürecine katılamama ve iletişim faktörler sayılabilir (Gümüştekin ve Öztemiz, eksikliği bireyin davranışlarını kısıtlamakta ve ait 2005:272). Bunların yanında, örgütte iş güvenliğinin 155 olmaması, örgütün fiziki unsurlarının çalışmaya yükselme isteği, transfer ve engellenmiş iş istekleridir elverişli olmayışı, örgüt kültürünün çalışanları temsil (Arpacı, 2005:4). Her bireyin iş yaşamında belli bir etmemesi, kararlara katılımdaki zayıflık, uzmanlaşma kariyere ulaşma isteğinin olması ve daha fazla güç, ve farklılaşma derecesi, örgüt politikalarının açık saygınlık ve gelir elde etmek istemesi doğal olarak seçik olmayışı, merkezi ve katı örgüt yapıları gibi karşılanmaktadır. Çalışan bireylerin faktörler örgütsel yapı ve iklimden kaynaklanan stres gereksinimlerinin örgüt tarafından karşılanmaması ya kaynakları arasında değerlendirilebilir. Bu da karşılanamaması örgüt ikliminde bozulmaya neden kaynakların zaman içerisinde değişim göstermesi de, olacak ve iş stresinin oluşumunu hızlandıracaktır strese kaynaklık edebilir. Örgütün politikalarının açık (Ünal, 2005:20). Özellikle iş yaşamının ilk yıllarında, seçik olmayışı ve örgütsel iletişimin zayıflığı örgütsel bireyin çalışma istek ve heyecanı zaman içerisinde stresi artıran önemli konular arasındadır. Aynı yok olmakta ve çalıştığı örgütün ya da işin kendi zamanda örgütte hiyerarşinin yoğun olması da hedefleri doğrultusunda bir yer olmadığı düşüncesi bireylerde stres oluşumuna neden olur. Örgütte bireyi karamsarlığa sürükleyerek, yeni bir sektörde ya hiyerarşinin yoğun olması iletişim kanallarının da işte kariyer yapma düşüncesine yönlendirmektedir. zayıflamasına ve de mesajların anlaşılamamasına bu Birey, bu dönemde kendi performansı ile kendinden da örgütsel iletişimde kopmalara neden olur beklenen performans arasında denge kurmaya (Tengilimoğlu ve Okutan, 2002:8). çalışarak, deneyim kazanmaya çalışır. Birey, kariyer gelişimi ile ilgili olarak önünde birtakım engellerin Yükselme olanaklarının azlığı, aşırı formaliteler, olacağı ve de sağlıklı bir biçimde mesleğinde örgütsel bölümlerin karşılıklı bağımlı oluşu, yürütme ilerleyemeyeceğini görüyorsa, bu durum birey ve danışma birimleri arasındaki çatışma örgütün üzerinde iş stresi oluşumuna neden olur. Meydana yapısal özelliklerine ilişkin stres kaynakları gelen stresli ve gerilimli ortamın birey üzerinde arasındadır (Aydın, 2004:56). Merkezileşme derecesi, yaptığı etki, bireyin işten soğumasına, isteksizlik bir örgütte kararların hangi düzeydeki çalışanlar oluşumuna, işten bıkkınlığa ve de motivasyon tarafından verildiğini göstermektedir. Eğer kararlar kaybına neden olacaktır. üst yönetim tarafından veriliyorsa örgüt merkeziyetçi, kararlar alt düzeye kaydırılmışsa, adem-i Kariyer gelişimi ile ilgili stres kaynakları arasında merkeziyetçi bir yapıdan sözedilebilir. Örgütte bir başarı değerlendirme standartlarının uygunsuzluğu, üste bağlı olan ast sayısı ile ilgili olan denetim alanı başarı ve değerlendirme açısından nesnelliğin ve terfi da; örgüt içerisinde üst düzey yöneticilerin iş stresi olanaklarının olmayışı, ücret tatminsizliği gibi yaşamalarına neden olan konular arasındadır. kaynaklar sayılabilir. Yetersiz ve hızlı terfi, iş Özellikle de büyük ölçekli organizasyonlarda birebir güvensizliği, terfi olanaklarında nesnel insanlardan sorumlu olan yönetici ve deneticilerin, davranılmadığı düşüncesi, hırs ve başarı arzusunun diğer bölümlerde görev yapan yöneticilere göre daha engellenmesi kendini başarıya odaklamış bireyler fazla stres yaşamakta ve strese bağlı olarak çeşitli açısından stres kaynaklarıdır (Tengilimoğlu ve hastalıklara yakalanmaktadırlar. Hiyerarşik örgütler Okutan, 2002:7). aynı zamanda iletişimde de önemli sorunlara neden olabilmektedir. Her engellenme, başlı başına bir stres Bireyler, örgütte ilerlemek ve daha iyi mevkilere kaynağı olmaktadır. İş stresini ortaya çıkaran en gelmek için daha çok çaba gösterir ve çalışırlar. Bu önemli konu, astların çok sayıda üstü memnun etme durum bireyi daha çok baskı altında tutmakta ve birey noktasında yaşadıkları bunalım ve gerilimdir. iş stresinin yıkıcı etkisini üzerinde daha çok Hiyerarşik örgüt yapılarının belli bir mesafe ve hissetmektedir. Bireyin terfi olanağını; çalışması ve resmiyet gerektirmesi, örgüt ikliminin soğumasına işe yönelik azmi belirlemektedir. Bireyin çalışma neden olmakta ve elverişsiz iş ortamı işgörenlerin iş durumu; ya terfi olanağı alıp yeni bir göreve tatminini etkileyerek, stres altında çalışmalarına yükselmesini sağlayacak ya da başarısızlıklarından neden olmaktadır (Tengilimoğlu ve Okutan, dolayı bulunduğu görevden alınmasına neden 2002:10). Aynı zamanda, örgütsel stres konusu ile olacaktır. Bu gerçeği yaşayan birey, kendini baskı ilintili olarak adaletsiz performans değerlendirmeleri altında hissederek stresin doğurduğu çeşitli ve ücret eşitsizliği, örgütte çalışan bireylerin örgüte hastalıklara yakalanarak az veya çok kendini stres olan güvenlerini yitirmesine neden olmakla birlikte, altında hissedecektir (Gümüştekin ve Öztemiz, örgüt politikalarının da yeniden gözden geçirilmesini 2005:275). gerektirmektedir. Kariyer gelişimi ile ilgili örgütsel stres Bireyin Kariyer Gelişimine İlişkin Örgütsel Stres kaynaklarından bir tanesi de, bireyin kariyer Kaynaklarının Kariyer Yönetimine Etkisi yaşamının ilerleyen yaşlarında karşılaştığı kariyer düzleşmesi sorunudur. Kariyer platosu veya Örgüt kaynaklı stres kaynaklarından en önemlileri, düzleşmesi, kişini ilerleyen kariyer yaşamında üst bireyin kariyeri ile ilgili kaygıları, iş güvenliği, aşırı düzeydeki görevlere yükselme olanaklarının 156