T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI RADYOLOJĠ SOLUNUM SĠSTEMĠ RADYOLOJĠK ANATOMĠSĠ 720S00055 Ankara, 2011  Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel öğrenme materyalidir.  Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiĢtir.  PARA ĠLE SATILMAZ. ĠÇĠNDEKĠLER AÇIKLAMALAR ................................................................................................................ii GĠRĠġ .................................................................................................................................. 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 ................................................................................................ 3 1. SOLUNUM YOLLARININ RADYOLOJĠK ANATOMĠSĠ ............................................. 3 1.1. Üst solunum Yolları .................................................................................................. 4 1.1.1. Burun (Nasus, Rhinos) ....................................................................................... 4 1.1.2. Yutak (Pharynx- Farinks) ................................................................................... 6 1.1.3. Gırtlak (Larynx) ................................................................................................. 8 1.2. Alt Solunum Yolları ................................................................................................ 13 1.2.1. Soluk Borusu (Trachea) ................................................................................... 13 1.2.2. BronĢlar (Bronchi) ........................................................................................... 15 1.3. Radyografilerde Solunum Yollarının Anatomik Yapısı ............................................ 18 UYGULAMA FAALĠYETĠ ........................................................................................... 24 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ................................................................................. 25 ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2 .............................................................................................. 26 2. GÖĞÜS BOġLUĞU, MEDĠASTĠNUM VE DĠAPHRAGMA ........................................ 26 2.1. Göğüs BoĢluğu (Cavitas Thoracıs) .......................................................................... 26 2.2. Mediastinum ........................................................................................................... 27 2.2.1. Üst Mediastinum (Mediastinum Superius) ........................................................ 29 2.2.2. Alt Mediastinum (Mediastinum Ġnferius).......................................................... 29 2.3. Diaphragma (Diyafragma)....................................................................................... 29 2.3.1. Diaphragmanın KomĢulukları .......................................................................... 29 2.3.2. Diaphragmanın Bölümleri ................................................................................ 30 2.3.3. Diaphragmada Bulunan Açıklıklar ................................................................... 30 UYGULAMA FAALĠYETĠ ........................................................................................... 31 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ................................................................................. 32 ÖĞRENME FAALĠYETĠ–3 .............................................................................................. 33 3. AKCĠĞERLERĠN (PULMONES) RADYOLOJĠK ANATOMĠSĠ .................................. 33 3.1. Akciğerlerin Anatomisi ........................................................................................... 33 3.1.1. Akciğerlerin Yüzleri ........................................................................................ 35 3.1.2. Akciğerlerin Kenarları ..................................................................................... 36 3.1.3. Akciğerlerin Lobları ve Segmentleri................................................................. 38 3.1.4. Akciğerin Damarları ........................................................................................ 39 3.1.5. Pleura (Plevra-Akciğer Zarı) ............................................................................ 39 3.2. Akciğer Radyografilerinde Anatomik Yapı ............................................................. 40 UYGULAMA FAALĠYETĠ ........................................................................................... 45 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ................................................................................. 46 MODÜL DEĞERLENDĠRME........................................................................................... 47 CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................. 49 KAYNAKÇA .................................................................................................................... 50 i AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD 720S00055 ALAN Radyoloji DAL/MESLEK Radyoloji Teknisyenliği MODÜLÜN ADI Solunum Sistemi Radyolojik Anatomisi Solunum sistemi organlarının anatomisi ve direkt MODÜLÜN TANIMI radyografilerinde anatomik yapı ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir. SÜRE 40/16 ÖNKOġUL YETERLĠK Solunum sistemi yapılarını radyografide ayırt etmek Genel Amaç Bu modül ile gerekli araç, gereç ve ortam sağlandığında, solunum sistemi organlarının anatomisi ile direkt radyografilerinde anatomik yapıyı ayırt edebileceksiniz. Amaçlar MODÜLÜN AMACI 1. Solunum yollarının anatomisini radyografide ayırt edebileceksiniz. 2. Göğüs boĢluğu, mediastinum ve diaphragma yapılarını radyografide ayırt edebileceksiniz. 3. Akciğerlerin anatomisini radyografide ayırt edebileceksiniz. Donanım: Projeksiyon cihazı, tepegöz cihazı, VCD, bilgisayar, yarım insan maketi, solunum sistemi ile ilgili EĞĠTĠM ÖĞRETĠM posterler, anatomi ve radyolojik anatomi atlası, negatoskop, ORTAMLARI VE solunum sistemi radyografileri, yazı tahtası. DONANIMLARI Ortam: Anatomi ve radyoloji laboratuvarı. Modülün içinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen ölçme araçları ile kazandığınız bilgileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz. ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME Öğretmen, modülün sonunda, ölçme aracı (test, çoktan seçmeli, doğru-yanlıĢ, v.b) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir. ii GĠRĠġ GĠRĠġ Sevgili Öğrenci, Tıp alanı ile ilgili meslek seçen bireyler tıp biliminin temeli olan anatomiyi iyi öğrenmelidirler. Radyoloji teknisyenliğini seçen sizler için de anatomi ayrı bir öneme sahiptir. Çünkü radyolojik incelemelerin hepsinde iyi bir anatomi bilgisi gerekmektedir. Solunum organlarının radyografilerini doğru elde etmek için solunum sistemi anatomisini ve radyografideki anatomik yapısını iyi tanımanız gerekmektedir. Solunum sistemi radyolojik anatomisi modülü ile öğreneceğiniz bilgi ve beceriler, size; diğer dersleriniz ve meslek hayatınızda rehber olacaktır. 1 2 ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 A MAÇ Solunum yollarının yapısını ve radyografilerinde anatomik yapıyı ayırt edebileceksiniz. ARAġTIRMA  Solunum yollarının anatomisi ile ilgili resimler bularak dosyalayınız.  Solunum yollarına ait radyografiler bularak sınıfta arkadaĢlarınızla inceleyiniz. 1. SOLUNUM YOLLARININ RADYOLOJĠK ANATOMĠSĠ Resim 1.1: Solunum sistemi organları Solunum olayını, dolaĢım sisteminin de yardımıyla solunum sistemi (systema respiratorium) gerçekleĢtirir. Solunum, basit anlamı ile soluk alma (inspirasyon) ve soluk vermedir (ekspirasyon). Vücut hücrelerine oksijenin iletilmesine, hücrelerde metabolizma sonucu oluĢan karbondioksitin atmosfer havasına verilmesine solunum (respiration) denir. Solunum sistemi; oksijenle yüklü havanın dıĢ ortamdan alınarak akciğerlerdeki alveollere kadar taĢınmasını sağlayan solunum yolları ve gaz alıĢ-veriĢinin gerçekleĢtirildiği akciğerlerden oluĢur. Solunum yolları, havanın geçiĢinin sağladığı gibi aynı zamanda solunum havasını temizleme, ısıtma ve nemlendirme fonksiyonlarını da yapar. Solunum sistemi burunda bulunan özel epitelle koku duyusunu alma, gırtlak sayesinde ses oluĢumunu sağlama gibi görevlerde üstlenir. Solunum sistemi ayrıca, vücudun Ph dengesinin sağlanmasına da yardımcı olur. 3 Solunum havasını ileten yollar, üst ve alt solunum yolları olarak ikiye ayrılır. 1.1. Üst solunum Yolları Üst solunum yolları burun, yutak ve gırtlaktan oluĢur. 1.1.1. Burun (Nasus, Rhinos) Üst solunum yollarının baĢlangıç organı burundur. Burun, koku organı ve solunum yolu görevi görür. Anatomik olarak dıĢ burun ve burun boĢluğu olarak iki kısımda incelenir. Resim 1.2: Burnun iskelet yapısı 1.1.1.1. DıĢ Burun (Nasus Externus) DıĢ burnun ön ortasında nares denen açıklık vardır. Serbest olan ucuna apex nasi, sırt kısmına dorsum nasi, kanatlarına alae nasi ve alına bağlanan kök kısmına ise radix nasi denir. Burun iskeleti kemik ve kıkırdaklardan oluĢur. Burnun kemik iskeletini; yukarıda os nasale ve frontal kemiğin pars nasalisi, yanlarda maksillanın proc. frontalisi önde maksillanın proc.palatinusu oluĢturur. Bu kemikler, yüzün ortasında, önde apertura priformis denilen kemik giriĢini sınırlar. Burnun kıkırdak iskeletini, burun bölmesi kıkırdağı (cartilago septi nasi) ile burun kanadı kıkırdakları (cartilago alaris major ve alaris minor) oluĢturur (Resim 1.2). 4 1.1.1.2. Burun BoĢluğu (Cavitas Nasi) Burun boĢluğu, solunum yollarının baĢlangıç bölümü olup septum nasi denen bir bölme ile iki eĢit boĢluğa ayrılmıĢtır. Septum nasi genellikle tam sagittal planda bulunmaz ve bu nedenle burun boĢluklarının biri diğerinden daha geniĢ ya da dar olabilir. Burun boĢluğu; önde nares denen açıklıkla dıĢ ortama, arkada ise choana narium denen açıklıkla yutağın üst bölümüne (nazopharynx) açılır. Bunların dıĢında nazolakrimal kanal aracılığıyla orbita, özel açılma delikleri ile de paranasal sinuslerle bağlantı halindedir.  Burun BoĢluğunun Duvar Yapısı Burun boĢluğunun her birinin tavan, taban, dıĢ yan ve iç yan olmak üzere dört duvarı vardır.  Burun tavanı; burun bölmesi kıkırdağının yan parçaları, os nasale, etmoid kemiğin yatay laminası ve sfenoid kemiğin korpusu tarafından oluĢturulur.  Burun tabanı; önde maksillanın proc. palatinusu, arkada ise damak kemiğinin horizantal bölümü tarafından oluĢturulur.  Burun dıĢyan duvarı; Burun boĢluğunun en geniĢ bölümüdür. Burada üç adet concha (konka) denen kemik çıkıntı bulunur. Konkaları örten mukoza kalın ve damar yönünden zengindir. Konkalar, burun iç yüzeyini geniĢleterek buruna gelen dıĢ ortam havasının daha iyi ısıtılması ve nemlendirilmesini sağlar. Konkalar üst, orta ve alt konkalar olarak adlandırılır (Resim 1.3). o Concha nasalis inferior (üst konka), en büyük konkadır. Önde vestibulum nasinin arka sınırından baĢlar; arkada choanaenin 1 cm kadar ön tarafında sonlanır. Serbest kenarı burun boĢluğunun alt duvarına çok yakın olarak bulunur. Aynı adı alan alt boynuzcuk kemikleri tarafından oluĢturulur. o Concha nasalis media (orta konka), orta büyüklüktedir. Bu konkayı etmoid kemiğin labirintleri oluĢturur. o Concha nasalis superior (üst konka), en küçük konkadır. Orta konkanın arka yarısının üst kısmında bulunur. Bu konkayı etmoid kemiğin labirintleri oluĢturur. Konkalar arasında uzanan konkav hava yollarına, meatus nasi denir. Bu boĢluklara paranasal sinusler açılır. Bunlar üst, orta ve alt meatuslar olarak adlandırılır(Resim 1.3). o Meatus nasi superior, üst konka ve orta konka arasında yer alan üst burun geçididir. Arka grup etmoid sinusler ile sfenoid sinusler buraya açılır. o Meatus nasi medius, orta konka ile alt konka arasında yer alan orta burun geçididir. Ön ve orta grup etmoid sinuslerle, frontal ve maksillar sinusler buraya açılırlar. 5 o Meatus nasi inferior, alt konka ile burun tabanı arasında kalan alt burun geçididir. GözyaĢının burun boĢluğuna akmasını sağlayan nazolakrimal kanal buraya açılır. Resim 1.3: Burun boĢluğunun yapısı  Burun iç yan duvarı, septum nasi denen burun bölmesinin oluĢturduğu kısımdır (Resim 1.4). 1.1.2. Yutak (Pharynx- Farinks) Solunum ve sindirim sisteminin ortak organı olan yutak, burun boĢluğu ve ağız boĢluğunun gerisinde; gırtlağın baĢlangıcının arkasındadır. Kafa tabanından baĢlar, C6 hizasına kadar uzanır ve oesophagus (özofagus) ile devam eder. BaĢlangıçta daha geniĢ olup aĢağıya doğru indikçe daralır. Huni Ģeklindedir. YaklaĢık 12-14 cm uzunluktadır. Yutağın boĢluğuna, cavitas pharyngis denir. Bu boĢluğun ağız, burun ve gırtlakla bağlantısını sağlayan açıklıklar vardır. Yutak boĢluğunun burun boĢluğu ile bağlantısını choana narium denen delikler; ağız boĢluğu ile bağlantısını ısthmus faucium denen açıklık, gırtlak boĢluğu ile bağlantısını ise aditus laryngis denen gırtlak giriĢi sağlar. 6