1I T.C. PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI İLKÖĞRETİM MÜFETTİŞLERİNİN DENETİM DAVRANIŞLARINA İLİŞKİN ÖĞRETMEN ALGI VE BEKLENTİLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Erkan KAVAS Danışman Yrd. Doç. Dr. Metin YAŞAR Denizli, 2005 II SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ’NE Bu çalışma, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı’nda jürimiz tarafından Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir. Prof. Dr. Abdurrahman TANRIÖĞEN Jüri Başkanı Jüri-Danışman Jüri Yrd. Doç. Dr. Metin YAŞAR Yrd. Doç. Dr. Meral URAS Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim Kurulu'nun ..…/..…/..… Tarih ve ..…/…. sayılı kararıyla onaylanmıştır. Prof. Dr. Nazım Kadri EKİNCİ Enstitü Müdürü 1I ÖZET Bu araştırmada, ilköğretim müfettişlerinin denetim davranışlarına ilişkin öğretmenlerin algı ve beklentileri incelenmiştir. Araştırmanın örneklemini, Denizli Merkez ilköğretim okullarında görev yapan 604 öğretmen oluşturmuştur. Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından geliştirilen ‘İlköğretim Müfettişlerinin Denetim Davranışlarına İlişkin Öğretmen Algı ve Beklentileri Anketi’ kullanılmıştır. Ayrıca öğretmene ait kişisel bilgiler, ‘Kişisel Bilgi Formu’ ile toplanmıştır. Veriler ‘SPSS 10.0 for Windows’ kullanılarak ‘t-test’ ve ‘one-way ANOVA’ ile analiz edilmiştir. Bulgulara göre, ilköğretimde görev yapan öğretmenler ankette yer alan, müfettişlerin denetim davranışlarının ‘ara sıra’ düzeyinde gösterildiği, aynı davranışlara ilişkin beklentilerin ise ‘her zaman’ düzeyinde olduğu bulunmuştur. Öğretmenlerin ilköğretim müfettişlerinin denetim davranışlarına ilişkin algı ve beklentileri ile cinsiyet, mesleki kıdem ve branş değişkenleri arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. İlköğretim müfettişlerinin denetim davranışlarına ilişkin öğretmenlerin algı ve beklentileri arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Araştırmada elde edilen bulgular, yorumlanmış, eğitimcilere ve eğitim denetimi alanında çalışma yapan araştırmacılara önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: İlköğretim, İlköğretim Müfettişi, Denetim Davranışları. II ABSTRACT In this research, teachers’ perceptions and expectations regarding supervisory behavior of elementary school supervisors have been examined. The sample of the research consists of 604 teachers working for elementary schools in Denizli. In order to collect the data, “Teachers’ Perception and Expectations Questionnaire about Supervisory Behaviors of Elementary School supervisors” was used. As for demographic information, “Personal Information Form” was used. In order to analyze the data collected, the SPSS (Statistical Package for the Social Science) was used. On the data, “t-test” and “one-way analysis of variance” techniques have been applied. According to the findings reached, teachers stated that the supervisors have “occasionally” shown the supervisory behaviors indicated on the scale; however, teachers also stated that they have “always” expected those supervisory behaviors from the supervisors. It has been found that teacher perception and expectation do not significantly relate to then background variables of seniority and branch. Yet, results show that, regarding supervisors’ supervision behaviors, perception significantly relates to expectation. The findings obtained have been interpreted, and some solutions have been proposed for the researchers working in the field of educational supervision. Key Words: Elementary Education, Elementary School Supervisors, Supervision Behaviors. III İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖZET.....................................................................................................................I ABSTRACT...........................................................................................................II İÇİNDEKİLER......................................................................................................III TABLOLAR LİSTESİ...........................................................................................V ŞEKİL LİSTESİ.....................................................................................................VII ÖNSÖZ..................................................................................................................VIII GİRİŞ.....................................................................................................................1 BİRİNCİ BÖLÜM PROBLEM DURUMU 1.1. Problem Durumu.............................................................................................2 1.1.1.Denetim...................................................................................................3 1.1.2.Türk Eğitim Sistemi’nde denetimin tarihsel gelişimi.............................5 1.1.3.Denetimin amaçları.................................................................................5 1.1.4.Denetimin ilkeleri...................................................................................6 1.1.5.Denetim çeşitleri.....................................................................................7 1.1.6.Müfettişin görevleri.................................................................................9 1.1.7.Müfettişin davranış ve rolleri..................................................................11 1.1.8.Denetim liderliği.....................................................................................14 1.1.9.Öğretmen denetiminde dikkat edilecek hususlar....................................16 1.1.10.Öğretmenlerin algı ve beklentileri........................................................17 1.2. Problem Cümlesi.............................................................................................19 1.3. Alt Problemler.................................................................................................19 1.4. Araştırmanın Amacı........................................................................................20 1.5. Araştırmanın Önemi........................................................................................20 1.6. Sayıtlılar..........................................................................................................20 1.7. Sınırlılıklar......................................................................................................20 1.8. Tanımlar..........................................................................................................21 İKİNCİ BÖLÜM İLGİLİ ARAŞTIRMALAR ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YÖNTEM 3.1. Araştırmanın Yöntemi.....................................................................................28 3.2. Evren ve Örneklem.........................................................................................28 3.3. Veri Toplama Aracının Geliştirilmesi ve Verilerin Toplanması....................29 3.4. Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması....................................................35 3.5. Öğretmenlere İlişkin Genel Bilgiler................................................................36 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BULGULAR VE YORUM 4.1. Araştırmanın Birinci Alt Problemine İlişkin Bulgular ve Yorum...................38 4.2. Araştırmanın İkinci Alt Problemine İlişkin Bulgular ve Yorum....................54 4.2.1. Cinsiyet değişkeni........................................................................................54 4.2.2. Kıdem değişkeni..........................................................................................55 IV 4.2.3. Branş değişkeni............................................................................................56 4.3. Araştırmanın Üçüncü Alt Problemine İlişkin Bulgular ve Yorum.................56 4.4. Araştırmanın Dördüncü Alt Problemine İlişkin Bulgular ve Yorum..............69 4.4.1. Cinsiyet değişkeni........................................................................................69 4.4.2. Kıdem değişkeni..........................................................................................70 4.4.3. Branş değişkeni............................................................................................71 4.5. Araştırmanın Beşinci Alt Problemine İlişkin Bulgular ve Yorum..................71 SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuç......................................................................................................................73 Öneriler..................................................................................................................74 Uygulamaya ilişkin öneriler...................................................................................74 Araştırmaya ilişkin öneriler....................................................................................74 KAYNAKLAR......................................................................................................76 EKLER...................................................................................................................79 Ek 1:Anketin Uygulanmasına İlişkin Milli Eğitim Müdürlüğünden Alınan İzin Belgeleri Ek 2: İlköğretim Müfettişlerinin Denetim Davranışlarına İlişkin Öğretmen Algı ve Beklentileri Veri Toplama Anketi Ek 3: İlköğretim Müfettişlerinin Denetim Davranışlarına İlişkin Öğretmen Algı ve Beklentilerinin karşılaştırılması. ÖZGEÇMİŞ...........................................................................................................85 V TABLOLAR DİZİNİ Sayfa No Tablo 3.1. Okullarda uygulanan ve geçerli anketler....................................................29 Tablo 3.2. Anket maddelerinde yer alan beşli derecelendirme seçenekleri..............30 Tablo 3.3. Ölçekte yer alan algılara ilişkin maddelere ait özdeğerler.......................30 Tablo 3.4. Ölçekte yer alan beklentilere ilişkin maddelere ait özdeğerler................32 Tablo 3.5. Geliştirilen ölçeğin bütünü için güvenirlik katsayıları............................33 Tablo 3.6. İlköğretim müfettişlerinin denetim davranışlarına ilişkin öğretmenlerin algı ve beklentileri anketi geri dönüş ve değerlendirme oranlarına göre dağılımları................................................34 Tablo 3.7. İlköğretim müfettişlerinin denetim davranışlarına ilişkin öğretmenlerin algı ve beklentileri anketinde maddelere katılma derecelerine ilişkin aralık değerlerinin sınırları......................................35 Tablo 3.8. Öğretmenlerin cinsiyetlerine göre dağılımı.............................................36 Tablo 3.9. Öğretmenlerin kıdemlerine göre dağılımı................................................36 Tablo 3.10 Öğretmenlerin branşlarına göre dağılımı................................................37 Tablo 4.1. İlköğretim müfettişlerinin denetim davranırlarına ilişkin öğretmen algılarının dereceleri ve katılma yüzdeleri..............................................38 Tablo 4.2. İlköğretim müfettişlerinin denetim sürecinde göstermiş oldukları denetim davranışlarına ilişkin öğretmenlerin algılarının cinsiyet değişkenine göre karşılaştırılması...........................................................54 Tablo 4.3 Öğretmenlerin kıdemlerine göre istatistiksel dağılımları.........................55 Tablo 4.4. Öğretmenlerin ilköğretim müfettişlerinin denetim davranışlarına ilişkin algıları ile kıdem değişkeni arasındaki fark.................................55 Tablo 4.5. İlköğretim müfettişlerinin denetim sürecinde göstermiş oldukları denetim davranışlarına ilişkin öğretmenlerin algılarının branş değişkenine göre karşılaştırılması............................................................56 Tablo 4.6. İlköğretim müfettişlerinin denetim davranırlarına ilişkin öğretmen beklenti dereceleri ve katılma yüzdeleri.................................................57 Tablo 4.7. İlköğretim müfettişlerinin denetim sürecinde göstermiş oldukları VI denetim davranışlarına ilişkin öğretmenlerin beklentilerinin cinsiyet değişkenine göre karşılaştırılması...........................................................69 Tablo 4.8. Öğretmenlerin kıdemlerine göre istatistiksel dağılımları .......................70 Tablo 4.9. Öğretmenlerin ilköğretim müfettişlerinin denetim davranışlarına ilişkin beklentileri ile kıdem değişkeni arasındaki fark........................70 Tablo 4.10. İlköğretim müfettişlerinin denetim sürecinde göstermiş oldukları denetim davranışlarına ilişkin öğretmenlerin beklentilerinin branş değişkenine göre karşılaştırılması...........................................................71 Tablo 4.11. İlköğretim müfettişlerinin denetim sürecinde göstermiş oldukları denetim davranışlarına ilişkin öğretmenlerin algı ve beklentilerinin farklılığı...................................................................................................72 VII ŞEKİL LİSTESİ Sayfa No Şekil 3.1. Ölçekte yer alan algılara ilişkin maddelerin özdeğerleri............................31 Şekil 3.2. Ölçekte yer alan beklentilere ilişkin maddelerin özdeğerleri..................33 VIII ÖNSÖZ Eğitim alanında yapılan denetimin amacı, öğretmenlerin mesleki olarak yetişmelerine katkıda bulunmak ve onlara rehberlik etmektir. Bunun sonucunda eğitim ve öğretimdeki başarı düzeyinin artması da sağlanmış olacaktır. Müfettişlerin üstlendikleri rol ve görevlerdeki yeterliklerinin artırılması, öğretmenlerin geliştirilmesini olumlu yönde etkileyecektir. Bu araştırmada, ilköğretim müfettişlerinin denetim davranışlarına ilişkin öğretmenlerin algı ve beklenti dereceleri bulunmaya çalışılmıştır. Araştırmanın her aşamasında büyük bir sabır ve anlayışla bana destek olan, değerli görüş ve önerileriyle beni yönlendiren tez danışmanım Yrd. Doç. Dr. Metin YAŞAR’ a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Bilgisi ve deneyimleri ile araştırmaya katkıda bulunan yüksek lisans hocam Prof. Dr. Abdurrahman TANRIÖĞEN’ e ve Yrd. Doç Dr. Ramazan BAŞTÜRK’ e sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Değerli bilgilerini bana aktaran, bu araştırmanın oluşmasında her zaman katkılarını gördüğüm yüksek lisans hocalarım Yrd. Doç Dr. Meral URAS’ a, Yrd. Doç Dr. Muammer KUNT’ a, Yrd. Doç Dr. Ali Rıza ERDEM’ e ve araştırmaya katılmayı kabul eden tüm meslektaşlarıma şükranlarımı sunarım. Son olarak, her zaman yanımda olan aileme gösterdikleri sabır, ilgi ve destek nedeniyle teşekkür ederim. Erkan KAVAS