1 T.C ERCİYES ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KAYSERİ İL MERKEZİNDEKİ LİSE SON SINIF ÖĞRENCİLERİNİN AİLE PLANLAMASINA İLİŞKİN BİLGİ VE DÜŞÜNCELERİNİN BELİRLENMESİ Tezi Hazırlayan Fatma ÖZLECE Tezi Yöneten Prof.Dr.Yusuf ÖZTÜRK Halk Sağlığı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Temmuz 2006 KAYSERİ 2 T.C ERCİYES ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KAYSERİ İL MERKEZİNDEKİ LİSE SON SINIF ÖĞRENCİLERİNİN AİLE PLANLAMASINA İLİŞKİN BİLGİ VE DÜŞÜNCELERİNİN BELİRLENMESİ Tezi Hazırlayan Fatma ÖZLECE Tezi Yöneten Prof.Dr.Yusuf ÖZTÜRK Halk Sağlığı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Temmuz 2006 KAYSERİ II III TEŞEKKÜR Bu çalışmanın planlaması ve yürütülmesinde büyük sabır gösteren, her aşamasında sonsuz emeği geçen danışmanım Prof.Dr.Yusuf ÖZTÜRK’e, çalışma süresince destek veren Prof. Dr.Osman GÜNAY’a, bilgi ve deneyimlerinden yararlandığım Doç.Dr.Ahmet ÖZTÜRK ve Yrd.Doç.Dr.İskender GÜN’e, desteklerini esirgemeyen aileme ve arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunuyorum. IV KAYSERİ İL MERKEZİNDEKİ LİSE SON SINIF ÖĞRENCİLERİNİN AİLE PLANLAMASINA İLİŞKİN BİLGİ VE DÜŞÜNCELERİNİN BELİRLENMESİ ÖZET Kayseri il merkezinde Ekim 2004-Mart 2005 tarihleri arasında gerçekleştirilen bu çalışmada; lise son sınıf öğrencilerinin aile planlamasına yönelik bilgi düzeyinin saptanması amaçlanmıştır. Kayseri İl merkezindeki lise son sınıf öğrencilerinin sayısı dikkate alınarak örneklem büyüklüğü göz olarak hesaplanmıştır. Araştırma kapsamına alınan öğrencilere, aile planlaması ve doğurganlık ile ilgili 50 soru içeren bir anket formu,bir plan dahilinde okullara gidilerek araştırmacı tarafından öğrencilere uygulanmıştır. Veriler, araştırmacı tarafından hazırlanan anket formunun ders saatleri içinde öğrencilere dağıtılıp cevaplandırmaları bittikten sonra toplanması yoluyla elde edilmiştir. Öğrencilerin aile planlaması tanımını %75.4’ünün bildiği tesbit edilmiştir. Araştırma grubundaki öğrencilerin %84.6’sı evlenmeden önce aile planlaması (AP) yöntemleri hakkında bilgi almak istedikleri %90,2’sinin AP yöntemlerini bilmenin gerekli olduğunu düşündükleri belirlenmiştir. Cinsel yolla bulaşan hastalıklarda (CYBH) en çok bilineni %97 ile AIDS olarak bulunmuştur. Aile planlaması ile ilgili ilk kaynaklar arkadaşlarından %77.7 ve anne-babadan %72.4 ancak bilgilerin %79.1’inin sağlık personelinden bilgi almak istedikleri saptanmıştır. Korunmadan cinsel ilişkiye girmenin getireceği sorunları öğrencilerin tamamına yakınının bildiği belirlenmiştir. Öğrencilerin %13’ünün okulda AP ile ilgili herhangi bir ders aldığı, %50.1’inin 12-13 yaşları arasında cinsel eğitimin belirlenmesini istedikleri saptanmıştır. Öğrencilere aile planlaması, üreme sağlığı ve cinsellik konusunda sürekli ve düzenli eğitim ve danışmanlık verilmesi gerektiği önerilmektedir. Anahtar Kelimeler : Adölesan, Aile Planlaması, Üreme Sağlığı, Cinsellik V ABSTRACT The determination of the knowledge and thoughts of the last year high-school students in the city center of Kayseri on family planning. In this study, carried out in the city center of Kaseri between October 2004 and March 2005, it has been aimed to determine the level of knowledge on family planning. Taking the number of the last-year high school students in the city center of Kayseri into consideration, the number of participants has been determined to be 962. The participants have been given a 50-item inquiry about birth control and fertility. The data have been gathered by the researcher delivering the inquiries to the students in the class hours and collecting the inquiries back after the students have filled in. It has been found out that 75.4 % of the students have already known what birth control is. %84,6 of the students in the study group have wanted to have some knowledge about birth control before marriage and 90,2 % have said that they think it is necessary to know the methods of birth control. The best known sexually transmitted disease (STD) is AIDS, 97 percent.friends (%77,7) and presents (%72,4) the first line sawce of information about family planning ; however, students say that they prefer to get this information knowledge from a health staff. The fact that having a sexual intercourse without using a condom will be risky is known by almost all the students. It has been determined that 13 % of the students have taken an education on birth control, and 50 % have said that they would have gothered some information about birth control at the age of 12 or 13. It is suggested that students should be given a regular and continuous education and advice on birth control and üreme health. Key words: Adolesant, family planning reproduction health, sexuality, VI İÇİNDEKİLER Sayfa No İÇ KAPAK ................................................................................................................................I KABUL VE ONAY SAYFASI ...............................................................................................II TEŞEKKÜR ............................................................................................................................III ÖZET ......................................................................................................................................IV ABSTRACT .............................................................................................................................V İÇİNDEKİLER .......................................................................................................................VI TABLO LİSTESİ ....................................................................................................................VII KISALTMALAR ....................................................................................................................IX 1. GİRİŞ VE AMAÇ ................................................................................................................1 2. GENEL BİLGİLER .............................................................................................................4 2.1. DÜNYADA DOĞURGANLIK DURUMU...................................................................4 2.2. TÜRKİYE’DE DOĞURGANLIK DURUMU...............................................................7 2.3. DÜNYADA ADÖLESANLARDA DOĞURGANLIK DURUMU...............................8 2.4. TÜRKİYE’DE ADÖLESANLARDA DOĞURGANLIK DURUMU..........................11 2.5. DÜNYADA AİLE PLANLAMASI DURUMU............................................................13 2.6. TÜRKİYEDE AİLE PLANLAMASI DURUMU.........................................................17 2.7. DÜNYADA ADÖLESANLARDA AİLE PLANLAMASI DURUMU.......................19 2.8. TÜRKİYE’DE ADÖLESANLARDA AİLE PLANLAMASI DURUMU...................24 3. GEREÇ VE YÖNTEM........................................................................................................27 4. BULGULAR........................................................................................................................29 5. TARTIŞMA VE SONUÇ ...................................................................................................64 6. KAYNAKLAR ...................................................................................................................77 EKLER ÖZGEÇMİŞ VII TABLO LİSTESİ Sayfa no Tablo 4.1. Öğrencilerin eğitim gördüğü liselere göre cinsiyet dağılımı............................................30 Tablo 4.2. Öğrencilerin sosyo-demografik özelliklerine göre dağılımı.............................................31 Tablo 4.3 Öğrencilerin okul gruplarına göre “erkeğin ilk evlenme yaşı”na yönelik verdikleri yanıtların yüzde dağılımı..................................................................................................33 Tablo 4.4. Öğrencilerin okul gruplarına göre “kızların ilk evlenme yaşı”na yönelik verdikleri yanıtların yüzde dağılımı.................................................................................................. 34 Tablo 4.5. Öğrencilerin okul gruplarına ve cinsiyetlerine göre “İlk gebelik yaşı kaç olmalıdır?” sorusuna verdikleri yanıtların yüzde dağılımı..................................................................35 Tablo 4.6. Öğrencilerin okul gruplarına ve cinsiyetlerine göre aile planlaması tanımını bilme durumu..............................................................................................................................36 Tablo 4.7. Öğrencilerin okul gruplarına ve cinsiyetlerine göre ailedeki “çocuk sayısının fazla olma” sının çocuk sağlığına etkisini bilme durumu....................................................................37 Tablo 4.8. Öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre annenin “çok doğum yapma”sının kadın sağlığına etkisini bilme durumu.......................................................................................38 Tablo 4.9. Öğrencilerin anne eğitim düzeyi ve cinsiyetlerine göre “çok doğum yapma”nın kadın sağlığına etkisini bilme durumu.......................................................................................39 Tablo 4.10. Öğrencilerin baba eğitim düzeyi ve cinsiyetlerine göre “çok doğum yapma”nın kadın sağlığına etkisini bilme durumu.......................................................................................40 Tablo 4.11. Öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre “doğum aralığı”nı bilme durumu......41 Tablo 4.12. Öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre “Çocuk sayısını belirlemek eşlerin elinde mi?” sorusuna verilen yanıtların yüzde dağılımı..................................................42 Tablo 4.13. Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre aile planlaması yöntemlerini bilme durumu..............................................................................................43 Tablo 4.14. Öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre “Aile planlaması yöntemini eşlerden hangisi uygulamalı?” sorusuna verilen yanıtların yüzde dağılımı..................................44 Tablo 4.15. Öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre “Aile planlaması yöntemlerinden birini kullanmak ister misiniz?” sorusuna verilen yanıtların yüzde dağılımı................45 Tablo 4.16. Öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre “Gebeliği önleyecek yöntemleri kullanmak yasal mıdır ?” sorusuna verilen yanıtların yüzde dağılımı...........................46 Tablo 4.17. Öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre “Evlenmeden önce aile planlaması yöntemleri hakkında bilgi edinmek ister misiniz?” sorusuna verilen yanıtların yüzde dağılımı..................................................................................................................47 Tablo 4.18. Öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre “Aile planlaması yöntemlerini bilmek gerekli midir ?” sorusuna verilen yanıtların yüzde dağılımı...........................................48 Tablo 4.19. Öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre çocuk sayısındaki fazla artışın, “ailenin sosyo-ekonomik düzeyi ve sağlığı” açısından olumsuz etkisini bilme durumu.. ..........................................................................................................................................49 Tablo 4.20. Öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre prezervatif yönteminin cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyuculuğunu bilme durumu...............................................50 Tablo 4.21. Öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre “cinsel yolla bulaşan hastalıklar”ı bilme durumu..............................................................................................................................51 Tablo 4.22. Öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre “Aile planlaması ile ilgili bilgileri nereden edindiniz?” sorusuna verdikleri yanıtların yüzde dağılımı...............................52 VIII Sayfa no Tablo 4.23. Öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre “Aile planlaması ile ilgili bilgileri nereden edinmek istersiniz ?” sorusuna verdikleri yanıtların yüzde dağılımı...............53 Tablo 4.24. Öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre “Aile planlaması hizmetleri hangi sağlık personeli vermektedir ?” sorusuna verilen yanıtların yüzde dağılımı............................54 Tablo 4.25. Öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre korunma olmaksızın cinsel ilişkiye girmenin getireceği sorunları bilme durumu....................................................................55 Tablo 4.26. Öğrencilerin okul gruplarına ve cinsiyetlerine göre “Evlilik öncesi dönemde cinsel ilişki sırasında herhangi bir aile planlaması yöntemi kullanılmalı mıdır ?” sorusuna verilen yanıtların yüzde dağılımı..................................................................................................57 Tablo 4.27. Öğrencilerin okul gruplarına ve cinsiyetlerine göre eğitim-öğretimleri süresince aile planlaması ile ilgili ders görme durumu...........................................................................58 Tablo 4.28. Öğrencilerin okul gruplarına ve cinsiyetlerine göre “Aile planlaması ile ilgili bilgilerin okulda ders olarak anlatılması önemli mi?” sorusuna verilen yanıtların yüzde dağılımı ..........................................................................................................................................59 Tablo 4.29. Öğrencilerin okul gruplarına ve cinsiyetlerine göre “Aile planlaması hizmetlerini veren kişinin cinsiyeti önemli midir?” sorusuna verilen yanıtların yüzde dağılımı.................60 Tablo 4.30. Öğrencilerin okul gruplarına ve cinsiyetlerine göre “Aile planlaması ile ilgili bilgiler kimlere verilmelidir” sorusuna verilen yanıtların yüzde dağılımı..................................61 Tablo 4.31. Öğrencilerin okul grupları ve cinsiyetlerine göre “Sizce cinsel eğitime başlama yaşı kaç olmalıdır” sorusuna verdikleri yanıtların yüzde dağılımı................................................62 IX KISALTMALAR DSÖ : Dünya Sağlık Örgütü TNSA : Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması AP : Aile Planlaması ICPD : Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı CYBH : Cinsel Yolla Bulaşan Hastalık AIDS : Kazanılmış Bağışlık Yetmezliği Sendromu AÇS : Ana Çocuk Sağlığı UNPFA : Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu