Przegląd Prawniczy ELSA Poland ~ 84 ~ Zeszyt 1/2013 Katarzyna Głuch, Andrzej Gawliński Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Warmińsko-Mazurski Kto jest ofiarą? czyli o fenomenie samobójstw poagresyjnych. Wstęp. Opisywane zjawisko w literaturze występuje pod trzema nazwami: samobójstwo rozszerzone, samobójstwo poagresyjne oraz „dyadic death”. Pierwotnie występowała angielska nazwa – „dyadic death” - oznaczająca podwójną, diadyczna śmierć. Pojęcie po raz pierwszy w swojej pracy użył Berman w 1979 roku. Nazwa ta ewoluowała przez lata, przyjmując różne formy, między innymi „postagressional suicide” , „extender suicide”, z których ten ostatni szczególnie trwale zakorzenił się w polskim piśmiennictwie.1 Termin samobójstwo rozszerzone dotyczy faktu „poszerzenia” kręgu ofiar, których sprawca- samobójca pozbawia życia.2 W doktrynie podnoszony jest argument nieadekwatności nazwy do tego typu działania. Określenie to bardziej pasuje do samobójstw wspólnych, masowych, zbiorowych niż do zabójstwa połączonego z samobójstwem. Jako że konstrukcja „dyadic death" nie znalazła odzwierciedlenia w ustawodawstwie polskim, to w dalszej części artykułu pojęcia będą używane naprzemiennie. Emil Cioran w książce pt. „Zły demiurg”, powiedział „Obsesja samobójstwa to właściwość człowieka niezdolnego już ani do życia, ani do śmierci, którego uwaga nigdy nie odrywa się od tej podwójnej niemożności...” Mając powyższą sentencję na uwadze należy stwierdzić, że samobójstwo jest chorobą, długotrwałym procesem, a nie jedynie jednorazowym czynem. Jest wieloletnim ciągiem cierpień i licznych urojeń, które z upływem czasu nabierają celowości, czyli stają się wyjściem z „jakiejś” sytuacji. Myśl o samobójstwie z biegiem czasu staje się czymś pożądanym. Wydawałoby się, że skoro samobójstwo poagresyjne jest odmianą samobójstwa, jest ono tylko ucieczką od problemów osób słabych emocjonalnie. Jednakże powyższego zjawiska nie można wytłumaczyć w przedstawiony powyżej, jednostronny sposób. Nie istnieje bowiem tylko jeden czynnik decydujący o tym, że dana osoba podejmuje decyzję o odebraniu życia sobie i najbliższym mu. Nasuwa się pytanie, po co sprawca-samobójca mając zamiar odebrać sobie życie – odbiera je również innym osobom, w dodatku tym najbliższym mu. Dlaczego wybiera ofiary? Fenomen samobójstw rozszerzonych polega na tym, że samobójca „rozszerzony” bliskich mu osób nie traci z oczu, przeciwnie – są dla niego wyraźnie widoczni. Myśli on w następujący sposób: Jak uciekać samemu? To niemożliwe, trzeba zabrać je ze sobą. Zabić? Nie, to tylko sposób ucieczki. Nie 1 A. Araszkiewicz, E. Pilecka, Samobójstwa rozszerzone na tle ogólnej liczby samobójstw w Polsce w latach 1991-2005, Suicydologia, 2006, Tom 2, nr 1, s. 73. 2 P. Kaliszczak, J. Kunz, F. Bolechała, Samobójstwo poagresyjne – problematyka kryminalistyczno – procesowa, Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminalistyki, 2002, LII, s. 180. Przegląd Prawniczy ELSA Poland ~ 85 ~ Zeszyt 1/2013 morderstwo, krzywda wyrządzona najbliższym, ale ratunek także dla nich. Uciekając wspólnie, ochroni ich przed cierpieniem.3 Zamiar zabicia bliskich powstaje najczęściej równocześnie lub po decyzji odebrania sobie życia. Prawdopodobnie sprawca żyje jakiś czas z taką myślą. W części przypadków, przygotowuje się do zabójstw. W takim razie czy ofiarami są jedynie osoby na których dokonano zabójstwa? A może zabójca-samobójca również jest ofiarą? Naszym zdaniem samobójca zdecydowanie jest ofiarą. W dalszej części artykułu zagłębiając się w elementy charakterystyczne zjawiska, kontekst prawny, motywy działania przykłady oraz statystyki, zostanie poczyniona próba wskazania argumentów świadczących o fakcie bycia ofiarą przez zabójcę – samobójcę. Elementy charakterystyczne samobójstwa rozszerzonego. Samobójstwo rozszerzone jest zjawiskiem niezwykle złożonym, na które składa się wiele elementów. Najważniejszą i konieczną podstawą, o której była już mowa - jest wystąpienie zabójstwa i następującego po nim samobójstwa sprawcy. Jedynie wtedy można mówić o samobójstwie rozszerzonym, które, co należy pamiętać, nie będzie miało miejsca, gdy mimo popełnienia samobójstwa przez sprawcę zabójstwo nie doszło do skutku (zabójstwo usiłowanie).4 Ponadto, jak zauważają P. Kaliszczak, J. Kunz i F. Bolechała samobójstwo rozszerzone ma miejsce wtedy, gdy:  istnieje związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy samobójstwem sprawcy uprzednio dokonanego zabójstwa,  w chwili powzięcia zamiaru popełnienia samobójstwa istnienie zamiar dokonania zabójstwa,  zamiar ukierunkowany jest na samobójstwo jako zamiar główny,  istnieje związek emocjonalny pomiędzy ofiarą i sprawcą dokonanego zabójstwa,  związek ten ma charakter ściśle personalny i określony jest co do osoby,  brak jest zgody po stronie ofiar na dokonanie na ich osobach aktu przemocy (brak zgody na bycie ofiarą).5 By móc zaliczyć zdarzenie do „dyadic death” niezbędne jest zaistnienie wszystkich wymienionych powyżej okoliczności. Specyfika samobójstwa rozszerzonego wynika także z tego, że stoi ono w opozycji do klasycznego pochodu przestępstwa, jaki ma miejsce w prawie karnym. Pomimo występowania zamiaru, przygotowania i dokonania nie można mówić o usiłowaniu samobójstwa rozszerzonego (chociażby w sytuacji, gdy zabójstwo nie doszło do skutku lub samo samobójstwo sprawcy okazało się z różnych przyczyn nieudane np. został odratowany bądź zastosował metodę odebrania sobie życia, która go zawiodła). Dokonanie zabójstwa musi być niejako dopełnione dokonaniem samobójstwa. Brak jest więc przejścia przez wszystkie stadia czynu zabronionego.6 Sam upływ czasu pomiędzy tymi dwoma 3 B. Pietkiewicz, Razem pójdziemy do nieba, opubl. na stronie http://www.polityka.pl/spoleczenstwo/artykuly/1506186,1,rodzinne-samobojstwa.read [dostęp:13.04.2013r.]. 4 A. Gałązka-Śliwka, Śmierć jako problem medyczno-kryminalistyczny, Warszawa 2009, s. 106. 5 P. Kaliszczak, J. Kunz, F. Bolechała, Samobójstwa poagresyjne…, op.cit. s.184- 185. 6Ibidem. Przegląd Prawniczy ELSA Poland ~ 86 ~ Zeszyt 1/2013 zdarzeniami nie jest zazwyczaj jasno określony w ten sposób, aby dało się w godzinach czy dniach, jasno określić, kiedy jedne z nich kwalifikować będzie można jako samobójstwa rozszerzone a inne natomiast nie będą już podlegać pod wspomniany schemat. Odpowiednie pozostaje przyjęcie, iż niezbędne jest jedynie wystąpienia związku przyczynowo-skutkowego.7 Fakt ten wskazuje również analiza licznych przykładów, ponieważ bardzo często sami zabójcy zwlekają z popełnieniem samobójstwa np. ze względu na strach przed śmiercią, zmianę miejsca wymagającą znacznego przemieszczenia się bądź też po prostu bez jasno określonego powodu.8 Schemat nr 1 (opracowanie własne) Elementy samobójstwa rozszerzonego. Motywy samobójstw rozszerzonych. Bodźce skłaniające do popełnienia samobójstwa rozszerzonego w większości przypadków są podobne do przyczyn występujących przy zwykłych samobójstwach. Różnica polega na tym, że motywy samobójstwa poagresyjnego w wielu przypadkach wiążą się zdążeniem do uchronienia najbliższych przed nieszczęściem, cierpieniem i sytuacją bez wyjścia, w której w ocenie sprawcy, osoby te się znalazły. Zaakcentować trzeba fakt, iż przyczyny samobójstw są bardzo złożone oraz zróżnicowane w zależności od osobowości, wieku danej osoby oraz usytuowania i pozycji w społeczeństwie. Bywa tak, że powody nawarstwiają się. Ustalenie motywów samobójstwa jest bardzo trudnym procesem, opartym często na domysłach. Szkopuł polega na tym, że przyczyn zdarzenia 7 J. Kunz, F. Bolechała, P. Kaliszczak, Sądowo-lekarska problematyka zabójstwa z samobójstwem sprawcy („dyadic - death”), Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii Nr 3/2002, s. 173. 8 P. Kaliszczak, J. Kunz, F. Bolechała, Samobójstwa poagresyjne…, op.cit. s.180. Przegląd Prawniczy ELSA Poland ~ 87 ~ Zeszyt 1/2013 poszukuje się na postawie portretu psychologicznego osoby zmarłej, a więc bazuje się na informacjach uzyskanych od innych osób, a nie samego sprawcy. Ułatwieniem dla ,,dochodzeniowców” są listy pożegnalne pozostawione przez sprawców. To one dostarczają odpowiedzi na pytanie dlaczego dana osoba zabiła. Jednakże, nie każdy sprawca pozostawia wyjaśnienia i wówczas pozostają jedynie poszlaki i dowody pośrednie. Zastanawiające jest jednak, jakie determinanty psychospołeczne decydują o tym, że jeden człowiek popełnia samobójstwo, a drugi nie? Odpowiedź na powyższe pytanie nie jest jednoznaczna. Po przeprowadzeniu wielu badań naukowych ustalono grupę czynników zwiększających ryzyko popełnienia samobójstwa, a są to:  płeć – większość samobójców to mężczyźni,  stan cywilny – najwięcej samobójstw popełniają osoby pozostające w związku małżeńskim,  wykształcenie – najliczniejszą grupę reprezentują osoby, których wykształcenia nie udało się ustalić, a następnie osoby z wykształceniem podstawowym,  stan trzeźwości – w większości przepadków ustalenie stanu trzeźwości nie jest możliwe, a tam gdzie występuje taka sposobność – były to osoby nietrzeźwe,  wiek – większość samobójców to osoby w wieku 40 – 50 lat,  pozycja zawodowa – osoby o nieustalonej pozycji zawodowej oraz osoby bezrobotne.9 Przyczyny większości dokonanych samobójstw nie zostały określone. Natomiast wśród najczęstszych powodów wyróżnia się:  chorobę psychiczną (ciężkie depresje psychotyczne, ostre zespoły dezadaptacyjne, stany frustracyjne, zaburzenia afektywne),  nieporozumienia rodzinne, czynniki stresogenne rodzinne, rozpad stosunków rodzinnych,  zawód miłosny, zazdrość na tle uczuć miłosnych,  zabójstwo z litości,  przewlekłą chorobę,  warunki ekonomiczne,  alkoholizm.10 Charakterystyczną przyczyną podejmowania działań przestępczych o typie „dyadic death” są często uwarunkowane zaburzeniami z kręgu psychopatologii, przyjmującymi w skrajnych przypadkach charakter zaburzeń psychotycznych.11 Przyszli samobójcy ,,przegrywają” walkę z depresją i innymi schorzeniami układu psychicznego człowieka. Jakie oznaki wskazują na zamiar odebrania sobie życia przez osobę cierpiącą na depresję? Wykazano, że następujące elementy zespołu depresyjnego idą często w parze z silnie wyrażonymi tendencjami samobójczymi: 9 B. Hołyst, Kryminologia, Warszawa 2007, s. 747 – 748. 10 Około 1/3 samobójców to osoby uzależnione od alkoholu. Około 5-10% ludzi uzależnionych od alkoholu kończy życie samobójstwem. 11 J. Kunz, F. Bolechała, P. Kaliszczak, Sądowo-lekarska…, op.cit., s.174-175. Przegląd Prawniczy ELSA Poland ~ 88 ~ Zeszyt 1/2013  duże nasilenie lęku, idące w parze z zaburzeniami snu, niekiedy całkowitą bezsenność,  poczucie beznadziejności, sytuacji bez wyjścia, niemożności uzyskania pomocy ze strony najbliższych, przekonanie o nieuleczalności, obecność ciężkich chorób, urojenia nihilistyczne,  poczucie winy, przekonanie o dopuszczeniu się ciężkich grzechów, przestępstw, dążenie do poniesienia kary,  nastrój dysfotyczny (nazywany niekiedy nastrojem ,,gniewliwym”, polega na obniżeniu nastroju, a przede wszystkim przejawia się drażliwością, tj. tendencją do wygórowanych reakcji emocjonalnych, często w postaci wybuchów gniewu i działań agresywnych)12  dolegliwości typu bólowego i przewlekłe schorzenia somatyczne,  uporczywe zaburzenia snu.13 Przyczyny samobójstw, w tym także samobójstw poagresyjnych najdobitniej obrazuje tzw. syndrom L-A-D, gdzie L - oznacza utratę zdrowia, bliskiej osoby, zasobów materialnych, wiary we własne siły, czyli przypadek, gdy człowiek przeżywa utratę kogoś lub czegoś, A - oznacza agresję rozumianą jako gwałtownie powstałą chęć wyrządzenia szkody sobie lub innym, D - oznacza depresję rozumianą jako głębokie zaburzenia życia uczuciowego.14 Powyższe czynniki mają znaczenie tylko wówczas, gdy występują wspólnie. Podsumowując, na podstawie analizy przypadków dokonanych samobójstw wyróżnia się cechy, które podwyższają ryzyko śmierci (wiek, stan majątkowy itp.). Zaakcentować należy, że katalog tych właściwości nie stanowi zasady, czy też wzorca. Jeżeli chodzi o motywy, to są one rozmaite, zależne od danego przypadku. Najczęściej jednak dotyczą one życia osobistego (rodziny, związku) i uwarunkowane są psychicznymi schorzeniami. Kwalifikacja prawno – karna. W przekonaniu wielu ludzi popełnienie samobójstwa bardzo często traktowane jest jako dobrowolna decyzja samej jednostki (śmierć dobrowolna), która ze względów zazwyczaj osobistych podejmuje autonomiczną decyzję o odebraniu sobie życia.15 W polskim systemie prawnym nie podlega ono penalizacji. Kodeks karny jedynie w artykule 151 przewiduje sankcję karną w postaci pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat dla osób, które namówiły lub pomogły innemu człowiekowi w popełnieniu aktu samobójczego.16 Jest to niewątpliwie bardzo uciążliwe i upokarzające dla bliskich samobójcy, którzy nierzadko wstydzą się zaistniałej sytuacji. Należy mieć jednak świadomość, że wynika z niego wiele konsekwencji natury społecznej. Po stronie społeczeństwa uaktywnią się liczne 12Nastrój dysforyczny, opubl. na stronie http://psychologia-kliniczna.likala.com/248/nastroj-dysforyczny/ [dostęp:14.04.2013r.]. 13 M. Szymczak, M. Tworek, R. Kędzierski, M. Krzyżaniak, Sz. Kandulski, Samobójstwo – przyczyny natury społecznej i aspekt psychologiczny, opubl. na stroniehttp://www.wpsnz.uz.zgora.pl/pliki/prace_studentow/ prace/samobojstwa2.pdf [dostep:13.04.2013r.]. 14 T. Hanausek, Kryminalistyka - zarys wykładu, Kraków 1996, s. 50-52, 72-75. 15 B. Hołyst, Samobójstwo. Przypadek czy konieczność, Warszawa 1983. 16Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz.U. z 1997 Nr 88, poz. 553 ze zm. Przegląd Prawniczy ELSA Poland ~ 89 ~ Zeszyt 1/2013 oceny moralne zachowania samobójcy, które dla jednych będzie bohaterstwem a dla innych zwykłym tchórzostwem.17 Ponadto sama śmierć w wyniku samobójstwa będzie miała negatywny wpływ na życie od 6 do 20 osób związanych z osobą, która jego dokonała.18 Problem budzi kwalifikacja prawna samobójstw rozszerzonych i przedstawienie w tym przypadku odpowiedzialności karnej człowieka za swoje czyny. Ma to związek z podwójną pozycją osoby sprawcy, która po wcześniejszym zabójstwie innych osób, sama popełnia samobójstwo. Zabójca wchodzi w nową rolę – samobójcy i jest z nią nierozłącznie związany. Niezbędne okazuje się ustalenie pomiędzy tymi zdarzeniami związku podmiotowo-przedmiotowego. Postępowanie (prowadzone „w sprawie” pomimo posiadania wiedzy na temat tożsamości sprawcy), w którym pewne jest wystąpienie samobójstwa rozszerzonego kończy się postanowieniem o umorzeniu postępowania, gdzie wskazuje się dwie niezależne postawy: 1. w sprawie zabójstwa na zasadzie art. 17§1 pkt. 5 k.p.k.19 tj. ze względu na fakt śmierci sprawcy już znanego, 2. w sprawie nagłej śmierci sprawcy (jako nieumyślne spowodowanie śmierci – art. 155 kk) na zasadzie art. 17§1 pkt. 2 k.p.k. – wobec stwierdzenia braku znamion czynu zabronionego.20 Trzeba mieć na uwadze, że ma to miejsce jedynie w sytuacji, gdy nie ulega wątpliwości, że sprawcą zabójstwa jest samobójca. W innych przypadkach samobójstwa, które nie odniosło skutku, zabójca poniesie odpowiedzialność karną, jaką przewiduje Kodeks karny.21 Aby prawidłowo ustalić charakter zdarzenia niezbędne jest dokładne dokonanie oględzin miejsca zdarzenia, w szczególności ujawnienia zwłok. Niezwykle ważne jest w tym przypadku odnalezienie zwłok sprawcy, dzięki którym można przyjąć, że nastąpiło samobójstwo rozszerzone, choć nie można również wykluczyć próby upozorowania śmierci przez innego sprawcę.22 Bardzo często podejmuje się liczne dyskusje, czy aby na pewno brak penalizacji samobójstwa, czy chociażby jego usiłowania jest słuszny. W końcu sam akt samobójczy, jak zostało wspomniane wcześniej ma wpływ na wielu ludzi, zazwyczaj negatywny i destrukcyjny. W opozycji stoją jednak głosy, że akt samobójczy jako decyzja samej jednostki dotyczy tylko i wyłącznie jej i ma do tego pełne prawo. W przypadku samobójstwa rozszerzonego sprawca nie ponosi odpowiedzialności za swój czyn (wspomniany artykuł 17§1 pkt. 5 k.p.k. jako negatywna przesłanka wszczęcia i kontynuowania postępowania karnego).23 O ile ze względów oczywistych jest to niemożliwe i problem ten będzie istniał nadal, to warto zastanowić się nad polepszeniem odpowiedniej opieki dla najbliższych osób zabitych. 17B. Hołyst, Wiktymologia, Warszawa 2006, s. 320. 18 M. Makara-Studzińska, Wybrane zagadnienia z problematyki suicydologii, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, 2001, VOL. XXVI, 17, s. 220. 19 Dz. U. z 1997 Nr 89, poz. 555 ze zm. 20 P. Kaliszczak, J. Kunz, F. Bolechała, Samobójstwa poagresyjne…, op.cit., s. 177-185. 21Art. 148. § 1. Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności (…). Źródło: Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm. 22 A. Gałązka-Śliwka, Śmierć…, op.cit, s. 107. 23 W. Grzeszczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2012. Przegląd Prawniczy ELSA Poland ~ 90 ~ Zeszyt 1/2013 Przykłady samobójstw rozszerzonych. W materiale zgromadzonym powyżej dokonano uniwersalnej charakterystyki samobójstwa rozszerzonego - zostały opisane główne cechy, przyczyny oraz kwalifikacja prawno - karna. Jednakże w celu lepszego zobrazowania charakteru samobójstw poagresyjnych, ukazania ich różnorodności i stopnia kłopotliwości w kwalifikacji kryminalnej, zostanie przedstawionych 5 przypadków zabójstwa z następstwem samobójstwa sprawcy lub próbą samobójczą. Zaznaczyć należy, że prezentowane sprawy są przypadkami pochodzącymi z praktyki Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, opublikowanych na łamach kwartalnika Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminalistyki.24 Przy każdym z przytoczonych kazusów zostanie wskazany dokładny stan faktyczny zdarzenia, ewentualne losy sprawcy25 oraz zwięzła analiza przypadku. Przykład 1. (sekcje: 415/93, 416/93, Prok. Rej. w K. sygn. 3 Ds 358/93).26 W marcu 1993 38-letni Władysław Ż. skoczył z komina wysokości ok. 80m. ponosząc śmierć na miejscu w wyniku rozległych obrażeń wielonarządowych. Przeprowadzona w tut. Zakładzie sekcja zwłok wykazała we krwi zmarłego 1.6 promille alkoholu etylowego. W trakcie oględzin na miejscu zdarzenia w kieszeni ubrania zmarłego odnaleziono dwa listy, adresowane do jego rodziny i do Policji. Z listów tych wynikało, że Władysław Ż. kilka dni wcześniej dokonał zabójstwa swojej kochanki Bogusławy K. Wkrótce informacje te znalazły potwierdzenie, gdyż w bagażniku samochodu osobowego zaparkowanego nieopodal odnaleziono zmasakrowane zwłoki ofiary. W trakcie sekcji stwierdzono m.in. liczne rany tłuczone i rąbane głowy i szyi (w liczbie 19), rozległe obrażenia czaszkowo-mózgowe z fragmentacją kości czaszki, rozerwaniem opon i mózgu, ogniskami stłuczenia mózgu oraz uszkodzenie krtani, krew w drogach oddechowych, wybroczyny podwsierdziowe, ranę tłuczoną lewej ręki, złamania 2 żeber. Stężenie alkoholu we krwi wynosiło 0.3 promille. W wymazie z pochwy nie stwierdzono obecności plemników. Obrażenia zadano prawdopodobnie łyżką do kół i saperką, jednak brak było możliwości indywidualnej identyfikacji narzędzi. Władysław Ż z Bogusławą znali się od dawna, jednak ich znajomość miała niestabilny charakter, zrywali kontakty by po jakimś czasie je reaktywować. Każde z nich weszło w osobny związek małżeński, oba jednak rozpadły się mimo posiadania dzieci. Od 1990 roku nawiązali ponownie kontakty, zamieszkali razem. Jednak po dwóch latach ich wzajemne stosunki zaczęły się pogarszać, Bogusława pragnęła wrócić do byłego męża. Wg zeznań świadków Władysław Ż wielokrotnie odgrażał się, że w przypadku jej odejścia zabije ją i siebie. 24J. Kunz, F. Bolechała, P. Kaliszczak, Sądowo-lekarska problematyka…, op.cit., s. 164 – 172. 25Prezentowane informacje zostały opracowane przez zespół Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. 26Ibidem. Przegląd Prawniczy ELSA Poland ~ 91 ~ Zeszyt 1/2013 W swych listach Władysław Ż. nie podał miejsca i sposobu dokonania zbrodni, twierdził tylko, że "z Nią poszło szybko". Ciało zmarłej ukrył w bagażniku samochodu i jeździł z jej zwłokami przez kilka dni po terenach Polski południowej. Patrzył na nią kilkakrotnie w ciągu dnia, dotykał ją i całował (pośladki i piersi) "mimo, że była zimna i sztywna oraz zakrwawiona. Pisał: "Ja ją cały czas kocham chociaż wiem że jej już nie ma (...) Muszę w tym momencie dodać, iż takiego "prądu" jakiego dostarczała mi Bogusia nie dawała mi żadna inna kobieta (...) była zawsze najlepsza - pod każdym względem i to nawet po śmierci". Kochałem tę kobietę do szaleństwa i dlatego zabiłem. Nie mogłem się pogodzić z tym że ONA może być z kimś innym (...) Chciałem ją mieć tylko dla siebie, bez żadnego nawet cienia innego mężczyzny, czy też innej osoby". Z zeznań rodziców Władysława Ż. wyłania się obraz ich syna jako osoby z zaburzeniami charakterologicznymi, leczonego w przeszłości psychiatrycznie (PZP, hospitalizacja), porywczego, nadpobudliwego, niejednokrotnie agresywnego nawet w stosunku do swoich rodziców (kilkakrotnie ich pobił, groził, zastraszał). Od dziecka sprawiał kłopoty wychowawcze, przebywał w domu poprawczym był wielokrotnie karany, głównie za kradzieże i włamania. Nie nadużywał alkoholu, awantury wywoływał na trzeźwo. Sprawca zabójstwa oraz samobójstwa na długo przed zajściem wykazywał zaburzenia psychiczne, czego przejawem były: popełnianie czynów zabronionych, długotrwały pobyt w zakładzie psychiatrycznym, poważne kłopoty wychowawcze, wykazywanie przemocy wobec osób najbliższych, wygrażanie kochance. Po zestawieniu powyższych informacji, można pokusić się o stwierdzanie, że Władysław Ż. charakteryzował się cechami tworzącymi podłoże sprzyjające powstawaniu zachowań antyspołecznych.27 Zarówno przed, jak i po dokonaniu zabójstwa i samobójstwa, oznajmił zamiar dokonania śmiertelnych czynów, co jest charakterystyczne przy samobójstwach rozszerzonych. Działania zostały dokonane pod wpływem alkoholu. Stan nietrzeźwości świadczyć może o chęci zwiększenia odwagi. Motywacją do działania była m.in. obawa przed stratą bliskiej mu osoby. Po morderstwie kochanki, nadal przebywał z ciałem kobiety, adorował je. Być może nie dotarło do niego, czego dokonał, dlatego też wciąż obcował z bliską mu kobietą. Przykład 2. (sekcje: 1288/95, 1289/95, Prok. Rej. w J. sygn. Ds. 1283/95/s).28 We wrześniu 1995r na terenie ich własnej posesji w miejscowości S. ujawniono zwłoki 54- letniego Stanisława i 51-letniej Danuty W. Stanisław W. został znaleziony powieszony w pozycji klęczącej w tunelu foliowym. Na podstawie przeprowadzonych w krakowskim ZMS badań pośmiertnych za przyczynę zgonu przyjęto uduszenie gwałtowne przez powieszenie, we krwi 27 Przyczyny patologii można doszukiwać się za pomocą teorii kierunku biopsychologicznego przestępczości. Władysław Ż. wykazywał cechy osobowości przestępczej, tj. miał wadliwą samokontrolę poznawczą i emocjonalną, miało miejsce ujawnianie w kontaktach interpersonalnych przewagi procesów emocjonalnych nad ich opracowaniem intelektualnym, widział wrogi, nieprzyjazny obraz świata, społeczeństwa i otaczającej rzeczywistości, wyjawiał subiektywne poczucie zagrożenia, brak wrażliwości na kary stosowane w otoczeniu, wyjawiał wysoki poziom koncentracji na własnych przeżyciach. 28Ibidem. Przegląd Prawniczy ELSA Poland ~ 92 ~ Zeszyt 1/2013 stwierdzono 1.3 promille alkoholu etylowego. Zwłoki wykazywały cechy miernie nasilonego rozkładu. Danutę W. odnaleziono w kuchni. Oględziny na miejscu znalezienia oraz sekcja zwłok wykazały daleko posunięty rozkład gnilny, który w znacznym stopniu uniemożliwiał określenie przyczyny zgonu. Biegli nie mogli wykluczyć, że przyczyną zgonu były urazy mechaniczne zadane w rejon twarzy i szyi. We krwi nie stwierdzono obecności alkoholu. W wymazie z pochwy nie stwierdzono obecności plemników. Jak wynikało z akt sprawy Stanisław W. wrócił do domu w dniu 29.08. z trzymiesięcznej delegacji. Tok dalszych zdarzeń został ustalony na podstawie poszlak oraz dowodów pośrednich. Miał on po powrocie zastać żonę z innym mężczyzną, który następnie uciekł z mieszkania. Kierowany zazdrością Stanisław W. w trakcie szamotaniny udusił swoją żonę, po czym po kilkudziesięciu godzinach targnął się na własne życie. Zostawił list pożegnalny, w którym zawarty jest między innymi krótki testament zawierający wielokrotne oskarżenia żony o zdrady małżeńskie oraz przyznanie się do zabójstwa. Stanisław i Danuta W. zawarli związek małżeński 2 lata wcześniej. Ona była poprzednio dwukrotnie zamężna, miała trójkę dzieci. W zeznaniach członków najbliższej rodziny znajdujemy potwierdzenie faktu, że Stanisław W. był chorobliwie zazdrosny o swoją żonę i podejrzewał ją o liczne zdrady, jednak ich pożycie układało się bez większych problemów. Stanisław W. nie leczył się nigdy psychiatrycznie, w ostatnim okresie nadużywał alkoholu i zaczął palić papierosy. Podobnie, jak w poprzednim przykładzie sprawca popełnił czyn będąc w stanie nietrzeźwości oraz wyznał, za pomocą listu, przyczyny swojego zachowania. I w tym przypadku ofiarą była osoba bliska. Jednakże osoba ta w ciągu życia, nie wykazywała psychopatii. Przykład 3. (sekcja 548/96, Sąd Okr. w K. sygn. III K 179/96).29 W kwietniu 1996r na poddaszu domu mieszkalnego w mieście N.B. ujawniono zwłoki 41- letniej kobiety oraz siedzącego w rogu pomieszczenia jej męża – 38-letniego Jana B. Danuta B. została pozbawiona życia przez swojego męża Jana B. w wyniku kilkunastu uderzeń siekierą. Sekcję zwłok przeprowadzono w ZMS CMUJ. Wykazano między innymi liczne rany tłuczone kończyn i głowy (15) ze złamaniami kości czaszki i stłuczeniem mózgu. Za bezpośrednią przyczynę zgonu przyjęto bardzo rozległe obrażenia czaszkowo-mózgowe. Szczegółowe badania mechanoskopijne i serologiczne potwierdziły, że badana siekiera spełnia warunki narzędzia czynu. Przesłuchany w charakterze podejrzanego Jan B. przyznał się do dokonania zarzucanego mu czynu. Z jego zeznań wynikało, że krytycznego dnia doszło między małżonkami do kłótni na tle jej zdrad małżeńskich. W trakcie szarpaniny Jan B. wziął leżącą obok siekierę i kilkakrotnie uderzył żonę obuchem. Gdy zorientował się, że ona nie żyje usiłował popełnić samobójstwo zażywając wszystkie lekarstwa, które znalazł u żony w torebce. 29Ibidem. Przegląd Prawniczy ELSA Poland ~ 93 ~ Zeszyt 1/2013 Jan B. już od szkoły podstawowej sprawiał trudności wychowawcze, później często zmieniał miejsca pracy. Podejmował już wcześniej próby samobójcze. Danuta i Jan B. byli małżeństwem od około 15 lat,. według Jana B. żona od dłuższego czasu zdradzała go z sąsiadem. Był przekonany, że zaszła z nim w ciążę, którą poroniła. Kochanka swojej żony bał się, a przez nią samą miał być poniżany słownie i dyskredytowany jako partner seksualny. Nocą przed krytycznym zdarzeniem miał obudzić się i zobaczyć swoją żonę w trakcie stosunku z sąsiadem. Jan B. uprzednio odbywał już karę pozbawienia wolności za zabójstwo pierwszej żony. Skazano go na 5 lat pozbawienia wolności uznając, że w odniesieniu do zarzucanego mu czynu miał ograniczoną zdolność pokierowania swoim postępowaniem, ale nie w rozumieniu art. 25 § 1 lub 2 kk. W powyższej sprawie wypowiadały się dwa zespoły biegłych lekarzy psychiatrów. Wykluczono chorobę psychiczną w rozumieniu psychozy oraz niedorozwój umysłowy Pierwszy zespół stwierdził zaburzenia zachowania u osoby o nieprawidłowych cechach osobowości, ze zmianami organicznymi OUN (w TK znacznego stopnia zanik podkorowy). Opisał to jako zespół psychoorganiczny charakteropatyczny. Osobowość uznał za niedojrzałą emocjonalnie i społecznie (natychmiastowe zaspokajanie potrzeb, skłonność do zachowań impulsywnych, uleganie wpływom otoczenia, złe funkcjonowanie w społeczeństwie), z nastawieniami urojeniowymi (niewierności) w stosunku do swojej żony. Intelekt na poziomie ociężałości umysłowej. Zalecił stałą ambulatoryjną opiekę psychiatryczną bez konieczności stosowania medycznych środków zabezpieczających. Drugi zespół biegłych uznał, że Jan B. wykazuje nieprawidłową osobowość uwarunkowaną wieloczynnikowo, co nie daje podstaw do kwestionowania jego poczytalności w rozumieniu art. 25 § 1 lub 2. Jednak poczucie odrzucenia seksualnego przez żonę, którego nie potrafił zweryfikować, ograniczało, ale nie w stopniu znacznym rozpoznanie znaczenia czynu i kierowanie swoim postępowaniem. Jan B. został uznany winnym zarzucanego mu czynu, przy czym w chwili popełnienia miał mieć w znacznym stopniu ograniczoną zdolność rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania swoim postępowaniem. Został skazany na 15 lat więzienia. Po raz kolejny ofiarą była osoba najbliższa. Sprawca wykazywał zaburzenia psychiczne, a co trwożące w przeszłości zabił swoją poprzednią partnerkę. Przyznał się do zarzucanego mu czynu. W tym przypadku doszło do skazania, ponieważ sprawca przeżył akt samobójczy. Rodzi się pytanie, czy po odbyciu wyroku Jan B. nie targnie się na własne bądź czyjeś życie. Przykład 4. (sekcje: 1032/98, 1033/98, 1034/98, 1035/98, Sąd Okr. w N. sygn. II Ko 1/99).30 W sierpniu 1998r w miejscowości M. we własnym domu 33-letnia Anna J., pod nieobecność męża, dokonała zabójstwa swoich nieletnich dzieci. Czwórka chłopców w wieku od 1.5 do 8 lat została znaleziona przez ojca Józefa J. w dwóch metalowych beczkach wypełnionych wodą. Przeprowadzone w krakowskim ZMS sekcje zwłok wykazały, że przyczyną zgonu dzieci było uduszenie gwałtowne 30Ibidem.