Sumqayıt Şəhər Səməd Vurğun adına Mərkəzi Kitabxana Biblioqrafik göstərici Sumqayıt - 2014 Hüseyn Arif - 90 M ü n d ə r i c a t I. TƏRTİBÇİDƏN ........................................................................................................................................... 2 II. HÜSEYN ARİFİN 90 İLLİK YUBİLEYİNİN KEÇİRİLMƏSİ HAQQİNDA AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI .............................................................................................................................................. 3 III. ŞAİR ÖMRÜ OMÜRLƏRƏ BAĞLIDIR ............................................................................................................... 4 IV. HÜSEYN ARİFİN HƏYAT VƏ YARADICILIĞININ ƏSAS TARİXLƏRİ ....................................................................... 6 V. GÖRKƏMLİ ŞƏXSİYYƏTLƏR HÜSEYN ARİF HAQQINDA .................................................................................... 8 VI. ƏSƏRLƏRİ .............................................................................................................................................. 10 6.1. KİTABLAR .......................................................................................................................................... 10 6.2. DÖVRİ MƏTBUATDA ÇAP OLUNMUŞ ƏSƏRLƏRİ ....................................................................................... 11 6.3. MƏCMUƏLƏRDƏ ÇAP OLUNMUŞ ƏSƏRLƏRİ ............................................................................................ 17 6.4. MƏQALƏLƏRİ VƏ OÇERKLƏRİ ............................................................................................................... 18 VII. HÜSEYN ARİFİN HƏYAT VƏ YARADICILIĞI HAQQINDA ................................................................................... 20 7.1. KİTABLARDA ..................................................................................................................................... 20 7.2. DÖVRİ MƏTBUATDA ........................................................................................................................... 23 VIII. HÜSEYN ARİF HAQQINDA XATİƏLƏR .......................................................................................................... 27 8.1. KİTABLARDA ..................................................................................................................................... 27 8.2. DÖVRİ MƏTBUATDA ........................................................................................................................... 27 IX. HÜSEYN ARİFİN TƏRCÜMƏLƏRİ ................................................................................................................. 28 9.1. DÖVRİ MƏTBUATDA ........................................................................................................................... 28 X. HÜSEYN ARİFƏ HƏSR OLUNMUŞ ƏSƏRLƏR ................................................................................................ 29 10.1.KİTABLARDA ..................................................................................................................................... 29 10.2.DÖVRİ MƏTBUATDA ........................................................................................................................... 29 10.3.AVTOREFERATLAR ............................................................................................................................ 30 XI. От составителя ....................................................................................................................................... 31 XII. РАСПОРЯЖЕНИЕ ПРЕЗИДЕНТА АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ О ПРОВЕДЕНИИ 90-ЛЕТНЕГО ЮБИЛЕЯ ГУСЕЙНА АРИФА .................................................................................................................................... 32 XIII. ЖИЗНЬ ПОЭТА, СВЯЗАННАЯ ЖИЗНЯМИ .................................................................................................... 33 XIV. ПРОИЗВЕДЕНИЯ ..................................................................................................................................... 34 14.1. В ГАЗЕТАХ И ЖУРНАЛАХ .................................................................................................................... 35 XV. О нём ..................................................................................................................................................... 36 15.1.В ГАЗЕТАХ И ЖУРНАЛАХ .................................................................................................................... 36 XVI. KÖMƏKÇİ GÖSTƏRİCİLƏR ......................................................................................................................... 37 16.1.HÜSEYN ARİFİN ƏSƏRLƏRİNİN ƏLİFBA GÖSTƏRİCİSİ ............................................................................. 37 16.2.MƏCMUƏLƏRDƏ ÇAP OLUNMUŞ ƏSƏRLƏRİNİN ƏLİFBA GÖSTƏRİCİSİ ..................................................... 45 16.3.MƏQALƏLƏRİ VƏ OÇERKLƏRİ ............................................................................................................ 46 16.4.HÜSEYN ARİFİN HƏYAT VƏ YARADICILIĞI HAQQINDA YAZMIŞ MÜƏLLİFLƏRİN ƏLİFBA GÖSTƏRİCİSİ ....................................................................................................................................... 47 16.5.HÜSEYN ARİF HAQQINDA XATİRƏLƏRİN ƏLİFBA GÖSTƏRİCİSİ ................................................................. 49 16.6.HÜSEYN ARİF HAQQINDA XATİRƏ MÜƏLLİFLƏRİNİN ƏLİFBA GÖSTƏRİCİSİ ................................................. 49 16.7.HÜSEYN ARİFƏ HƏSR OLUNMUŞ ƏSƏR MÜƏLLİFLƏRİNİN ƏLİFBA GÖSTƏRİCİSİ ......................................... 50 16.8.HÜSEYN ARİFƏ HƏSR OLUNMUŞ ƏSƏRLƏRİN ƏLİFBA GÖSTƏRİCİSİ ......................................................... 50 XVII. ВСПОМАГАТЕЛЬНЫЕ УКАЗАТЕЛИ ........................................................................................................... 51 17.1.АЛФАВИТНЫЙ УКАЗАТЕЛЬ ПРОИЗВЕДЕНИЙ ГУСЕЙН АРИФА ................................................................. 51 17.2.АЛФАВИТНЫЙ УКАЗАТЕЛЬ СТАТЕЙ О ЖИЗНИ И ТВОРЧЕСТВЕ ГУСЕЙН АРИФА ......................................... 52 1 Hüseyn Arif - 90 T ə r t i b ç i d ə n Bu il Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən biri xalq şairi Hüseyn Arifin anadan olmasının 90 - illiyi tamam olur. S. Vurğun adına Mərkəzi Kitabxanana tərəfindən tərtib edilən “Şair ömrü ömürlərə bağlıdır” adlı biblioqrafik göstərici Hüseyn Arifin həyat və yaradıcılığı haqqında biblioqrafik vəsaitdir. Şairin irsini geniş oxucu kütləsinə çatdırmaq məqsədi ilə tərtib edilmiş biblioqrafik göstərici 1966-cı ildən 2015-ci ilədək olan dövrü əhatə edir. Azərbaycan və rus dillərində tərtib olunmuş göstəricidə Hüseyn Arifin əsərləri, haqqında dərc edilmiş məqalələr öz əksini tapmışdır. Hər bölmədə materiallar xronoloji qaydada, daxildə isə əlifba sırası ilə qruplaşdırılmışdır. Biblioqrafik vəsaitdə həmçinin şairin həyat və fəaliyyətinin əsas tarixləri, görkəmli şəxsiyyətlərin onun haqqında fikirləri öz əksini tapmışdır. Vəsaitdən istifadəni asanlaşdırmaq məqsədi ilə sonda köməkçi göstərici tərtib edilmişdir. Göstərici kitabxanaçılar və geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. 2 Hüseyn Arif - 90 II HÜSEYN ARİFİN 90 İLLİK YUBİLEYİNİN KEÇİRİLMƏSİ HAQQİNDA AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI 2014-cü ilin dekabr ayında Azərbaycan poeziyasının tanınmış nümayəndəsi, respublika Dövlət mükafatı laureatı, xalq şairi Hüseyn Arifin (Hüseyn Camal oğlu Hüseynzadənin) anadan olmasının 90 illiyi tamam olur. Hüseyn Arif xalqımızın zəngin bədii-poetik irsi zəminində dəyərli əsərlər meydana gətirmiş və milli ədəbiyyata töhfələr vermişdir. Şairin əsas qayəsi vətənə məhəbbətin, mənəvi-əxlaqi zənginliklərin təbiət gözəllikləri ilə vəhdətdə tərənnümündən ibarət olan yaradıcılığı bu gün də gənc nəslin tərbiyəsində öz əhəmiyyətini qoruyub saxlayır. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq və xalq şairi Hüseyn Arifin Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında diqqətəlayiq xidmətlərini nəzərə alaraq qərara alıram: 1. Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin təkliflərini nəzərə almaqla, xalq şairi Hüseyn Arifin 90 illik yubileyinə dair tədbirlər planını hazırlayıb həyata keçirsin. 2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll etsin. İlham Əliyev, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Bakı şəhəri, 2 may 2014-cü il 3 Hüseyn Arif - 90 III Ş ə ə ğ air ömrü ömürl r ba lıdır Yaşamadı qorxa-qorxa Hüseyn, Güvəndikcə doğma xalqa Hüseyn! İnanmıram yaddan çıxa Hüseyn, Şair ömrü ömürlərə bağlıdır! Hüseyn Arif Müasir Azərbaycan poeziyasında özünəməxsus yeri və mövqeyi olan bənzərsiz şairlərdən biri də Hüseyn Arifdir. Hüseyn Arif 1924-cü il 15 iyunda Ağstafa rayonunun Yenigün kəndində anadan olmuşdur. O, əvvəlcə Ağstafa şəhər yeddillik məktəbini bitirmiş, sonralar 1937-1940-cı illərdə Bakı Pedaqoji məktəbində təhsilini davam etdirmişdir. 1940-1942- ci illərdə Tovuz şəhərinin orta məktəblərinin birində müəllimlik etmişdir. 1942-ci ildə on yeddi-on səkkiz yaşlarında Böyük Vətən müharibəsinin iştirakçısı olmuşdur. Cəbhədə alay komandiri olub Reyxstağadək döyüş yolu keçmişdir. Vətənə kiçik leytenant rütbəsi ilə, xeyli orden və medalla qayıtmışdır. Müharibədən döndükdən sonra Bakı Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakultəsinə daxil olmuş və 1951-ci ildə oranı bitirmişdir. Elə həmin il Moskvada M. Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunun aspiranturasına daxil olmuşdur. Hüseyn Arif bir çox rəsmi idarələrdə çalışmışdır. 1957-1959-cu ildən başlayaraq Azərbaycanın Xarici Ölkələrlə Dostluq və Mədəni Əlaqələr Cəmiyyətində şöbə müdiri, 1965-1967- ci illərdə “Azərnəşr”in bədii ədəbiyyat redaksiyasında böyük redaktor, 1967-1968- ci illərdə “Gənclik” nəşriyyatında bədii ədəbiyyat redaksiyasının müdiri, 1980-1982-ci illərdə Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi mədəni- maarif idarəsində repertuar-redaksiya kollegiyasının üzvü olmuşdur. 1982-ci ildən Respublika Aşıqlar Birliyinin sədri vəzifəsində işləmişdir. Ədəbi fəaliyyətə Böyük Vətən müharibəsi illərində başlamışdır. Onun librettosu əsasında 1957-ci ildə “Azad” tamaşası, M.F. Axundov adına Opera və Balet Teatrında, “Yolda” poeması əsasında yazdığı eyni adlı pyesi 1974-cü ildə M.Qorki adına Gənc Tamaşaçılar Teatrında səhnəyə qoyulmuşdur. “Dağ kəndi” poemasına görə 1971-ci ildə “Qızıl oraq” mükafatına layiq görülmüşdür. Əsərləri keçmiş SSRİ və bir sıra xarici ölkə xalqlarının dillərinə tərcümə olunmuşdur. 1976-cı ildə Yuqoslaviyada Beynəlxalq poeziya günlərində, 1979-cu ildə Liviyada SSRİ günlərinin iştirakçısı olmuşdur, 1978-ci ildə Respublika Dövlət Mükafatı laureatı, 1989-cu ildə Azərbaycanın Xalq şairi adını almışdır. 1992-ci il sentyabrın 14-də Bakıda vəfat etmiş, Ağstafa rayonunda dəfin olunmuşdur. Hüseyn Arif şifahi və yazılı ədəbiyyatımızın zəngin və tükənməz qaynaqlarından qidalanan, öz lirik rübabını xalq və aşıq poeziyası, telli sazın əsrarəngiz təranələri üzərində kökləyən, poetik xəyalı həmişə zirvələri dolaşan, zərif və kövrək bir ürəyə malik həqiqi xalq şairi idi. Hüseyn Arif yaradıcılığının əzəli qaynaqlarından biri təbiət idi. Doğma Azərbaycan təbiətinin möhtəşəm gözəlliyinə vurğunluq onun poeziyasında çeşidli bədii təcəssümünü tapmışdır. Şair təbiətdə gözəlliklər ahənginə sadəcə bir zövq mənbəyi olaraq baxmaqla məhdudlaşmırdı. Bir-biri ilə qarşılıqlı şərtlənən həmin ahəngi varlığı yaşadan məqsədəuyğun qanun təsəvvür edirdi. Şair, təbiəti təsvir edəndə həqiqətən bir rəssam kimi onu canlandırır. “Şeir deyilmi?” – buna gözəl örnək olaraq göstərilə bilər: 4 Hüseyn Arif - 90 Məndən təzə şeir xəbər alan dost. Bəs yazın gəlməsi şeir deyilmi?! Çıxanda gəzməyə çölün, çəmənin Üzünə gülməsi şeir deyilmi?! Hüseyn Arifin şeirləri həzindir, lirikdir, səmimidir. “Sən dərsə gəlməyəndə”, “Sən mənimlə get”, “Dedim-dedi”, “İnsan”, “Şeir deyilmi?”, “Səni unuda bilmirəm”, “Qonşu qız”, “Söylə yadındamı?” kimi lirik şeirləri bu gün də öz təravətini itirməmişdir. Hüseyn Hüseynzadə imzası ilə daha nikbin şeirlər yazan şair, oğlu Arifin ölümündən sonra “Hüseyn Arif” təxəllüsü ilə şeirlər yazmağa başlamışdır. Arif gedən gündən Hüseyn adlı Bir kədər şairi gəldi dünyaya. Şairin yaradıcılığında poema janrı aparıcı yerlərdən birini tutur. Onun qələmindən 40-a qədər poema çıxmışdır. Bu poemalarından “Yolda”, “Lahıc duyğuları”, “Ana torpaq”, “Dilqəm”, “Natəvan”, “Azərbaycan simfoniyası”, “Dağ kəndi” və başqalarını qeyd etmək olar. Xalqımızı, dilimizi varlığımızı əbədiyyətə qovuşdurmuş Hüseyn Arif ədəbiyyatımızda ölümsüzlük qazandı, saz nəfəsli, yaz nəfəsli bir sənətkar ömrü yaşadı: Böyüklə, kiçiklə həmsöhbət olan, Canında tükənməz hərarət olan, Gücü xalq, dayağı təbiət olan. Bir şair həyatda unudularmı? 5 Hüseyn Arif - 90 IV HÜSEYN ARİFİN HƏYAT VƏ YARADICILIĞININ ƏSAS TARİXLƏRİ 1924-15 iyun Hüseyn Camal oğlu Hüseynzadə Ağstafa rayonunun Yenigün kəndində anadan olmuşdur. 1937-1940 Bakı Pedaqoji məktəbində təhsil almışdır. 1940-1942 Tovuz şəhər orta məktəbində müəllimlik etmişdir. 1943-1945 Böyük Vətən müharibəsi dövründə döyüşən ordu tərkibində Ukrayna cəbhəsində, Polşa, Çexoslovakiya və Almaniya ölkələrində olmuş, yaralanmış, müalicə olunduqdan sonra Moskva hərbi mühəndislik məktəbinə göndərilmişdir. SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığı qoşunları tərkibində alay komandiri olmuşdur. 1946 “Mileyla” və “İbrahim körpüsü” poemaları çap olunmuşdur. 1946-1951 ADU-nun Şərqşünaslıq fakultəsində təhsil almışdır. 1949 Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvi seçilmişdir. 1950 “Yeni həyat yollarında” ilk şeirlər kitabı nəşr olunmuşdur. 1951-1952 Moskvada M.Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunun aspiranturasına daxil olmuşdur. 1956-1962 “Yolda” poemasını yazmışdır. 1956 “Məhəbbət nəğmələri” kitabı nəşr olunmuşdur. 1957-1959 Xarici ölkələrlə Dostluq və Mədəni əlaqələrin Azərbaycan Cəmiyyətində şöbə müdiri olmuşdur. 1957 Şairin librettosu əsasında “Azad” tamaşası M.F. Axundov adına Opera və Balet Teatrında səhnəyə qoyulmuşdur. 1959 Şairin Moskvada “Sovetskiy pisatel” nəşriyyatında rus dilində şeirlər kitabı çap edilmişdir. 1965-1967 “Azərnəşr”in bədii ədəbiyyat redaksiyasında böyük redaktor vəzifəsində çalışmışdır. 1967-1968 “Gənclik” nəşriyyatında bədii ədəbiyyat redaksiyasının müdiri işləmişdir. 1971 “Dağ kəndi” poemasına görə “Qızıl oraq” mükafatına layiq görülmüşdür. 1974 “Yolda” poeması əsasında eyni adlı pyesi M.Qorki adına Gənc Tamaşaçılar Teatrında tamaşaya qoyulmuşdur. 1974 Hüseyn Arifin anadan olmasının 50 illiyi ilə əlaqədar olaraq Azərbay- can SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı ilə təltif olunmuşdur. 6 Hüseyn Arif - 90 1975 “Azərnəşr” şairin iki cilddən ibarət “Seçilmiş əsərləri” kitabını oxuculara təqdim etmişdir. 1976 Yuqoslaviyada Beynəlxalq Poeziya günlərində iştirak etmişdir. 1976 “Ömür gözləsə” şeirlər kitabı nəşr olunmuşdur. 1978 Azərbaycan Dövlət Mükafatı Laureatı adını almışdır. 1979 Liviyada SSRİ günlərinin iştirakçısı olmuşdur. 1980-1982 Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi mədəni-maarif idarəsində repertuar redaksiya kollegiyasının üzvü olmuşdur. 1981 Şairin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Aşıqlar Birliyi yaradılmışdır. 1982-1992 Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri vəzifəsində işləmişdir. 1984 Azərbaycanın Əməkdar İncəsənət xadimi fəxri adına layiq görülmüşdür. 1984 Anadan olmasının 60-illiyi ilə əlaqədar olaraq şair Azərbaycan SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı ilə təltif edilmişdir. 1985 “Yazıçı” nəşriyyatı şairin “Seçilmiş əsərləri”nin 2 cildliyini buraxmışdır. 1989 Azərbaycan Xalq şairi adı verilmişdir. 1990 Türkiyənin xalq şairi adı verilmişdir. 1991 Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ağsaqqallar Şurasının üzvü seçilmişdir. 1992 “Yazıçı” nəşriyyatı şairin “Dünya fikir dünyasıdır” adlı kitabını oxuculara təqdim etmişdir. 1992-14 sentyabr Bakıda vəfat etmiş, Ağstafa rayonunda dəfn olunmuşdur. 2004 “Şərq-Qərb” nəşriyyatı şairin “Seçilmiş əsərələri”ni Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə çap etmişdir. 2009 “Şirvannəşr” şairin “Xatırla məni” adlı şeirlər kitabını oxuculara təqdim etmişdir. 7 Hüseyn Arif - 90 V GÖRKƏMLI ŞƏXSİYYƏTLƏR HÜSEYN ARİF HAQQINDA Hüseyn Arif Allahın istedadla təltif etdiyi xoşbəxt şair idi. Hüseyn dünyaya şair gəlib və şair də getdi. Sənin ilhamına söz ola bilməz, Yanmayan ocaqda köz ola bilməz. Dağ şəlaləsisən, çağla, əzizim, Quyuya ha su tök, o dola bilməz. Mirvarid Dilbazi. Bu günkü Azərbaycan şeirini həyatımızın, əsrimizin qəhrəmanlıq və rəşadət, məhəbbət və sədaqət salnaməsi adlandırsaq, onun neçə-neçə gözəl səhifəsini mənsub olduğu nəslin adından şəxsən özü yazmışdır. Nəbi Xəzri. Hüseyn təkrarolunmaz sənətkardır. O, aşıq yaradıcılığını, el şairlərimizi, dastanlarımızı, bayatılarımızı demək olar ki, əzbər bilir. Yaddaşı xalq yaradıcılığının canlı ensiklope- diyasıdır. Cabir Novruz. Hüseyn Arifin şeirlərində sözlərin sıralanması, təbii axarı, kəlmələrin tərkibindəki, səslərin belə cərgələnməsi o qədər sadədir, ürəyə yatımlıdır ki, adam şeir oxuduğunu hiss etmir, elə zənn edir ki, kiminləsə sadəcə söhbət edir. Lakin bu söhbətin elə gözəl, elə incə və elə zəngin poetik düşüncə tərzi, elə obrazlı təfəkkürü var ki, buna heyran qalmaya bilmirsən. Xalq poeziyası Hüseyn yaradıcılığının iliyinə, qanına hopmuşdur. İsmayıl Şıxlı. Hüseyn Arifin şeirləri diridir, canlıdır, oxucu ilə bərabər nəfəs alır. Bu şeirlər Dədə Qorqud sazından doğulmuşdur. Ona görə də dağ suyu qədər büllur, nəğmə qədər cingiltilidir. Hüseyn gördüyü adamları, onların duyğu və düşüncələrini ümumiləşdirib sənətin şaqraq dilinə çevirir... Bəxtiyar Vahabzadə. Hüseyn Hüseynzadə qələmə aldığı irili-xırdalı bütün əsərlərini poetik yüksəkliyə qaldırmağı usatlıqla bacaran bir sənətkardır. Əliağa Kürçaylı. Hüseyn Arif... çox müdrik idi. Sözün əsl mənasında şair idi... İlk gündən son gününəcən şair ömrü yaşadı. Vaqif Səmədoğlu. 8 Hüseyn Arif - 90 Hüseyn Arifin ... poeziyasında “ocaq istiliyi, çeşmə duruluğu, bulaq saflığı vardır. Bu duruluq, bu saflıq onun xalqından-millətindən, elindən-obasından, yurdundan- yuvasından... süzülüb gəlirdi. Şair kimi yaşadı, qəlbinin səsinə qulaq asdı, duyan könülləri sazın, sözün laylasına tutdu... Zəlimxan Yaqub. Hüseyn Hsüeynzadənin bir sənətkar kimi xoşbəxtliyi ondadır ki, onu başqalarından fərqləndirən orijinallıq novatorluğa gətirib çıxarmışdır. Hüseyn Arifin yaradıcılığında hər şey millidir, varlığımızın bədii əksidir. O, xalqın hikmətini sənət süzgəcindən keçirib, cilalayıb, yenidən xalqa qaytarır. Şamil Qurbanov. Lirik şeirlər ustası, epik əsərlər müəllifi kimi tanıyıb sevdiyimiz Hüseyn Arif həmişə sözün qədrini bilib. Onun sözünün dadı həmişə damağımızda qalıb. “Lilpar olan yerdə dolça nə lazım” misrasından sonra xəyalən içdiyimiz bulaq suyunun lilpar ətri könlümüzə sərinlik gətirib. Və şair də, onun şeirləri də könlümüzdə, yaddaşımızda beləcə qalıb. Eyvaz Borçalı. Hüseyn Arif şeirində güc var. Bu güc Azərbaycan dilinin gücüdür. Həmin gücü öz şeirində bunca əlçatmaz sadəliklə üzə çıxara bilmək Hüseyn Arifin gücüdür. Rafael Hüseynov. 9