e-l.#arning w biznesie i edukacji Moim synom - Krzysiowi i Marcinowi - dzięki którym jestem na bieżąco z grami komputerowymi J a c e k W o ź n i a k e-Learning w b izn esie i edukacji WYDAWNICTWA AKADEMICKIE I PROFESJONALNE Wydawca Bożena Kućmierowska Recenzenci prof. dr hab. Jerzy Kisiclnicki dr hab. Czesław Szmidt, prof. ALK Redaktor merytoryczny Danuta Koperska-Puskarz Projekt okładki, stron tytułowych i opracowanie typograficzne Janusz Fajto Copyright © by Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne Spółka z o Warszawa 2009 ISBN 978-83-7644-031-6 Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne Spółka z o.o. Grupa Kapitałowa WSiP S.A. 00-696 Warszawa ul. J. Pankiewicza 3 www.waip.com.pl Spis treści W stęp____________________________________________________ 9 CZĘŚĆ PIERWSZA e-Learning jako narzędzie edukacyjne__________________________ 17 Rozdział 1 Działalność edukacyjna w organizacjach_________________________19 1.1. Tradycyjne rozumienie szkoleń w naukach o zarządzaniu________19 1.2. Dwa rodzaje szkoleń w organizacjach________________________23 1.3. Rozwijanie umiejętności pracowników poprzez różne rodzaje uczenia____________________________________27 Rozdział 2 e-Learning jako kształcenie na odległość__________________________32 2.1. Sposoby definiowania e-learningu___________________________ 32 2.2. Kształcenie na odległość a samokształcenie - problem certyfikacji kompetencji_____________________________________________38 2.3. e-Learning jako sposób rozwiązania problemów kształcenia na odległość____________________________________________ 41 2.4. Motywatory do wykorzystywania narzędzi e-learningowych______ 48 2.5. Motywowanie osób uczących się w kursach e-learningowych i w szkoleniach tradycyjnych_______________________________54 2.6. Jakie treści wymagają uzupełnienia nauczania e-learningowego poprzez szkolenia w sali___________________________________58 e-LEARNING W BIZNESIE I EDUKACJI f Rozdział 3 Typologie e-learningu ze względu na rodzaje komunikacji________ 63 3.1. Zróżnicowania komunikacyjne w e-learningu_________________ 63 3.2. Trzy typy rozumienia interaktywności w kursie e-learningowym___ 68 3.3. e-Learning trzeciego poziomu a strategie zarządzania wiedzą w organizacjach_________________________________________ 71 Rozdział 4 Porównanie tradycyjnych i e-learningowych narzędzi dydaktycznych_____________________________________ 77 4.1. Kwestionariusz autodiagnozy jako narzędzia e-learningu_________ 77 4.2. Wykład i samouczek treści________________________________ 81 4.2.1. Instrukcje___________________________________________ 83 4.2.2. Prezentacja informacji________________________________ 89 4.2.3. Podsumowanie dyskusji grupowej________________________ 95 4.3. Ćwiczenia symulacyjne 99 4.3.1. Definiowanie ćwiczeń symulacyjnych w polskiej literaturze szkoleniowej_________________________________________ 99 4.3.2. Symulowanie rozmów jako typ ćwiczeń symulacyjnych______ 103 4.3.3. Symulacje stosowane w e-learningu______________________ 108 4.3.4. Symulacje stosowane w e-learningu w polskich przedsiębiorstwach____________________________________ 112 Rozdział 5 Fazy dojrzewania rynku e-learningu___________________________ 115 5.1 Etapy rozwoju e-learningu w przedsiębiorstwach amerykańskich___ 115 5.2. Uczenie na życzenie i formy jego realizacji____________________ 127 CZĘŚĆ DRUGA Praktyka e-learningu w Polsce________________________________ 137 Rozdział 1. Tło - przykłady e-learningu ze sfery niekorporacyjnej___________ 139 Przykład 1. Centrum Edukacji Obywatelskiej (CEO) - J nauczanie przez działanie___________________________ 139 Spis treści Przykład 2. Przeciwstawne typy e-learningu na rynku akademickim w Polsce_________________________________________149 2.1. Polski Uniwersytet Wirtualny (PUW)________________________149 2.2. Typy uniwersytetów internetowych w USA a PUW______________154 2.3. e-Learning jako nowy model kształcenia akademickiego_________161 2.4. Wirtualny Kampus UMCS, czyli oddolne budowanie e-learningu akademickiego__________________________________________166 Rozdział 2. Polski e-learning korporacyjny - dostawcy_____________________ 172 Przykład 3. House of Skills____________________________________173 Przykład 4. Wiedzanet_________________________________ ______177 Przykład 5. Smart Education___________________________________182 Przykład 6. MyNetwork Polska________________________________ 185 Przykład 7. Instytut Edukacji Interaktywnej Estakada.pl sp. z o.o._____188 Rozdział 3 Rynek odbiorców szkoleń e-learningowych________________________198 Przykład 8. Telekomunikacja Polska SA_________________________198 8.1. Początki e-learningu______________________________________ 198 8.1.1. Projekt CRM_________________________________________198 8.1.2. Pierwsze projekty szkoleniowe__________________________201 8.1.3. System kompetencyjny jako bodziec do rozwoju szkoleń e-learningowych______________________________________ 204 8.2. Zarządzanie szkoleniami i współczesność e-learningu wTPSA_______________________________________________204 Przykład 9. Bank Śląski_____________________________________206 Kursy kompetencyjne______________________________________ 210 Rynek dostawców usług e-learningowych z punktu widzenia Banku Śląskiego_____________________________________ 212 Przykład 10. X Polska________________________________________212 Podsumowanie Praktyka e-learningu korporacyjnego w Polsce roku 2008 217 e-LEARMNG W BIZNESIE I EDUKACJI Konkluzje Przyszłość wykorzystania narzędzi e-learningowych - próba prognozy____________________________________________ 228 Załącznik metodologiczny Metodologia wykorzystywanych w pracy badań terenowych nad e-learningiem w Polsce______________________________________ 242 1. Wprowadzenie - Uzasadnienie wyboru metodyki badań terenowych______________________________________________242 2. Cnanktcr wyników badania________________________________ 245 3. Etapy badania___________________________________________247 4. Charakter próby__________________________________________250 5. Założenia i kontekst wywiadów______________________________252 6. Cele i etapy wywiadów pogłębionych_________________________254 7. Autoryzacja______________________________________________255 8. Zestawienie wywiadów - respondenci i firmy___________________258 Literatura 259 Wstęp Z każdym nowym medium przekazu pojawiają się przewidywania, że zastąpi ono w procesie nauczania tradycyjny sposób pracy. Edison prorokował taką rolę filmowi, tak myślano o nauczaniu telewizyjnym, zaś obecnie coraz częściej pojawiają się takie głosy dotyczące nauczania przez internet. Używane naprzemiennie terminy, takie jak e-edukacja, komputero­ we nauczanie na odległość, e-learning, nauczanie przez internet, nauczanie wspomagane komputerowo, nietradycyjne szkolenia - sugerują falę nowych metod, wykorzystujących narzędzia komputerowe do szkolenia i obiecują­ cych stworzenie nowej jakości w edukacji. Terminy te wyrosły z konieczno­ ści nazwania zastosowania technologii teleinformatycznych w działalności edukacyjnej i ich wielość jest częściowo odbiciem szybkich zmian w tej technologii. Łączy je jednak oczekiwanie, że - tak jak stało to się i w in­ nych obszarach działalności społecznej - również i w edukacji zastosowanie informatyki zaowocuje poszerzeniem możliwości działania oraz tak dale­ ce idącymi zmianami w sposobach jego realizowania, że należy spodzie­ wać się rewolucyjnego przełomu. Oczekiwanie to wydawało się naturalne, gdyż współbrzmiało z charakterem rewolucji, jaką wywołały zmiany, łączo­ ne z technologią teleinformatyczną, w innych sferach życia społecznego. v-----9 e-LEARNING W BIZNESIE I EDUKACJI Współwystępujące z zastosowaniem różnych technologi informatycznych, inne zjawiska, takie jak wydłużenie się życia ludzkiego, coraz większe wy­ korzystywanie wyspecjalizowanych informacji w procesach gospodarczych i ich zapleczu oraz zwiększenie się globalnej społeczności osób tworzących i wykorzystujących wiedzę w działalności praktycznej, dostarczyło bodźców do działania w sposób wykraczający poza tradycyjne rozwiązania. W sferze edukacyjnej można dostrzec, że postulat ciągłego ucze­ nia się i konieczność rozwijania kwalifikacji przez całe życie, spowodował wzrost znaczenia szkoleń i edukacji, realizowanej poza biograficznie pod­ stawowym cyklem kształcenia wprowadzającego w dorosłość. Te nietrady- cyjne formy kształcenia mają na celu rozwijanie potencjału osób, które już kompetentnie wykonują swoją pracę. Ta sfera działalności edukacyjnej, aby realizować swoje cele, powinna starać się uwzględnić nie tylko potrzeby me­ rytoryczne dydaktyki adresowanej do osób dorosłych, ale też organizacyjne i logistyczne uwarunkowania zglobalizowanego społeczeństwa. Nauczanie na odległość wydaje się być idealnie dostosowane do potrzeb osób, rozpro­ szonych przestrzennie i nastawionych na własną karierę, o zróżnicowanych drogach życiowych, kompetencjach zawodowych i cywilizacyjnych, które chcą poprzez zdobyte informacje rozwiązać konkretne problemy w pracy zawodowej, czy uzupełnić kompetencje, aby zwiększyć swoją sprawność w działaniach praktycznych. Jednak stosowanie metod nauczania na od­ ległość okazało się na tyle mało efektywne, że dopiero rozpowszechnienie się nauczania wspomaganego komputerowo, pozwoliło przekroczyć szereg jego słabości i stworzyło nadzieję na faktyczne wykorzystanie potencjalnej możliwości samodzielnego uczenia się w dowolnym czasie i miejscu. Próby wykorzystywania technologii nauczania wspomaganego komputerowo do realizowania celów tradycyjnego nauczania na odległość sięgają lat 80. XX wieku i można uważać, że ujawniły większość potencjału, jaki ten typ edu­ kowania niesie. Jednocześnie nowe możliwości komunikacyjne, stworzone przez sieci internetowe, pozwoliły oczekiwać niestandardowych form edukowa­ nia, w coraz większym stopniu wykraczających poza tradycyjne wzorce procesu edukacyjnego. Nawet najprostsze wykorzystywanie zapisu dialogu w postaci czatów do uczenia się od partnerów dyskusji wydaje się nie mieć precedensów w tradycyjnych wzorcach nauczania, zaś wspólnoty społecz- nościowe w internecie wykraczają poza tradycyjne formy kontaktów pomię­ dzy ludźmi. Różnorodne nowe zjawiska uczenia się wspomaganego telein- y formatycznie, które w rzeczywistości szkoleniowej określa się całościowo